Η ΦΤΩΧΕΙΑ
Η Φτώχεια ως κοινωνικό πρόβλημα. Στον πλανήτη μας ζουν σήμερα 5,66 δισεκατομμύρια άνθρωποι από τους οποίους 1 δις περίπου σε κατάσταση φτώχειας, με την έννοια ότι αγωνίζονται καθημερινά για να εξασφαλίσουν την απλή επιβίωση τους.
Ορισμός της φτώχειας. Όμως πώς ορίζεται τελικά η φτώχεια; Επειδή δεν είναι εύκολο να αποτιμηθούν κοινά στοιχεία για τον ορισμό της φτώχειας, οι κοινωνικοί επιστήμονες επέλεξαν ως κριτήριο ένα κρίνο χαρακτηριστικό, το εισόδημα και με βάση αυτό μετρούν τη φτώχεια σε απόλυτη και σχετική. Συνήθως μιλούν για απόλυτη φτώχεια όταν το επίπεδο του εισοδήματος δεν φτάνει να καλύψει ούτε καν τις βασικές ανάγκες (τροφή, στέγη, ενδυμασία, υγεία). Ας σκεφτούμε εδώ μερικά τέτοια παραδείγματα. Έχουν όλοι οι κάτοικοι στον πλανήτη ή στη χώρα μας εξασφαλισμένη στέγη, ή τροφή ή περίθαλψη κλπ;
Αντίθετα μιλούν για σχετική φτώχεια όταν το επίπεδο εισοδήματος, αν και φτάνει να καλύψει τις βασικές ανάγκες, δεν επαρκεί για την ικανοποίηση συνηθισμένων αναγκών, όπως αυτές προσδιορίζονται από την κάθε κοινωνία σε δεδομένη στιγμή και σύμφωνα με το καταναλωτικό της πρότυπο. Για παράδειγμα μια οικογένεια που ενώ καλύπτει τις βασικές της ανάγκες δεν μπορεί να διαθέσει χρήματα για σπουδές των παιδιών της, θεωρείται ότι είναι σχετικά φτωχή σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, όπου συνήθως όλες οι οικογένειες μπορούν να διαθέσουν χρήματα για σπουδές.
Συνήθως αυτός ο προσδιορισμός της σχετικής φτώχειας, έχει να κάνει με το πώς ορίζονται κάθε φορά «οι βασικές ανάγκες» και τα «όρια» της φτώχειας. Το τι είναι όμως «βασικές ανάγκες» για τους ανθρώπους είναι κάτι που ποικίλει ιστορικά και κοινωνικά. Αντανακλά το τεχνολογικό και πολιτισμικό επίπεδο μιας κοινωνίας. Πολλοί κάτοικοι ορισμένων περιοχών του τρίτου κόσμου δεν θα μπορούσαν να διανοηθούν ότι η ύπαρξη κεντρικής θέρμανσης και λουτρού μέσα στο σπίτι ή η οδοντιατρική περίθαλψη αποτελούν «βασικές ανάγκες» τους.
Η φτώχεια είναι ένα οικουμενικό φαινόμενο και έχει να κάνει κυρίως με την παγκόσμια διαστρωμάτωση, την παγκόσμια οικονομία και τις κοινωνικές ανισότητες, καθώς σχετική κυρίως φτώχεια συναντάμε σε όλα τα κράτη, ακόμα και στα οικονομικά ισχυρά.
Αίτια της φτώχειας. Ποιες είναι όμως οι αιτίες της φτώχειας;
Μια από τις βασικότερες αιτίες της φτώχειας είναι η κοινωνική διαστρωμάτωση, η οποία είναι χαρακτηριστικό της κοινωνίας και δεν υποδηλώνει μόνο διαφορές μεταξύ των ατόμων. Η άνιση κατανομή των πλουτοπαραγωγικών πηγών (γης, υπεδάφους, υδάτων κλπ), του εισοδήματος και των περιουσιακών στοιχείων μεταξύ των ατόμων και των
Άλλες αιτίες είναι η προκατάληψη, οι διακρίσεις και ο ρατσισμός απέναντι σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες (π.χ των τσιγγάνων, των οικονομικών προσφυγών, των φορέων του AIDS, των ατόμων με ειδικές ανάγκες κτλ.). Ακόμα αιτίες φτώχειας είναι ο πόλεμος, οι φυσικές καταστροφές και οι αλλαγές στην τεχνολογία, που προ¬καλούν ευρύ φάσμα ανεργίας, καθώς οι μηχανές αντικαθιστούν όλο και περισσότερα εργατικά χέρια.
Επιδείνωση της φτώχειας στο επίπεδο του κοινωνικού συνόλου προκαλούν και τα φαινόμενα της φοροδιαφυγής (μη καταβολής στο κράτος χρηματικών ποσών που προέρχονται από οικονομικές δραστηριότητες) και της παραοικονομίας (η μη επίσημη καταγραφή από το κράτος των οικονομικών δραστηριοτήτων).
Τα δυο αυτά φαινόμενα από τη μια αυξάνουν το ατομικό εισόδημα αυτών που εμπλέκονται, αλλά από την άλλη, συμβάλλουν στην απώλεια σημαντικών εσόδων του κράτους, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την καταπολέμηση της ανεργίας κτλ.
Η φτώχεια εκτός από τα γεωγραφικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των κρατών σχετίζεται και με:
Α) Την ηλικία (κυρίως πλήττονται οι νέοι και οι ηλικιωμένοι).
Β) Τη φυλή και την εθνικότητα που προσδιορίζουν ως μειονότητες τα άτομα ή τις ομάδες όταν βρίσκονται εκτός της χώρας τους (π.χ. Αλβανοί, Αιθίοπες, Φιλλιππινέζοι κ.ά. στην Ελλάδα ή Έλληνες σε άλλες χώρες).
Γ) Το φύλο (οι γυναίκες π.χ πλήττονται περισσότερο και συνήθως αποκλείονται από
υψηλόβαθμες θέσεις εργασίας).
Δ) Τη μορφή της οικογένειας (κυρίως οι μονογονεϊκές οικογένειες οποιασδήποτε μορφής ή οι πολυπληθείς πυρηνικές είναι πιο ευάλωτες).
Ε) Το επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης (οι αναλφάβητοι για παράδειγμα ή όσοι έχουν ελλιπή κατάρτιση σε κάποιο τομέα δυσκολεύονται περισσότερο να βρουν εργασία, ή αμείβονται πολύ χαμηλά κτλ.).
Για τα φτωχά κυρίως κράτη τα αίτια της φτώχειας συνδέονται με:
α)Την απουσία της τεχνολογίας και κυρίως της βιομηχανικής και γεωργικής τεχνολογίας και της εξειδίκευσης.
β)Την αύξηση του πληθυσμού, τον ο¬ποίο η οικονομία δεν μπορεί να συντηρήσει.
γ) Τα πολιτισμικά πρότυπα (π.χ θρησκευτικά πιστεύω, ήθη και έθιμα, θεσμοί δικαίου, οργάνωση ζωής, ανεπάρκεια εκπαιδευτικού συστήματος κ.τλ.).
δ) Την κοινωνική διαστρωμάτωση (στις φτωχές χώρες είναι εξαιρετικά άνιση)
ε) Την ανισότητα ως προς τα φύλα (η κοινωνική θέση της γυναίκας είναι πολύ χαμηλή, σε ορισμένες χώρες πολλές γυναίκες αποκλείονται από πολλά δικαιώματα και αρκετές θανατώνονται γιατί δεν έχουν προίκα).
στ) Τις διεθνείς / παγκόσμιες σχέσεις εξουσίας. Δηλαδή τις σχέσεις μεταξύ των κρατών. (Συνήθως τα ισχυρά οικονομικά κράτη εκμεταλλεύονται τους φυσικούς και ανθρώπινους πόρους των φτωχών και σε πολλές περιπτώσεις δημιουργούν ένα καθεστώς αποικιοκρατίας).
Επειδή ένα χαρακτηριστικό της φτώχειας είναι η αναπαραγωγή της από γενιά σε γενιά μέσω των περιουσιακών στοιχείων, με τα οποία κληρονομούνται συνήθως τα κοινωνικά χαρακτηριστικά, η φτώχεια διαιωνίζει τις κοινωνικές ανισότητες. Η φτώχεια δεν εξαρτάται μόνο από το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, αλλά και από τα ατομικά χαρακτηριστικά του καθενός (τη θέληση, τις προσδοκίες, την επιμονή κλπ) ή ακόμα και από διάφορα απρόοπτα συμβάντα της ζωής π.χ μια ασθένεια, ή μια αναπηρία από τροχαίο ατύχημα κ.τλ.
Συνέπειες της φτώχειας.
Με βάση τα όσα αναφέραμε παραπάνω γίνεται φανερό ότι η φτώχεια επιφέρει άμεσες συνέπειες τόσο στα άτομα, όσο και στην κοινωνία ολόκληρη και γίνεται αιτία δημιουργίας μιας σειράς άλλων προβλημάτων (πείνας, πολέμων, ασθενειών, μεταναστεύσεων, θανάτων, βίας, ρατσισμού, ξενοφοβίας κλπ). Ένα φτωχό άτομο έχει πολλές πιθανότητες να αποκλεισθεί από πολλά κοινωνικά αγαθά και σημαντικούς τομείς και δραστηριότητες της κοινωνίας όπως π.χ η εκπαίδευση, η περίθαλψη, η εργασία, η ψυχαγωγία κ.τλ. Και αν οι συνέπειες της φτώχειας που περιγράψαμε πριν είναι τόσο σημαντικές για το άτομο, μπορούμε να φαντασθούμε ποιες είναι για την κοινωνία. Τι προβλήματα δηλαδή αντιμετωπίζει μια φτωχή κοινωνία ή ένα φτωχό κράτος, όταν δεν μπορεί να παράγει αγαθά και υπηρεσίες που είναι απαραίτητα για την διαβίωση του πληθυσμού του!
Έτσι η πείνα, οι ασθένειες, ο αναλφαβητισμός, οι επιδημίες, η ανεργία και τόσα άλλα προβλήματα γίνονται αιτία καθυστέρησης της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης στις φτωχές χώρες. Παράλληλα τα προ-βλήματα αυτά με τη σειρά τους δημιουργούν προβλήματα άλλα όπως η βία, η πορνεία, η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ακόμα και η διάλυση των δημοκρατικών θεσμών και η επιβολή ολοκληρωτικών καθεστώτων, είναι συνήθη φαινόμενα στις φτωχές χώρες. Όμως δεν θα πρέπει να λησμονούμε, αυτό που και σε άλλο σημείο αναφέραμε, ότι μεγάλα προβλήματα εξαιτίας της φτώχειας αντιμετωπίζουν και οι οικονομικά και κοινωνικά αναπτυγμένες χώρες, στις οποίες ολόκληρες κοινωνικές ομάδες είναι άνεργες, άστεγες, αναλφάβητες κτλ.
Αντιμετώπιση της φτώχειας.
Στο ερώτημα πώς μπορεί να αντιμετωπισθεί η φτώχεια, η απάντηση θα μπορούσε να είναι ότι:
• Η φτώχεια μπορεί να αντιμετωπισθεί κυρίως με την καταπολέμηση των αιτίων που την προκαλούν και ειδικότερα με την αναδιανομή του πλούτου και του εισοδήματος, ώστε να μειωθούν οι κοινωνικές ανισότητες.
• Η πολιτεία από την πλευρά της αλλά και το ίδιο το άτομο από τη δική του θα πρέπει να φροντίζουν ώστε να υιοθετούνται θεσμοί και τρόποι συμπεριφοράς που θα διευκολύνουν την καταπολέμηση της φτώχειας. Από την πλευρά της πολιτείας λοιπόν τίθεται ένα πολιτικό και οικονομικό πρόβλημα, να αποφασίσει κατά πόσον και σε ποια έκταση θα δημιουργήσει θεσμούς, οι οποίοι θα εξασφαλίζουν τους πολίτες της από την φτώχεια και την εξαθλίωση. Τέτοιοι θεσμοί μπορούν να δημιουργηθούν και να λειτουργήσουν με την κοινωνική πολιτική που ασκεί το κράτος (Κράτος Πρόνοιας), λαμβάνοντας μέριμνα για τους οικονομικά ασθενέστερους, τους ηλικιωμένους, τους ανάπηρους, τα παιδιά και τις μητέρες.
• Το άτομο τώρα από την πλευρά του θα πρέπει κι εκείνο να έρχεται αρωγός της πολιτείας και παράλληλα με τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων του να φροντίζει να ασκεί τα καθήκοντα του και τις υποχρεώσεις του. Η ενέργεια όμως που θα βοηθήσει ιδιαίτερα το άτομο για την αποφυγή της φτώχειας, είναι η ολοκλήρωση των βασικών σπουδών, ώστε να μην είναι αναλφάβητοι. Η επαρκής γενική μόρφωση καθώς και η εξειδικευμένη επαγγελματική κατάρτιση, συνδυασμένες με θετική στάση απέναντι στη ζωή και την εργασία, δίνουν και τα εχέγγυα για επαγγελματική καριέρα. Σε αντίθετη περίπτωση το άτομο μπορεί να αποκλεισθεί από μια σειρά κοινωνικών διαδικασιών (πολιτισμού, υγείας κλπ).
• Από όσα αναφέραμε γίνεται φανερό πλέον ότι το πρόβλημα της φτώχειας δεν α¬φορά ένα κακό που το έστειλε η μοίρα, αλλά συνδέεται με τους τρόπους που διάφορες κοινωνικές ομάδες ερμηνεύουν την πραγματικότητα σύμφωνα με τα συμφέροντα τους. Επομένως η ύπαρξη της φτώχειας συνδέεται με το γεγονός ότι οι άνθρωποι και οι κυβερνήσεις δεν κάνουν αρκετά για να την εξαλείψουν.
(«ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ» , Γ’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ,ΟΕΔΒ)
Κάτω από : Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ- ΕΚΘΕΣΗ (Σωτηρία Γιωτοπούλου)
Αφήστε μια απάντηση