Ετυμολογία: καλείται ο επιστημονικός κλάδος της Γλωσσολογίας που έχει αντικείμενο την ιστορία, την αρχική μορφή και την αρχική σημασία των λέξεων. Μελετά την προέλευση των λέξεων με σκοπό την αναγωγή στον αρχικό τύπο (ρίζα, θέμα).
Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό : έτυμον, αληθινή έννοια, και -λογία από τη λέξη λόγος.
Σ’ αυτόν το χώρο της ιστοσελίδας μας επομένως θα μαθαίνουμε την καταγωγή μιας λέξης και θα προσπαθούμε να φτιάχνουμε και την οικογένειά της, τα ομόρριζά της!
Όμως όχι μόνο αυτό. Θα παίρνετε κι εσείς μέρος. Πώς;
Θα σας δίνεται μια λέξη και με τη σειρά σας θα γίνεστε εσείς…μικροί ερευνητές “γλωσσολόγοι” ψάχνοντας τη δική της καταγωγή και οικογένεια. Και βέβαια κάθε φορά θα γνωστοποιείτε το όνομά σας κάτω από το αποτέλεσμα της έρευνά σας! Καλή Αρχή!
Πού κρατά η σκούφια τους; Θέμα 2
γυμνάσιο: από το αρχαίο ρήμα: γυμνάζω. Αρχαίος τύπος “γυμνάσιον” με σημασία “γυμναστήριον”, δηλαδή τον τόπο όπου γυμνάζονταν οι νέοι. Επειδή δε αυτοί συμμετείχαν στις ασκήσεις αλλά και στους αθλητικούς αγώνες γυμνοί, η λέξη και τα ομόρριζά της συνδέονται με τη λέξη “γυμνός” (νυμνός, στα αρχαία). Στο χώρο αυτό εκτός από τα γυμνάσια, τις γυμναστικές ασκήσεις, λάμβαναν χώρα και πνευματικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, αφού εκεί σύχναζαν φιλόσοφοι, ρήτορες, καλλιτέχνες και διανοούμενοι. Στους μεταγενέστερους χρόνους εξελίχτηκε κυρίως σε παιδευτικό και πολιτιστικό κέντρο (υποχώρησε ο αρχικός στόχος ύπαρξής του που ήταν η δημιουργία πολιτών -πολεμιστών, υπερασπιστών της πόλης – κράτους). Ονομαστά γυμνάσια στην αρχαία Αθήνα: το γυμνάσιο στον Κολωνό, μετέπειτα γνωστό ως Ακαδημία (ή Ακαδήμεια) του Πλάτωνος, το γυμνάσιο κοντά στο ναό του Λυκείου Απόλλωνος (ονομάστηκε και Λύκειον), μετέπειτα γνωστό ως Αριστοτελικό Λύκειο.
Ομόρριζα: γυμναστική, γύμνασμα, γυμναστήριο, γυμνασιόπαιδο, γυμναστής,γυμνασιακός, γυμνασιάρχης, γυμνασίαρχος, γυμνικός, γύμνια, γυμνώνω
γνώση: από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα gene- που σημαίνει γνωρίζω, ξέρω. Αρχαίος τύπος “γνώσις” από το αρχαίο ρήμα “γιγνώσκω”. Σημαίνει το να γνωρίζει κάποιος κάτι, να είναι ενήμερος για κάτι να έχει πληροφόρηση. Ακόμα οτιδήποτε γνωρίζει κάποιος μέσα από την παιδεία, η σύλληψη της ουσίας και των αιτίων ενός συμβάντος, ο συνετός και φρόνιμος, για λανθασμένες επιλογές που αναγνωρίζονται εκ των υστέρων, για πράγματα αυτονόητα, ό,τι γνωρίζει κάποιος για τον κόσμο μέσω των αισθήσεων και της νοητικής επεξεργασίας, με συνείδηση, επίγνωση και οτιδήποτε έχει χαρακτήρα παραδείγματος προς αποφυγή.
Ομόρριζα: γνώμη, γνώμων, γνωριμία/γνώρα, γνώρισμα, γνώριμος, γνώστης, γνωστικός, γνωσιολογία, γνωστικισμός,γνωστός, γνωστοποιώ, γνωματεύω, γνωμάτευση, γνωμικό, γνωμοδότης, γνωμοδότηση, γνωμοδοτώ, γνώμονας.
Όπως βλέπετε αρκετά τα ομόρριζα και για τις δύο λέξεις. Προτείνουμε,λοιπόν, να δημιουργήσετε δικές σας προτάσεις επιλέγοντας… να πούμε 10 από τα παράγωγα αυτών των λέξεων! Τα λέμεεεεεε!
Πού κρατά η σκούφια τους; – Θέμα 1
Σχολείο: από την αρχαία λέξη “σχολή”. Αυτή αρχικά σήμαινε: ανάπαυση, ησυχία, ελεύθερος χρόνος. Η καταγωγή της δεν είναι ξεκάθαρη. Πιθανόν να σχετίζεται με το ρήμα έχω και συγκεκριμένα με τον αόριστο β’: έσχον, θέμα σχ- (κρατώ γερά, συγκρατώ). Αργότερα η λέξη δήλωνε και την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου μέσω της καλλιέργειας του πνεύματος (σπουδή, φιλοσοφική συζήτηση). Στην ελληνιστική κοινή η λέξη σήμαινε και το χώρο όπου προσφέρονταν συστηματικά γνώσεις και σπουδές.
(Σήμερα η λέξη αυτή με αναβιβασμό του τόνου και διατήρηση της αρχικής σημασίας (ανάπαυση, απραξία) δηλώνει την αργία, τη μέρα γιορτής).
Ομόρριζα: σχολειαρούδι, σχολάω(-ζω), σχολαρχείο,σχολαστικός, σχ(κ)ολιανός, σχολικός,σχόλιο, σχολίατρος, σχόλασμα, σχολιάζω.
Μαθαίνω: από το αρχαίο ρήμα “μανθάνω” και πιο συγκεκριμένα από τον αόριστο β΄του ρήματος αυτού: έμαθον, θέμα: μαθ-.
Ομόρριζα: μάθημα, μαθητής, μαθητεία, μαθητικός, μαθεύομαι, μαθηματικά, μαθησιακός, μαθηταρειό, μαθητευόμενος, μαθητόκοσμος, μαθητολόγιο, μαθητούδι, μαθηματάκι, μούσα.
Θέμα 1 – Εξάσκηση
Και τώρα …η σειρά σας. Τι λέτε για τη λέξη: λόγος; Εμπρός λοιπόν. Ποιος θα είναι άραγε ο πρώτος που θα βρει την καταγωγή της λέξης αλλά και την οικογένειά της; Για να δούμε!!!! Θα τα “πούμε” σύντομα πάλι.