Σχεδιασμός και υλοποίηση μιας διδακτικής ενότητας εκπαίδευσης ενηλίκων με βάση τη θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης.
Εκπαιδευτής: Κωνσταντίνος Κιουρτσής
Για τις ανάγκες της εκπαιδευτικής συνάντησης χρησιμοποιήθηκε ένας συνδυασμός από προτάσεις των παρακάτω συγγραφέων:
- Jack Mezirow (2007). Η μετασχηματίζουσα μάθηση. Αθήνα: Μεταίχμιο.
- Daniel Goleman (1998). Η συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Edward de Bono (2006). Τα έξι καπέλα της σκέψης. Αθήνα: Αλκυών.
Οι διαδοχικές ενέργειες της εκπαιδευτικής συνάντησης διαμορφώθηκαν ως εξής:.
1η ενέργεια. Τα στάδια του μετασχηματισμού κατά Jack Mezirow
Σχηματίζονται 4 ομάδες με τυχαία σύνθεση. Ζητείται από τα μέλη να δώσουν όνομα στις ομάδες τους και να εργαστούν στην παρακάτω περίπτωση.
«Βρισκόμαστε στα πρώτα λεπτά μιας πρωινής εκπαιδευτικής συνάντησης ενηλίκων. Ο εκπαιδευτής έχει προετοιμαστεί να χρησιμοποιήσει σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα προβολής αλλά ξαφνικά κόβεται το ηλεκτρικό ρεύμα. Εξετάστε ποιο μπορεί να είναι το αποπροσανατολιστικό δίλημμα, τα συναισθήματά και οι πιθανές παραδοχές του εκπαιδευτή αυτή τη στιγμή».
Οι ομάδες παρουσιάζουν το προϊόν της εργασίας τους στην ολομέλεια.
Ο συντονιστής συνοψίζει και αναφέρεται στο μετασχηματισμό κατά Mezirow. Συγκεκριμένα:
(1) Στην αναγνώριση του δυσλειτουργικού ή εσφαλμένου πλαισίου αναφοράς, το οποίο παρουσιάζεται ως ένα αποπροσανατολιστικό δίλημμα και στην αυτοεξέταση των συναισθημάτων φόβου, οργής, ενοχής ή ντροπής. (2) Στην κριτική αξιολόγηση των παραδοχών. (3) Στη διεργασία της Αλλαγής (αλλαγή άποψης, αναπλαισίωση)
2η ενέργεια. Εισήγηση: Τα 6 καπέλα της σκέψης για την κριτική αξιολόγηση των παραδοχών
Ο εκπαιδευτής διαβάζει το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του Jack Mezirow.
Το πολιτισμικό μας πλαίσιο «συνωμοτεί» σε βάρος της συνεργατικής σκέψης και της ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων συνηθίζοντάς μας να σκεφτόμαστε ανταγωνιστικά με όρους νίκης-ήτας και να προσπαθούμε να είμαστε έξυπνοι, άξιοι και σοφοί. Ο δημόσιος διάλογος μετατρέπεται σε διαδικασία αναζήτησης πολωτικών και ακραίων λύσεων. Τείνουμε να πιστεύουμε ότι υπάρχουν δύο μόνον πλευρές για κάθε ζήτημα. Ξεκινάμε με στόχο να καταρρίψουμε έναν ισχυρισμό, αντί να στοχεύουμε στην κατανόηση διαφορετικών τρόπων σκέψης και πεδίων αναφοράς. Έτσι, ενώ ο πολιτισμός μας κυριαρχείται από επιχειρήματα, η ποιότητα των πληροφοριών που προσφέρονται, είναι διπολική. Για να προωθηθεί η μετασχηματίζουσα μάθηση, πρέπει να θέσουμε ως προτεραιότητα, η επιχειρηματολογία της αυτοεξυπηρέτησης να μετακινηθεί προς τη συναισθηματική ακρόαση, τον καλά τεκμηριωμένο διάλογο και τη διαμόρφωση συναίνεσης.
Στη συνέχεια προτείνει τα 6 καπέλα της σκέψης ως ένα εργαλείο για τη διεύρυνση της σκέψης κατά την κριτική αξιολόγηση των παραδοχών. Οι 6 διαστάσεις της σκέψεις αντιστοιχούν στα παρακάτω χρώματα: Λευκό καπέλο: η πληροφοριακή σκέψη, Μαύρο καπέλο: η επιφυλακτική σκέψη, Κίτρινο καπέλο: η θετική (κερδοσκοπική) σκέψη, Πράσινο καπέλο: η παραγωγική, δημιουργική σκέψη, Κόκκινο καπέλο: η πύλη σκέψης-συναισθημάτων, Γαλάζιο καπέλο: η εποπτική σκέψη
3η ενέργεια. Παρουσίαση και αξιολόγηση των θεμάτων μιας Μικροδιδασκαλίας. Ο εκπαιδευτής παρουσιάζει ο ίδιος μια μικροδιδασκαλία με την τεχνική της εργασίας σε ομάδες.
Στόχοι: οι εκπαιδευόμενοι να αναγνωρίσουν ότι τα εξωτερικά ερεθίσματα προκαλούν την ανάδυση σκέψεων και συναισθημάτων
Χρόνος: 30 min
Τεχνική: Μικρές ομάδες, προσομοίωση.
Οδηγίες: Ο συντονιστής εξηγεί στα μέλη ότι θα παίξουν ένα παιχνίδι τριών ρόλων: Πατέρας, Μητέρα και Κόρη. Στις ομάδες τους μοιράζονται τους 3 ρόλους. Κάποιοι ρόλοι θα εκπροσωπούνται από 2 ή 3 μέλη.
Ζητείται από όλα τα μέλη να ακούσουν το σενάριο και να σημειώσουν σε χαρτί τις αρχικές σκέψεις και τα πρώτα συναισθήματα που δημιουργήθηκαν μέσα τους από την είδηση που ήρθε στην οικογένεια τηλεφωνικά. Όταν είναι έτοιμα όλα τα μέλη, τότε απλά να τα εκφράσουν στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας τους, χωρίς να ανοίξουν συζήτηση μεταξύ τους. Το σενάριο είναι το παρακάτω:
Ο Δημήτρης, έμπορος 41 ετών και η Χριστίνα νοσηλεύτρια 40 ετών, μόλις μάθανε τηλεφωνικά από έναν γνωστό τους αστυνομικό, ότι ένα αγόρι από την παρέα της κόρης τους Αναστασίας 16 ετών, κρατείται για εμπορία χασίς και ότι, ενδεχομένως, το τμήμα Ασφαλείας θα καλέσει σε λίγο την κόρη τους, για να απαντήσει σε κάποιες ερωτήσεις. Η Αναστασία είναι στο δωμάτιό της και διαβάζει. Η Χριστίνα χτυπάει την πόρτα και της ζητάει να διακόψει για λίγο το διάβασμα και να έρθει στο καθιστικό.
Στη συνέχεια οι εκπαιδευόμενοι θα αποτυπώνουν στη σχάρα αξιολόγησης για το ΘΕΜΑ 1, τα εξής: πόσο σαφείς και συγκεκριμένοι ήταν οι στόχοι, πόσο ενεργητικές ήταν οι τεχνικές, πόσο καλός ήταν ο προγραμματισμός του χρόνου.
Οι ομάδες ανακοινώνουν τα αποτελέσματα της αξιολόγησής τους.
4η ενέργεια: Ομαδική δραστηριότητα
Στόχοι: οι εκπαιδευόμενοι να ασκηθούν στη τεχνική του μετασχηματισμού μιας δυσλειτουργικής οικογενειακής κατάστασης.
Χρόνος:120 min
Τεχνική: Μικρές ομάδες. Μελέτη περίπτωσης.
Οδηγίες: Ο εκπαιδευτής εξηγεί ότι οι 4 ομάδες θα παίξουν τους 4 ρόλους της παρακάτω ιστορίας: Αγησίλαος, Βασιλική, Μαρίνα και Απόστολος. Οι 4 αυτοί ρόλοι θα πρέπει να αναπλαισιώσουν μια δυσλειτουργική κατάσταση στην οικογένειά τους, έτσι ώστε η επόμενη μέρα να είναι καλύτερη και για τους 4 ρόλους.
Ο Αγησίλαος, 45 ετών οικονομολόγος, είναι υψηλόβαθμο στέλεχος σε μια μεγάλη διεθνή εταιρεία. Λεπτός, κανονικού αναστήματος, πάντα καλοντυμένος, συγκροτημένος στη σκέψη, κοινωνικός. Είναι παντρεμένος με την Βασιλική 43 ετών, μικροβιολόγο με δικό της εργαστήριο. Τα δυο παιδιά τους, η Μαρίνα 16 ετών και ο Απόστολος 17 ετών, είναι μαθητές Β΄ και Γ΄ Λυκείου.
Ο Αγησίλαος είναι περήφανος για την οικογένειά του. Τον τελευταίο όμως καιρό, τον απασχολούν δύο θέματα. Το πρώτο είναι ότι οι δουλειές της Βασιλικής πάνε πάρα πολύ καλά και βγάζει πλέον περισσότερα χρήματα από τον ίδιο. Το δεύτερο είναι αυτό που ψιθυρίζεται στην εταιρεία, ότι θα συρρικνώσει το προσωπικό, θα κλείσει γραφεία και θα μετακινήσει ή θα απολύσει υπαλλήλους.
Ο Αγησίλαος άρχισε να αλλάζει συμπεριφορά. Ενώ παλιά έπινε λίγο, τώρα έφερε το μπουκάλι στο γραφείο του και σχεδόν κάθε βράδυ τα πίνει μόνος του στα μπαράκια.
Μια ανοιξιάτικη Κυριακή μεσημεράκι, η Βασιλική πότιζε τον κήπο και τα παιδιά διαβάζανε για τις εξετάσεις τους όταν σταμάτησε ένα ΙΧ μπροστά στην πόρτα τους. Η Βασιλική είδε να βγαίνουν δύο γνωστοί συνάδελφοι του Αγησίλαου και να κουβαλάνε έναν Αγησίλαο μεθυσμένο τύφλα, που φώναζε δυνατά. Ξεσήκωσε όλη τη γειτονιά. Κρατώντας τον από τις μασχάλες τον βάλανε στο σαλόνι. Οι συνάδελφοι του Αγησίλαου αφού εξήγησαν στη Βασιλική ότι τους πήρε στο τηλέφωνο από ένα μπαρ για να τον φέρουν στο σπίτι, έφυγαν. Στο μεταξύ από τις αγριοφωνάρες του Αγησίλαου βγήκαν και τα παιδιά από τα δωμάτιά τους. Η Βασιλική πρώτη της φορά είδε τον Αγησίλαο σε αυτά τα χάλια. Προσπάθησε να του μιλήσει, αλλά αυτός σηκώθηκε όρθιος, κοίταξε πρώτα τη Βασιλική, μετά τον Απόστολο και μετά την Αναστασία, προσπάθησε κάτι να πει αλλά δεν πρόλαβε, γιατί ξέρασε μπροστά τους και σωριάστηκε αναίσθητος στο πάτωμα.
- · Αρχικά οι ομάδες να αναζητήσουν αν υπάρχει αποπροσανατολιστικό δίλημμα στο ρόλο τους (αναζήτηση του δεισλειτουργικού πλαισίου). Το εκφράζουν διαδοχικά στην ολομέλεια.
- Στη συνέχεια οι ομάδες θα καταγράψουν και θα εκφράσουν στην ολομέλεια το αποπροσανατολιστικό δίλημμα των άλλων ρόλων (φωτίζονται οι δυσλειτουργικές παραδοχές).
- Κατόπιν, με συντονιστή τον εκπαιδευτή, οι 4 ρόλοι θα αναζητήσουν την επόμενη φάση της ανωτερότητας (μετασχηματισμός).
- Μετά οι εκπαιδευόμενοι θα αποτυπώνουν στη σχάρα αξιολόγησης για το ΘΕΜΑ 3, τα εξής: πόσο σαφείς και συγκεκριμένοι ήταν οι στόχοι, πόσο ενεργητικές ήταν οι τεχνικές, πόσο καλός ήταν ο προγραμματισμός του χρόνου.
- Οι ομάδες ανακοινώνουν τα αποτελέσματα της αξιολόγησής τους.
5η Ενέργεια: Αξιολόγηση (δελτίο έκφρασης γνώμης). Κλείσιμο της συνάντησης.