Ατομική και κοινωνική ευθύνη
Σωτήρης Στεφανόπουλος
Η ιστορία του κορονοїού έφερε στην επικαιρότητα τη λέξη «ευθύνη» στην ατομική και στην κοινωνική της εκδοχή. Λοιμωξιολόγοι και δημοσιογράφοι την έχουν εντάξει στο λεξιλόγιό τους, για να αφυπνίσουν το φιλότιμο και την αυτοπειθαρχία – στοιχεία απαραίτητα για να εφαρμοστούν τα μέτρα που παίρνει η κυβέρνηση για να βγούμε με τις μικρότερες απώλειες από αυτή την περιπέτεια.
Παρότι η πλειονότητα του κόσμου φαίνεται να προσαρμόζεται στη νέα αυτή κατάσταση, στις πρώτες ημέρες υπήρξαν φαινόμενα από πολλούς που αψήφησαν την κρισιμότητα των στιγμών. Καταναλωτική επιδρομή στα σουπερμάρκετ, συγχρωτισμός σε κλειστούς και ανοιχτούς χώρους έδειξαν μια ανωριμότητα των συμπολιτών μας που έβαλαν σε κίνδυνο τη ζωή τους, αλλά και τη ζωή των άλλων.
Εγινε με κάθε τρόπο επίκληση στην ατομική ευθύνη για την πιστή εφαρμογή των μέτρων. Η ευθύνη, όμως, δεν εμφανίζεται ξαφνικά, ούτε κατά παραγγελία. Καλλιεργείται στους πολίτες με την παιδεία, την εφαρμογή δίκαιων νόμων και την καθημερινή πρακτική στις μεταξύ μας σχέσεις και σε αυτές με το κράτος.
Η συναίσθηση του χρέους, οι ηθικές αρχές, αλλά και ο σεβασμός και η αγάπη για τον συνάνθρωπο γεννούν την ευθύνη. Είναι ατομική όταν εκπορεύεται από το άτομο και ασκείται από αυτό. Κινούμενο στο πλαίσιο της νομιμότητας έχει διακηρυγμένα δικαιώματα, αλλά έχει δεσμευτεί και με υποχρεώσεις.
Αν δεν εκδηλωθεί, έρχεται η αδήριτη ανάγκη και επιβάλλεται. Τότε, όμως, δεν μπορούμε να μιλάμε για ευθύνη, αλλά για συμμόρφωση. Γέννημα του φόβου και της τιμωρίας, πολλές φορές υποκριτικά, εμφανίζεται με τον μανδύα της ευθύνης. Η πραγματική όμως ευθύνη εκπορεύεται από ανθρώπους καλοπροαίρετους, αυτοθυσιαστικούς, ευαίσθητους πολίτες και καμιά φορά ήρωες. Σε αυτούς τους ανθρώπους δεν έχει θέση η ανυπακοή για την ανυπακοή, η αδιαφορία, η μαγκιά, ο εγωκεντρισμός, η προβολή και η δημοσιότητα λίγων λεπτών.
Προσωπικότητες με σταθερές αναφορές που δεν επηρεάζονται από τους ανέμους των καιρών, με επίγνωση του εφήμερου και του αιώνιου. Εγγύηση για τους συνανθρώπους του που έρχονται σε επαφή μαζί του, αλλά και στην κοινωνία ολόκληρη.
Στο σημείο ακριβώς αυτό φαίνεται ότι η ατομική ευθύνη δεν είναι και τόσο ατομική, αλλά εμπλέκεται με την κοινωνική, αφού μέσα στην κοινωνία καλλιεργείται, δοκιμάζεται και ασκείται. Την ονομάζουμε κοινωνική, όταν τη συναντούμε σε μεγάλα πληθυσμιακά σύνολα, όταν την προσδοκούμε από το σύνολο της κοινωνίας. Είναι τότε που οι πολλοί δεν συμμορφώνονται, αλλά στοιχίζονται οικειοθελώς πίσω από έναν υψηλό στόχο, έναν ιερό σκοπό. Τότε η επιτυχία των ενεργειών τους και των σχεδίων τους είναι πλέον η βέβαιη.
Οι κοινωνικοί αρμοί γίνονται πιο σφιχτοί και η αλληλεγγύη γίνεται σχεδόν ψηλαφητή. Το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο διαπερνά τις διαφορετικότητες, ανοίγει τους ορίζοντες της ευαισθησίας και παίρνει τη μορφή μια μεγάλης αγκαλιάς, έτοιμης να κλείσει μέσα της και να βοηθήσει τον πλησίον, αυτόν τον άγνωστο…
ΚΕΙΜΕΝΟ 2 : To πρώτο θύμα είναι ο έμφοβος άνθρωπος
Αν ορίσεις κάτι σαν πραγματικό, γίνεται πραγματικό στις συνέπειές του.
Ανεξαρτήτως των διαστάσεων που θα πάρει στη χώρα μας ο κορωνοϊός, η πανδημία
μοιάζει να είναι ήδη εδώ. Ίσως η πιο μεγάλη απειλή είναι ότι μας «εκπαιδεύει» σε μια
κατάσταση όπου τίποτα δεν είναι αρκετό για την προστασία μας: ο ιός είναι αόρατος,
μας καλεί να ζήσουμε παίρνοντας μέτρα που ελπίζουμε να μας καλύψουν.
Βεβαιότητα δεν υπάρχει. Κι αυτό ίσως είναι το πιο τρομακτικό, ανοίγοντας τον δρόμο
για τον άκρατο ανορθολογισμό. Θα άξιζε, λοιπόν, να μας τρομάξει, εκτός από τον ιό,
ο φόβος για τον ιό. To πρώτο θύμα είναι ο ίδιος ο έμφοβος άνθρωπος που ζει σε έναν
εφιάλτη πριν από την έλευση του εφιάλτη. Υψώνει τείχη ψευδοπροστασίας και
αμπαρώνεται.
Τα φοβικά συναισθήματα είναι τοξικά. Δημιουργείται στο πι και φι μια κοινότητα
έμφοβων ανθρώπων. Μας ενώνει ο φόβος. «Δεν είμαι παρανοϊκός, δεν είμαι
υποχόνδριος, όλοι φοβούνται». Νιώθουμε μια παράδοξη τάξη, του φόβου, να μας
προστατεύει. Η απειλή εξοβελίζεται. Ο συλλογικός φόβος μας καθησυχάζει. Τα άδεια
ράφια στα σούπερ μάρκετ, η αλόγιστη συσσώρευση αγαθών που δεν χωράνε μέσα
στα σπίτια, τα δολοφονικά βλέμματα που καρφώνονται σε όποιον τύχει να βήξει στον
δρόμο ή στο λεωφορείο είναι στοιχεία για να οργανωθεί ένα ανορθολογικό σύστημα
προστασίας εαυτού. Αν έχουμε βουνά από χαρτιά τουαλέτας, πιθάρια με
απολυμαντικά, τότε θα είμαστε οχυρωμένοι. Κι όμως, όσο πιο οχυρωμένοι γινόμαστε, τόσο πιο ανοχύρωτοι νιώθουμε, εκτεθειμένοι στο σύνδρομο του «never enough».
[…]θα ήταν πολύτιμο να καλλιεργήσουμε, καθένας μας προσωπικά, μια στάση
ενσυναίσθησης απέναντι στον πολλαπλά πάσχοντα σήμερα εαυτό μας. Κάτι τέτοιο
όμως δεν μπορεί να λειτουργήσει αν δεν συμπεριλαμβάνεται μέσα της ο
συνάνθρωπός μας. Η κοινότητα οδύνης προστατεύει από την κουλτούρα
απανθρωποποίησης που ευδοκιμεί σε μια τέτοια δύσκολη συγκυρία. Η μοίρα μας
είναι δεμένη με την ετερότητα. Οι δυσοίωνοι καιροί μας το κάνουν πιο σαφές παρά
ποτέ……
Θέματα
Θέμα Πρώτο
1.Ποια είναι η κεντρική ιδέα του δεύτερου κειμένου; Να την αποδώσετε σε μία παράγραφο 50 60 λέξεων
2.Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με το αντίστοιχο χωρίο του κειμένου.
α. Οι επιστήμονες και οι άνθρωποι των Μ.Μ.Ε. έχουν εντάξει την λέξη ευθύνη στο λεξιλόγιό τους, για να αφυπνίσουν το φιλότιμο και την αυτοπειθαρχία των πολιτών.
β.Οι ατέλειωτες ουρές στα σουπερμάρκετ και ο συγχρωτισμός σε κλειστούς και ανοιχτούς χώρους έδειξαν πόσο πανικοβλήθηκαν οι Έλληνες από την πανδημία.
γ. Μόνο οι δύσκολες και κρίσιμες συνθήκες αφυπνίζουν τον άνθρωπο και γεννούν μέσα του το αίσθημα της ευθύνης
δ. Κοινωνική ευθύνη σημαίνει ότι οι πολίτες δεν υπακούουν απλά στους κανόνες αλλά ακολουθούν με τη θέλησή τους τους συλλογικούς στόχους και τα οράματα.
Θέμα 2ο
1.Το κείμενο 2 έχει γραφεί από μία ψυχολόγο. Μπορείτε να εντοπίσετε ειδικό
λεξιλόγιο που αναμένουμε να έχει ένα κείμενο που γράφεται από κάποιον
επιστήμονα; Τι πιστεύετε ότι προσδίδει αυτό στο κείμενο που διαβάσατε;
- «Η κοινότητα οδύνης προστατεύει από την κουλτούρα απανθρωποποίησης που
ευδοκιμεί σε μια τέτοια δύσκολη συγκυρία. Η μοίρα μας είναι δεμένη με την
ετερότητα». Πώς θα χαρακτηρίζατε τη λειτουργία της γλώσσας σε αυτό το απόσπασμα; Να
τεκμηριώσετε την απάντησή σας με λέξεις /φράσεις του αποσπάσματος. Γιατί νομίζετε ότι
κάνει την συγκεκριμένη επιλογή;
Θέμα 3ο
1.Ποιες είναι κατά τον συγγραφέα του πρώτου κειμένου οι γενεσιουργές συνθήκες της ατομικής ευθύνης
- Ποια η διαφορά μεταξύ κοινωνικής ευθύνης και συμμόρφωσης κατά το συγγραφέα του πρώτου κειμένου;
θέμα 4ο
Σε ένα κείμενο προσχεδιασμένου προφορικού λόγου (ομιλία) 350-400 λέξεων που θα αναρτήσετε στο ηλεκτρονικό περιοδικό του σχολείου σας να ευαισθητοποιήσετε τους αναγνώστες σχετικά με την αναγκαιότητα ύπαρξης ατομικής και κοινωνικής ευθύνης όχι μόνο σήμερα που βιώνουμε μία πρωτόγνωρη κρίση (πανδημία) αλλά και γενικότερα σε κάθε περίσταση και να προτείνετε τρόπους με τους οποίους μπορεί ο καθένας ως άτομο και ως πολίτης να εκφράσει και να αναδείξει αυτή την υπεύθυνη συμπεριφορά.
https://drive.google.com/file/d/1W1OkflYrlwPlN74ez3BcMMz2E9ue-xw9/view
Πηγές για τα κείμενα: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/236322_atomiki-kai-koinoniki-eythyni
https://drive.google.com/file/d/1NotnNBkZKmclmyEnt59NuRCYnS3DJYUG/view
