Feed
Άρθρα
Σχόλια

Σύντομες  τομές  σε  ανοιχτά  θέματα. Η  προσαρμογή  των   εφήβων  στον  κόσμο  των  ενηλίκων

της  Σοφίας  Κοντού

 

Η  αγωγή  του  εφήβου  με  σκοπό  την  προσαρμογή  του  στο   περιβάλλον,  είναι  ένα  από  τα   δυσκολότερα  προβλήματα  που  έχει  να  αντιμετωπίσει  ο   γονιός  και  ο  εκπαιδευτικός.   Το  απόφθεγμα  του  Σπινόζα  «μην  κλαις,  μη  γελάς,  μήτε  να  περιφρονείς,  κοίταζε  μόνο  να  καταλαβαίνεις»,  οφείλει  να  είναι  ένας  λόγος  ιερός  για  κάθε  ενήλικο  που  ασχολείται  με  την  αγωγή  του  εφήβου

Επειδή  η  εφηβική  ηλικία  είναι  μια  από  τις  πιο  κρίσιμες  περιόδους  της  ζωής  του  ανθρώπου,  που  σφραγίζει  όλη  την  κατοπινή  ζωή  του,  αποτελεί  σε  παγκόσμια  κλίμακα  αντικείμενο  μελέτης  των  κοινωνικών  επιστημών,  όπως  της  παιδαγωγικής,  της  ψυχολογίας,  της  κοινωνιολογίας  και  της  φιλοσοφίας.  Η  εφηβεία  είναι  πάντοτε  ένα  θέμα  επίκαιρο,  γιατί  γονείς  και  εκπαιδευτικοί  βρίσκονται  καθημερινά   αντιμέτωποι  με  ένα  σωρό  προβλήματα  σχετικά  με  τη  συμπεριφορά  των  εφήβων.

Η  εφηβική  ηλικία  είναι  η  πιο  ενδιαφέρουσα αλλά   και  η  πιο  προβληματική  ηλικία  του  ανθρώπου.  Χωρίς  τη  γνώση  της  ψυχολογίας  αυτής της  ηλικίας  είναι  σχεδόν  αδύνατη  η  επιτυχημένη άσκηση  του  έργου  της  αγωγής.  Ακούγεται  συχνά  από  το  στόμα  των  μεγάλων :  «Είναι  αδύνατο  να  καταλάβω  αυτά  τα  παιδιά»,  ενώ  στρατιές  ψυχολόγων  από  την  αντίπερα  όχθη  παλεύουν  να  ανιχνεύσουν  και  να  κωδικοποιήσουν  τον  «πλανήτη  της  εφηβείας».

       Οι  σωματικές  μεταβολές  οι  οποίες   είναι  εμφανείς,  μεταμορφώνουν  μέρα  με  τη  μέρα  τα  χθεσινά  παιδιά  σε  άντρες  και  γυναίκες  προσδίδοντάς  τους  έντονα  πλέον  τα  χαρακτηριστικά  του  φύλου  τους,  γεγονός  που  τα  προετοιμάζει  ανάλογα  για  τη  βιολογική  τους  αποστολή.                                                          Παράλληλα  με  τη  βιολογική  τους  εξέλιξη,  συντελείται  και η  ψυχοπνευματική  τους  ανάπτυξη.  Η  φαντασία  τους  γίνεται  δημιουργική,  προχωρεί  σε  μια  αδυσώπητη  κριτική  για  όλους  και  όλα  γύρω  του,  απομυθοποιεί  πρόσωπα  και  καταστάσεις, αγωνίζεται  να  ερμηνεύσει  τον  κόσμο,  συνειδητοποιεί  τα  μελανά  του  σημεία, ανατρέπει  το  «κατεστημένο» και   αρχίζει  να  καταστρώνει  σχέδια  για  ένα  καλύτερο  μέλλον όσον  αφορά  τον  εαυτό  του  και  τον  περίγυρό  του.  Ένας  «μικρός  Σωκράτης»  που  αναζητά  ασυνείδητα  ίσως,  το  «γνώθι  σαυτόν»,  ξεπηδά  μέσα  στην  ψυχή  κάθε  εφήβου.  Το  «γιατί»  της  παιδικής  ηλικίας  που  έπαιρνε  έτοιμες  απαντήσεις  και  τις  δεχόταν  ανεπιφύλακτα  γιατί  η  απάντηση   του  πήγαζε  από  το  ιδανικό  για  κείνον  πρόσωπο,  γίνεται  σ’  αυτή  την  ηλικιακή  φάση  ένας  κυκεώνας  αντιφάσεων  που  δεν  επιδέχεται  απλές  απαντήσεις,  αλλά  αιτιολογημένη  συζήτηση,  εποικοδομητικό  διάλογο  και  υπομονετικό  διακριτικό  χειρισμό  για  την  εξουδετέρωση  των  αμφιβολιών  του. Επειδή  συνεχώς  αμφισβητεί  και  κριτικάρει,  σπάζει  την  ισορροπία  του  με το περιβάλλον και βιώνει  παλινδρομήσεις  και  απότομες  συναισθηματικές  εκρήξεις.  Αντιδρά  εναντίον  των  ωρίμων  (γονέων,  εκπαιδευτικών)  χωρίς  κανένα  σοβαρό  λόγο  παρά  μόνο  για  την  αντίδραση. 

      Υπάρχουν  ωστόσο  κάποιες  σταθερές  τάσεις  στους  εφήβους,  οι  οποίες  οφείλουν   να  ικανοποιηθούν  για  να  βοηθήσουν  ομαλά  το  πέρασμά  του  στον  κόσμο  των  ενηλίκων.

       Η  τάση  για  ανεξαρτησία  είναι  μια  απόλυτα  φυσιολογική  και  υγιής  αντίδραση  του  εφήβου.  Ζητά  από  τους  ενηλίκους  να  τον  αναγνωρίσουν  ως  ένα  ανεξάρτητο  άτομο  με  απόλυτο  δικαίωμα  να  ρυθμίζει  μόνος  του  τη  ζωή  του.  Θέλει  να  διαλύσει  την  παιδική  του  προσωπικότητα  και  να  την  ξαναφτιάξει  από  την  αρχή.  Προσπαθώντας  να  αποκτήσει  την  αυτονομία  του  αντιδρά  στους  περιορισμούς,  αρνείται  να  συμμετέχει  στις  οικογενειακές  εξόδους  και  προτιμά  τη  δική  του  παρέα.  Οι  Γάλλοι  ψυχίατροι  Μαρσέλλι  και  Μπακονιέ  λένε  ότι  «η  εφηβεία  είναι  στην ουσία  η  δολοφονία  της  εικόνας  των  γονέων»

        Άλλη  τάση  του  εφήβου  είναι  η  τάση  για  επαγγελματική  αποκατάσταση.   Στην  ηλικία  αυτή  αναπτύσσει  κοινωνικά  ενδιαφέροντα.  Συχνά   ονειρεύεται  τον  εαυτό  του  στο  μέλλον,  γι’  αυτό  αγωνίζεται,  αυτό  βλέπει  εμπρός  του  και  αυτό  οραματίζεται.  Η  τάση  αυτή  σε  συνδυασμό  με  την  προηγούμενη  για  ανεξαρτησία  και  αυτονομία,  μας  κάνει  να  καταλάβουμε,   γιατί  η  επαγγελματική  αποκατάσταση  είναι  μια  παράμετρος  σημαντική  για  κάθε  έφηβο.

          Η  συναισθηματική  αστάθεια  είναι  ένα  τρίτο  χαρακτηριστικό  της  ηλικίας  αυτής  και  εκδηλώνεται  στη  συμπεριφορά  του  με  έντονες   συναισθηματικές  μεταπτώσεις  και  εσωτερικές συγκρούσεις .   Η  ψυχολογική  του  κατάσταση  κυμαίνεται  ανάμεσα  στην  ψυχρότητα  και  την  ορμητική  θερμότητα.  Τα  συναισθήματά  του  γίνονται  ακραία  και  η  λύπη   μπορεί  να  μετατραπεί  σε  μελαγχολία,  η  χαρά  γίνεται  ανεξέλεγκτος  ενθουσιασμός, ο  εκνευρισμός   και  ο  θυμός μπορεί   να  οδηγήσουν  σε  εκρηκτικά  ξεσπάσματα  και  να  δημιουργήσουν  σκηνές.

           Η  τάση  να  δημιουργήσει  και  να  προβάλλει  μια  θετική  εικόνα  για  τον  εαυτό  του  είναι  η  πιο  σημαντική  του  μέριμνα  και  φροντίδα  και  πολλές  φορές  αυτή  ενυπάρχει  είτε  υποσυνείδητα  χωρίς  να  το  έχει  δηλαδή  καταλάβει,  είτε  υποσυνείδητα  όταν  το  γνωρίζει  και  το  εκδηλώνει  συνειδητοποιημένα.  Είναι  η  ανάγκη  για   αναγνώριση,  μια  ανάγκη  απόλυτα  φυσιολογική που  συνοδεύει  όλες  του  τις  εκδηλώσεις  και  όταν  ικανοποιείται  τον  γεμίζει  με  αισθήματα  ασφάλειας  και  σιγουριάς  για  τον  εαυτό  του,  ενώ  όταν  εμποδίζεται  μπορεί  να  τον  οδηγήσει  ως  την  απόρριψη,  το  ακραίο  και  απαράδεκτο  όριο,  το  οποίο  δεν  πρέπει  ποτέ  και  για  κανέναν  λόγο  να  αγγίξει.

          Με  βάση  όλα  τα  παραπάνω  χαρακτηριστικά  γονείς  και  εκπαιδευτικοί  οφείλουμε  να  προσαρμόσουμε  τη  συμπεριφορά  μας  ώστε  να  «κερδίσουμε»  και  όχι  να  «χάσουμε»  τα  παιδιά  μας.

          Η  επαναστατική  συμπεριφορά,  η  λεκτική  επιθετικότητα,  η  απόκρουση  κάθε  αυθεντίας,  οι  εξεγέρσεις,  είναι  φυσιολογικές  εκδηλώσεις  μέσα  στα  πλαίσια  της  τάσης  του  για  αυτονομία.  Οι  συμβουλές,  οι  παραινέσεις,  ακόμη  και  οι  πιο  ήπιες  υποδείξεις  μπορεί  να  φανούν  όχι  μόνο  ενοχλητικές  αλλά  και  ανόητες  ή  και  απαράδεκτες  ενέργειες  από  την  πλευρά  των ενηλίκων  χωρίς  να  φέρουν  το  παραμικρό  αποτέλεσμα.  Η  αντιπαράθεση,  οι  φωνές,  οι  συγκρούσεις,  οδηγούν  τις  πιο  πολλές  φορές  σε  αδιέξοδο  την   επικοινωνία  μαζί  τους.  Βέβαια  οι  μεθοδεύσεις  αυτές  είναι  οι  πιο  συνηθισμένες  για  την  αντιμετώπιση  των  κρίσεων.  Είναι  αλήθεια  ότι  χρησιμοποιούνται  κατά  κόρον  και  σε  συνδυασμό  μεταξύ  τους μπορεί  να  έχουν  κάποια  προσωρινά  αποτελέσματα,  αρκεί  να  υπακούουν  σε  κάποιες  αρχές.  Τα  όρια  και  οι  κανόνες  που  θέτουν  οι  γονείς  και  οι  καθηγητές  να  στηρίζονται  σε  αιτιολογίες  και  εξηγήσεις  όχι  απλώς  ηθικιστικές  αλλά  σε  λογικές  και  πρακτικές  που  τις  καταλαβαίνει  ο  έφηβος.  Στην  ηλικία   αυτή  της  εξέγερσης  το  «γιατί» αντιστοιχεί  σε  χίλια  «πρέπει».Ο  έφηβος  δεν  πρέπει  να  υποχρεώνεται  να  κάνει  κάτι  αν δεν  έχει  πρώτα  πεισθεί  ότι  πρέπει  να  το  κάνει.  Ο  θυμός   των  ενηλίκων  και  η  αντιπαράθεση  με  τα  παιδιά  δεν  είναι  μια  κατάλληλη  μέθοδος  που  συνιστάται  από  την  παιδαγωγική  επιστήμη. Οι  δυνατές  συγκινήσεις    των  εφήβων  είναι  σαν  τα  ορμητικά  ποτάμια,   δεν  παίρνουν  από  λογική  ούτε  εξαφανίζονται  με  λόγια.  Η  δύναμή  τους  πρέπει  να  αναγνωριστεί  και  να  γίνει  σεβαστή.  Τον  αφήνουμε  λοιπόν  να  ξεσπάσει  ενώ  παράλληλα  προσπαθούμε  να  μη  χάσουμε  την  ψυχραιμία  μας.  Πάντα  με  ήπιο  τρόπο  και  σε  χαμηλούς  τόνους  του  δείχνουμε  ότι  έχει  δίκαιο,  τον  καταλαβαίνουμε,  κατανοούμε  το  πρόβλημά  του  αλλά  είμαστε  πάντα  δίπλα  του  και  του  παραστεκόμαστε  ακούραστα.  Η  μέθοδος  αυτή  μπορεί  να  μας  στοιχίσει  «λίγες  άσπρες  τρίχες  παραπάνω»,  αλλά  τον  έφηβό  μας  θα  τον  ανακουφίσει  ανεπιφύλακτα.  Όταν  αργότερα  ηρεμήσει  ξανασυζητάμε  μαζί  του  πάνω  στο  επίμαχο  θέμα.  Τότε  σίγουρα  θα  είναι  ευκολότερη  η  επίλυσή  του.  Όλες  οι  παραπάνω  ενέργειες  καλό  είναι  να  υπαγορεύονται  από  μια  βαθιά  κατανόηση  και  όχι  από  μια  προσποιητή  υποχώρηση. Οπωσδήποτε  επιβάλλεται  να  τους  εκχωρήσουμε  προνόμια  για  να   καλλιεργήσουμε  σχέση   αμοιβαίας  εμπιστοσύνης.  Και  επειδή  τα  μαθήματα  και  οι  υποχρεώσεις  τους  προς  το  σχολείο  είναι  συνήθως  επίμαχα  θέματα  συγκρούσεων  καλό  είναι  να  τα  καταστήσουμε  υπεύθυνα  απέναντι  στο  μέλλον τους  αλλά  να  τους  διαφωτίσουμε  (αφού  παράλληλα  διαφωτιστούμε  κι  εμείς)  ότι  ζωή  δεν  είναι  μόνο  καλοί  βαθμοί,  πτυχία  και  χρήματα,  αλλά  και  ξεκούραση,  διασκέδαση  και  φιλικές  προσωπικές  σχέσεις  με  τους  άλλους  και  προσφορά  προς  αυτούς.

        Οι  έφηβοι  βλέπουν  μπροστά  τους  ένα  μέλλον  αβέβαιο  με  περιορισμένες  δυνατότητες  σταδιοδρομίας.  Το  σχολείο  ενώ  παλιότερα  μπορούσε  να εγγυηθεί  ένα  πετυχημένο  μέλλον  σήμερα  το  μόνο  που  μπορεί  να  προσφέρει  είναι  να  δώσει  στους  μαθητές  τις  πληροφορίες  που  θα  τους  χρειαστούν  για  τη  μετέπειτα  ζωή  τους,  να  τους  δημιουργήσει    κίνητρα,  να  τους  εφοδιάσει  με  την  αυτοπεποίθηση  και  τη  νοοτροπία  που  απαιτούνται  ώστε  να  κάνουν  ενήμερες  επιλογές  ζωής   και  να  αντιμετωπίσουν  τις  κοινωνικές  και  επαγγελματικές  προκλήσεις  με  θάρρος  και  εμπιστοσύνη  στον  εαυτό  τους.  Χρέος  του  γονέα  και  του  καθηγητή  είναι  να  περάσει  στον   έφήβο  τη  νοοτροπία,  ότι  για  να  πετύχει  στο  επάγγελμά  του  θα  πρέπει  να  συνταιριάσει  τις  βαθύτερες  επιθυμίες  και  τα  όνειρά  του  με  το  επάγγελμα  που  θα  διαλέξει,  ώστε  η  εργασία  να  αποτελεί  γι’  αυτόν  πηγή  χαράς  και  δημιουργίας.  Το  μάθημα  του  Σχολικού  Επαγγελματικού  Προσανατολισμού  μπορεί  να  προσφέρει  πολλά  προς  την  κατεύθυνση  αυτή.  Και  στο  μεγάλο  ερωτηματικό  του  Κάφκα  «οπωσδήποτε  υπάρχουν  δυνατότητες  για  μένα,  αλλά  κάτω  από  ποια  πέτρα  είναι  κρυμμένες;»  ας  του  απαντήσουμε  με  την  αρχαιοελληνική  σοφία  «πάντα  λίθον  κίνει»(να  μετακινείς  κάθε  πέτρα).

           Σχετικά  με  τη  συναισθηματική  αστάθεια  η  Satir  γράφει  «Να  θυμάσαι  πως  όταν  είναι  κανείς  έφηβος,  τη  μια  στιγμή  αισθάνεται  σαράντα  χρονών  και  την  άλλη  πέντε».  Όταν  οι  ενήλικες  μαλώνουν  τον  έφηβο,   λέγοντάς  του  «να   συμπεριφέρεσαι  σύμφωνα  με  την  ηλικία  σου»,  ξεχνούν  τη  σύγχυση  που  επικρατεί  μέσα  του  σ’  αυτό  το  στάδιο  της  ηλικίας  του,  και  το  μόνο  που  καταφέρνουν  είναι  να  επιτείνουν  αυτή  τη  σύγχυση.  Όταν  όμως  οι  έφηβοι  ξέρουν  ότι  οι  άλλοι  τους  αγαπούν,  τους  κατανοούν,  τους  εκτιμούν  και  τους  αποδέχονται  χωρίς  όρους,  δέχονται  ευκολότερα  την  καθοδήγηση  από  αυτούς  τους  ανθρώπους.  Νιώθουν  άλλωστε  απεγνωσμένα,  έστω  και  αν  δεν  το  δείχνουν,  την  ανάγκη  να  έχουν  δίπλα  τους  ανθρώπους,  που  να  νοιάζονται  γι’  αυτούς  και  να  σχεδιάζουν  διακριτικά  πάντα  «τούτο  το  ταξίδι  της  εφηβείας  μαζί  τους».  Το  πνεύμα  αντινομίας,  κατάλοιπο  της  παιδικής  ηλικίας  αναζωπυρώνεται  στο  ηλικιακό  αυτό  στάδιο  με  συνέπεια  να   αναμειγνύει  την  αγάπη  με  ένα  ενδόμυχο  μίσος,  το  θαυμασμό  με  το  φθόνο,  την  αφοσίωση  με  την  αμφισβήτηση  και  την  εχθρότητα.  Αυτή  η  εσωτερική   δυσαρμονία  οδηγεί  στη  ανοιχτή  σύγκρουση  ή   στην  παθητική  εσωστρέφεια  και  το  βύθισμα  στον  εαυτό  ή  στην  υπερευαισθησία  και  την  ονειροπόληση.  Πάντως  ένα  είναι  σίγουρο:  οι  έφηβοι  εξακολουθούν  να  χρειάζονται  αγάπη,  συμπάθεια  και  φροντίδα  περισσότερο  από  κάθε  άλλη  φορά,  ακόμη  κι  αν  η  βιολογική  τους  ορμή  για  ανεξαρτησία  τους  κάνει  να  φέρονται  σαν  να  μην  τα  χρειάζονται  αυτά.  Γονείς  και  εκπαιδευτικοί  απαιτείται  να  είναι  πάντα  ανοιχτοί  και  διαθέσιμοι  απέναντί  τους,  για  να  μπορούν  να  επικοινωνήσουν  μαζί  τους,  κάθε  φορά  που  αυτοί  απλώνουν  έστω  δειλά  ή  κρυφά  το  χέρι  τους.

       Ανάγκη  πρωταρχική  για  κάθε  άνθρωπο  είναι  η  προβολή  μιας  θετικής  εικόνας  για  τον  εαυτό  του. Πόσο  μεγαλύτερη  είναι  η  ανάγκη  αυτή  για  τον  έφηβο  γίνεται  εύκολα  κατανοητό  αν  λάβουμε  υπόψη  μας  ότι  σ’  αυτή  τη  φάση  της  ζωής  του γκρεμίζει  τον  κόσμο  της  παιδικής  του  ηλικίας  και  χτίζει  απ’  την  αρχή  την  ενήλικη  προσωπικότητά  του.  Όταν  τα  μηνύματα  που  παίρνει  από  το  περιβάλλον  του  είναι  αρνητικά  τότε  θα  σχηματίσει  αρνητική  αυτοεικόνα,  ενώ  η  αποδοχή  του  από  τον  περίγυρο  θα  του  εμπνεύσει  εμπιστοσύνη  προς  τον  εαυτό  του.   Η  διαμάχη  γονέων – εφήβων  είναι  απαραίτητη  και  αναπόφευκτη  διαδικασία,  άρα  σε  καμία  περίπτωση  οι  γονείς  δε  χρειάζεται  να  βιώσουν  ενοχές  για  τις  τυχόν  αντιπαραθέσεις.  Οφείλουν  όμως  να  μην  προβούν  σε  ακραίες  και  παράτολμες   φραστικές  επιθέσεις  που  μπορεί  βραχυπρόθεσμα  ή  μακροπρόθεσμα  να  μειώσουν  την  εύθραυστη  αυτοεικόνα  του  εφήβου  τους.  Άλλωστε  δεν  πρέπει  ποτέ  να  ξεχνάμε  ότι  στην  ψυχή  κάθε  εφήβου  κρύβεται  μια  «θεϊκή  αχτίδα»,  ένα  φυσικό  προσόν  που  θα  τον  βοηθήσει  να  αναδιπλωθεί  μέσα  στο  αύριο.  Ο  εκπαιδευτικός  απ’  τη  μεριά  του,   ανακαλύπτει  την  ιδιαιτερότητα  αυτή,  το  χωριστό  ρυθμό  της  ανάπτυξης  του  κάθε  εφήβου  και  τις  ειδικές  του  ανάγκες,  πατάει  πάνω  σ’  αυτές  και  με  μικρά  πολλές  φορές,  αλλά  σταθερά  βήματα  ανεβάζει  τις  προσδοκίες  του,  χωρίς  να  δημιουργεί  ποτέ  αισθήματα  κατωτερότητας.  Ο  γονιός  δέχεται  το  παιδί  του  όπως  είναι  και δε   σταματά  στιγμή  να  το  ενθαρρύνει  και  να  το  τονώνει.  Η  θετική  εικόνα  που  σ’  αυτή  την  ηλικία  κατασκευάζει  θα  το  συνοδεύσει  σ’  όλη  τη  ζωή  του  και  θα  εμπλουτίσει  τον  ψυχικό  του  κόσμο  με  θάρρος,  αποφασιστικότητα,  πηγαία  ζωντάνια  και  απερίγραπτη  δύναμη.

          Η  ισορροπία του  εφήβου ανάμεσα  στις  βιολογικές  και  ψυχικές  ανάγκες του αφενός  και  στις  υπάρχουσες  περιβαλλοντικές  συνθήκες  αφετέρου,  ανοίγει  το  δρόμο  προς  την  ομαλή  προσαρμογή  του  στον  κόσμο  των  ενηλίκων.  Έργο  μας  είναι  να  διευκολύνουμε  την  ολοκλήρωση  της  προσωπικότητας όλων των  νέων  μας,  με  την  εξεύρεση  τρόπων  προσαρμογής  τους  στον  κόσμο  που  εμείς  τους  φτιάξαμε.  Και  ας  μην  ξεχνάμε  το  σοφό  λόγο  πως  «κάθε  παιδί  είναι  ένα  νέο  ον,  ένας  δυνητικός προφήτης,  ένας  νέος  πνευματικός  πρίγκιπας,  μια  νέα  λάμψη  φωτός  που  τρέχει  γοργά  μέσα  στο  έρεβος.  Ποιοι  είμαστε  εμείς  που  θ’  αποφασίσουμε  πως  δεν  υπάρχει  ελπίδα

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Τα σχόλια είναι κλειστά.

Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση
Μετάβαση σε γραμμή εργαλείων