Ο όρος «γλωσσική στροφή» αναφέρεται στο ιστοριογραφικό ρεύμα μετά το 1980, στις Η.Π.Α. κυρίως, το οποίο παρουσίασε την ιστοριογραφική θεώρηση ότι η «κοινωνική ζωή προέρχεται ολοκληρωτικά από την γλώσσα»[1]. Συνδέεται με την εξέλιξη της ιστοριογραφίας στον 20ό αιώνα η οποία αφ’ ενός μεν προσδιόρισε την ιστοριογραφική αναζήτηση ως αποτύπωση της ιστορίας «από τα κάτω» , αφ’ ετέρου παρουσίασε τον προβληματισμό για την δυνατότητα μίας ολιστικής προσέγγισης της ιστορικής πραγματικότητας, με τον M.Foucault να αναφέρεται χαρακτηριστικά σε έναν «ριζοσπαστικό κατακερματισμό της πραγματικότητας» και στην ανυπαρξία «μιας ιστορίας»[2]. Επομένως, θα πρέπει να ειδωθεί υπό το πρίσμα της προσπάθειας «απάντησης» στον παραπάνω προβληματισμό και ως τέτοια προτείνει την απεμπλοκή από την αιτιοκρατία των κοινωνικών και οικονομικών ερμηνειών[3] και την εξέταση της γλώσσας, όχι σαν μια απλή κατασκευή του πολιτισμού αλλά ως την κυρίαρχη δομή του στην οποία αποτυπώνονται όλες οι ανθρώπινες δράσεις και νοοτροπίες.![Ολα όσα θα θέλατε να γνωρίζετε για το πώς εδραιώνεται και λειτουργεί η «εξουσία», αλλά δεν σας έμαθαν ποτέ [βιβλίο]](http://www.iefimerida.gr/sites/default/files/styles/708x320/public/1996701522_c78cc73c0d.jpg?itok=8-Z0p06b)
Στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσουμε τον σκεπτικισμό, για τον διαμεσολαβημένο χαρακτήρα των πηγών, για τις «ερμηνευτικές στρατηγικές» του ιστοριογράφου που ανήκουν στην δική του ιστορική συγκυρία[4] , για την φιλοσοφική του συγκρότηση η οποία υπεισέρχεται, λαθραία, στην αποτύπωση της ιστορικής πραγματικότητας Επίσης, για την ανάγκη για καθορισμό των ερμηνευτικών παραγόντων της ιστορίας[5] και για το ρόλο της αφήγησης στην ιστοριογραφία.[6]
Ταυτόχρονα θα παρατηρήσω δύο πράγματα: Πρώτον, ότι η «γλωσσική στροφή» είναι και αίτημα της συγκυρίας της, του πλαισίου της. Γιατί έρχεται σαν απάντηση στην απογοήτευση από τα γεγονότα τόσο στο Δυτικό Μπλοκ όσο και στο Ανατολικό στις δεκαετίες του ’50 και του ‘60[7] και στην συνειδητοποίηση της ερμηνευτικής ανεπάρκειας του ιστορικού υλισμού και της κοινωνικό-οικονομικής ανάλυσης.[8] Δεύτερον, ότι είναι προϊόν της όσμωσης της ιστοριογραφίας[9] με τις άλλες ανθρωπιστικές επιστήμες, λογοτεχνία, γλωσσολογία, κοινωνιολογία κ.λ.π. Επομένως, υπάρχει ένας επαναπροσδιορισμός κάθε φορά της ιστοριογραφικής θεώρησης, εξαιτίας της αλληλεπίδρασης που προέρχεται από αυτήν την όσμωση και υπακούει σε μία αιτιοκρατικής μορφής εσωτερική αναγκαιότητα και υποχρέωση.
Το ρεύμα της «γλωσσικής στροφής» δέχθηκε κριτική που κινήθηκε στο φάσμα της μεθοδολογίας από τους ιστορικούς , επισημάνθηκαν θεωρητικές αντιφάσεις και εκφράσθηκαν ενστάσεις σε ουσιώδη ζητήματα της ιστοριογραφικής αντίληψης και πρακτικής.
Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε ότι το λεξιλόγιο [10] που χρησιμοποιήθηκε από το συγκεκριμένο ρεύμα προέρχεται από την κριτική της λογοτεχνίας και είναι ολωσδιόλου διάφορο με αυτό της ιστοριογραφίας. Επίσης, ότι το φαντασιακό που υπάρχει στην ερμηνεία της ιστορικής πραγματικότητας δεν είναι αυθαίρετο[11] και η «λογοτεχνικότητα»[12] στην ιστορική γραφή δεν σημαίνει ότι ο ιστοριογράφος παύει να αναζητά την αλήθεια και να απορρίπτει τυχόν «πλαστογραφίες και παραποιήσεις». Ο L.Stone[13] εκφράζει τις ανησυχίες του σημειώνοντας ότι τα κείμενα-πηγές γίνονται «καθρέπτες» οι οποίοι «αντανακλούν» τον εαυτό τους και αφίστανται ουσιαστικά από την αλήθεια.
O G.Iggers [14] επισημαίνει την αντίφαση στην οποία περιέρχεται ο M.Foucault καθώς αν και αμφισβητεί μέσα από την πρωτοκαθεδρία της γλώσσας την ιστορική αποτύπωση δεν παύει ο λόγος του να αντανακλά μία ιστορική οπτική. Από την άλλη, η αντίληψη των ρητορικών τρόπων σαν σταθεροί και «αδιαφοροποίητοι»[15] παράγοντες της νόησης στερείται ιστορικότητας καθώς παραγνωρίζει ένα κύριο σημείο της ιστορικής θεωρίας, την μεταβολή. Επίσης, οι D.La Capra[16]και G.Iggers[17]επισημαίνουν ότι, αν και το ρεύμα της «γλωσσικής στροφής» αρνείται την αυστηρή αιτιοκρατία, αυτοεγκλωβίζεται σε έναν αντίστροφο γλωσσικό ντετερμινισμό, γιατί αναγορεύει ως μοναδική αιτία του ιστορικού γίγνεσθαι είτε τον ιστοριογράφο(La Capra) είτε την γλώσσα(Iggers), επιστρέφοντας έτσι ακούσια σε μια αυστηρή αιτιοκρατικότητα όμοια στη μορφή με την θετικιστική του 19ου αιώνα.
Οι ιστοριογράφοι θα επικεντρώσουν την κριτική τους σε σημεία που αμφισβητείται η ίδια η επιστήμη της Ιστορίας, καθώς θεώρησαν ότι το ρεύμα της «γλωσσικής στροφής», το ριζοσπαστικοποιημένο του κομμάτι,[18] εισήγαγε μια σχετικιστική αντίληψη της ιστορίας αμφισβητώντας τον «πυρήνα»[19] της, την εγκυρότητα. Προσέθεσαν επίσης στην κριτική τους ότι τα ιστορικά γεγονότα υφίστανται και δεν ανακαλύπτονται από την γλώσσα[20]και ότι τέτοιου τύπου οπτικές ουσιαστικά οδηγούν σε μία αδιαφορία[21] για κοινωνίες του απώτατου παρελθόντος. Τέλος, ο G.Noiriel επισημαίνει ότι μία αντίληψη όπως αυτή που υιοθετούν οι της «γλωσσικής στροφής» ευνοεί τους όποιους αναθεωρητισμούς[22] στην ιστορία και ουσιαστικά επιτρέπει την επικίνδυνη αμφισβήτηση γεγονότων, όπως το Ολοκαύτωμα.
Κλείνοντας και συγκεφαλαιωτικά, θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι, δεδομένα η γλώσσα αποτυπώνει και συγκροτεί την πραγματικότητα[23].Αλλά, επίσης, θα παρατηρούσε ότι η θεώρηση της γλώσσας ως μοναδικής αποτύπωσης της πραγματικότητας και μοναδικού ερμηνευτικού σχήματος θα ακύρωνε όχι μόνο την ιστορία σαν επιστήμη αλλά και τις ίδιες τις φυσικές επιστήμες, αφού θα τους στερούσε την δυνατότητα να ερμηνεύσουν με ίδια μεθοδολογικά εργαλεία την εμπειρική πραγματικότητα. Τέλος, δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς ότι ο ιστοριογράφος συγγράφει το κείμενο του έχοντας επίγνωση ότι δεν μπορεί να αποτυπώσει απόλυτα το ιστορικό παρελθόν και ότι αυτή η αποτύπωση «περνά» μέσα από την δική του προσωπική οπτική, φιλοσοφία, ιδιοσυγκρασία και συγκρότηση. Συγγράφει όμως και το κείμενο του κάτω από τους περιορισμούς των πηγών του, της μεθοδολογίας του, της έρευνας, της αξιολόγησης του υλικού, της αναδιάταξης και ιεράρχησης του. Όλα αυτά τα μεθοδολογικά εργαλεία δεν είναι ζητούμενα και αναγκαία στον αντίστοιχο λογοτέχνη που συγγράφει, για παράδειγμα, ιστορικό μυθιστόρημα.
……………………………………………………………………………………………
[1]Georg G. Iggers, «Για τη “γλωσσική στροφή” στην ιστορική σκέψη και την ιστοριογραφία», π. Θέσεις, τεύχος 60 (1997), σ. 110
[2] Georg G. Iggers, ό.π. σελ.111
[3]Georg G. Iggers, ό.π. σελ.123
[4] Γιώργος Κόκκινος, Από την ιστορία στις ιστορίες: προσεγγίσεις στην ιστορία της ιστοριογραφίας, την επιστημολογία και τη διδακτική της ιστορίας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σελ.259
[5] Έφη Γαζή, Α. Οι Θεωρητικές προτάσεις στο Αφηγηματικές στρατηγικές στην ιστορική γραφή. Οι προτάσεις των Hayden White,Paul Ricoeur, Jerzy Topolski και τα περιοδικά Past and Present,Annales,Μνήμων και Ιστορικά, Α. Λιάκος, Έφη Γαζή κ.ά …., περιοδικό Μνήμων, τεύχος 15, σελ.211-255, Αθήνα 1993,σελ. 218
[6] Έφη Γαζή, ό.π. σελ. 219
[7] Γκέοργκ Ίγκερς, Η ιστοριογραφία στον εικοστό αιώνα: από την επιστημονική αντικειμενικότητα στην πρόσκληση του μεταμοντερνισμού, μτφρ. Π. Ματάλας Αθήνα 2005, Νεφέλη, σελ.130
[8] Γκέοργκ Ίγκερς, ό.π. σελ.131
[9] Γιώργος Κόκκινος, Από την ιστορία στις ιστορίες: προσεγγίσεις στην ιστορία της ιστοριογραφίας, την επιστημολογία και τη διδακτική της ιστορίας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σελ.258
[10] Γκέοργκ Ίγκερς, Η ιστοριογραφία στον εικοστό αιώνα: από την επιστημονική αντικειμενικότητα στην πρόσκληση του μεταμοντερνισμού, μτφρ. Π. Ματάλας Αθήνα 2005, Νεφέλη, σελ.173
[11] Georg G. Iggers, «Για τη “γλωσσική στροφή” στην ιστορική σκέψη και την ιστοριογραφία», π. Θέσεις, τεύχος 60 (1997), σ. 115
[12] Γκέοργκ Ίγκερς, Η ιστοριογραφία στον εικοστό αιώνα: από την επιστημονική αντικειμενικότητα στην πρόσκληση του μεταμοντερνισμού, μτφρ. Π. Ματάλας Αθήνα 2005, Νεφέλη, σελ.183
[13] Γκέοργκ Ίγκερς, ό.π. σελ.176.
[14] Γκέοργκ Ίγκερς, ό.π. σελ.160
[15] Γιώργος Κόκκινος, Από την ιστορία στις ιστορίες: προσεγγίσεις στην ιστορία της ιστοριογραφίας, την επιστημολογία και τη διδακτική της ιστορίας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σελ..287
[16] Γιώργος Κόκκινος, ό.π.σελ.284
[17] Γκέοργκ Ίγκερς, ό.π. σελ.173
[18] Σ.τ.Σ. Τη διαφοροποίηση μέσα στο ρεύμα της «γλωσσικής στροφής» με άξονα τον ριζοσπαστισμό στην εφαρμογή της θεωρίας την κάνει ο G. Iggers, στο «Για τη “γλωσσική στροφή” στην ιστορική σκέψη και την ιστοριογραφία», π. Θέσεις, τεύχος 60 (1997), σελ. 110 και η οποία διαφοροποίηση καθορίζει και το πνεύμα αυτής της εργασίας.
[19] Γιώργος Κόκκινος, ό.π.σελ.259
[20] Γκέοργκ Ίγκερς, ό.π. σελ.115
[21] Γιώργος Κόκκινος, ό.π.σελ.284
[22] Gerard Noiriel, Τι είναι η σύγχρονη ιστορία; Αθήνα: Guttenberg, 2005, σελ. 192
[23] Γκέοργκ Ίγκερς, Η ιστοριογραφία στον εικοστό αιώνα: από την επιστημονική αντικειμενικότητα στην πρόσκληση του μεταμοντερνισμού, μτφρ. Π. Ματάλας Αθήνα 2005, Νεφέλη, σελ.174
Βιβλιογραφία.
Καλωσήρθατε στο Blogs.sch.gr. Αυτό είναι το πρώτο σας άρθρο. Αλλάξτε το ή διαγράψτε το και αρχίστε το “Ιστολογείν”!
