Τα εκπαιδευτικά συστήματα οφείλουν να σχεδιάζονται και να δομούνται μέσα στα εθνικά συνταγματικά πλαίσια και στην προοπτική του 4ου Στόχου Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Με απλά λόγια να προσφέρουν τόσες και τέτοιες εκπαιδευτικές διαδρομές και διεξόδους, ώστε να εκπληρώνουν την ανάγκη της «…διασφάλισης μιας χωρίς αποκλεισμούς και δίκαιης ποιότητας εκπαίδευσης και της προώθησης ευκαιριών δια βίου μάθησης για όλους».
Σε όλες τις χώρες παρέχεται υποχρεωτική εκπαίδευση για τα πρώτα χρόνια της εκπαιδευτικής ζωής των μαθητών (ISCED 0-2). Η διαφοροποίηση του κάθε εκπαιδευτικού συστήματος εντοπίζεται στη δομή του, αμέσως μετά την υποχρεωτική εκπαίδευση. Χαρακτηριστική είναι η «βεντάλια» των εκπαιδευτικών διαδρομών που ανοίγεται στους μαθητές μετά την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης για την απορρόφηση τους ανάλογα με τις κλίσεις και τις ικανότητές τους.
Υπάρχει η άποψη ότι το πλήθος των εκπαιδευτικών επιλογών της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι ένδειξη παροχής ίσων ευκαιριών και περιορισμού των αποκλεισμών των μαθητών από μια δίκαια ποιότητα εκπαίδευσης για όλους. Υπάρχει και η αντίθετη άποψη ότι η κατηγοριοποίηση μαθητών σε τύπους σχολείων ακόμα και στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι κατηγοριοποίηση των μαθητών και λειτουργεί σε βάρος των κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούντων.
Φινλανδία
Σχήμα1. Δομή πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Φινλανδίας
Από το σχολικό έτος 2021-2022 η υποχρεωτική εκπαίδευση επεκτάθηκε έως το 18ο έτος των μαθητών και περιλαμβάνει και την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Έπειτα από τα εννέα έτη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και με απαραίτητη αλλά όχι μοναδική προϋπόθεση το βαθμό 5 στην κλίμακα του 4 έως 10, οι μαθητές εισέρχονται με μια συγκεκριμένη διαδικασία στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, επιλέγοντας έναν από τους δύο τύπους σχολείων:
- Γενικής εκπαίδευσης
- Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΚ)
Η επιλογή των μαθητών στα σχολεία της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαιδευσης γίνεται έπειτα από αίτησή τους, με μοριοδότηση κυρίως από τους βαθμούς του Πιστοποιητικού Βασικής Εκπαίδευσης. Υπάρχει προπαρασκευαστικό έτος για μαθητές με ελλιπές υπόβαθρο (κυρίως γλώσσας για μετανάστες) σε καθένα από τους δύο τύπους σχολείων.
|
Έτη Υποχρεωτικής εκπαίδευσης |
Τύποι σχολείων Ανώτερης Β/θμιας εκπαίδευσης |
Εξειδικεύσεις δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης |
Οριζόντια κινητικότητα μεταξύ των τύπων σχολείων |
Επιλογή μαθητών στα σχολεία της Β/θμιας εκπαίδευσης |
|
12 |
2 |
ΟΧΙ |
ΝΑΙ |
Με μοριοδότηση |
Δημοκρατία της Τσεχίας
Σχήμα 2. Δομή πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Τσεχίας
Η υποχρεωτική εκπαίδευση διαρκεί 9 έτη (από 6 έως 15 ετών).
Υπάρχουν πολλές επιλογές για τους μαθητές που επιθυμούν συνέχιση των σπουδών τους στην ανώτερη Β/θμια εκπαίδευση στην Τσεχία:
- Σχολεία γενικής εκπαίδευσης (Vseobecne obory), με προσανατολισμό συνέχισης σπουδών στην τριτοβάθμια κατόπιν εξετάσεων (Maturita), ISCED 344.
- Ωδεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Konzervatoř), φοίτησης 6-8 έτη, λήψη πτυχίου κα απολυτηρίου και συνέχιση σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ISCED 354.
- Πρακτικά σχολεία (praktická škola), για ειδικότητες χαμηλών απαιτήσεων, χωρίς απολυτήριο ή πτυχίο, ISCED 253.
- Σχολεία Επαγγελματικής εκπαίδευσης (Odborne obory) με πλήθος επιλογών:
- Επαγγελματικά σχολεία με απολυτήριο GCSE (General Certificate of Secondary Education), χωρίς Μαθητεία, ISCED 354, πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
- Επαγγελματικά σχολεία με απολυτήριο GCSE (General Certificate of Secondary Education), και με κατάρτιση υπό μορφή Πρακτικής Άσκησης), ISCED 354, πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
- Επαγγελματικά σχολεία μαθητείας με απόκτηση Επαγγελματικού Πιστοποιητικού Μαθητείας, όχι απολυτηρίου, χωρίς πρόσβαση στη τριτοβάθμια εκπαίδευση δύο κατηγοριών:
-ISCED 253, ειδικότητες χαμηλού προφίλ (πχ Κλωστοϋφαντουργίας – Ένδυσης , Υπηρεσιών εστίασης κλπ)
-ISCED 353, ειδικότητες υψηλότερων απαιτήσεων (πχ Μηχανικών αυτοκινήτων)
- Επαγγελματικά σχολεία μαθητείας χωρίς απόκτηση Επαγγελματικού Πιστοποιητικού Μαθητείας ή απολυτηρίου, χωρίς πρόσβαση στη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Παρέχουν Βεβαίωση σπουδών (πχ νοσηλευτικές υπηρεσίες).
- Επαγγελματικά σχολεία Πρόσθετης φοίτησης ή φοίτησης Επέκτασης (Nástavbové studium) και σχολεία Σύντομης (ταχύρρυθμης) φοίτησης (Zkrácené studium po maturitě nebo vyučení)
| Έτη Υποχρεωτικής εκπαίδευσης | Τύποι σχολείων Ανώτερης Β/θμιας εκπαίδευσης | Εξειδικεύσεις
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης |
Οριζόντια κινητικότητα μεταξύ των τύπων σχολείων | Επιλογή μαθητών στα σχολεία της Β/θμιας εκπαίδευσης |
| 9 | 5 | ΝΑΙ | ΝΑΙ | Με εξετάσεις και μοριοδότηση |
Αυστρία
Σχήμα 3. Δομή πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Αυστρίας
Η υποχρεωτική εκπαίδευση διαρκεί 9 έτη. Το Δημοτικό σχολείο διαρκεί 4 έτη και η πρώτη εκπαιδευτική επιλογή των μαθητών γίνεται στο Γυμνάσιο όπου έχουν να επιλέξουν μεταξύ δύο 4ετών Γυμνασίων:
- Το Γενικό Γυμνάσιο (Allgemein bildende Höhere Schule)
- Το Νέο Γυμνάσιο (Neue Mittelschule), το οποίο έχει προσανατολισμό στην Επαγγελματική εκπαίδευση.
Στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπάρχουν οι εξής επιλογές:
- Γενικό Λύκειο, 4ετές με προσανατολισμό στη τριτοβάθμια ακαδημαϊκή εκπαίδευση.
- Επαγγελματική Εκπαίδευση με πλήθος επιλογών:
– Επαγγελματικό Κολέγιο Ανώτερης Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (επιπλέον προετοιμασία για τις Πανεπιστημιακές σχολές),
– Σχολή Μέσης Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (επιπλέον προετοιμασία για τις Πανεπιστημιακές σχολές),
– Προ-Επαγγελματικό Σχολείο Μαθητείας. Προσανατολισμένο στο διττό σύστημα εκπαίδευσης. Περιορισμένη πρόσβαση στην τριτοβάθμια Επαγγελματική Εκπαίδευση (τεχνικά επαγγέλματα και επαγγέλματα στο χώρο των κατασκευών), με διάκριση εκπαιδευτικής διαδρομής στα επαγγέλματα Υγείας.
| Έτη Υποχρεωτικής εκπαίδευσης | Τύποι σχολείων Ανώτερης Β/θμιας εκπαίδευσης | Εξειδικεύσεις
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης |
Οριζόντια κινητικότητα μεταξύ των τύπων σχολείων | Επιλογή μαθητών στα σχολεία της Β/θμιας εκπαίδευσης |
| 9 | 6 | ΝΑΙ | ΝΑΙ | Με εγγραφή. Εξέταση μόνο σε υποχρεωτικό μάθημα με χαρακτηρισμό «επαρκή» για τα Σχολεία Γενικής Εκπαίδευσης |
Γαλλία
Σχήμα 4. Δομή πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Γαλλίας
Η υποχρεωτική εκπαίδευση στη Γαλλία διακρίνεται για τη μεγάλη της διάρκεια η οποία είναι 13 έτη, από 3 ετών (από το σχολ. έτος 2019-2020) έως και 16 ετών. Δεν απαιτούνται σε καμιά βαθμίδα εξετάσεις επιλογής. Οι μαθητές περνούν από τη πρωτοβάθμια στη κατώτερη (Κολέγια – Collèges) και στη συνέχεια στην ανώτερη δευτεροβάθμια (Λύκεια – Lycées) με εγγραφή (μέχρι και το 1ο έτος του Λυκείου ανήκει στην υποχρεωτική εκπαίδευση).
Ολοκληρώνοντας τη φοίτηση στο Κολέγιο οι μαθητές λαμβάνουν εθνικό δίπλωμα (Le diplôme national du brevet) και εγγράφονται σε έναν από τους δύο τύπους Λυκείων:
- Το Γενικό – Τεχνολογικό Λύκειο (Lycée d’enseignement Général et Technologique (LGT). Οδηγεί μέσω εξετάσεων στη λήψη εθνικού απολυτηρίου (Baccalauréat) και στη συνέχιση των σπουδών στη τριτοβάθμια εκπαίδευση (καθοριστικός ο βαθμός του Baccalauréat) .
- Το Επαγγελματικό Λύκειο. Οδηγεί μέσω εξετάσεων στη λήψη εθνικού Επαγγελματικού απολυτηρίου (Vocational Baccalauréat) ή και στη συνέχιση των σπουδών στη τριτοβάθμια εκπαίδευση ή στη λήψη Πτυχίου στην ειδικότητά τους CAP (Certificat d’Aptitude Professionnelle – Πιστοποιητικό Επαγγελματικής Επάρκειας).
Μία ακόμα επιλογή για τους απόφοιτους Κολεγίων είναι τα Εκπαιδευτικά Κέντρα Μαθητείας (Centre de formation en apprentissage – CFA) που λειτουργούν με τη διττή μορφή εκπαίδευσης και να λάβουν με εξετάσεις το Επαγγελματικό Απολυτήριο της ειδικότητας τους (Le Baccalauréat Professionnel).
| Έτη Υποχρεωτικής εκπαίδευσης | Τύποι σχολείων Ανώτερης Β/θμιας εκπαίδευσης | Εξειδικεύσεις
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης |
Οριζόντια κινητικότητα μεταξύ των τύπων σχολείων | Επιλογή μαθητών στα σχολεία της Β/θμιας εκπαίδευσης |
| 13 | 4 | ΟΧΙ | ΝΑΙ | Με εγγραφή |
Εσθονία
Σχήμα 5. Δομή πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Εσθονίας
Η υποχρεωτική εκπαίδευση στην Εσθονία είναι 9 έτη, από 7 ετών έως και 16 ετών, σε τρία επίπεδα.
Α Επίπεδο με τάξεις 1-3
Β Επίπεδο με τάξεις 4-6
Γ Επίπεδο με τάξεις 7-9
Για τη λήψη Απολυτηρίου Βασικού Σχολείου πρέπει ο μαθητής:
- Να έχει τουλάχιστον «ικανοποιητικό» επίπεδο ετήσιου βαθμού (βαθμός τουλάχιστον 3 στην πεντάβαθμη κλίμακα 1-5)
- Να παραδώσει ατομική δημιουργική εργασία (3η τάξη)
- Να έχει επιτύχει στις εξετάσεις που πραγματοποιούνται με σύγχρονα ηλεκτρονικά τεστ και χρήση του Πληροφοριακού Συστήματος Εξετάσεων στο τελευταίο έτος (3η Γυμνασίου) σε τρία μαθήματα (Μαθηματικά, Γλώσσα και ένα επιλογής του μαθητή)
- Να ολοκληρώσει με επιτυχία Ατομική Πρακτική Εργασία στην 9η τάξη (3η Γυμνασίου).
Για την είσοδο στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ισχύουν οι γενικοί όροι για την όπως καθορίζονται από τον Υπουργό Παιδείας και Έρευνας. Οι λεπτομερείς προϋποθέσεις και η διαδικασία εισαγωγής σε σχολείο, συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας για την αξιολόγηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων κατά την εισαγωγή σε αυτό, καθορίζονται από τον διευθυντή του σχολείου και δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα του.
Η ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση παρέχεται:
- Σε σχολεία Γενικής εκπαίδευσης 3ετούς φοίτησης που αποδίδουν Απολυτήριο έπειτα από Εθνικές εξετάσεις, πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ή σε σχολές Επαγγελματικής Εκπαίδευσης ISCED 5
- Σε σχολεία Επαγγελματικής εκπαίδευσης που διακρίνονται από το επίπεδο του Εσθονικού Πλαισίου Προσόντων (EQF) και διακρίνονται σε αυτά που χορηγούν Πτυχία ISCED 4 και σε αυτά που οδηγούν σε απόκτηση Πτυχίου ISCED 5.
| Έτη Υποχρεωτικής εκπαίδευσης | Τύποι σχολείων Ανώτερης Β/θμιας εκπαίδευσης | Εξειδικεύσεις
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης |
Οριζόντια κινητικότητα μεταξύ των τύπων σχολείων | Επιλογή μαθητών στα σχολεία της Β/θμιας εκπαίδευσης |
| 9 | 3 | ΟΧΙ | ΝΑΙ | Με γενικούς όρους από το Υπουργείο Παιδείας και ειδικούς όρους από το σχολείο |
Ολλανδία
Σχήμα 6. Δομή πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Ολλανδίας
Η υποχρεωτική εκπαίδευση στην Ολλανδία είναι 13 έτη, από 7 ετών έως και 18 ετών, ή με τη λήψη απολυτηρίου – πτυχίου ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Δημοτικό) διαρκεί 8 έτη.
Στο τέλος της οι μαθητές τοποθετούνται σε ένα από τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με κριτήρια:
- Τη σχολική «συμβουλή», που είναι η απόφαση των εκπαιδευτικών του Δημοτικού σχολείου φοίτησης με βάση τις δεξιότητες, τις επιδόσεις και τις κλίσεις του κάθε μαθητή.
- Τις επιδόσεις του μαθητή στις παν ολλανδικές εξετάσεις αξιολόγησης στις οποίες από το 2015 συμμετέχουν υποχρεωτικά όλοι οι μαθητές της 8ης τάξης Δημοτικών σχολείων (cito toets)
Οι τύποι σχολείων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ολλανδία είναι:
- HAVO (Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs – Higher General Continued Education)
- HAWO (Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs – Preparatory Scholarly Education) Προ – Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση με διάρκεια έξι έτη, επίπεδο ISCED3. Ανώτερη Γενική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με διάρκεια πέντε έτη, επίπεδο ISCED3.
- VMBO (Voorbereidend Μiddelbaar Βeroepsonderwijs – Pre-vocational secondary education). Προ – Επαγγελματική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με διάρκεια 4 έτη, επίπεδο ISCED2. Ο απόφοιτος του σχολείου VMBO επιλέγει ένα από τα τέσσερα επίπεδα εκπαίδευσης που τον οδηγούν σε πτυχίο επιπέδου ISCED3 (εκτός του Εισαγωγικού προγράμματος που αποδίδει ISCED2) :
- Εισαγωγικό πρόγραμμα (VMGO-T), level1.
- Βασικό επαγγελματικό πρόγραμμα (VMBO-B), level2
- Επαγγελματικό πρόγραμμα μεσαίας διαχείρισης (VMBO-K), level3
- Συνδυασμένο πρόγραμμα (VMBO-G), level4
Μεταξύ των τριών τύπων σχολείων υπάρχει οριζόντια κινητικότητα στα δύο πρώτα χρόνια τους.
- Πρακτικά Σχολεία 5ετούς διάρκειας πρακτικής κατάρτισης (Praktikjkonderwijs), επίπεδο ISCED 2, για νέους οι οποίοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες να ολοκληρώσουν τα μαθήματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η μόνη διέξοδος που παρέχεται από αυτά τα σχολεία για συνέχιση σπουδών είναι στα:
– Εισαγωγικό πρόγραμμα (VMGO-T), level1.
– Βασικό επαγγελματικό πρόγραμμα (VMBO-B), level2
| Έτη Υποχρεωτικής εκπαίδευσης | Τύποι σχολείων Ανώτερης Β/θμιας εκπαίδευσης | Εξειδικεύσεις
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης |
Οριζόντια κινητικότητα μεταξύ των τύπων σχολείων | Επιλογή μαθητών στα σχολεία της Β/θμιας εκπαίδευσης |
| 13 | 5 | ΝΑΙ | ΝΑΙ | Συνδυασμός εθνικών εξετάσεων και «σχολικής συμβουλής» |