Με μια ματιά…

«Αυτοί που μελέτησαν προσεκτικά τον τρόπο διακυβέρνησης των ανθρώπων, πρέπει να έχουν πεισθεί  πως η τύχη των εθνών εξαρτάται από την εκπαίδευση των νέων»

 Αριστοτέλης

Επιλέχθηκαν έξι ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα με κοινό χαρακτηριστικό και κριτήριο τις επιδόσεις τους οι οποίες έπρεπε να είναι κοντά ή πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η επιλογή τους καθορίστηκε και από άλλα κριτήρια όπως ο βαθμός αποκέντρωσής τους αλλά και η αντιπροσώπευση σε αυτές των σχολών αξιολόγησης. Αντλήθηκαν στοιχεία από υπερεθνικούς οργανισμούς (OECD, Eurostat, European Commission), εκπαιδευτικά δίκτυα (TALIS, Eurydice), αλλά και εθνικές πηγές κατά περίπτωση (Σχολικές Επιθεωρήσεις, Υπουργεία Παιδείας κλπ). Με επιλεγμένα γραφήματα που αφορούν διαδοχικά χρονικά διαστήματα αποδίδονται με συντομία, με μια ματιά, τα βασικά χαρακτηριστικά του κάθε εκπαιδευτικού συστήματος.  Πατώντας πάνω στο όνομα της κάθε χώρας ακολουθεί μια πιο αναλυτική περιγραφή του κάθε εκπαιδευτικού συστήματος.

Στην αρχή της περιγραφής του κάθε εκπαιδευτικού συστήματος τα πρώτα γραφήματα αποδίδουν συγκριτικά στοιχεία και ποσοστά, όπως:

• Μαθητών προσχολικής εκπαίδευσης
• Μαθητών με χαμηλές επιδόσεις στα Μαθηματικά, την Ανάγνωση και τις Φυσικές Επιστήμες
• Μαθητών που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση (σχολική διαρροή)
• Συμμετοχής ενηλίκων στη μάθηση (Δια Βίου Μάθηση)
• Πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
• Απορρόφησης αποφοίτων από την αγορά εργασίας

Τα παραπάνω ποσοστά δίνονται συγκριτικά με τις καλύτερες και ταυτόχρονα χειρότερες επιδόσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), με τον μέσο όρο της ΕΕ καθώς και τον στόχο που είχε θέσει για τα κράτη μέλη  και περιλαμβάνονται στις ετήσιες Εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση τα έτη 2019 και 2020.

Αυστρία

Στα γραφήματα 1 και 2 που ακολουθούν φαίνονται οι επιδόσεις του αυστριακού εκπαιδευτικού  συστήματος, σύμφωνα με την έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τα έτη 2019 και 2020 συγκριτικά με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά συστήματα.

Γράφημα 1. Συγκριτικές επιδόσεις  του αυστριακού εκπαιδευτικού συστήματος. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2019 (EC, 2019) 

Γράφημα 2. Συγκριτικές επιδόσεις  του αυστριακού εκπαιδευτικού συστήματος. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC, 2020) 

Το γράφημα 2 συμπληρώνεται με τις αριθμητικές τιμές του πίνακα 1 ώστε να αποδοθεί η ακριβής διάσταση στα μετρούμενα μεγέθη.

Category	Range		Austria	Strongest performer	Weakest performer	EU average	EU target (2020)
	low	high
Early childhood education	75.2	100,00	96,00	100,00	75.2	94.8	95,00
Underachievement in reading	47.1	11.1	23.6	11.1	47.1	22.5	15,00
Underachievement in maths	46.6	10.2	21.1	10.2	46.6	22.9	15,00
Underachievement in science	46.5	8.8	21.9	8.8	46.5	22.3	15,00
Early leavers from education and training	17.3	3,00	7.8	3,00	17.3	10.2	10,00
Tertiary educational attainment	25.8	58.8	42.4	58.8	25.8	40.3	40,00
Employment rate of recent graduates	58.7	93.1	89,00	93.1	58.7	80.9	82,00
Adult participation in learning	1.3	34.3	14.7	34.3	1.3	10.8	15,00

Πίνακας 1. Συγκριτικός πίνακας με αριθμητικά στοιχεία της Έκθεσης για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC, 2020) 

Γενική περιγραφή

Διαπιστώνονται ελλείψεις εκπαιδευτικού προσωπικού σε κάποιες ειδικότητες. Υπάρχουν σκέψεις για προσέλκυση μαθητών σε εκπαιδευτικές σχολές, βελτίωσης των σπουδών τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και μέριμνα για τη συνεχιζόμενη  επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών.

Οι συνθήκες εργασίας στα αυστριακά σχολεία είναι γενικά καλές.

Η πανδημία Covid-19 ανέδειξε αδυναμίες της  ψηφιακής ικανότητας του εκπαιδευτικού συστήματος. Η βελτίωση των ψηφιακών δεξιοτήτων σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και η ενίσχυση της ικανότητας για μικτή μάθηση αποτελούν κορυφαίες προτεραιότητες έπειτα από την κρίση της πανδημίας. Η αυστριακή στρατηγική ψηφιοποίησης περιλαμβάνει επίσης πρωτοβουλίες για την προώθηση της απόκτησης ψηφιακών δεξιοτήτων από ενήλικες. Ακόμα πριν την πανδημία είχαν εντοπιστεί αδυναμίες του αυστριακού εκπαιδευτικού συστήματος στη χρήση ΤΠΕ στην διδασκαλία. Οι ψηφιακές δεξιότητες των εκπαιδευτικών δεν είναι σε καλό επίπεδο. Χαρακτηριστικά είναι τα γραφήματα που ακολουθούν.

Γράφημα 3. Ψηφιακή ετοιμότητα των εκπαιδευτικών

Γράφημα 4. Χρήση των ΤΠΕ στην διδασκαλία

Από το σχολ. έτος  2020-2021, μια ενιαία πύλη, η πύλη «Digital Schule», έγινε η κύρια πλατφόρμα για εφαρμογές και επικοινωνία μεταξύ μαθητών, δασκάλων και γονέων. Οι ελλείψεις και οι αδυναμίες των δεξιοτήτων ΤΠΕ  των εκπαιδευτικών έγιναν πιο εμφανείς κατά τη διάρκεια του κλεισίματος των σχολείων λόγω της πανδημίας. Εκπονήθηκε ένα σχέδιο οκτώ αξόνων το οποίο φιλοδοξεί να προετοιμάσει τους εκπαιδευτικούς για τη μικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Το σχέδιο περιλαμβάνει εντατική συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη παρεχόμενη από το καλοκαίρι του 2020. Η Eduthek, η κρατική διαδικτυακή πλατφόρμα εκπαίδευσης της Αυστρίας, παρείχε πρόσβαση σε εκπαιδευτικό και διδακτικό υλικό κατά τη διάρκεια της έξαρσης της πανδημίας. Τώρα το περιεχόμενό της εναρμονίστηκε περισσότερο με τα αναλυτικά προγράμματα. Το σχολ. έτος 2021-2022, ένα πρόγραμμα εξοπλισμού σχολείων με είδη ΤΠΕ που ξεκίνησε από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση αναβάθμισε τις υποδομές τους, ώστε όλοι οι μαθητές να έχουν πρόσβαση σε ψηφιακούς πόρους. Παρά τις προσπάθειες αυτές είναι εμφανής στην Αυστρία ο κίνδυνος αύξησης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων για τους μειονεκτούντες μαθητές. Το κοινωνικοοικονομικό ή και το μεταναστευτικό υπόβαθρο εξακολουθούν να αποτελούν βασικό καθοριστικό παράγοντα των μαθητικών επιδόσεων και απόκτησης δεξιοτήτων.

Η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΕΚ) παραμένει μια ελκυστική επιλογή για τους Αυστριακούς μαθητές, προσφέροντας εξαιρετικές δυνατότητες απασχόλησης στους αποφοίτους. Καταβάλλονται συνεχώς προσπάθειες για βελτίωση της ελκυστικότητας της ΕΕΚ, ειδικά στην εκπαίδευση με μαθητεία.

Οι δαπάνες της γενικής κυβέρνησης για την εκπαίδευση το 2018 παρέμειναν σταθερές ως ποσοστό του ΑΕΠ (4,8%) και κοντά στον μέσο όρο της ΕΕ (4,6%). Μπορεί κάποιος να σχολιάσει ότι η Αυστρία επιδιώκει γενικά να εφαρμόσει εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις χωρίς να διαθέσει περισσότερα χρήματα ή προσωπικό.

Η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα έχει αυξηθεί, αλλά απαιτείται περισσότερη εστίαση στην ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης.

Απαιτούνται μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση τόσο της διαδικασίας ένταξης μαθητών με μεταναστευτικό υπόβαθρο αλλά και των εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων μαθητών από κοινωνικά μειονεκτούντα περιβάλλοντα.

Σύμφωνα με την έκθεση PISA (2018), οι Αυστριακοί μαθητές έχουν γενικά υψηλότερη αίσθηση του “ανήκειν” από τον μέσο όρο της ΕΕ αλλά διαπιστώνεται ότι η διαφορά και σε αυτό το πεδίο μεταξύ κοινωνικοοικονομικά ισχυρών και μειονεκτούντων σχολείων είναι από τις πιο έντονες στην ΕΕ.

Παρόλο που η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα αυξάνεται, εξακολουθεί να είναι συγκριτικά χαμηλή για παιδιά σε μικρές ηλικίες. Χαρακτηριστικό είναι το γράφημα 5 που ακολουθεί:

Γράφημα 5. Συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση 

Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και οι περιφέρειες στοχεύουν στην ενίσχυση συμμετοχής στα επίπεδα της προσχολικής εκπαίδευσης.

Η Αυστρία έχει κατακτήσει το στόχο που έχει θέσει η ΕΕ σχετικά με την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου, αλλά οι νέοι με μεταναστευτικό υπόβαθρο εξακολουθούν να είναι πιο ευάλωτοι  στην προοπτική εγκατάλειψης του σχολείου.

Ισχυρά σημεία του αυστριακού εκπαιδευτικού συστήματος είναι:

• Η συστηματική και πολύπλευρη αξιολόγηση των εκπαιδευτικών δομών και
• Η προσεκτική επιλογή των υποψήφιων εκπαιδευτικών πριν ξεκινήσουν ή ακόμα και πριν ολοκληρώσουν τις σπουδές τους.

Σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ (Education at a Glance 2018 – EAG), το εκπαιδευτικό σύστημα της Αυστρίας ξεχώρισε και κατατάχθηκε σε μία από τις τρεις πρώτες ή τελευταίες θέσεις, μεταξύ των άλλων χωρών, στα εξής χαρακτηριστικά του:

• Το ποσοστό των αποφοίτων της ανώτερης δευτεροβάθμιας ΕΕΚ, το οποίο είναι για το 2016 ίσο με 77,9% (1^η χώρα στις 32).
• Το ποσοστό των αποφοίτων της ανώτερης Γενικής εκπαίδευσης, το οποίο είναι για το 2016 ίσο με 19,4% (33^η χώρα στις 33).
• Ο αριθμός των μαθητών ανά δάσκαλο είναι 9,23 και είναι ο τρίτος μικρότερος μεταξύ χωρών του ΟΟΣΑ και συνεργαζόμενων χωρών (38^η χώρα στις 40).
• Το ποσοστό των ενηλίκων ηλικίας 25-64 ετών πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μεταξύ εκείνων που έχουν τουλάχιστον ένα γονέα πτυχιούχο τριτοβάθμιας εκπαίδευση είναι 43,1% και αποτελεί ένδειξη μικρών εκπαιδευτικών ανισοτήτων είναι πολύ χαμηλό στην Αυστρία, (27^η χώρα στις 27).
• Ο πραγματικός μισθός των εκπαιδευτικών, ανά διδακτική ώρα στην πρωτοβάθμια και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι από τους υψηλότερους (3^η χώρα στις 28).

Η Αυστρία χρειάζεται περισσότερους αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για να καλύψει τις ανάγκες της αγοράς εργασίας αλλά και για να προωθήσει την καινοτομία, παρά του γεγονότος ότι το ποσοστό των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι 41,4% για το 2020 (μ.ο. Ε.Ε. 40,5%).

 

Ολλανδία

Στο γράφημα 6 που ακολουθεί φαίνονται οι επιδόσεις του ολλανδικού εκπαιδευτικού  συστήματος, σύμφωνα με την έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του έτους 2019 συγκριτικά με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά συστήματα. Το γράφημα 7 αφορά τους ίδιους εκπαιδευτικούς δείκτες όπως καταγράφονται την επόμενη χρονιά στην αντίστοιχη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2020) και συμπληρώνεται με τις αριθμητικές τιμές του πίνακα 2 ώστε να αποδοθεί η ακριβής διάσταση στα μετρούμενα μεγέθη.

Γράφημα 6. Συγκριτικές επιδόσεις  του Ολλανδικού εκπαιδευτικού συστήματος. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2019 (EC, 2019) 

Γράφημα 7. Συγκριτικές επιδόσεις  του Ολλανδικού εκπαιδευτικού συστήματος. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC, 2020)  

Category	range		Netherlands	Strongest performer	Weakest performer	EU average	EU target
	low	high
Early childhood education	75.2	100,00	96.9	100,00	75.2	94.8	95,00
Underachievement in reading	47.1	11.1	24.1	11.1	47.1	22.5	15,00
Underachievement in maths	46.6	10.2	15.8	10.2	46.6	22.9	15,00
Underachievement in science	46.5	8.8	20,00	8.8	46.5	22.3	15,00
Early leavers from education and training	17.3	3,00	7.5	3,00	17.3	10.2	10,00
Tertiary educational attainment	25.8	58.8	51.4	58.8	25.8	40.3	40,00
Employment rate of recent graduates	58.7	93.1	91.9	93.1	58.7	80.9	82,00
Adult participation in learning	1.3	34.3	19.5	34.3	1.3	10.8	15,00

Πίνακας 2. Συγκριτικός πίνακας με αριθμητικά στοιχεία της Έκθεσης για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC, 2020) 

Γενική περιγραφή

Οι ψηφιακές δεξιότητες των Ολλανδών είναι πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Σύμφωνα με τον Digital Economy and Society Index (DESI) 2019, το 92% των νέων (ηλικίας 16-19 ετών) έχει τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ (27 χώρες)  που είναι 82%. Το 77% αυτής της ηλικιακής ομάδας έχει προηγμένες δεξιότητες χρήστη στο διαδίκτυο, γεγονός που τοποθετεί την Ολλανδία στην πέμπτη θέση της κατάταξης. Όσον αφορά τους ειδικούς σε θέματα ΤΠΕ στην Ολλανδία υπερβαίνουν τον μέσο όρο της ΕΕ (27 χώρες) και βρίσκονται στο 5% του συνόλου του εργατικού δυναμικού. Επιπλέον σχετικά με τις δυνατότητες πρόσβασης στο διαδίκτυο από το σπίτι, η Ολλανδία κατατάσσεται στην υψηλότερη θέση στην ΕΕ (27 χώρες) με 98% (CBS, 2019). Ο δείκτης ετοιμότητας για ψηφιακή διά βίου μάθηση τοποθετεί την Ολλανδία στη δεύτερη θέση στην Ευρώπη, ενώ διακρίνεται  για τους θεσμούς και τις πολιτικές σχετικά με την ψηφιακή μάθηση (CEPS, 2019).

Στην Ολλανδία δημιουργήθηκε μια ατζέντα ψηφιοποίησης για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση με σκοπό την προώθηση των νέων τεχνολογιών (OCW, 2019). Υπάρχουν πρόσθετα σχετικά προγράμματα όπως το εθνικό πρόγραμμα κατάρτισης «Digital Teacher», το οποίο στοχεύει στη βελτίωση των ψηφιακών δεξιοτήτων των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Όπως φαίνεται από τα παρακάτω γραφήματα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης στη διδασκαλία με ΤΠΕ.

Γράφημα 8. Ψηφιακή ετοιμότητα των εκπαιδευτικών

 

Γράφημα 9. Χρήση των ΤΠΕ στην διδασκαλία

Το πρόγραμμα ‘Pass IT on!’ ( Geef IT Door) επιτρέπει στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να προσκαλούν επαγγελματίες πληροφορικής να δώσουν διαλέξεις. Το χρηματοδοτούμενο από την κυβέρνηση κέντρο εμπειρογνωμοσύνης Mediawijzer.net παρέχει συνδέσμους για τη διεξαγωγή έρευνας αγοράς σχετικά με την προσφορά εκπαιδευτικών προϊόντων και υπηρεσιών. Στο νέο εθνικό πρόγραμμα σπουδών, προωθούνται τέσσερις τομείς του ψηφιακού γραμματισμού: δεξιότητες πληροφορικής, παιδεία και μέσα επικοινωνίας, βασικές δεξιότητες ΤΠΕ και υπολογιστική σκέψη. Τα σχολεία λαμβάνουν χρηματοδότηση και επαγγελματικές συμβουλές για την ανάπτυξη των υποδομών ΤΠΕ. Το ποσοστό των σχολείων με υψηλές ψηφιακές υποδομές στα επίπεδα ISCED1 και ISCED2 είναι υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (Deloitte et al., 2019). Τα σχολεία καταρτίζουν εκπαιδευτικές στρατηγικές σχετικά με τη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών στη διδασκαλία και τη μάθηση και προωθούν έντονα την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών. Το ποσοστό των σχολείων που διαθέτουν συνδεσιμότητα υψηλής ταχύτητας είναι τρεις φορές υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (Deloitte et al., 2019). Το 2017, μια σειρά από σχολικές επιτροπές στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ίδρυσαν τη SIVON και δημιούργησαν μια εταιρική σχέση για την από κοινού αγορά εξοπλισμού και υπηρεσιών ΤΠΕ. Η SIVON συνεργάζεται με την Kennisnet, τον δημόσιο οργανισμό για την εκπαίδευση και τις ΤΠΕ. Η Kennisnet ανέπτυξε έναν σχολικό οδηγό βήμα προς βήμα για την επιλογή ψηφιακών εκπαιδευτικών πόρων για να δώσει στα σχολεία ένα δωρεάν, διάφανο και ολοκληρωμένο εργαλείο.

Κατά τη διάρκεια του κλεισίματος των σχολείων εξαιτίας της πανδημίας covid-19, τα σχολεία έλαβαν βοήθεια και πρόσθετη χρηματοδότηση. Η Kennisnet βοήθησε τα σχολεία να οργανώσουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, να προγραμματίσουν τα μαθήματα και να αποκτήσουν τους απαραίτητους ψηφιακούς πόρους. Η υπηρεσία παρείχε συμβουλές και πληροφορίες στους γονείς, για να βοηθήσουν τη μάθηση των παιδιών τους στο σπίτι. Η κυβέρνηση διέθεσε κονδύλια για την αγορά φορητών υπολογιστών για μαθητές που δεν είχαν τον κατάλληλο εξοπλισμό για εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Επιπλέον, αρκετοί δήμοι, ΜΚΟ και πάροχοι υπηρεσιών πρόσφεραν δωρεάν συσκευές και πρόσβαση στο διαδίκτυο κατά τη διάρκεια του lockdown.

Τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ανέστειλαν τις επιτόπιες εκπαιδευτικές δραστηριότητες και ολοκλήρωσαν το ακαδημαϊκό έτος 2019-2020 με εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Οι δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση στην Ολλανδία παραμένουν σταθερές τα τελευταία χρόνια και υψηλότερες από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αλλά σύμφωνα με το ινστιτούτο McKinsey το οποίο δημοσίευσε μια μελέτη σχετικά με την αποτελεσματικότητα και την επάρκεια των δαπανών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η χρηματοδότηση κρίνεται ανεπαρκής για την αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών προκλήσεων.

Παρατηρήθηκε μείωση των επιδόσεων και των βασικών δεξιοτήτων, στο Πρόγραμμα Διεθνούς Αξιολόγησης Μαθητών του ΟΟΣΑ (PISA 2018). Παρατηρήθηκε μια πτωτική τάση στη μέση βαθμολογία σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα. Το ποσοστό των μαθητών με υψηλές επιδόσεις (επίπεδα PISA 5 ή 6) στις Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά είναι πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ, αλλά μειώνεται συνεχώς από το 2009 (και στη Γλώσσα). Το ποσοστό των μαθητών με χαμηλές επιδόσεις είναι κοντά στον στόχο σε επίπεδο ΕΕ του 15% στα Μαθηματικά (15,8%) έναντι ΜΟ ΕΕ 22,9%, αλλά πάνω από αυτό στις Φυσικές Επιστήμες (20%) έναντι ΜΟ ΕΕ 22,3% και περισσότερο στην Ανάγνωση (24,1%) έναντι ΜΟ ΕΕ 22,5%. Το ποσοστό των μαθητών με χαμηλές επιδόσεις μεταξύ των αλλοδαπών μαθητών είναι ιδιαίτερα υψηλό (56%).  Οι μαθητές με μεταναστευτικό υπόβαθρο δεύτερης γενιάς έχουν καλύτερη εικόνα, αλλά υπάρχει διαφορά με τους γηγενείς μαθητές. Οι διαφορές στην απόδοση των μαθητών μεταξύ των τύπων σχολείων είναι εντονότερες από όλες τις χώρες της ΕΕ, αντανακλώντας το σύστημα της φοίτησης με βάση τις ικανότητες όπως διαπιστώνονται στο τέλος του Δημοτικού σχολείου. Ο αντίκτυπος του κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου στις επιδόσεις των μαθητών είναι κοντά στο μέσο όρο της ΕΕ.

Υπάρχει η εκτίμηση ότι η απουσία κεντρικών τελικών εξετάσεων αξιολόγησης (Cito toets) των μαθητών της τελευταίας τάξης των Δημοτικών σχολείων το 2020 εξαιτίας της πανδημίας μείωσε τις πιθανότητες ένταξης των μειονεκτούντων μαθητών σε καλύτερα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το 2020, οι εθνικές εξετάσεις στο τέλος του Δημοτικού ακυρώθηκαν και οι μαθητές τοποθετήθηκαν σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με βάση μόνο την αξιολόγηση του Δημοτικού σχολείου φοίτησης τους (σχολική συμβουλή). Συνήθως, περίπου το 8% των μαθητών τοποθετείται σε καλύτερο σχολείο από αυτό της σχολικής συμβουλής λόγω καλύτερων επιδόσεων στις εξετάσεις. Αυτό ισχύει κυρίως για παιδιά με μεταναστευτικό υπόβαθρο και για παιδιά με χαμηλότερο εισόδημα ή χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο. Εξαιτίας της απουσίας των Cito toets το 2020 αναμένεται αύξηση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων.

Ο μαθητικός πληθυσμός ελαττώνεται, γίνεται μικρότερος και πιο διαφοροποιημένος. Ο αριθμός των μαθητών συρρικνώνεται τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση τα τελευταία χρόνια και αυτή η τάση αναμένεται να συνεχιστεί (Government, 2019). Αξιοσημείωτο είναι ότι την ίδια περίοδο, αυξάνονται οι μαθητές που εντάσσονται στην ειδική αγωγή ( speciaal onderwijs) και στην ειδική πρωτοβάθμια εκπαίδευση (speciaal baseonderwijs). Οι μετανάστες και οι γηγενείς κάτοικοι με μεταναστευτικό υπόβαθρο αποτελούσαν το 23,1% του πληθυσμού το 2018. Από αυτούς (σχεδόν 4 εκατομμύρια άτομα), περίπου τα μισά (2 εκατομμύρια) προέρχονται από μη δυτικές χώρες. Παρατηρήθηκε σχεδόν διπλασιασμός των ατόμων με μη δυτική προέλευση από το 1996 (MPI, 2019). Στον σχολικό πληθυσμό περίπου το ένα τέταρτο των μαθητών έχει μεταναστευτικό υπόβαθρο, το 8% προέρχεται από δυτικές χώρες και 18% από μη δυτικές χώρες και είναι μετανάστες πρώτης ή δεύτερης γενιάς (Education Inspectorate, 2020). Η ποικιλομορφία είναι πιθανό να αυξηθεί περαιτέρω, καθώς το ποσοστό των μαθητών με μεταναστευτικό υπόβαθρο στην Ολλανδία έχει αυξητικές τάσεις.

Τα πρώτα δεδομένα για τις μαθησιακές απώλειες λόγω της διακοπής της διαζώσης διδασκαλίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας είναι ανησυχητικά. Μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε μεταξύ των μαθητών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (Nationaal Cohortonderzoek Onderwijs) δείχνει ότι η μαθησιακή πρόοδος των μαθητών ελαττώθηκε σε όλες τις τάξεις (Education Inspectorate, 2021). Σε σύγκριση με το 2019, το επίπεδο των αναγνωστικών δεξιοτήτων, του λεξιλογίου και των Μαθηματικών μεταξύ των μαθητών της πρώτης τάξης στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχει μειωθεί. Οι μαθητές όλων των βαθμίδων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είχαν μικρότερη επίδοση στην Ανάγνωση και στα Μαθηματικά. Το μαθησιακό έλλειμμα των μαθητών διαφέρει σημαντικά ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο των γονέων τους (οι μαθητές με γονείς υψηλού μορφωτικού επιπέδου δεν παρουσιάζουν σημαντικό έλλειμμα). Το φαινόμενο της παραπαιδείας στην Ολλανδία έχει αυξηθεί τα τελευταία 15 χρόνια, αφού καταγράφτηκε δεκαπλασιασμός των δαπανών των Ολλανδικών οικογενειών (από 26 εκατομμύρια € το 1995 σε 284 εκατομμύρια € το 2019) αυξάνοντας έτσι ακόμη περισσότερο τις εκπαιδευτικές ανισότητες.

Η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΕΚ) είναι δημοφιλής στην Ολλανδία και οι απόφοιτοι της απολαμβάνουν υψηλούς ρυθμούς απορρόφησης από την αγορά εργασίας. Το ποσοστό των μαθητών ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που σπούδασαν στην ΕΕΚ ήταν 67,5% το 2019, ενώ το ποσοστό απασχόλησης των πρόσφατων αποφοίτων ΕΕΚ ήταν 84,7% (έναντι 76,1% μέσου όρου στην ΕΕ). Το 2020 σημειώθηκε αύξηση στον αριθμό των φοιτητών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ωστόσο, από το σχολ. έτος 2015-2016, το ποσοστό των αποφοίτων ΕΕΚ που συνεχίζουν σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει μειωθεί (πιθανά λόγω του συστήματος δανείων σπουδών).

Το ποσοστό πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου είναι χαμηλότερο από τον στόχο της ΕΕ, αλλά έχει ελαφρώς αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Η Ολλανδία αντιμετωπίζει αυξανόμενη έλλειψη εκπαιδευτικών, τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η ολλανδική τριτοβάθμια εκπαίδευση όμως προσελκύει όλο και περισσότερο ξένους φοιτητές. Ένα ανησυχητικό φαινόμενο καταγράφεται τα τελευταία χρόνια στους Ολλανδούς φοιτητές: αυξάνεται ο αριθμός των φοιτητών που λαμβάνει φαρμακευτικές ουσίες για να βελτιώσει τις ακαδημαϊκές του επιδόσεις, ο οποίος αυξήθηκε από 0,8% το έτος 2009-2010 σε 2,9% το 2018-2019 μεταξύ φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης 17-24 ετών (Education Inspectorate, 2021).

Οι μαθητές είναι ευχαριστημένοι με το σχολείο. Οι περισσότεροι μαθητές το 2018 αισθάνονται ότι ανήκουν στο σχολείο (76%) και το ποσοστό όσων κατήγγειλαν εκφοβισμό (12%) ήταν το χαμηλότερο στην ΕΕ. Εξετάζοντας τις επιμέρους δεξιότητες της ανάγνωσης, οι Ολλανδοί μαθητές βαθμολογούνται καλά στην αναζήτηση πληροφοριών, αλλά λιγότερο στον στοχασμό και στην αξιολόγηση. Είναι οι αναγνώστες με τα λιγότερο κίνητρα στον ΟΟΣΑ, αφού περίπου το 60% διαβάζει μόνο όταν είναι απαραίτητο ή για να αναζητήσει πληροφορίες. Σχεδόν οι μισοί μαθητές αναφέρουν ότι θεωρούν ότι το διάβασμα είναι χάσιμο χρόνου.

Η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα είναι κοντά αλλά κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Πρόσφατα η Ολλανδία επένδυσε κονδύλια σε μεταρρυθμιστικές δράσεις που στοχεύουν στη βελτίωση της ποιότητας και του χρόνου λειτουργίας των σχολείων. Από την ηλικία των 3 ετών, το 90,5% των παιδιών συμμετέχουν στις προσχολικές δομές, το οποίο είναι χαμηλότερο τόσο από τον μέσο όρο της ΕΕ (92,8%) όσο και από τον νέο στόχο 96% σε επίπεδο ΕΕ που έχει τεθεί για το 2030. Για το 2020, η κυβέρνηση διέθεσε επιπλέον 170 εκατομμύρια € για τη βελτίωση της ποιότητας των μονάδων προσχολικής ηλικίας (OCW, 2018b). Οι στόχοι είναι η αύξηση των ωρών λειτουργίας, η βελτίωση του επιπέδου προσόντων του προσωπικού της προσχολικής βαθμίδας (απαίτηση πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης), η αξιολόγηση των ίσων εκπαιδευτικών ευκαιριών και η υποστήριξη δήμων και παρόχων προσχολικής φροντίδας και εκπαίδευσης.

Οι διακρίσεις στην υποστήριξη της παιδικής μέριμνας οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης τον Ιανουάριο του 2021.Έκθεση της κοινοβουλευτικής επιτροπής (Δεκέμβριος 2020) αποκάλυψε ότι «παραβιάστηκαν θεμελιώδεις αρχές του κράτους δικαίου» στη διαχείριση των επιδοτήσεων παιδικής μέριμνας. Η εφορία ζήτησε πίσω πληρωμές παιδικής μέριμνας από περίπου 26.000 οικογένειες μεταξύ 2013 και 2019. Οι οικογένειες, οι περισσότερες μεταναστευτικής προέλευσης, κατηγορήθηκαν για απάτη συχνά για μικρά λάθη, όπως η έλλειψη υπογραφής σε έγγραφα. Το 2020 η εφορία παραδέχτηκε ότι 11.000 άτομα είχαν αποκλειστεί από τις επιδοματικές παροχές απλώς και μόνο εξαιτίας της εθνικής καταγωγής τους ή της διπλής ιθαγένειάς τους. Η κυβέρνηση ζήτησε συγγνώμη για τις μεθόδους της εφορίας και διέθεσε περισσότερα από 500 εκατομμύρια ευρώ ως αποζημίωση, περίπου 30.000 ευρώ για κάθε οικογένεια. Η κυβέρνηση όμως τελικά παραιτήθηκε, αναλαμβάνοντας την πολιτική ευθύνη για το σκάνδαλο.

Γράφημα 11. Συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση 

Σημεία που ξεχωρίζει το ολλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι:

• Η στήριξη της ιδιωτικής εκπαίδευσης και των σχολείων θρησκευτικών αλλά και ειδικών παιδαγωγικών πεποιθήσεων.
• Η τεχνοκρατική υπόσταση της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου από τις αντίστοιχες δομές κυρίως από την Ολλανδική Εκπαιδευτική Επιθεώρηση.

     Σύμφωνα πάντα με τις έρευνες του ΟΟΣΑ (EAG 2018) στο εκπαιδευτικό σύστημα της Ολλανδίας παρατηρήθηκε ότι:

• Ο αριθμός των ετών εκπαίδευσης για τους Ολλανδούς 15-29 ετών είναι από τους μεγαλύτερους κατατάσσοντας τη χώρα 2^η μεταξύ 39 χωρών του ΟΟΣΑ.
• Ο αριθμός των μαθητών ανά δάσκαλο, στην προσχολική εκπαίδευση είναι 14,27, είναι από τους μεγαλύτερους κατατάσσοντας την Ολλανδία 19^η μεταξύ 21 χωρών που έγινε η έρευνα.
• Λίγοι είναι οι διευθυντές σχολικών μονάδων που επιμορφώθηκαν σε θέματα σχολικής διοίκησης πριν αναλάβουν τα διευθυντικά τους καθήκοντα και συγκεκριμένα μόλις το 12%, κατατάσσοντας την Ολλανδία στην 45^η θέση μεταξύ των 47 χωρών που έγινε η σχετική έρευνα. Αντίθετα πολύ μεγάλο ποσοστό, το 45,6%, επιμορφώθηκε σχετικά έπειτα από την ανάληψη των καθηκόντων του κατατάσσοντας τη χώρα  στην 1^η θέση μεταξύ των  47 χωρών. Οι Ολλανδοί διευθυντές σχολείων αφιερώνουν τον περισσότερο χρόνο σε καθήκοντα ηγεσίας σε σχέση με συναδέλφους τους άλλων χωρών (1^η χώρα σε 48).
• Λίγοι επίσης είναι και οι Ολλανδοί εκπαιδευτικοί που είχαν το επάγγελμα τους ως πρώτη επιλογή, μόλις το 53,4%, κατατάσσοντας σε αυτό το ερώτημα την χώρα 46^η σε σύνολο 48.
• Ένα σημαντικό εύρημα προέκυψε από την συμμετοχή των Ολλανδών μαθητών στον διεθνή διαγωνισμό PISA και συγκεκριμένα οι επιδόσεις τους στην ομαδική εργασία και γενικότερα στη συνεργατική επίλυση προβλημάτων ήταν τόσο χαμηλές που την κατέταξαν στην προτελευταία θέση.

 

Γαλλία

Στα γραφήματα 12 και 13 φαίνονται οι συγκριτικές επιδόσεις του γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, ενώ ο πίνακας 3 συνδέεται με το  γράφημα 13 και παρέχει αριθμητικές τιμές για τα συγκεκριμένα μεγέθη.

Γράφημα 12 .Συγκριτικές επιδόσεις  του Γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2019 (EC,2019)

Γράφημα 13 .Συγκριτικές επιδόσεις  του Γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC,2020)

Category	range		France	Strongest performer	Weakest performer	EU average	EU target
	low	high
Early childhood education	75.2	100,00	100,00	100,00	75.2	94.8	95,00
Underachievement in reading	47.1	11.1	20.9	11.1	47.1	22.5	15,00
Underachievement in maths	46.6	10.2	21.3	10.2	46.6	22.9	15,00
Underachievement in science	46.5	8.8	20.5	8.8	46.5	22.3	15,00
Early leavers from education and training	17.3	3,00	8.2	3,00	17.3	10.2	10,00
Tertiary educational attainment	25.8	58.8	47.5	58.8	25.8	40.3	40,00
Employment rate of recent graduates	58.7	93.1	75.7	93.1	58.7	80.9	82,00
Adult participation in learning	1.3	34.3	19.5	34.3	1.3	10.8	15,00

Πίνακας 3. Συγκριτικός πίνακας με αριθμητικά στοιχεία της Έκθεσης για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC, 2020) 

 

Το γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα χαρακτηρίζεται από σχετικά μεγάλες ανισότητες για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Η Επαγγελματική Εκπαίδευση δεν έχει την απήχηση που της αναλογεί αν ληφθεί υπόψη ότι αναφερόμαστε στη δεύτερη οικονομία της Ευρώπης, ενώ δυνατό σημείο του εκπαιδευτικού συστήματος είναι το μεγάλο ποσοστό συμμετοχής μαθητών στην προσχολική εκπαίδευση.

Γενική περιγραφή

Το 2015 εκπονήθηκε στη Γαλλία σχέδιο ψηφιακής στρατηγικής για την εκπαίδευση (Plan numérique pour l’éducation) το οποίο είχε στόχους την ενίσχυση των ψηφιακών ικανοτήτων των μαθητών, την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και την τόνωση της παιδαγωγικής καινοτομίας με ψηφιακά μέσα. Αρκετά χρόνια μετά και παρά την επένδυση μεγάλων ποσών (2,3 δισεκατομμύρια € έως το 2017) η ψηφιακή εικόνα της εκπαίδευσης στη Γαλλία είναι καλύτερη αλλά υπάρχουν ακόμα μεγάλα περιθώρια βελτίωσης. Το ποσοστό των σχολείων που διαθέτουν υψηλό επίπεδο ψηφιακών υποδομών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση στη Γαλλία  είναι 14% και είναι κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (35%) , στη κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ  στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι 81%, εννέα μονάδες πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (72%). Το ποσοστό των σχολείων που διαθέτουν  σύνδεση υψηλής ταχύτητας στο διαδίκτυο σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης εξακολουθεί να είναι χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (European Commission, 2019). Οι Γάλλοι εκπαιδευτικοί υπολείπονται σε θέματα ψηφιακών δεξιοτήτων απέναντι στους ευρωπαίους συναδέλφους τους. Πολλά γίνονται και σε αυτή την κατεύθυνση, όπως η υποχρεωτική για τον διορισμό απόκτηση ψηφιακών δεξιοτήτων στα μεταπτυχιακά προγράμματα.  Η συμμετοχή των εκπαιδευτικών στην κατάρτιση δεξιοτήτων στις ΤΠΕ αυξήθηκε από 39,8% το 2013 σε 50,2% το 2018. Ωστόσο, περισσότεροι δάσκαλοι (22,9%) από τον μέσο όρο της ΕΕ(22 χώρες) που είναι 18,0% ανέφεραν ανάγκη για αυτό το είδος κατάρτισης (TALIS, 2018). Τα παραπάνω στοιχεία αντανακλώνται στα γραφήματα 14 και 15 που απεικονίζουν τη ψηφιακή ετοιμότητα των εκπαιδευτικών  και το βαθμό εφαρμογής των ΤΠΕ στη διδασκαλία αντίστοιχα.

Γράφημα 14. Ψηφιακή ετοιμότητα των εκπαιδευτικών

Γράφημα 15. Χρήση των ΤΠΕ στην διδασκαλία

Τα σχολικά έτη 2019-2020 και 2020-2021 κατά την αντιμετώπιση της πανδημίας Covid-19 η εκπαίδευση και στη Γαλλία δοκιμάστηκε με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Η διαχείριση έγινε αποκεντρωμένα με τη βοήθεια όμως κατάλληλης πλατφόρμας του Υπουργείου Παιδείας (DANE). Όμως το κλείσιμο των σχολείων είχε αρνητικά αποτελέσματα σε πολλά επίπεδα. Το 6% των μαθητών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και το 10% στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση εγκατέλειψαν το σχολείο (DEPP, 2020). Τα σχολεία άνοιξαν ξανά στις 18 Μαΐου 2020 για να σταματήσει η σχολική διαρροή και η αύξηση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων που οφείλονταν κυρίως στο κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο των Γάλλων μαθητών.

Στο γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει εντοπιστεί ένα παράδοξο σχετικά με την φοίτηση στην Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ΕΕΚ). Στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, μόνο το 39,3% των μαθητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης φοιτούσε το 2018 στην ΕΕΚ έναντι του 48,4% του μέσου όρου της ΕΕ. Ταυτόχρονα οι σχετικές έρευνες δείχνουν ότι η έλλειψη δεξιοτήτων είναι το κύριο εμπόδιο στις προσλήψεις των νέων εργαζομένων. Γίνεται προσπάθεια να αυξηθεί η ελκυστικότητα της ΕΕΚ για τους Γάλλους γιατί είναι έντονη η αναντιστοιχία των δεξιοτήτων που παρέχει το εκπαιδευτικό σύστημα και αυτών που επιζητά η αγορά εργασίας.

Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση η εικόνα είναι πολύ καλή. Το 2019, το 47,5% των ατόμων ηλικίας 30-34 ετών είχαν πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 40,3%. Η στρατηγική Choose France στοχεύει να προσελκύει 500.000 ξένους φοιτητές ετησίως έως το 2027. Τα γαλλικά πανεπιστήμια έχουν καλές διεθνείς επιδόσεις (U-Multirank, 2020). Τα ΑΕΙ προσέλκυσαν 358.000 αλλοδαπούς φοιτητές το 2019, εκ των οποίων το 75% ήταν εκτός Ευρώπης, κυρίως από την Αφρική και την Ασία. Μεταξύ των διδακτόρων, το 40% ήταν αλλοδαποί το 2017. Συνοπτικά φαίνεται η εικόνα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη Γαλλία στο γράφημα 16.

Γράφημα 16. Φοιτητικό δυναμικό Γαλλικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (σε χιλ. φοιτητές)

Σύμφωνα με την πρόβλεψη του CEDEFOP Skills για το 2018, το 54% των νέων θέσεων εργασίας στη Γαλλία το 2016-2030 θα απαιτούν υψηλό επίπεδο προσόντων, σε σύγκριση με το 43% σε επίπεδο ΕΕ.

Το 2019, η συμμετοχή των ενηλίκων στη μάθηση ήταν 19,5% (αυξήθηκε από 18,6% το 2018),  αρκετά πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (10,8%). Στη Γαλλία δημιουργήθηκε ο λογαριασμός ατομικής μάθησης (CPF) που καθιστά το άτομο υπεύθυνο για τη μαθησιακή του διαδρομή και είναι το κύριο μέσο για την παροχή ευκαιριών κατάρτισης για την είσοδο ή την επανένταξη στην αγορά εργασίας ή και γενικότερα για την επαγγελματική κινητικότητα (https://www.moncompteformation.gouv.fr/espace-prive/html/#/). Το CPF ψηφιοποιήθηκε, παρέχοντας κοινό διαδικτυακό τόπο προσβάσιμο στις εταιρείες και τους πολίτες με ευκαιρίες κατάρτισης, ακόμα και για μαθητεία. 

Μεγάλα προβλήματα ειδικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αντιμετωπίζει η Γαλλία στα θέματα σχολικού εκφοβισμού, σχολικής βίας και έλλειψης πειθαρχίας μέσα στην τάξη. Τα προβλήματα είναι εντονότερα στα μη προνομιούχα σχολεία και στους μειονεκτούντες μαθητές. Το γράφημα 17 που ακολουθεί δείχνει την κατάσταση στις ευρωπαϊκές χώρες σε θέματα σχολικής πειθαρχίας.

Γράφημα 17. Δείκτης πειθαρχικού κλίματος στα σχολεία της ΕΕ (Υψηλότερες τιμές –> Θετικότερο κλίμα)

Προβλήματα με το κλίμα τάξης αντιμετωπίζουν και οι Γάλλοι εκπαιδευτικοί οι οποίοι σε μεγάλο ποσοστό (58,4%) αναφέρουν το θέμα της πειθαρχίας στην τάξη ως μία από τις σημαντικές πηγές άγχους, καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση κατά μέσο όρο στην ΕΕ (Eurydice, 2021). Ανέφεραν επίσης σε ποσοστό 24,6% (έναντι μέσου όρου της ΕΕ 14,1%) ότι «εκφοβίστηκαν» ή «δέχθηκαν λεκτική κακοποίηση από μαθητές αρκετά ή πολύ». Κατά το πρώτο εξάμηνο του σχολ. έτους 2019-2020, οι διευθυντές σχολείων ανέφεραν ότι κατά μέσο όρο σημειώθηκαν 7,9 σοβαρά περιστατικά σχολικής βίας  ανά 1.000 μαθητές στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, εκ των οποίων το 39% ήταν λεκτική και το 31% αφορούσαν σωματική βία (DEPP, 2021). Μπορεί κάποιος να υπολογίσει ως θετικό στοιχείο, ότι λιγότεροι Γάλλοι μαθητές από ό,τι κατά μέσο όρο στην ΕΕ ανέφεραν ότι υφίστανται εκφοβισμό τουλάχιστον μερικές φορές το μήνα (19,8% έναντι 22,1%). Η μείωση του εκφοβισμού και η βελτίωση του πειθαρχικού κλίματος είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη βελτίωση των εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων (European Commission, 2020). Η βελτίωση του σχολικού κλίματος και η πρόληψη της βίας και του εκφοβισμού έχουν γίνει κορυφαίες προτεραιότητες στη Γαλλία ώστε να διασφαλιστεί το δικαίωμα στην εκπαίδευση χωρίς παρενόχληση. Έτσι είναι πλέον υποχρεωτικό για όλα τα σχολεία να καταρτίζουν ένα σχέδιο πρόληψης της σχολικής βίας και ένα σχέδιο δράσης κατά κάθε μορφής παρενόχλησης (MENJS, 2021), ενώ υπάρχουν κινητές ομάδες πλαισιωμένες με το κατάλληλο προσωπικό για περιπτώσεις αντιμετώπισης σχολικής βίας με σκοπό να βοηθούν τα σχολεία, όπου καλούνται.

 Η Γαλλία έλαβε μέτρα για τη διασφάλισης της ψυχικής υγείας των μαθητών και των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Τα σχολεία παρέμειναν στο σύνολο σχεδόν της σχολικής χρονιάς ανοιχτά το σχολ. έτος 2021-2022, αλλά τελικά η πανδημία είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των νέων. Ένα σημαντικό μέτρο που εφαρμόστηκε πιλοτικά σε μειονεκτούντα σχολεία είναι η μείωση του αριθμού των μαθητών ανά τμήμα. Το σχολικό έτος 2019-2020 δημιουργήθηκαν τμήματα με όριο 12 μαθητών σε 300.000 μαθητές που φοιτούσαν σε σχολεία περιοχών μεγάλων εκπαιδευτικών ανισοτήτων. Το μέτρο θα εφαρμοστεί και στην προσχολική ηλικία (3η τάξη) και θα αφορά 150.000 μαθητές από το σχολικό έτος 2022-2023.

Στη Γαλλία εφαρμόζεται το σχέδιο «Grenelle de l’éducation» που σκοπό έχει μέσα από στοχευμένα μέτρα να καταστήσει το επάγγελμα του εκπαιδευτικού πιο ελκυστικό, γιατί ήδη παρατηρείται έλλειψη προσωπικού (Eurydice, 2021). Το σχέδιο προβλέπει αύξηση αποδοχών (ειδικά στους νεοπροσλαμβανόμενους εκπαιδευτικούς), συνεχή επαγγελματική εξέλιξη, αύξηση διευθυντικών επιδομάτων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, περισσότερους βαθμούς αυτονομίας στη δευτεροβάθμια κλπ.(MENJS, 2021).

Το γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα διακρίνεται για τη μεγάλη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Ειδικά η προσχολική εκπαίδευση είναι ποιοτική και από το Σεπτέμβριο του 2019 ξεκινά από την ηλικία των 3 ετών. Οι τιμές του γραφήματος 18 είναι χαρακτηριστικές.

Γράφημα 18. Ποσοστά συμμετοχής προσχολικής εκπαίδευσης σε χώρες της ΕΕ. (EC,2020) 

 Σύμφωνα με τις αναφερόμενες παραπάνω, έρευνες του ΟΟΣΑ (EAG 2018) στο εκπαιδευτικό σύστημα της Γαλλίας παρατηρήθηκε ότι:

• Η αναλογία του αριθμού μαθητών ανά εκπαιδευτικό προσχολικής εκπαίδευσης είναι 1:15,28 από τις μεγαλύτερες στις χώρες του ΟΟΣΑ κατατάσσοντας τη Γαλλία 20^η χώρα στις 21 και στα σχολεία αυτής της βαθμίδας ο αριθμός των ημερών διδασκαλίας είναι ιδιαίτερα μικρός, μόλις 162 ημέρες το χρόνο, τοποθετώντας τη Γαλλία στην τελευταία θέση μεταξύ 28 χωρών. Επίσης ο αριθμός των γυναικών στους εκπαιδευτικούς της προσχολικής εκπαίδευσης είναι 89,2% και είναι από τους μικρότερους κατατάσσοντας τη Γαλλία στην προτελευταία θέση (38^η στις 39 χώρες).
• Η μέση ηλικία στη Γαλλία των διδακτορικών φοιτητών είναι 28,1 χρόνια και είναι η 2^η χαμηλότερη ανάμεσα σε 34 χώρες.
• Κατά το διεθνή διαγωνισμό PISA 2015, εντοπίστηκαν μεγάλες εκπαιδευτικές ανισότητες, σχετικά με το οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο των μαθητών που κατέταξαν τη Γαλλία στις δύο τελευταίες θέσεις, ανάλογα με το γνωστικό αντικείμενο.
• Οι Γάλλοι εκπαιδευτικοί στο μεγάλο τους ποσοστό (82,7%) δεν πέρασαν επιμορφωτικές διαδικασίες εισόδου στο επάγγελμα τους φέρνοντας τη Γαλλία στη προτελευταία θέση μεταξύ 48 χωρών.
• Τον τελευταίο χρόνο πριν την έρευνα TALIS, μόλις το 82,6% των εκπαιδευτικών επιμορφώθηκαν και η Γαλλία βρέθηκε στην τελευταία θέση μεταξύ 48 χωρών, ενώ μόνο το 50% των εκπαιδευτικών παρακολούθησε μαθήματα ή σεμινάρια αυτοπροσώπως το διάστημα αυτό, τοποθετώντας τη Γαλλία στη 46^η θέση από τις 48 χώρες. Γενικά και οι υπόλοιπες δραστηριότητες Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Ανάπτυξης κατατάσσουν τη Γαλλία στις τρεις τελευταίες θέσεις του πίνακα.
• Οι διευθυντές σχολικών μονάδων στη Γαλλία επιμορφώθηκαν τον τελευταίο χρόνο πριν την έρευνα TALIS σε ποσοστό 93,8% κατατάσσοντας τη Γαλλία τελευταία στις 48 χώρες.
• Οι Γάλλοι εκπαιδευτικοί φαίνεται να είναι οι λιγότερο εκπαιδευμένοι και προετοιμασμένοι σε θέματα διαχείρισης της σχολικής τάξης, σε σχέση με τους συναδέλφους τους των υπολοίπων χωρών του ΟΟΣΑ , αφού οι ίδιοι δήλωσαν ότι μόλις ο ένας στους πέντε (22,3%) είναι προετοιμασμένος για να μπορεί να διαχειριστεί την τάξη του (47^η χώρα η Γαλλία στις 48) και ότι αισθάνεται ότι μπορεί να διαχειριστεί ένα ζωηρό μαθητή σε ποσοστό 73,5% (46^η χώρα η Γαλλία στις 47) ή ότι μπορεί να διαχειριστεί ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον τάξης σε ποσοστό 8,2 % τοποθετώντας τη χώρα στη τελευταία από τις 48 θέσεις. Αντίστοιχα τάξεις που υπάρχουν μαθητές με ειδικές ανάγκες, έχει ικανότητα να διαχειριστεί μόνο το 25,3% των Γάλλων εκπαιδευτικών και η Γαλλία τοποθετείται στη 46^η θέση μεταξύ των 48 χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα.

Συμπερασματικά:

Τα σημεία που εντυπωσιάζει το γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι:

• Ο διαχωρισμός Εκκλησίας – κράτους και η εφαρμογή του στο εκπαιδευτικό σύστημα (κοσμικότητα της εκπαίδευσης).
• Το συστηματικό και πολυεπίπεδο σύστημα αξιολόγησης του γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος.

Φινλανδία

Το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει γίνει τις τελευταίες δεκαετίες αντικείμενο μελέτης και συζητήσεων στην προσπάθεια να εντοπιστούν οι παράμετροι που το καθιέρωσαν ως ένα καλό αν όχι το καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα της Ευρώπης. Οι περισσότεροι που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό συμφωνούν ότι οι καλές επιδόσεις του εκπαιδευτικού συστήματος της Φινλανδίας οφείλονται στα εξής:

• Βασίζεται στον πολύ καλό Φινλανδό εκπαιδευτικό
• Είναι προϊόν μακρόχρονης μελέτης πολλών εμπλεκομένων φορέων και αποτέλεσμα κοινής αποδοχής
• Σχεδιάστηκε με επιστημονικότητα
• Χρηματοδοτήθηκε γενναία

Τα γραφήματα που ακολουθούν επαληθεύουν την ποιότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας που πραγματοποιείται στην Φινλανδία.

Γράφημα 19 .Συγκριτικές επιδόσεις  του Φινλανδικού εκπαιδευτικού συστήματος. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2019 (EC,2019)

Γράφημα 20 .Συγκριτικές επιδόσεις  του Φινλανδικού εκπαιδευτικού συστήματος. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC,2020)

Category	range		Finland	Strongest performer	Weakest performer	EU average	EU target
	low	high
Early childhood education	75.2	100,00	89.3	100,00	75.2	94.8	95,00
Underachievement in reading	47.1	11.1	13.5	11.1	47.1	22.5	15,00
Underachievement in maths	46.6	10.2	15,00	10.2	46.6	22.9	15,00
Underachievement in science	46.5	8.8	12.9	8.8	46.5	22.3	15,00
Early leavers from education and training	17.3	3,00	7.3	3,00	17.3	10.2	10,00
Tertiary educational attainment	25.8	58.8	47.3	58.8	25.8	40.3	40,00
Employment rate of recent graduates	58.7	93.1	84.4	93.1	58.7	80.9	82,00
Adult participation in learning	1.3	34.3	29,00	34.3	1.3	10.8	15,00

Πίνακας 4. Συγκριτικός πίνακας με αριθμητικά στοιχεία της Έκθεσης για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC, 2020) 

Παρά τις πολύ καλές τιμές των παραπάνω γραφημάτων η εκπαίδευση στη Φινλανδία τα τελευταία  χρόνια εμφανίζει αρρυθμίες και σημάδια κόπωσης. Οι επιδόσεις των Φινλανδών μαθητών ήταν από τις καλύτερες διεθνώς και κορυφαίες μέχρι πρόσφατα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Παραμένουν σε πολύ υψηλές θέσεις αλλά παρουσιάζουν πτωτικές τάσεις, όπως φαίνεται στους πίνακες που ακολουθούν. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι εκπαιδευτικές ανισότητες διευρύνονται τελευταία στη Φινλανδία. Ο μέσος όρος των επιδόσεων των γηγενών μαθητών στον διαγωνισμό PISA 2018 ήταν κατά 92,2 μονάδες μεγαλύτερος από τον μέσο όρο επιδόσεων των μαθητών με μεταναστευτικό υπόβαθρο, ενώ αν ληφθεί υπόψη ο δείκτης Οικονομικής-Κοινωνικής-Πολιτιστικής Κατάστασης (ESCS), τότε η διαφορά αυτή μειώνεται στις 74,5 μονάδες.

Γράφημα 21. Αποτελέσματα των διαγωνισμών PISA 2012,2015,2018. Πηγή: ΟΟΣΑ

Ο Φινλανδός εκπαιδευτικός δεν αξιολογείται ατομικά, αλλά παράλληλα δεν επιμορφώνεται ικανοποιητικά. Δίνεται βαρύτητα στην επιλογή και την εκπαίδευσή του αλλά η επαγγελματική ανάπτυξη του πρέπει να είναι συνεχής.  Η ανατροφοδοτική και βελτιωτική αξιολόγησή του είναι απαραίτητη ειδικά μετά από κάποια χρόνια που μεσολαβούν από την αποφοίτηση του από τις εκπαιδευτικές σχολές. Παράλληλα ενώ η διδασκαλία είναι ένα επάγγελμα κύρους στην Φινλανδία και αρκετά ελκυστικό, εμφανίστηκαν οι πρώτες ελλείψεις σε εκπαιδευτικό προσωπικό στην προσχολική εκπαίδευση και στην ειδική αγωγή. Παρατηρήθηκε αύξηση στις εκπαιδευτικές ανισότητες ενώ οι δαπάνες για την εκπαίδευση μειώθηκαν.

Στόχοι της εκπαιδευτικής πολιτικής της Φινλανδίας είναι η μεταρρύθμιση της ΕΕΚ, η αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων στη μάθηση, η βελτίωση της ποιότητας και η διεθνοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Σε γενικές γραμμές επισημαίνεται ότι:

• Η ψηφιακή εκπαίδευση είναι ανεπτυγμένη στη Φινλανδία, με καλές ψηφιακές υποδομές στα σχολεία. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στη Φινλανδία να διαχειριστεί με σχετική επιτυχία την κρίση της πανδημίας Covid-19.
• Οι επενδύσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση βελτιώνονται  μετά από τις περικοπές  των τελευταίων ετών. Ένα νέο μοντέλο χρηματοδότησης για την τριτοβάθμια εκπαίδευση εφαρμόζεται από το 2021.
• Διευρύνονται οι εκπαιδευτικές ανισότητες στους μειονεκτούντες μαθητές.
• Διαπιστώνονται ελλείψεις  στην ανάπτυξη ψηφιακών ικανοτήτων στην ΕΕΚ.
• Υπάρχει υψηλή συμμετοχή στην εκπαίδευση ενηλίκων, αλλά αυτό δεν ισχύει στα άτομα  με χαμηλές βασικές δεξιότητες.

Σύμφωνα με τον Ψηφιακό Κοινωνικοοικονομικό Δείκτη (DESI) 2020 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η Φινλανδία είναι στην πρώτη θέση σε ότι αφορά το ανθρώπινο κεφάλαιο. Το 76% του πληθυσμού (ηλικίας 16-74 ετών) έχει βασικές ή πάνω από τις βασικές ψηφιακές δεξιότητες (μέσος όρος ΕΕ 58%). Το χάσμα μεταξύ των φύλων στη Φινλανδία στις δεξιότητες της τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) είναι μικρότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ γιατί ​​το 77% των γυναικών έχει τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες (μέσος όρος ΕΕ 55%) ενώ το 23% των ειδικών στις ΤΠΕ είναι γυναίκες (μέσος όρος ΕΕ 17%) (European Commission, 2019).

Οι εκπαιδευτικοί δεν διαθέτουν υψηλά επίπεδα γνώσεων ΤΠΕ. Η χρήση των ΤΠΕ για τη διδασκαλία αποτελεί μέρος της εκπαίδευσης και πρακτικής των εκπαιδευτικών. Η διεθνής έρευνα για τη διδασκαλία και τη μάθηση του ΟΟΣΑ του 2018 (TALIS) (ΟΟΣΑ, 2019) δείχνει βελτίωση στο ποσοστό εκπαιδευτικών που έχουν εκπαιδευτεί στη χρήση των ΤΠΕ σε σχέση με το TALIS 2013 (74% έναντι 48%), αν και υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης.

Γράφημα 22. Χρήση των ΤΠΕ στην διδασκαλία

Γράφημα 23. Ψηφιακή ετοιμότητα των εκπαιδευτικών

Τα σχολεία είναι πολύ καλά ψηφιακά εξοπλισμένα. Το 99% των σχολείων έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και το 93% των μαθητών έχει λογαριασμό ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για χρήση που σχετίζεται με το σχολείο (Fraillon et al., 2019). Στα δημοτικά σχολεία υπάρχει ένας υπολογιστής για κάθε 2,5 μαθητές. Στα σχολεία της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Λύκεια) όλοι οι μαθητές έχουν τον δικό τους υπολογιστή (αναλογία 1:1). Η ψηφιακή ετοιμότητα του φινλανδικού εκπαιδευτικού συστήματος ήταν ένα βασικός λόγος που η διαχείριση της εκπαίδευσης κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν πολύ καλή.

Η υποχρεωτική εκπαίδευση στη Φινλανδία είναι δωρεάν μέχρι την ηλικία των 16 ετών (κατώτερη δευτεροβάθμια – Γυμνάσιο) περιλαμβάνοντας σίτιση και εκπαιδευτικό υλικό. Η ανώτερη δευτεροβάθμια ήταν εκτός της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Γενική και Επαγγελματική) και οι μαθητές είχαν συμμετοχή στη χρηματοδότηση τουλάχιστον του εκπαιδευτικού υλικού (βιβλία κλπ). Από το σχολικό έτος 2021-2022 η υποχρεωτική εκπαίδευση στη Φινλανδία αυξήθηκε έως τα 18 χρόνια των μαθητών, καλύπτει και την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και παρέχεται πλέον δωρεάν και αυτή. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν έχει δίδακτρα αλλά το εκπαιδευτικό υλικό βαρύνει τους φοιτητές, ενώ η σίτιση τους είναι επιδοτούμενη στα εστιατόρια των Πανεπιστημίων. Αξιοσημείωτο είναι ότι η χρηματοδότηση της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης γίνεται σε ποσοστό 29% από την κεντρική κυβέρνηση και σε ποσοστό 71% από την τοπική αυτοδιοίκηση. Στο γράφημα που ακολουθεί φαίνεται ότι την δεκαετία 2010 (έως και 2018) οι δαπάνες για την εκπαίδευση μειώθηκαν συνολικά και ανά κατηγορία εκπαιδευτικών δαπανών στην Φινλανδία. Από το 2019 όμως οι δαπάνες για την εκπαίδευση σταδιακά αυξάνονται ως ποσοστό του ΑΕΠ (+0,1% το 2019 και +0,3% το 2020).

Γράφημα 24. Δαπάνες ανά κατηγορία στην εκπαίδευση 2010-2018 (αποπληθωρισμένες αξίες) 

Παρόλο που η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα αυξάνεται, εξακολουθεί να είναι συγκριτικά χαμηλή για παιδιά σε μικρές ηλικίες και κάτω και από τον μέσο όρο αλλά και από τον στόχο της ΕΕ. Χαρακτηριστικό είναι το γράφημα 25 που ακολουθεί.

Γράφημα 25. Προσχολική εκπαίδευση 2014-2019 στην Ευρώπη

Το σχολικό κλίμα μπορεί να βελτιωθεί  (ΟΟΣΑ, 2019). Στη Φινλανδία to 2018, το 18% των μαθητών ανέφερε ότι βίωσε εκφοβισμό τουλάχιστον μερικές φορές το μήνα (ο μέσος όρος της ΕΕ-27 είναι 22%). Το 27% των μαθητών ανέφερε ότι οι εκπαιδευτικοί προσπαθούν αρκετή ώρα μέχρι να διαμορφώσουν κατάλληλο και ήσυχο κλίμα μέσα στην τάξη ώστε να ξεκινήσει το μάθημα,  (ο μέσος όρος της ΕΕ-27 είναι 28%). Το 13% των μαθητών απουσίασε πρόσφατα μια μέρα στο σχολείο (ο μέσος όρος της ΕΕ-27 είναι 24%). και το 45% καθυστέρησε στην προσέλευσή του στο σχολείο τις 2 εβδομάδες πριν από την έρευνα (ο μέσος όρος της ΕΕ-27 είναι 41%). Κατά επέκταση και αντιστοιχία τα παραπάνω χαρακτηριστικά του σχολικού κλίματος μείωσαν τις επιδόσεις των Φινλανδών μαθητών στην Ανάγνωση (PISA 2018) κατά 7, 16, 60 και 36  βαθμούς (αντίστοιχοι μέσοι όροι της ΕΕ  8, 28, 54 και 33 βαθμοί).

Η ΕΕΚ είναι αρκετά δημοφιλής επιλογή στη Φινλανδία. Το 2018, το 71,6% όλων των μαθητών στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση φοιτούσαν στην ΕΕΚ και το ποσοστό απασχόλησης των αποφοίτων της είναι 80,4%.

Για την τριτοβάθμια Εκπαίδευση η Φινλανδία έχει δημιουργήσει στρατηγική με τρεις στόχους έως το 2030: 

1. Ολοκλήρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τουλάχιστον για τους  μισούς Φινλανδούς (50%).
2. Εξάλειψη των εκπαιδευτικών ανισοτήτων σχετικά με τη πρόσβαση στη τριτοβάθμια εκπαίδευση
3. Αύξηση συμμετοχής των ενηλίκων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Γενικά οι ενήλικες Φινλανδοί (ηλικίας 25 έως 64 ετών) επιμορφώνονται και συμμετέχουν στη μάθηση σε μεγάλο ποσοστό που έφτασε το 29% το 2019 και είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Όμως έχει διαπιστωθεί ότι στη Φινλανδία η συμμετοχή των ενηλίκων στη μάθηση έχει τη μεγαλύτερη “ψαλίδα” σε συνάρτηση με το επίπεδο σπουδών των ενηλίκων.

      Οι έρευνες του ΟΟΣΑ και μέσα από το δίκτυο TALIS δίνουν τα εξής ενδιαφέροντα συμπεράσματα για το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας:

• Το ποσοστό των μαθητών στη Φινλανδία που αποφοιτούν από την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευσης την φέρνει στη 1^η θέση μεταξύ των 38 χωρών της έρευνας. Το ποσοστό των μαθητών που ακολουθούν ανώτερη ΕΕΚ είναι 71,3% και είναι το 2^ο καλύτερο στις 42 χώρες της έρευνας. Τα έτη σπουδών των Φινλανδών είναι συγκριτικά πολλά και την κατατάσσουν 3^η στις 39 χώρες.
• Σπουδές διδακτορικού επιπέδου ολοκληρώνει το 2% του συνολικού μαθητικού δυναμικού και είναι το 3^ο καλύτερο ανάμεσα στις 26 χώρες της έρευνας.
• Οι εκπαιδευτικές ανισότητες λόγω εκπαιδευτικού υπόβαθρου των γονέων είναι περιορισμένες στη Φινλανδία και την κατατάσσουν 3^η χώρα στις 27 της έρευνας.
• Σχετικά με τις δαπάνες για την εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στη Φινλανδία είναι πολύ μικρή και είναι 0,8% των δαπανών για πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και 3,4% των δαπανών για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, αφήνοντας τις δημόσιες δαπάνες στο 99,2% και 96,6% αντίστοιχα και κατατάσσοντας την χώρα 2^η ανάμεσα στις 36 της έρευνας.
• Είναι γνωστό ότι οι επιδόσεις των Φινλανδών μαθητών ειδικά σε διεθνείς διαγωνισμούς είναι πολύ καλές, αλλά ξεχωρίζουν (στοιχεία PISA 2015):

Οι επιδόσεις των κοριτσιών στις Επιστήμες (2^η στις 69 χώρες)

Οι επιδόσεις των κοριτσιών στην Ανάγνωση (1^η στις 69 χώρες),

Οι επιδόσεις των κοριτσιών στις συνεργατικές μεθόδους επίλυσης προβλημάτων (3^η στις 50 χώρες).

• Σχετικά με το σχολικό κλίμα και τη σχολική ζωή γενικότερα:

Μόνο το 5,5% των Φινλανδών μαθητών φοιτά σε σχολεία, όπου το ακαδημαϊκό επίπεδο ήταν κριτήριο εισόδου σε αυτό (δείκτης εκπαιδευτικής ανισότητας)

Ο μέσος όρος του αριθμού μαθητών ανά τάξη είναι μικρός (1^η θέση στις 69 χώρες)

Ο μέσος όρος του αριθμού των εβδομαδιαίων ωρών διδασκαλίας είναι μικρός, μόλις 24,2 ώρες ανά εβδομάδα (2^η θέση στις 55 χώρες)

Ο μέσος όρος του αριθμού των εβδομαδιαίων ωρών που δαπανά για τις σχολικές εργασίες ο μαθητής ηλικίας 15 ετών είναι επίσης μικρός, μόλις 11,9 ώρες ανά εβδομάδα (2^η θέση στις 55 χώρες)

Το άγχος των μαθητών σχετικά με το σχολείο είναι μικρό (3^η θέση στις 55 χώρες)

Ο δείκτης κοινωνικής ένταξης των μαθητών στην Φινλανδία την κατατάσσει στην πρώτη θέση μεταξύ των 51 χωρών της έρευνας.

Συμπερασματικά:

Η Φινλανδία διακρίνεται για τον υψηλό βαθμό αποκέντρωσης του εκπαιδευτικού συστήματος, εντός όμως των εθνικών νομοθετικών ορίων και στόχων και ξεχωρίζει στα εξής:

• Η κοινωνική και πολιτική συναίνεση στα θέματα παιδείας και ο μακροχρόνιος ορίζοντας, τόσο της μελέτης όσο και της εφαρμογής της εκπαιδευτικής πολιτικής που υπερβαίνει κυβερνητικές θητείες.
• Η μαθητοκεντρική μορφή του εκπαιδευτικού συστήματος. Η εκπόνηση του ατομικού προγράμματος σπουδών για κάθε ένα μαθητή ξεχωριστά από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό (Σχέδιο Ανάπτυξης Προσωπικών Ικανοτήτων – Henkilökohtainen osaamisen kehittämissuunnitelma – HOKS) από την προσχολική ακόμα εκπαίδευση και γενικότερα η έντονα μαθητοκεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας.
• Η προσεκτική επιλογή των υποψήφιων εκπαιδευτικών πριν ξεκινήσουν ή ακόμα και πριν ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, οι οποίες είναι υψηλού επιπέδου και οδηγούν σε εκπαιδευτικό προσωπικό επίσης υψηλού επιπέδου.
• Τα σχετικά χαμηλά ποσοστά απορρόφησης στην αγορά εργασίας των αποφοίτων όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης που είναι κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε μια εύρωστη οικονομία όπως η Φινλανδική (εξαίρεση αποτελούν οι απόφοιτοι της ΕΕΚ με το σύστημα μαθητείας).

 

Δημοκρατία της Τσεχίας

Η Δημοκρατία της Τσεχίας ξεκίνησε την τέταρτη δεκαετία της ζωής της και το βέβαιο είναι ότι παρουσιάζει εντυπωσιακές επιδόσεις σε πολλούς τομείς ανεβάζοντας σταθερά το βιοτικό επίπεδο των πολιτών της.

Στα γραφήματα 26 και 27 φαίνονται οι συγκριτικές επιδόσεις του εκπαιδευτικού συστήματος της Τσεχίας στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, ενώ ο πίνακας 5 συνδέεται με το  γράφημα 27 και παρέχει αριθμητικές τιμές για τα συγκεκριμένα μεγέθη.

Γράφημα 26 .Συγκριτικές επιδόσεις  του εκπαιδευτικού συστήματος της Τσεχίας. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2019 (EC,2019)

Γράφημα 25 .Συγκριτικές επιδόσεις  του εκπαιδευτικού συστήματος της Τσεχίας. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC,2020)

 

Category	range		Czechia	Strongest performer	Weakest performer	EU average	EU target
	low	high
Early childhood education	75.2	100,00	91.5	100,00	75.2	94.8	95,00
Underachievement in reading	47.1	11.1	20.7	11.1	47.1	22.5	15,00
Underachievement in maths	46.6	10.2	20.4	10.2	46.6	22.9	15,00
Underachievement in science	46.5	8.8	18.8	8.8	46.5	22.3	15,00
Early leavers from education and training	17.3	3,00	6.7	3,00	17.3	10.2	10,00
Tertiary educational attainment	25.8	58.8	35.1	58.8	25.8	40.3	40,00
Employment rate of recent graduates	58.7	93.1	87.3	93.1	58.7	80.9	82,00
Adult participation in learning	1.3	34.3	8.1	34.3	1.3	10.8	15,00

Πίνακας 5. Συγκριτικός πίνακας με αριθμητικά στοιχεία της Έκθεσης για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση (EC, 2020) 

Εντυπωσιάζει στην Τσεχία η σύνδεση που έχει επιτευχθεί μεταξύ της ΕΕΚ και της αγοράς εργασίας.

Η Τσεχία έχει πετύχει υψηλή απορροφητικότητα και χρήση των ευρωπαϊκών κονδυλίων τα οποία χρησιμοποιεί αποτελεσματικά για τη στήριξη του εκπαιδευτικού της συστήματος και ειδικότερα των μεταρρυθμίσεων που προωθεί σε αυτό.

Η ελκυστικότητα του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού παραμένει χαμηλή παρά τις σημαντικές αυξήσεις αποδοχών που δόθηκαν τα τελευταία χρόνια.

Η εξάλειψη των εκπαιδευτικών ανισοτήτων βελτιώνεται με εξαίρεση την ένταξη των Ρομά στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα έχει αρκετά περιθώρια βελτίωσης, ειδικά στο κάτω ηλικιακό όριο των παιδιών.

Γράφημα 28. Προσχολική εκπαίδευση 2014-2019 στην Ευρώπη

Οι επιδόσεις των Τσέχων μαθητών στον διαγωνισμό PISA είναι ικανοποιητικές και λίγο πάνω από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο.

Πίνακας 6. Επιδόσεις PISA 2018

Οι εκπαιδευτικές ανισότητες που οφείλονται στο κοινωνικοοικονομικό και πολιτιστικό υπόβαθρο των μαθητών είναι αρκετά έντονες.

Γράφημα 29. Διαφορές στις επιδόσεις στην Ανάγνωση (PISA 2018) μεταξύ προνομιούχων και μειονεκτούντων σχολείων στην  Ευρώπη

Διευκρινίσεις:

Η οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική κατάσταση των μαθητών διαπιστώνεται από τον αντίστοιχο δείκτη ESCS (Economic, Social and Cultural Status) σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.

Ο ΟΟΣΑ μετρά τον δείκτη ESCS λαμβάνοντας υπόψη ένα πλήθος μεταβλητών που σχετίζονται και με το οικογενειακό υπόβαθρο των μαθητών, όπως για παράδειγμα το εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων, το επάγγελμα των γονέων, τα περιουσιακά στοιχεία του σπιτιού, την κατοχή αυτοκινήτου της οικογένειας, τους διατιθέμενους στην οικία εκπαιδευτικούς πόρους (πχ αριθμός βιβλίων), την ύπαρξη ανεξάρτητου χώρου μελέτης του μαθητή, την ύπαρξη Η/Υ για μελέτη του μαθητή, την εγκατάσταση σε αυτόν εκπαιδευτικού λογισμικού, κ.α.

Ο δείκτης ESCS καθιστά δυνατή τη σύγκριση μεταξύ μαθητών και σχολείων με διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά προφίλ. Oι μαθητές θεωρούνται κοινωνικοοικονομικά προνομιούχοι, εάν συγκαταλέγονται στο 25% των μαθητών με τις υψηλότερες τιμές στον δείκτη ESCS στη χώρα τους (top quarter). Οι μαθητές ταξινομούνται ως κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούντες εάν οι τιμές τους στον δείκτη συγκαταλέγονται στο κατώτερο 25% στη χώρα τους (bottom quarter). Οι μαθητές των οποίων οι τιμές στον δείκτη ESCS είναι στο μεσαίο 50% εντός της χώρας ή της οικονομίας τους ταξινομούνται ως με μέση κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Ακολουθώντας την ίδια λογική, τα σχολεία ταξινομούνται ως κοινωνικοοικονομικά ευνοημένα, μειονεκτούντα ή μέσης κατάστασης σε κάθε χώρα, με βάση τις μέσες τιμές των μαθητών τους στον δείκτη ESCS.

Σε σύγκριση με το 2009 το ποσοστό των μαθητών με χαμηλές επιδόσεις παρέμεινε σταθερό και καλύτερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και το ποσοστό των μαθητών με υψηλές επιδόσεις είναι ελαφρά πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Το πρόβλημα έγκειται στις εκπαιδευτικές ανισότητες που διαπιστώνονται. Για παράδειγμα οι προνομιούχοι μαθητές σε ποσοστό 8% είχαν χαμηλές επιδόσεις στην Ανάγνωση, έναντι 37,7% των μειονεκτούντων μαθητών. Τα ποσοστά προνομιούχων και μειονεκτούντων σχολείων είναι πολύ πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στις επιδόσεις μεταξύ τους που φτάνουν τις 148 μονάδες (γράφημα 27) που ισοδυναμούν με σχεδόν τρία χρόνια εκπαίδευσης στο σχολείο. Αυτές οι ανισότητες αντανακλώνται σε πολλά επίπεδα όπως στις προσδοκίες των μαθητών αφού το 87,4% των προνομιούχων μαθητών προσδοκά να ολοκληρώσει σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έναντι του 36,6% των μειονεκτούντων μαθητών που καλλιεργεί αυτή την προσδοκία. Ο δείκτης απομόνωσης στην Τσεχία που υποδηλώνει τη δυσκολία πρόσβασης του μη προνομιούχου μαθητή στο ποιοτικό σχολείο είναι πολύ ψηλός. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι ανισότητες εντάθηκαν γιατί εκτός από τα προβλήματα ψηφιακών υποδομών που χαρακτηρίζουν τα μειονεκτούντα σχολεία, καταγράφτηκε και έλλειψη υποστήριξης των γονέων στη διαδικασία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Ακόμα και η γεωγραφική θέση των σχολείων στην Τσεχία καθορίζει τις επιδόσεις των μαθητών τους αφού παρατηρήθηκε διαφορά επιδόσεων μεταξύ επαρχιακών και αστικών σχολείων μέχρι 67 βαθμούς υπέρ των δεύτερων.

Η ευημερία των μαθητών (και των εκπαιδευτικών), οι επιδόσεις και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση των μαθητών συνδέονται. Το αίσθημα του “ανήκειν” στα σχολεία της Τσεχίας  είναι ένα από τα χαμηλότερα στην ΕΕ (-0,28 έναντι +0,1), με σημαντικό χάσμα μεταξύ προνομιούχων και μειονεκτούντων μαθητών. Περισσότεροι από τους μισούς μαθητές, (η υψηλότερη τιμή στην ΕΕ) ανέφεραν ότι αισθάνονται μερικές φορές ή πάντα φοβισμένοι. Το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ είναι ένας στου τρεις μαθητές (ΟΟΣΑ, 2019), αλλά και ο εκφοβισμός είναι υψηλότερος από τον μέσο όρο της ΕΕ, αφού ένας στους τρεις Τσέχους μαθητές ανέφερε ότι εκφοβίστηκε τουλάχιστον μερικές φορές το μήνα (22% στην ΕΕ). Ο εκφοβισμός είναι μεγαλύτερος στα μειονεκτούντα σχολεία (περισσότερες από 13 ποσοστιαίες μονάδες διαφορά μεταξύ προνομιούχων και μειονεκτούντων σχολείων έναντι 10 ποσοστιαίων μονάδων στην ΕΕ). Γενικά, οι μαθητές με υψηλή ευημερία  συγκεντρώνονται σε ορισμένα σχολεία. Η χαμηλότερη αίσθηση του ανήκειν και η έκθεση στον εκφοβισμό συνδέονται με χαμηλότερες εκπαιδευτικές φιλοδοξίες και αποτελέσματα (ΟΟΣΑ, 2019). Η ισχυρή σχέση μεταξύ της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης και των εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων στην Τσεχία επεκτείνεται και στην ευημερία των μαθητών, αυξάνοντας την ανισότητα, γεγονός που έγινε περισσότερο αισθητό κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Γράφημα 30. Η αίσθηση του “ανήκειν” (PISA 2018) μεταξύ προνομιούχων και μειονεκτούντων μαθητών 

‘Όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα η ΕΕ είχε θέσει στόχο η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου να μην ξεπερνά στην Ευρώπη το 10% το 2020 και πέτυχε οριακά ένα μέσο όρο 10,2% μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Με τον όρο πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου εννοούμε το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 25-64 ετών που έχει ολοκληρώσει στη καλύτερη περίπτωση την κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και δεν βρίσκεται πλέον σε κάποια δομή εκπαίδευσης ή κατάρτισης.

Εικόνα 1. Η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου στην Ευρώπη

Στην Τσεχία το ποσοστό ήταν 6,6% το 2016, 6,7% το 2017, 6,2% το 2018, 6,7% το 2019, 7,4% to 2020 και 6,4% το 2021.  Όμως το αντίστοιχο ποσοστό στους Ρομά ήταν 57% το 2016.

Γενικά ο πληθυσμός Ρομά στην Τσεχία έχει γκετοποιηθεί γεωγραφικά και εκπαιδευτικά ενώ είναι έντονες και οι αντιδράσεις των γηγενών Τσέχων για την εγγραφή μαθητών Ρομά στα σχολεία φοίτησης Τσέχων μαθητών.

Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού στην Τσεχία δεν είναι ελκυστικό και ήδη η έλλειψη εκπαιδευτικών είναι εμφανής. Αυτό οφείλεται κυρίως σε δύο λόγους, στις οικονομικές απολαβές και στο κύρος του επαγγέλματος.

Το 2018, οι πραγματικοί μισθοί για τους εκπαιδευτικούς ήταν σημαντικά χαμηλότεροι από εκείνους των εργαζομένων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΟΟΣΑ EAG, 2019) και είχαν μικρή ψαλίδα και αργή εξέλιξη μεταξύ αρχικού και καταληκτικού μισθού συγκριτικά με άλλες χώρες της ΕΕ (Ευρυδίκη, 2019 & ΟΟΣΑ EAG, 2019). Οι συγκριτικά χαμηλοί μισθοί, είχαν δυσαρεστήσει το 72% των Τσέχων εκπαιδευτικών, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο (61,9%) από τις άλλες 22 χώρες της ΕΕ που συμμετείχαν στην έρευνα TALIS 2018. Η Τσεχία έχει δεσμευτεί να αυξήσει τους μισθούς του διδακτικού και μη διδακτικού προσωπικού στο 150% των επιπέδων του 2017.

Σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ (2019) μόνο το 16% των εκπαιδευτικών στη Τσεχία θεωρεί ότι το επάγγελμά τους εκτιμάται από την κοινωνία.

Οι συνθήκες εργασίας από την άλλη είναι αρκετά απαιτητικές αφού κάθε Τσέχος δάσκαλος αναλογεί σε 19,2 μαθητές (14,1 ο μέσος όρος της ΕΕ) και είναι γερασμένος αφού το 44,3% των εκπαιδευτικών είναι άνω των 50 ετών (43% στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και 52,7% στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση) πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (38,8%).

Η απάντηση της πολιτείας στην έλλειψη εκπαιδευτικών είναι η απο-επαγγελματοποίηση του εκπαιδευτικού κατεβάζοντας τον πήχη των προσόντων και ενισχύοντας την αξιολόγηση από τους διευθυντές των σχολείων.

Οι μαθητές με ειδικές ανάγκες αυξάνονται στη Τσεχία (από 9,5% το σχολ. έτος 2016-2017 σε 12,8% το σχολ. έτος 2018-2019). Παράλληλα στη Τσεχία δε λαμβάνονται μέτρα για την υποστήριξη αυτών των μαθητών αλλά το αντίθετο. Για παράδειγμα από τον Ιανουάριο του 2020 περιορίστηκε ο αριθμός των βοηθών καθηγητών στην τάξη σε δύο από τρεις και καταργήθηκε η διάταξη που όριζε ότι οι μαθητές με ειδικές ανάγκες  εκπαιδεύονται μόνο στα σχολεία της Γενικής εκπαίδευσης.

Η ελκυστικότητα της ΕΕΚ στην Τσεχία είναι μεγάλη, αρκετά πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Τα ποσοστά του μαθητικού δυναμικού της ΕΕΚ (ανώτερη δευτεροβάθμια)  στην Τσεχία ήταν 72,4% το 2017 και 71,3% το 2018, πολύ πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (48,4%). Το ποσοστό απορρόφησης  των  αποφοίτων ΕΕΚ είναι 86,8%, επίσης υψηλότερο από ό,τι σε άλλες χώρες της ΕΕ (79,1%). Είναι εντυπωσιακή η σύνδεση της ΕΕΚ με την αγορά εργασίας. Έχουν εισαχθεί διάφορα μέτρα για την αύξηση της συνάφειας του συστήματος ΕΕΚ με την αγορά εργασίας. Αναπτύχθηκε ένα βαρόμετρο της αγοράς εργασίας για την τακτική παρακολούθηση και προβολές των εξελίξεων στην αγορά εργασίας που ρυθμίζει ανάλογα και την ΕΕΚ. Το βαρόμετρο θα ενσωματωθεί στις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες για τη βιωσιμότητά του μετά την πιλοτική φάση (Cedefop ReferNet Czechia, 2020).

Το ποσοστό των πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ήταν 35,1% το 2019 (αυξημένο κατά 17,4% την τελευταία δεκαετία) έναντι 40,3% σε επίπεδο ΕΕ. Όμως και σε αυτό το επίπεδο παρατηρούνται εκπαιδευτικές ανισότητες που αφορούν το φύλο (υπερτερούν οι γυναίκες) είτε την προέλευση (υπερτερούν οι γεννηθέντες στο εξωτερικό) είτε η γεωγραφική προέλευση (υπερτερεί η πρωτεύουσα έναντι της επαρχίας). Γενικά όπως και από άλλες εκπαιδευτικές βαθμίδες η απορρόφηση από την αγορά εργασίας για τους πτυχιούχους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι υψηλή (88,2% το 2019 και 90,8% το 2020).

Οι νέοι στρατηγικοί στόχοι και η χρηματοδότηση στοχεύουν στην αύξηση της ευελιξίας και της σύνδεσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Τον Ιανουάριο του 2021, τέθηκε σε εφαρμογή το νέο στρατηγικό σχέδιο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση «SP2021+». Θα ολοκληρωθεί σε 10 χρόνια και συνοδεύεται από στρατηγική για τη διεθνοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (MŠMT, 2020). Βασικά χαρακτηριστικά είναι η ενίσχυση της αυτονομίας των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με παράλληλη λογοδοσία τους στην κοινωνία.

Η αυξανόμενη συμμετοχή στην εκπαίδευση ενηλίκων είναι σημαντική, ειδικά για ενήλικες με χαμηλή ειδίκευση. Αν και στην Τσεχία μόνο ένα μικρό ποσοστό ενηλίκων (6,2%) δεν έχει αποκτήσει τουλάχιστον πτυχίο ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 21,6%, ωστόσο η συμμετοχή ενηλίκων ηλικίας 25-64 ετών στην εκπαίδευση είναι χαμηλή (8,1%) σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 10,8%.

Η Τσεχία ξεκίνησε αρκετές πρωτοβουλίες αναβάθμισης των δεξιοτήτων των πολιτών ειδικά για ψηφιακές δεξιότητες. Τον Νοέμβριο του 2019 ξεκίνησε το έργο του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου Upskilling CZ, που στοχεύει στην ανάπτυξη των ικανοτήτων των ενηλίκων (Cedefop ReferNet, 2020).

Γράφημα 31. Χρήση των ΤΠΕ στην διδασκαλία

Γράφημα 32. Ψηφιακή ετοιμότητα των εκπαιδευτικών

Οι δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση στην Τσεχία έχουν αυξηθεί. Συγκεκριμένα  διατέθηκαν 8.361 εκατ. ευρώ το 2018 και 9.299 εκατ. ευρώ το 2019 (με προσαρμογή στον πληθωρισμό), αύξηση  11,2% έναντι 1,9% σε επίπεδο ΕΕ. Με ποσοστό 4,9%, οι δαπάνες για την εκπαίδευση ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν ελαφρώς υψηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ (4,7%) το 2019. Η Τσεχία διέθεσε το 11,8% των συνολικών δημόσιων δαπανών της για την εκπαίδευση, που ήταν πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (10%).

Η αναμενόμενη αύξηση των αμοιβών των εκπαιδευτικών αλλά και η ανάγκη πρόσληψης περισσότερων εκπαιδευτικών στο μέλλον θα αναγκάσουν την Τσεχία να αυξήσει ακόμα περισσότερο τις δαπάνες για την εκπαίδευση (Münich, Smolka, 2021).

Οι έρευνες του ΟΟΣΑ και μέσα από το δίκτυο TALIS δίνουν τα εξής ενδιαφέροντα συμπεράσματα για το εκπαιδευτικό σύστημα της Τσεχίας:

• Σχετικά με τις πρακτικές που ακολουθούν οι εκπαιδευτικοί στη διδασκαλία φαίνεται να μη προωθείται η ομαδική εργασία και η κριτική σκέψη. Συγκεκριμένα μόνο το 39,8% των εκπαιδευτικών ωθεί τους μαθητές του στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης και η Τσεχία κατατάσσεται 46^η σε 48 χώρες, ενώ μόνο το 27,3 % των εκπαιδευτικών οργανώνουν και προωθούν ομαδική εργασία των μαθητών και μόνο το 8,7% των εκπαιδευτικών αναθέτουν εργασίες που απαιτούν διάστημα τουλάχιστον μιας εβδομάδας για να υλοποιηθούν, κατατάσσοντας έτσι την Τσεχία 48^η ανάμεσα στις 48 χώρες της έρευνας.
• Οι διευθυντές των σχολείων στη Τσεχία, αφιερώνουν σε διαχειριστικά διοικητικά καθήκοντα πολύ χρόνο σε ποσοστό 39,6% του συνολικού τους διαθέσιμου, κατατάσσοντας πρώτη τη Τσεχία σε αυτό το τομέα, ανάμεσα σε 48 χώρες.
• Σε ότι αφορά τις συνθήκες αλλά και τις πρακτικές διδασκαλίας οι Τσέχοι εκπαιδευτικοί δεν επιμορφώνονται αρκετά στη χρήση ΤΠΕ στην διδασκαλία τους, αφού μόνο το 41,1% συμμετείχε σε παρόμοιες επιμορφωτικές δράσεις τον τελευταίο χρόνο πριν την έρευνα TALIS 2018 και η Τσεχία κατατάσσεται στην 46^η θέση από 48 χώρες. Επίσης σε θέματα διδασκαλίας σε ανομοιογενείς τάξης με μαθητές μεικτής ικανότητας οι Τσέχοι εκπαιδευτικοί δεν είναι προετοιμασμένοι και η Τσεχία κατατάσσεται στην τελευταία θέση (48^η από 48 χώρες). Αντίστοιχη εικόνα εμφανίζουν και σε διδασκαλία σε πολυπολιτισμικές τάξεις μαθητών κατατάσσοντας την Τσεχία στις τρεις τελευταίες θέσεις των χωρών του ΟΟΣΑ. Είναι γεγονός όμως ότι οι μαθητές μεταναστευτικού υπόβαθρου είναι λίγοι και μοιρασμένοι σε ποσοστά κάτω του 10% του αριθμού των μαθητών στο 98,5% των τμημάτων κατατάσσοντας σε αυτό το θέμα τη Τσεχία στην 3^η καλύτερη θέση από 48 χώρες της έρευνας.

Συμπερασματικά:

Η Τσεχία δημιούργησε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που διακρίνεται για:

• Το υψηλό ποσοστό απορρόφησης από την αγορά εργασίας των αποφοίτων του.
• Το υψηλό ποσοστό του μαθητικού δυναμικού της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, την πολύπλοκη αλλά ταυτόχρονα και αποτελεσματική δομή της.
• Η ελεγχόμενη αποκέντρωση του εκπαιδευτικού συστήματος.
• Η ισχυρή θέση και οι εξουσίες των διευθυντών των σχολικών μονάδων.

Εσθονία

Η Εσθονία είναι ένα μικρό κράτος στα βόρεια της Ευρώπης με πληθυσμό 1,33 εκατομμύρια που συμπλήρωσε πρόσφατα τρεις δεκαετίες ως ελεύθερο και ανεξάρτητο κράτος.

Το εκπαιδευτικό σύστημα της Εσθονίας χαρακτηρίζεται ως αποκεντρωμένο. Ο καταμερισμός της δικαιοδοσίας και της ευθύνης μεταξύ πολιτείας, τοπικής αυτοδιοίκησης και σχολείων είναι σαφώς καθορισμένος. Η συντριπτική πλειονότητα των σχολικών μονάδων προσχολικής μέριμνας και των σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας γενικής εκπαίδευσης είναι σχολεία υπό την ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι επαγγελματικές σχολές είναι κυρίως κρατικές και τα πανεπιστήμια είναι ιδρύματα δημοσίου δικαίου. Τα μισά ιδρύματα επαγγελματικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι κρατικά και τα άλλα μισά είναι ιδρύματα ιδιωτικού δικαίου.

Στο γράφημα 33 φαίνονται οι συγκριτικές επιδόσεις του εκπαιδευτικού συστήματος της Εσθονίας στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, ενώ ο πίνακας 7 συνδέεται με το γράφημα και παρέχει αριθμητικές τιμές για τα συγκεκριμένα μεγέθη.

Γράφημα 33. Συγκριτικές επιδόσεις  του εκπαιδευτικού συστήματος της Εσθονίας. Πηγή: Έκθεση για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC,2020)

Category	range		Estonia	Strongest performer	Weakest performer	EU average	EU target
	low	high
Early childhood education	75.2	100,00	92.8	100,00	75.2	94.8	95,00
Underachievement in reading	47.1	11.1	11.1	11.1	47.1	22.5	15,00
Underachievement in maths	46.6	10.2	10.2	10.2	46.6	22.9	15,00
Underachievement in science	46.5	8.8	8.8	8.8	46.5	22.3	15,00
Early leavers from education and training	17.3	3,00	9.8	3,00	17.3	10.2	10,00
Tertiary educational attainment	25.8	58.8	46.2	58.8	25.8	40.3	40,00
Employment rate of recent graduates	58.7	93.1	83.3	93.1	58.7	80.9	82,00
Adult participation in learning	1.3	34.3	20.2	34.3	1.3	10.8	15,00

Πίνακας 7. Συγκριτικός πίνακας με αριθμητικά στοιχεία της Έκθεσης για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση 2020 (EC, 2020) 

Η Εσθονία σχεδίασε μια εκπαιδευτική στρατηγική για την περίοδο 2021-2035, με στόχο να επιφέρει σταδιακές αλλαγές στο σύστημα για να ανταποκριθεί στις αλλαγές στην αγορά εργασίας και την κοινωνία. Κατά τη σχεδίαση αυτής της στρατηγικής λήφθηκαν υπόψη οι δημογραφικές τάσεις και η σύνδεση της εκπαίδευσης και κατάρτισης με την αγορά εργασίας, γιατί ακόμα η ευθυγράμμιση της προσφοράς δεξιοτήτων και της ζήτησης εργασίας παραμένει πρόκληση. Ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η γήρανση των εκπαιδευτικών σε συνδυασμό με τη χαμηλή ελκυστικότητα του επαγγέλματος τους που αποτελούν μακροπρόθεσμο αρνητικό παράγοντα για τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος.

Η συμμετοχή στην εκπαίδευση ενηλίκων έχει φτάσει σε υψηλά επίπεδα, αλλά η ανάγκη για αναβάθμιση δεξιοτήτων και επανεκπαίδευση παραμένει υψηλή.

Οι ψηφιακές υποδομές στο εκπαιδευτικό (και όχι μόνο) σύστημα της Εσθονίας είναι σε υψηλό επίπεδο και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της διδασκαλίας. Η συνεχής εστίαση στην ψηφιακή εκπαίδευση εξηγεί εύκολα το γεγονός της γρήγορης μετάβασης στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19.

Το εσθονικό σχολικό σύστημα εξοπλίζει τους νέους με υψηλό επίπεδο βασικών δεξιοτήτων, συνδυάζοντας την αριστεία με την ισότητα ευκαιριών στη μάθηση. Η προσπάθεια που καταβάλλει η Εσθονία στη κατεύθυνση της βελτίωσης του εκπαιδευτικού της συστήματος είναι συνεχής και έτσι η μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, η βελτίωση της συνάφειας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης με την αγορά εργασίας και η περαιτέρω επέκταση των προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων παραμένουν στόχοι.

Καταβλήθηκαν σημαντικές προσπάθειες για τη βελτίωση της ελκυστικότητας του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού που όμως δεν απέδωσαν ικανοποιητικά ώστε η αντικατάσταση του γερασμένου εκπαιδευτικού προσωπικού της Εσθονίας με νέους ταλαντούχους εκπαιδευτικούς να γίνει πράξη.  Οι απόφοιτοι της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΚ) έχουν καλές προοπτικές εύρεσης εργασίας, αν και αναλογικά είναι λιγότεροι σε σχέση με τους απόφοιτους της Γενικής Εκπαίδευσης συγκρινόμενοι με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους.

Η Εσθονία κατατάσσεται ψηλά γενικά στον Δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI) είτε αυτό αφορά τις υποδομές είτε και το ανθρώπινο κεφαλαίο (κατέχει την 3η θέση στην ΕΕ όσον αφορά τη διάσταση του ανθρώπινου κεφαλαίου του DESI). Το 62% του πληθυσμού διαθέτει τουλάχιστον τις βασικές ψηφιακές δεξιότητες ενώ το 37% διαθέτει υψηλές ψηφιακές δεξιότητες (αντίστοιχοι μέσοι όροι ΕΕ  58% και 33%). Το ποσοστό των αποφοίτων ΤΠΕ (7,4%), των ειδικών στις ΤΠΕ (5,7%) και των γυναικών ειδικευμένων στις ΤΠΕ (2,6%) στην Εσθονία αυξήθηκε το 2019 και είναι υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (3,8%, 3,1% και 0,8% αντίστοιχα). Ωστόσο, οι επιχειρήσεις έχουν εντοπίσει ελλείψεις δεξιοτήτων τις οποίες χαρακτηρίζουν ως εμπόδια σε μελλοντικές επενδύσεις (84% των επιχειρήσεων).

Η ψηφιακή εκπαίδευση και οι ψηφιακές δεξιότητες αποτελούν βασικές προτεραιότητες στις πολιτικές εκπαίδευσης και κατάρτισης. Οι φιλοδοξίες της Εσθονίας να καταστεί ψηφιακή κοινωνία αντικατοπτρίζονται στις συνεχείς προσπάθειες για την εφαρμογή της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας στη μάθηση και τη διδασκαλία, τη βελτίωση των ψηφιακών δεξιοτήτων των εκπαιδευτικών και των μαθητών και τη βελτίωση της ψηφιακής υποδομής των σχολείων παρά τα υψηλά επίπεδα που ήδη έχει σε όλες αυτές τις παραμέτρους.

Σε ότι αφορά τους εκπαιδευτικούς ενώ χρησιμοποιούν τακτικά ψηφιακές λύσεις στη διδασκαλία, πιστεύουν ότι οι ψηφιακές τους δεξιότητες χρειάζονται βελτίωση. Μια έρευνα ικανοποίησης εκπαιδευτικών του 2018 (Ministry of Education and Research 2019) έδειξε ότι το 95% των εκπαιδευτικών στα σχολεία Γενικής εκπαίδευσης χρησιμοποιούν ψηφιακές λύσεις στην τάξη, με τα δύο τρίτα να αναθέτουν στους μαθητές εργασίες που πρέπει να ολοκληρωθούν σε ψηφιακό περιβάλλον. Το 39% των εκπαιδευτικών ανέφεραν ότι χρησιμοποίησαν εργασίες που βασίζονται σε υπολογιστή κατά την αξιολόγηση των μαθητών. Περίπου το 75% των ερωτηθέντων εκπαιδευτικών χρησιμοποιούν υπολογιστές και εργαλεία παρουσίασης εβδομαδιαία, ενώ λιγότερο από το 10% των εκπαιδευτικών έχουν χρησιμοποιήσει ψηφιακά εργαλεία όπως αισθητήρες μέτρησης, τρισδιάστατους εκτυπωτές ή ρομποτικές συσκευές. Παρόλα αυτά, οι εκπαιδευτικοί αυτοαξιολογούν τις δικές τους ψηφιακές δεξιότητες ως ανεπαρκείς (OSKA, 2018). Μόνο το 30% των εκπαιδευτικών ανέφερε στην έρευνα TALIS του ΟΟΣΑ του 2018 ότι αισθάνονται επαρκώς προετοιμασμένοι να χρησιμοποιήσουν τις ΤΠΕ στη διδασκαλία (Taimalu et al., 2018). Αυτή η διαπίστωση  μπορεί να εξηγηθεί από τουλάχιστον δύο παράγοντες: την ταχεία τεχνολογική πρόοδο, η οποία απαιτεί από τους εκπαιδευτικούς να ενημερώνουν τακτικά τις δεξιότητές τους (Haaristo et al., 2019; Leppik et al., 2017) και σε κάποιο βαθμό ευθύνεται το μεγάλο ποσοστό των εκπαιδευτικών άνω των 50 ετών, που δυσκολεύονται στην ανανέωση των ψηφιακών τους δεξιοτήτων. Η ψηφιακή μάθηση είναι στο επίκεντρο της Συνεχούς Επαγγελματικής Ανάπτυξης των εκπαιδευτικών (CPD) τα τελευταία χρόνια (OECD, 2020). Μεταξύ 2016 και 2020, περίπου το 80% των εκπαιδευτικών έχουν παρακολουθήσει επιμορφώσεις στις ψηφιακές δεξιότητες και η συντριπτική πλειοψηφία θεωρεί ότι οι δεξιότητές τους έχουν βελτιωθεί (Haaristo et al., 2019). Τα γραφήματα που ακολουθούν συμπληρώνουν την εικόνα σχετικά με τα ΤΠΕ στην εκπαίδευση.

Γράφημα 34. Χρήση των ΤΠΕ στην διδασκαλία

Γράφημα 35. Ψηφιακή ετοιμότητα των εκπαιδευτικών

Τα σχολεία στην Εσθονία έχουν υψηλές υποδομές με το 99% των μαθητών στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και περίπου το 90% της πρωτοβάθμιας και κατώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να φοιτούν σε σχολεία υψηλής ψηφιακής τεχνολογίας και διασύνδεσης και υψηλής ταχύτητας πρόσβαση στο διαδίκτυο πολύ περισσότερο από τον μέσο όρο στην ΕΕ. Η ετοιμότητα για εξ αποστάσεως εκπαίδευση βοήθησε στη διατήρηση της ευημερίας της μαθητικής κοινότητας και κατά τη διάρκεια του κλεισίματος των σχολείων.

Οι ψηφιακές ικανότητες των μαθητών και των σχολείων αξιολογούνται μέσω αυτοαξιολόγησης και τυποποιημένων εξετάσεων. Το 2019, η Εσθονία ανέπτυξε ένα τυπικό τεστ προσδιορισμού για τη μέτρηση του βασικού επιπέδου ψηφιακών ικανοτήτων των μαθητών. Το 83% των μαθητών του δείγματος της 9ης τάξης πέτυχε πάνω από τη βάση στη βαθμολογία (50%). Στους μαθητές παρέχεται προφορική ανατροφοδότηση για την απόδοσή τους και τα σχολεία λαμβάνουν ανατροφοδότηση σχετικά με την απόδοση των ψηφιακών ικανοτήτων τους. (MoeER, 2020). Επιπλέον, σε σχολικό επίπεδο, το Digital Mirror είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για να βοηθήσει τα σχολεία να αξιολογήσουν την ψηφιακή τους ικανότητα και να αναπτύξουν ένα σχέδιο βελτίωσης.

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι  αν και όλες οι έρευνες και οι δείκτες σχετικά με τις ψηφιακές υποδομές και δεξιότητες στην Εσθονία δείχνουν πολύ καλά αποτελέσματα οι ίδιοι οι Εσθονοί δεν είναι ικανοποιημένοι με το επίπεδο των ψηφιακών τους δεξιοτήτων.

Οι δαπάνες για την εκπαίδευση στην Εσθονία είναι υψηλές συγκριτικά με την υπόλοιπη ΕΕ. Το 2018, οι δαπάνες της γενικής κυβέρνησης της Εσθονίας για την εκπαίδευση κατέγραψαν αύξηση 10,9% σε πραγματικούς όρους, φτάνοντας στο  6,2% του ΑΕΠ (Eurostat – COFOG), αρκετά πιο πάνω από το μέσο ευρωπαϊκό όρο (4,6%). Ως ποσοστό των συνολικών κρατικών δαπανών, οι δαπάνες για την εκπαίδευση ήταν οι υψηλότερες στην ΕΕ το 2018 και έφτασαν στο 15,8% (ο μέσος όρος ΕΕ27 ήταν 9,9%). Το 2020, διατέθηκαν πρόσθετα κονδύλια για την περαιτέρω αύξηση των μισθών των εκπαιδευτικών καθώς και επιπλέον κονδύλια για τη βελτίωση της εκμάθησης της εσθονικής γλώσσας σε νηπιαγωγεία και σχολεία.

Οι προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό της προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας συνεχίζονται, ενώ όπως φαίνεται και από το γράφημα τα ποσοστά συμμετοχής παραμένουν  κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ,  αλλά δεν εξαρτάται από την κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Το 2019, το 91,5% των παιδιών ηλικίας μεταξύ 3 ετών και υποχρεωτικής σχολικής ηλικίας (7 ετών) συμμετείχαν στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα. , αλλά ο στόχος του 96% σε επίπεδο ΕΕ δεν είναι ακόμη εφικτός. Μεταξύ των παιδιών κάτω των 3 ετών, το 31,8% εγγράφηκε σε παιδική μέριμνα το 2019, κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ που ήταν 35,3%, αλλά η τάση είναι ανοδική. Τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος είχαν εξίσου πιθανότητες με τα νοικοκυριά υψηλού εισοδήματος να εγγράψουν τα παιδιά τους κάτω των 3 ετών στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα. Λόγω των κρατικών επιδοτήσεων, η φροντίδα των παιδιών παραμένει προσιτή για τις περισσότερες οικογένειες, διασφαλίζοντας ίση πρόσβαση (UNESCO, 2021).

Γράφημα 36. Προσχολική εκπαίδευση 2014-2019 στην Ευρώπη

Η Εσθονία αποτελεί υποδειγματική χώρα που συνδυάζει την αριστεία στη διδασκαλία βασικών δεξιοτήτων με υψηλό επίπεδο ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση για όλους. Οι εκπαιδευτικές ανισότητες στο Εσθονικό εκπαιδευτικό σύστημα έχουν πολύ χαμηλές τιμές. Ο αντίκτυπος της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης στις επιδόσεις των μαθητών είναι από τους χαμηλότερους στην ΕΕ. Μόνο το 6% της απόδοσης στην ανάγνωση εξηγείται από την κοινωνικοοικονομική κατάσταση (ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 14%), ενώ το ποσοστό της ανθεκτικότητας των μαθητών είναι από τα υψηλότερα  μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στο PISA. Ανθεκτικότητα, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, χαρακτηρίζει έναν μαθητή που ο δείκτης ESCS (Οικονομικής, Κοινωνικής και Πολιτιστικής κατάστασης)  τον τοποθετεί στο κατώτερο 25% και ξεπερνώντας τις αρνητικές πιθανότητες εναντίον του αποδίδει σε επίπεδα υψηλών επιδόσεων (κλίμακα 5 και 6 του PISA).

Όπως σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες, τα κορίτσια της Εσθονίας ξεπερνούν σημαντικά τα αγόρια στην Aνάγνωση, αν και παρατηρείται τάση  μείωσης της διαφοράς με την πάροδο του χρόνου. Το ποσοστό των κορυφαίων επιδόσεων (το οποίο αποτυπώνει σε ποιο βαθμό ένα σχολικό σύστημα μπορεί να παράγει εξαιρετικά αποτελέσματα στις βασικές δεξιότητες), είναι ένα από τα υψηλότερα στην ΕΕ, ενώ το ποσοστό μαθητών χαμηλών επιδόσεων (το οποίο αποτελεί δείκτη εκπαιδευτικής ανισότητας) είναι από τα χαμηλότερα στην ΕΕ, όπως φαίνεται στο σχετικό γράφημα.

Γράφημα 37. Υψηλές και χαμηλές επιδόσεις μαθητών  συγκριτικό Εσθονίας – ΕΕ (PISA 2012-2018) 

Παρατηρήθηκε όμως διαφορά επιδόσεων μεταξύ μαθητών που μιλούν εσθονικά και μαθητών που μιλούν ρωσικά.  Στο διαγωνισμό PISA 2018, μαθητές από σχολεία με γλώσσα διδασκαλίας τα ρωσικά σημείωσαν, κατά μέσο όρο, 42 βαθμούς μικρότερη επίδοση στην Ανάγνωση, 29 βαθμούς μικρότερη στα Μαθηματικά και 42 βαθμούς μικρότερη στις Φυσικές Επιστήμες. Η επίσημη κρατική γλώσσα της Εσθονίας είναι η εσθονική. Άλλες κύριες ομιλούμενες γλώσσες είναι τα ρωσικά, τα ουκρανικά, τα λευκορωσικά και τα φινλανδικά. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2011, η κύρια μειονοτική γλώσσα είναι τα ρωσικά με 372.480 ομιλητές, δηλαδή το 29,6% του πληθυσμού. Τα εσθονικά και τα ρωσικά χρησιμοποιούνται ως γλώσσες διδασκαλίας στα σχολεία γενικής εκπαίδευσης

Η αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου παραμένει βασική πρόκληση για τη βελτίωση των δεξιοτήτων των νέων. Το ποσοστό των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση στην ηλικιακή ομάδα 18-24 ετών μειώθηκε το 2019 στο 9,8%, σε σύγκριση με 11,3% το προηγούμενο έτος. Το ποσοστό είναι κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (10,2%), αλλά παραμένει υψηλό στο πλαίσιο της συρρίκνωσης του εργατικού δυναμικού και της ανάγκης για ένα καλύτερα εκπαιδευμένο, πιο ευέλικτο εργατικό δυναμικό.

Η ελκυστικότητα του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού στην Εσθονία είναι σχετικά χαμηλή. Οι εκπαιδευτικοί έχουν γερασμένο προφίλ. Το 2018, το 49,4% των δασκάλων (ISCED1-3) στην Εσθονία ήταν άνω των 50 ετών (μέσος όρος ΕΕ 38,8%). Για να καταστήσουν ελκυστικό το επάγγελμα του εκπαιδευτικού σε νέους ταλαντούχους εκπαιδευτικούς, ο μέσος μισθός του Εσθονού δασκάλου αυξήθηκε κατά σχεδόν 32% και ο αρχικός μισθός του κατά 39% στην πενταετία 2014-2019, ενώ οι ώρες διδασκαλίας μειώθηκαν. Το 2022 οι μισθοί των εκπαιδευτικών αυξήθηκαν κατά 7,3%.

Το ποσοστό εγκατάλειψης από το επάγγελμα του εκπαιδευτικού είναι υψηλό αφού το 2018, μόνο το 54% των αποφοίτων από τις σχολές εκπαιδευτικών είχαν εργαστεί στο επάγγελμα για 5 συναπτά έτη μετά την αποφοίτησή τους (MoE, 2020 & Eurydice, 2021). Η έλλειψη προγραμμάτων εισαγωγής και καθοδήγησης ευθύνεται για το υψηλό ποσοστό εγκατάλειψης του σχολείου, αφού μόνο το 21,7% των εκπαιδευτικών ανέφερε ότι συμμετείχε σε ένα πρόγραμμα εισαγωγής. Αν και οι διευθυντές των σχολείων θεωρούν ότι η καθοδήγηση είναι σημαντική για το έργο των δασκάλων, μόνο το 19% των νεοδιοριζόμενων δασκάλων (έως και 5 χρόνια εμπειρίας) έχουν τη παροχή μέντορα. Σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ, το ποσοστό αυτό φτάνει το 45% (OECD, 2019β). Χαρακτηριστικό είναι και το γράφημα που ακολουθεί.

Γράφημα 38. Ποσοστό εκπαιδευτικών κατώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε επίσημο ή άτυπο πρόγραμμα εισαγωγής κατά την είσοδο τους στο επάγγελμα. Πηγή: TALIS 2018

Το σχολικό κλίμα στα Εσθονικά σχολεία είναι καλό, από τα καλύτερα στις χώρες του ΟΟΣΑ (OECD, 2020) αλλά αντιμετωπίζει ορισμένες προκλήσεις. Το 25% των μαθητών ανέφερε ότι έχει δεχτεί εκφοβισμό τουλάχιστον μερικές φορές το μήνα (μέσος όρος ΕΕ: ​​22,1%). Η επίδοση τους στην Ανάγνωση ήταν 15 βαθμούς χαμηλότερη σε σύγκριση με μαθητές που δεν ανέφεραν εκφοβισμό (μέσος όρος ΕΕ: ​​35 βαθμους). Τα τελευταία χρόνια οι πολιτικές της Εσθονίας κατά του σχολικού εκφοβισμού έχουν ενταθεί. Το 26,4% των μαθητών της Εσθονίας το 2018 ανέφεραν την αίσθηση ότι δεν ανήκουν στο σχολείο, δηλαδή 4,4% ετησίως περισσότερο από το 2015. Το γεγονός αυτό προκάλεσε χαμηλότερες επιδόσεις όπως καταγράφτηκαν στον διαγωνισμό PISA 2018 κατά 29 μονάδες (ο αντίστοιχος μέσος όρος της ΕΕ είναι​​ 16 μονάδες).

Τα ποσοστά συμμετοχής στην ΕΕΚ στην Εσθονία είναι 40,1 % των μαθητών στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι αντίστοιχα  48,4%, ενώ οι απόφοιτοί της έχουν καλύτερες προοπτικές εύρεσης εργασίας από ό,τι κατά μέσο όρο στην ΕΕ αφού το 2019, το ποσοστό απασχόλησης των πρόσφατων αποφοίτων ΕΕΚ στην ηλικιακή ομάδα 20-34 ετών ήταν 86,2%, πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (79,1%) και υψηλότερο από το ποσοστό απασχόλησης των αποφοίτων γενικής ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (62,6%).

Το 2019, το ποσοστό απασχόλησης των πρόσφατων αποφοίτων ΕΕΚ στην ηλικιακή ομάδα 20-34 ετών ήταν 86,2%, πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (79,1%) και υψηλότερο από το ποσοστό απασχόλησης των αποφοίτων γενικής ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (62,6%). Οι απόφοιτοι της ΕΕΚ, ακόμα και σε επίπεδο ανώτερης επαγγελματικής εκπαίδευσης, απολαμβάνουν αυξημένο μισθό  κατά 5-20% σε σύγκριση με τη γενική ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Cedefop ReferNet Estonia, 2019). Ωστόσο, τα ποσοστά συμμετοχής στην ΕΕΚ παραμένουν κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ, είναι μόνο ​​40,1 % όλων των μαθητών στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (UOE, 2018), κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (48,4%). Για να ενισχυθεί η ελκυστικότητα της ΕΕΚ, ο σχεδιασμός των σπουδών σε προγράμματα εθνικού επιπέδου αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης χωριστά με κάθε σχολείο και το σχολικό συμβούλιο (Cedefop ReferNet, 2020). Η συμμετοχή στη μάθηση με βάση τον χώρο εργασίας (μαθητεία) είναι χαμηλή στο 6% των μαθητών της ΕΕΚ, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ 28% (UOE, 2018), αλλά σταδιακά βελτιώνεται.

Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση της Εσθονίας παρατηρείται εκπαιδευτική ανισότητα φύλων όπως φαίνεται στο παρακάτω γράφημα, αφού οι γυναίκες αποκτούν πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε ποσοστά έως και 22% μεγαλύτερα από ότι οι άνδρες.

Γράφημα 39. Χάσμα πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μεταξύ ανδρών και γυναικών στην Ευρώπη. Πηγή: Eurostat

Σημαντικό πρόβλημα όμως έχει εντοπιστεί στην εγκατάλειψη των σπουδών από τους φοιτητές ειδικά στο πρώτο έτος σπουδών. Το 2019, το 13,5% όλων των φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εγκατέλειψε τις σπουδές του. Ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά εγκατάλειψης σημειώθηκαν στις σχολές Μηχανικής και Κατασκευών (28,6%) αλλά και στις Φυσικές Επιστήμες, τα Μαθηματικά και τη Στατιστική (28,1%). Μόνο το 34% των φοιτητών αποφοιτούν στον κανονικό χρόνο ολοκλήρωσης των σπουδών (Reps, M, 2019). Το επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην ηλικιακή ομάδα 30-34 ήταν πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ το 2019 (46,2% έναντι 40,3%) αλλά μειώθηκε για δεύτερη συνεχή χρονιά (από 48,4% το 2017). Οι προβλέψεις δείχνουν ότι ο αριθμός των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν θα επαρκεί για να καλύψει τις μελλοντικές ανάγκες της αγοράς εργασίας (OSKA, 2018). Αυτή η πρόβλεψη ενισχύεται από το γεγονός της μείωσης των εγγραφών στα εσθονικά πανεπιστήμια αφού ο απόλυτος αριθμός φοιτητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μειώθηκε κατά 24% μεταξύ 2014 και 2019 σε σύγκριση με μόλις 1% στην ΕΕ. Περίπου 60.000 φοιτητές εγγράφηκαν στα πανεπιστήμια της Εσθονίας το 2014 και μόνο 45.500 το 2019.

Οι πολιτικές για την εκπαίδευση ενηλίκων επικεντρώνονται ολοένα και περισσότερο στην παροχή υψηλής ποιότητας μάθησης μέσω της εφαρμογής ενός πλαισίου παρακολούθησης και αξιολόγησης. Μια πιλοτική αξιολόγηση το 2018 έδειξε ότι μόνο το 50% περίπου των παρόχων μαθημάτων κατάρτισης για ενήλικες πληρούσε τα κριτήρια ποιότητας. Το 2019, οι ενήλικες της Εσθονίας στην ηλικιακή ομάδα 25-64 ετών είχαν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες να συμμετάσχουν στη μάθηση σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ (20,2% έναντι 10,8%). Από τον Οκτώβριο του 2019, η ποιότητα των μαθημάτων που δίνονται από 500 εκπαιδευτές σε όλη τη χώρα σε ανέργους αξιολογείται με βάση τις προϋποθέσεις που ορίζονται στον νόμο για την εκπαίδευση ενηλίκων. Πρώτα αξιολογούνται οι πάροχοι κατάρτισης για ανέργους, ενώ το συνολικό πλαίσιο θα εφαρμοστεί ευρύτερα στο μέλλον. Το πλαίσιο αναπτύσσεται και εφαρμόζεται από την Εσθονική Υπηρεσία Ποιότητας για την Ανώτατη και Επαγγελματική Εκπαίδευση.

Γράφημα 40. Συμμετοχή των ενηλίκων σε προγράμματα μάθησης (Δια Βίου Μάθηση) στην Ευρώπη. Πηγή: Eurostat

Σκοπός της πολιτείας στην Εσθονία είναι η προσέλκυση μαθητών στην ΕΕΚ και ειδικότερα στη μάθηση με εργασία (μαθητεία), όπου η συμμετοχή είναι σχετικά μικρή. Η συμμετοχή των μαθητών στο σύστημα διττής εκπαίδευσης (μαθητείας) αυξήθηκε στο 9% του συνόλου των μαθητών ΕΕΚ το σχολ. έτος 2020-21, περίπου 3 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερη από την προηγούμενη περίοδο, ενώ περίπου το 15% των αποφοίτων ΕΕΚ συμμετείχε στη μάθηση με βάση την εργασία το σχολ. έτος 2019-20. Οι προσπάθειες που έγιναν από το 2018 για την προσέλκυση νέων σε θέσεις μαθητείας φέρνουν σιγά σιγά αποτελέσματα. Αλλά και στην ΕΕΚ εντοπίζεται πρόβλημα επάρκειας εκπαιδευτικών ένας στους τρεις νέους εκπαιδευτικούς της ΕΕΚ το 2019 εγκατέλειψαν τη δουλειά τους μέσα σε ένα χρόνο.

 

Βιβλιογραφικές και διαδικτυακές αναφορές

 

CEPS (2019): Centre for European Policy Studies: Index of readiness for digital lifelong learning,. Retrieved on 15 August 2022. https://www.ceps.eu/ceps-publications/index-of-readiness-for-digital-lifelong-learning/

CBS (2020): Centraal Bureau voor de Statistiek: De arbeidsmarkt in cijfers 2019 . Retrieved on 11 August 2022. https://www.cbs.nl/nl-nl/publicatie/2020/18/de-arbeidsmarkt-in-cijfers-2019

Cedefop ReferNet (2018a), France: Tackling unemployment – two million people to be trained by 2022 Retrieved on 15 August 2022. https://www.cedefop.europa.eu/en/news-and-press/news/france-tackling-unemployment-two-million-people-be-trained-2022

Cedefop ReferNet Czechia (2020). Kompas pilot project: skills needs forecast system. Retrieved on 10 August 2022. https://www.cedefop.europa.eu/en/news-and-press/news/czechia-kompas-pilot-project-skills-needs-forecast-system

Cedefop ReferNet (2020), Czechia 2020 update of VET policy developments in the deliverables agreed in the 2015 Riga conclusions. Unpublished

DANE (2020), Πύλη. Retrieved on 10 August 2022.  https://www.ac-paris.fr/portail/jcms/p1_905272/numerique-educatif-dane

Deloitte et al. (2019): 2nd Survey of Schools: ICT in Education. Retrieved on 14 August 2022 https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/2nd-survey-schools-ict-education

DEPP (2020), Πληροφοριακό σημείωμα αρ. 20.26 – Crise sanitaire de 2020 et continuité pédagogique : les élèves ont appris de manière satisfaisante. Retrieved on 7 August 2022 https://www.education.gouv.fr/crise-sanitaire-de-2020-et-continuite-pedagogique-les-eleves-ont-appris-de-maniere-satisfaisante-305214

DEPP (2021), Note d’information n°21.09 – Résultats de l’enquête Sivis 2019-2020 auprès des établissements publics et privés sous contrat du second degré. Retrieved on 1 August 2022 https://www.education.gouv.fr/resultats-de-l-enquete-sivis-2019-2020-aupres-des-etablissements-publics-et-prives-sous-contrat-du-309476

Education Inspectorate (2021): Inspectie van het Onderwijs: De Staat van het Onderwijs 2021. Retrieved on 15 August 2022 https://www.onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/staat-van-het-onderwijs

European Commission, 2nd Survey of Schools: ICT in Education, ISBN 978-92-79-99683-2 doi: 10.2759/225159, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2019

European Commission, Digital Economy and Society Index (DESI). Retrieved on 15 August 2022 https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/desi

European Commission, Education and Training MONITOR 2019 Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2019

European Commission,Education and Training MONITOR 2020 Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2020

European Commission (2020), Education and Training Monitor 2020 – Volume 2. Retrieved on 14 August 2022. https://op.europa.eu/webpub/eac/education-and-training-monitor-2020/countries/france.html

European Commission,Education and Training MONITOR 2021 Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2021

European Commission/EACEA/Eurydice, 2021. Teachers in Europe: Careers, Development and Well-being. Eurydice report. Luxembourg: Publications Office of the European Union. Retrieved on 8 August 2022. https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/78fbf243-974f-11eb-b85c-01aa75ed71a1/language-en/format-PDF/source-198443603

Fraillon, J., Ainley, J., Schulz, W., Friedman, T. & Duckworth, D. (2019). Προετοιμασία για τη ζωή σε έναν ψηφιακό κόσμο. IEA International Computer and Information Literacy Study (ICILS) 2018: International Report . Retrieved on 11 August 2022 https://www.iea.nl/sites/default/files/2019-11/ICILS%202019%20Digital%20final%2004112019.pdf

Government (2019): The government of the Netherlands: Besluit vaststelling Beleidsregels subsidie regionale samenwerking ter bevordering van kansengelijkheid in het onderwijs. Retrieved on 11 August 2022 https://wetten.overheid.nl/BWBR0042329/2019-06-27

Haaristo, H.-S., Räis, M. L., Kasemets, L., Kallaste, E., Aland, L., Anniste, K., Anspal, S., Haugas, S., Jaanits, J., Järve, J., Koppel, K., Lang, A., Lauri, T., Michelson, A., Murasov, M., Mägi, E., Piirimäe, K., Põder, K., Rajaveer, K., Sandre, S.-L., Sõmer, M., (2019). Elukestva õppe strateegia vahehindamine. (Interim evaluation of Lifelong learning strategy). Tallinn: Poliitikauuringute Keskus Praxis, Rakendusuuringute Keskus CentAR.

Leppik, C., Haaristo, H.-S., Mägi, E., (2017). IKTharidus: digioskuste õpetamine, hoiakud ja võimalused üldhariduskoolis ja lasteaias. ICT education: teaching digital skills, attitudes and opportunities in general education and kindergarten Tallinn: Poliitikauuringute Keskus Praxis. Retrieved on 16 August 2022 http://www.praxis.ee/wp-content/uploads/2016/08/IKT-hariduse-uuring_aruanne_mai2017.pdf

MPI (2019): Migration Policy Institute: Migration in the Netherlands: Rhetoric and Perceived Reality Challenge Dutch Tolerance. Retrieved on 4 August 2022. https://www.migrationpolicy.org/article/migration-netherlands-rhetoric-and-perceived-reality-challenge-dutch-tolerance

MENJS (2021), Retrieved on 10 August 2022, Grenelle de l’éducation : 12 engagements pour renforcer le service public de l’éducation. https://www.education.gouv.fr/grenelle-de-l-education-12-engagements-pour-renforcer-le-service-public-de-l-education-323387

MENJS (2021), Retrieved on 10 August 2022, Climat scolaire et prevention des violences. Retrieved on 1 August 2022 https://www.education.gouv.fr/climat-scolaire-et-prevention-des-violences-11918

Ministry of Education and Research 2020. (MoER,2020) Estonian Digital Education Programme 2020-2023. Ministry of Education and Research. Retrieved on 10 August 2022. Available: https://www.hm.ee/sites/default/files/1_digiprogr_2020_23.pdf

Ministry of Education and Research/MoE (2020), Haridusvaldkonna arengukava 2021–2035 [Development Plan in the Field of Education 2021-2035]. Retrieved on 2 August 2022 https://www.hm.ee/sites/default/files/haridusvaldkonna_arengukava_2035_29.10.2020_riigikokku.pdf.

Ministry of Education and Research, (MoER, 2019). Haridus- ja Teadusministeeriumi valdkondade 2018. a arengukavade täitmise analüüs. Analysis of the implementation of 2018 development plans of the Ministry of Education and Research. Retrieved on 10 August 2022. https://www.hm.ee/sites/default/files/tulemusvaldkonnad_2018_koond_loplik.pdf

Münich, D., Smolka, V. (2021), Platy učitelů v roce 2020 a výhled: Usne Česko na vavřínech? [Teachers’ salaries in 2020 and beyond: will the Czech Republic rest on its laurels?], IDEA CERGE EI, Study 7/2021.

OCW (2019): Ministry of Education, Culture and Science: Digitaliseringsagenda primair en voortgezet onderwijs. Retrieved on 5 July 2022https://www.nederlanddigitaal.nl/documenten/publicaties/2019/03/21/digitaliseringsagenda-primair-en-voortgezet-onderwijs

OECD (2019f), Education at a Glance 2018: OECD Indicators, OECD Publishing, Paris. Retrieved on 15 July 2022 https://doi.org/10.1787/f8d7880d-en

OECD (2019 Vol. I), PISA 2018 Results (Volume I): What Students Know and Can Do, PISA, OECD Publishing, Paris. Retrieved on 13 July 2022 https://doi.org/10.1787/5f07c754-en

OECD (2019 Vol II), PISA 2018 Results (Volume II): Where All Students Can Succeed, PISA, OECD Publishing, Paris. Retrieved on 22 July 2022 https://doi.org/10.1787/b5fd1b8f-en.

OECD (2019), PISA 2018 Results (Volume III): What School Life Means for Students’ Lives, PISA, OECD Publishing, Paris. Retrieved on 15 July 2022 https://doi.org/10.1787/acd78851-en.

OECD (2019), PISA 2018 Database – correct reference?

OECD (2019), TALIS 2018 Results (Volume I): Teachers and School Leaders as Lifelong Learners, TALIS. Retrieved on 12 July 2022 https://doi.org/10.1787/1d0bc92a-en

OECD (2019), Working and Learning Together: Six policy approaches to support effective working environments in schools. Retrieved on 20 July 2022. www.oecd.org/education/schoolresourcesreview.htm

OECD 2020, Policy Outlook Estonia. Retrieved on 10 July 2022 http://www.oecd.org/education/policy-outlook/country-profile-Estonia-2020.pdf

OSKA (2018), Mets, U., Viia, A., Future outlook on labour and skills needs: education and research; Retrieved on 20 July 2022. https://oska.kutsekoda.ee/wp-content/uploads/2018/11/OSKA-Hariduse-ja-teaduse-uuringuaruanne-2018.pdf

OSKA (2018), Estonian Labour Market Today and Tomorrow: 2018. Retrieved on 29 July 2022 https://oska.kutsekoda.ee/wp-content/uploads/2018/12/Eesti-t%C3%B6%C3%B6turg-t%C3%A4na-ja-homme-2018.pdf

Reps, Mailis. 2019. OECD Education at Glance 2019. Presentation slides. Retrieved on 28 July 2022  https://www.hm.ee/sites/default/files/ministri_slaidid.pdf

Republic of Austria (2019), Aus Verantwortung zu Österreich. Retrieved on 26 July 2022. Programme 2020-2024

Taimalu, M., Uibu, K., Luik, P., Leijen, Ä., (2019). Õpetajad ja koolijuhid elukestvate õppijatena. OECD Rahvusvhaelise õpetamise ja õppimise uuringu TALIS 2018 tulemused. 1. osa. Teachers and school leaders as lifelong learners. Results of the OECD International Study on Teaching and Learning TALIS 2018. Part 1.

U-Multirank (2020), Retrieved on 2 July 2022. https://www.umultirank.org/export/sites/default/press-media/media-center/universities/2020/country-reports/FR-Country-report-2020.pdf

UNESCO (2021), Where do rich countries stand on childcare? Retrieved on 20 July 2022 https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/where-do-rich-countries-stand-on-childcare.pdf.