Μετά τη λήξη των Μηδικών πολέμων η Αθήνα εκμεταλλευόμενη τις νέες συνθήκες της εποχής, κυρίως όμως το φόβο των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας και του Αιγαίου για τον περσικό κίνδυνο και τη δυσαρέσκειά τους προς τη Σπάρτη -εξαιτίας της αποτυχημένης εκστρατείας του σπαρτιάτη στρατηγού Παυσανία εναντίον των Περσών (478 π.Χ.)- ανέλαβε την πρωτοβουλία να ενώσει όλες τις ελληνικές πόλεις και να δημιουργήσει το 478/7 π.Χ. τη Δηλιακή ή Α’ Αθηναϊκή συμμαχία (Θουκυδίδης, Iστοριών 1.94-95).
Πρόφαση για τη δημιουργία της συμμαχίας ήταν να εκδικηθούν οι Έλληνες τους Πέρσες για τις καταστροφές που έπαθαν κατά τους Μηδικούς πολέμους. Κύρια επιδίωξή τους όμως, ήταν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους και να απελευθερώσουν τις ελληνικές πόλεις που βρίσκονταν κάτω από την περσική κυριαρχία. Θα διατηρούσαν μια κοινή επιθετική και αμυντική πολιτική και για το λόγο αυτό ορκίστηκαν να έχουν όλα τα μέλη της συμμαχίας τους ίδιους εχθρούς και φίλους (Θουκυδίδης, Iστοριών1.96-97).
Η Συμμαχία της Δήλου ήταν μια πολιτική και στρατιωτική ένωση περίπου 150[1] αρχαίων ελληνικών κρατών-πόλεων κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., υπό την κηδεμονία της πόλης των Αθηνών.
Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι, τα κίνητρα που ώθησαν τους Ίωνες να στραφούν στην Αθήνα, για να αναλάβει εκείνη επικεφαλής των επιχειρήσεων (και όχι η Σπάρτη), ήταν από τη μία η συγγένεια αφού η Αθήνα εθεωρείτο μητρόπολη της Ιωνίας και από την άλλη ο φόβος για τη βιαιότητα που χαρακτήριζε την συμπεριφορά του βασιλιά της Σπάρτης, Παυσανία, καθώς οι Έλληνες της Ιωνίας δεν ήθελαν να τους φέρονται σαν να ήταν δούλοι.
Κυρίως λόγος
όμως ήταν ότι ο Παυσανίας είχε κατηγορηθεί για προδοσία και για συνεργασία με τον Πέρση βασιλιά Ξέρξη (πράγμα που οδήγησε του Σπαρτιάτες στην εκτέλεσή του). Στόχος της ήταν η περαιτέρω αντιμετώπιση της περσικής απειλής μετά τη νίκη των Ελλήνων στη Μάχη των Πλαταιών προς το τέλος των Μηδικών Πολέμων.
Ο χώρος επιρροής της συμμαχίας
Ιδρυμένη το 478 π.Χ., ονομάστηκε έτσι από την αρχική της έδρα, τη νήσο της Δήλου, όπου συναντήσεις διεξάγονταν σε έναν ναό κι όπου τηρούταν το κοινό ταμείο των συμμαχικών πόλεων. Το τελευταίο μεταφέρθηκε στην Αθήνα από τον Περικλή το 454 π.Χ.[2]
