Λογοτεχνία Β’Λυκείου

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ:

 Αποφθεγματικός λόγος, λιτός λόγος, επιγραμματικός ή πληθωρικός λόγος, ρητορικός λόγος, φιλοσοφικός λόγος, εξομολογητικός λόγος, διδακτικός λόγος, προτρεπτικός λόγος, αποτρεπτικός λόγος, ειρωνικός λόγος, σαρκαστικός λόγος
 Δισημία, πολυσημία (πολλαπλές σημασίες των λέξεων)
 Συνειρμοί
 Χρήση συμβόλων (κυρίως στην ποίηση)
 Προσωποποιήσεις
 Χρήση προσωπείων (εγώ και alter ego)
 Yπαινιγμοί/ συνθηματικός λόγος
 Παύσεις/ σιωπές/ δηλωτικές απουσίες
 Αοριστολογία

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

Τα γλωσσικά μέσα με τα οποία επιτυγχάνεται το ύφος: Τα
εκφραστικά μέσα αποκτούν σημασία όταν νοηματοδοτούν το κείμενο, όταν λειτουργούν ως σύστημα μέσα στο συγκεκριμένο ποίημα ή διήγημα, όταν φαίνεται καθαρά ότι ο συγγραφέας επιλέγει συγκεκριμένους γραμματικούς ή συντακτικούς τύπους, συγκεκριμένο είδος λεξιλογίου, συγκεκριμένα σχήματα λόγου, για να τονίσει κάτι, να διαφοροποιήσει
σημασίες, να διακρίνει το ύφος των προσώπων, να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα με το δικό του ύφος και γλώσσα.
 Μεταφορές – παρομοιώσεις

 Πλούτος επιθέτων, επιθετικών προσδιορισμών

 Ρήματα σε προστακτική, ή σε αποτρεπτική προστακτική (απαγορευτική προστακτική)

 Συνεχείς αρνήσεις (δεν, μην, ούτε – ούτε / ποτέ, πουθενά)

 Ιστορικός ενεστώτας (=όταν διηγούμαστε χρησιμοποιούμε ρήματα σε χρόνο παρελθοντικό, συχνά όμως βάζουμε ενεστώτα για να κάνουμε τη διήγησή μας πιο παραστατική. «Τρέχω, τον προφταίνω, τον πιάνω και του λέω» αντί «Έτρεξα, τον πρόφτασα…».

 Αντωνυμίες αντί ονομάτων

 Αόριστες αντωνυμίες (κάποιοι, μερικοί, άλλοι, πολλοί)

 Υποκοριστικά επιθέτων (προσδίδουν ειρωνεία)

 Ξένες λέξεις αυτούσιες ή ελληνοποιημένες

 Γλώσσα απλή / λαϊκή / καθαρεύουσα

 Οι λέξεις λειτουργούν ειρωνικά / μεταφορικά / υπαινικτικά / συνθηματικά

 Χρήση της στίξης/ της παρένθεσης / της διπλής παύλας / των εισαγωγικών

 Λέξεις ή φράσεις ή ηχητικά σχήματα (π.χ. ηχοποιημένες λέξεις) που δημιουργούν εικόνες οπτικές, ηχητικές, οσφρητικές.

 Πρόσωπα των ρημάτων (π.χ. η συστηματική χρήση του β εν. –εσύ- στην ποίηση που προσδίδει διδακτικό τόνο ή του α’ προσώπου ενικού που προσδίδει εξομολογητικό τόνο)

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: ο/η συγγραφέας/ποιητής διανθίζει το κείμενό/ποίημά του/της με τα εξής εκφραστικά μέσα:

• 1. παρομοιώσεις: το κείμενο δονείται από ένταση
• 2. μεταφορές: δίνουν ζωντάνια στο κείμενο
• 3. αναφώνηση: αισθητοποιεί τα συναισθήματα
• 4. ειρωνεία: δηλώνεται υποτίμηση ή αποδοκιμασία
• 5. υπερβολή: δίνεται για έμφαση
• 6. επαναφορά: δίνεται για λόγους έμφασης
• 7. επανάληψη: δίνεται για λόγους έμφασης
• 8. έμφαση
• 9. προσωποποίηση: το κείμενο δονείται από ένταση
• 10. αναδίπλωση: δίνεται για λόγους έμφασης
• 11. αποσιώπηση: δίνεται είτε από άγνοια, είτε από συγκίνηση, είτε για έμφαση
• 12.  ευφημισμός: Επιπρόσθετα, με τις μεταφορές, τις προσωποποιήσεις και τις παρομοιώσεις, εκτός του ότι επιτείνεται η ζωντάνια του

κειμένου, διευκολύνεται η ανάκληση των αναμνήσεων, ώστε αυτή να γίνεται με πιστότητα και αντικειμενικότητα.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

ΔΙΑΛΟΓΟΣ : Τα πρόσωπα συνομιλούν και ο στόχος του είναι η ζωντάνια και η αμεσότητα.
ΑΝΑΦΩΝΗΣΗ: Είναι η επιφωνηματική λέξη ή φράση που στόχο έχει να δηλώσει τα συναισθήματα του προσώπου που μιλά. Η αναφώνηση αισθητοποιεί τα συναισθήματα.
ΕΙΡΩΝΕΙΑ : Είναι το λεκτικό σχήμα που χρησιμοποιείται για να αποδοθεί ένα νόημα διαφορετικό ή αντίθετο από αυτό που ισχύει στην πραγματικότητα. Συνήθως με την ειρωνεία δηλώνεται υποτίμηση ή αποδοκιμασία.
ΥΠΕΡΒΟΛΗ : Πρόκειται για λέξεις ή φράσεις με τις οποίες μεγεθύνεται ένα χαρακτηριστικό, μία ιδιότητα, μία ενέργεια, μία κατάσταση σε επίπεδα εξωπραγματικά. Δίνεται για έμφαση.
ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ :Είναι το σχήμα λόγου στο οποίο δύο ή περισσότερες προτάσεις αρχίζουν με την ίδια λέξη. Δίνεται για λόγους έμφασης.
ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ : Είναι το σχήμα λόγου στο οποίο μία έννοια εμφανίζεται δύο (ή περισσότερες) φορές είτε αυτούσια είτε λίγο διαφοροποιημένη. Δίνεται για λόγους έμφασης.
ΕΜΦΑΣΗ : Σε αυτό το σχήμα του λόγου ένα στοιχείο τονίζεται πολύ, ώστε ο αναγνώστης νατο προσέξει με κάθε τρόπο.
ΜΕΤΑΦΟΡΑ : Μεταφορά έχουμε όταν μία ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου ή πράγματος, αφηρημένης έννοιας αποδίδεται σε κάποιο άλλο (πρόσωπο, ζώο, πράγμα αφηρημένη έννοια). Οι μεταφορές δίνουν ζωντάνια.
ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ : Παρομοίωση έχουμε όταν παρουσιάζουμε ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα όμοιο με κάποιο άλλο ως προς μια ιδιότητα. Η παρομοίωση εκφέρεται με τις σαν, καθώς, όπως, σαν να, θαρρείς, λες κ.ά. Το κείμενο δονείται από ένταση.
ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ : Είναι η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων σε άψυχα αντικείμενα ή αφηρημένες έννοιες (π.χ. ζώα, φυτά, πράγματα). Το κείμενο δονείται από ένταση.
ΑΝΑΔΙΠΛΩΣΗ : Αναδίπλωση υπάρχει όταν η τελευταία λέξη ή φράση μιας πρότασης επαναλαμβάνεται στην αρχή της επόμενης.
ΑΠΟΣΙΩΠΗΣΗ : Αποσιώπηση υπάρχει όταν ο λόγος σταματά επειδή ο ομιλητής δεν θέλει να συνεχίσει (είτε από άγνοια είτε από συγκίνηση είτε για έμφαση) και τη θέση του παίρνουν αποσιωπητικά.
ΕΥΦΗΜΙΣΜΟΣ: Ο ευφημισμός είναι ο έπαινος, το εγκώμιο αλλά και η ονομασία κάποιου δυσάρεστου όρου ή γεγονότος με επαινετική λέξη. Δηλαδή στον ευφημισμό συνήθως χρησιμοποιούμε μια λέξη ή μια έκφραση στη θέση μιας άλλης, επειδή θεωρείται λιγότερο αρνητική, δυσοίωνη , επιθετική ή χυδαία από αυτήν που αντικαθιστά. Είναι ένα από τα είδη «διπλής γλώσσας». Η χρήση των ευφημισμών εντάσσεται στο πλαίσιο της πολιτικής ορθότητας στη χρήση της γλώσσας σε διάφορα περιβάλλοντα.