ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΓΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Του Μανώλη Γλέζου
Άνδρος…..της ναυτοσύνης το νησί. Στα 1764 μετρούσε 40 ιστιοφόρα με 400 ναύτες. Στα 1832 είχε 65 καραβόσκαρα. Το 1847 ογδόντα καράβια. Το 1882 το πρώτο ατμόπλοιο. Το 1929 ο ανδριώτικος εμπορικός στόλος φτάνει στα 88 ατμόπλοια. Στο Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο βυθίστηκαν από τορπίλες και νάρκες 77 ανδριακά καράβια και χάθηκαν 421 ναυτεργάτες, οι 91 από την Άνδρο.Της ναυτοσύνης το νησί λογιάζεται, ανάλογα με τον πληθυσμό του, το ναυτικότερο του κόσμου. Θάλασσα, καράβια, ναύτες, καραβοκύρηδες, ναυάγια, ναυαγοί θαλασσοπνιγμένοι.
Άνδρος….το νησί των μαρτύρων και της θυσίας στα βημόθυρα του χρέους, στον ανηφορικό δρόμο για την ανθρωποποίηση.
Σαμουήλ, ο καλόγερος, από τον Αμόλοχο Γαυρίου, τίναξε στις 17 Δεκεμβρίου1803, στον αέρα το Κούγκι ,στο Σούλι, μιαν αστραπή στον ιερό της ελευθερίας αγώνα.
Δημήτρης Μπαλής , οαγρότης επαναστάτης,που διακήρυξε πως η κοινοκτημοσύνη είναι έργο δικαιοσύνης και κατέλυσε το φεουδαρχικό καθεστώς στο Κόρθιτης Άνδρου στα 1828.
Θεόφιλος Καΐρης , ο φιλόσοφος επαναστάτης.Γεννήθηκε στα 1784 στην Άνδρο και πέθανε στις φυλακές της Σύρας στα 1853,πιστός στις ιδέες του για την ανθρωποποίηση του ανθρώπου.
Δημήτρης Τατάκης , ο ναυτεργάτης , ο καπετάνιος, ο συνδικαλιστής, ο πλοίαρχος του Εμπορικού Ναυτικού, πρωταγωνιστής στον αγώνα εναντίον των ναζί , δολοφονήθηκε τη νύχτα της 9ης προς 10η Ιανουαρίου 1950 στη Μακρόνησο γιατί αρνήθηκε ν’ αποκηρύξει την ιδεολογία του.
Άνδρος ….. το νησί με τα γάργαρα κελαρυστά νερά. Υδρούσα, Λάσια, Νωναγρία, Επαγρίς λεγόνταν στην αρχαιότητα η Άνδρος.
Δεν ήταν βέβαια το όνομά της σ΄άλλες εποχές .Ήταν προσδιοριστικά επίθετα αποδειχτικά των νερών της , της βλάστησής της και της καλλιέργειας των εδαφών της. Περίρρυτος και υδρηλή, κάθυγρος και κατάρρυτος, υδροδοτεί τη σπαργόσα βλάστηση και την υλομανούσα φύση.
Άνδρος…μια κουκίδα γης στη θαλάσσια έκταση της γης.
Ένα νησί στο πέλαγος του Αιγαίου, το βορεινότερο του συμπλέγματος των Κυκλάδων.
*
* *
Διποτάματα … μια χαρακιά πάνω στην Άνδρο , μια ρεματιά.
Η αρχέγονη πορεία του νερού στον υδρολογικό αέναο κύκλο του. Ο δρόμος του νερού, που χαράζουν τα όμβρια ύδατα, καθώς αδειάζουν τα βροχοφόρα νέφη το φορτίο τους στο βουνό Γερακώνες με τα 760 μέτρα, η κορφή τους ύπερθεν θαλάσσης, κι από ‘κει τα ρέματα κι οι ρυάκουδο κι οι ποταμοί.
Διποτάματα…δυό ποταμοί, δυο ρέματα, δυο χείμαρροι, δυο ρυάκουδοι. Το τοπωνύμιο Διποτάματα δηλοποιεί ,όπως το λέει και το όνομα , δύο ποταμούς.
Τα Διποτάματα της Άνδρου, όπως και τα Διποτάματα της Μέσης στη Νάξο και ο Διπόταμος στ ‘ Απεράθου της Νάξου, δεν είναι δυό ποτάμια, ούτε καν ένας ποταμός. Είναι όμως δυο ρέματα, δυο ρυάκουδοι, που όταν έχουν δρομιστικό νερό φαντάζουν για ποταμοί και είναι για τους γηγενείς ποταμοί. Ποταμοί ρέοντες ζωή. Γεννούν ζωή, πλάθουν ζωή και πολιτισμό.
*
* *
Ο συγγραφέας του βιβλίου : «Ηχώ- Εικόνες -Είδωλα…ΚΑΠΟΥ στην Άνδρο», Κώστας Γαρύφαλλος, γράφει στον πρόλογο:
« Αφορμή μια ρεματιά ,μια χαράδρα, τα Διποτάματα της Άνδρου και η γύρω της η συγγενής περιοχή, τα βουνά, η θάλασσα, τα χωριά ,των ανθρώπων τα έργα και ίχνη, η ιστορία των πραγμάτων. Ένας κόσμος που απλώνεται ανάμεσα στις εναλλασσόμενες εποχές και στους μονόδρομους καιρούς . Ένας μικρόκοσμος ίσως. Ποιά τα όρια όμως μεταξύ των κόσμων; Πώς καθορίζονται οι ποσότητες, τα μεγέθη;Πού τελειώνει το μικρό και αρχίζει το μακρό και στη συνέχεια το μεγάλο;»
Θα συμφωνήσουμε μαζί του. Μ’ αυτό το λεύκωμα ο συντάκτης αποδεικνύει πως τα όρια, τα μεγέθη του χώρου και του χρόνου είναι υποκειμενικά και έχουν τα δικά τους μέτρα μέτρησης.
Όπως στη Σέριφο «το Μεγάλο Λιβάδι», αυτή η υποψία του «μεγάλου» εκφράζει την κλίμακα των μεγεθών στα Κυκλαδονήσια, ταυτισμένη με
την κλίμακα της ανάγκης και της λαχτάρας , της βούλησης για το πως θα τα θέλαμε να είναι τα λειβάδια και οι ποταμοί.
Πηγή ζωής το νερό, θέλουμε ν’αναβλύζει συνέχεια, το θέλουμε αθάνατο, το θέλουμε άφθορον, ζωογόνο και ζωοποιό, καθαρτήριο της ψυχής και του σώματος.
Καθάριο τρέχει το νερό στα Διποτάματα, κεκαθαρμένο από το μόλεμα της καταναλωτικής εποχής μας, ως ρέει, δημιουργεί το δρομιστικό νερό και κάνει τον ποταμό.
*
* *
Η λέξη ποταμός αναφέρεται στον Όμηρο (Ιλ. Ξ 945), στον Ησίοδο (Θεογονία 109) και στους κλασικούς. Ο Αριστοτέλης γράφει: Τα ρεύματα των ποταμων εκ των ορων φαίνεται ρεοντα και πλειστοι και μεγιστοι ποταμοι ρεουσιν εκ των μεγίστων ορων» (Μετεωρικά Α 350,2-4). Μερικοί γλωσσολόγοι θεωρούν ότι η λέξη ποταμός έχει κοινή ρίζα με τη λέξη πίνω(παθ. Αορ. α΄ επόθην και απαρέμφατο παθ. Παρακειμ. Πεπόσθαι) και πόσις, πότης.
Άσχετα, πάντως ,από την ετυμολογική του ρίζα ο ποταμός που σχηματίζεται, είτε από τα όμβρια ύδατα άμεσα, είτε έμμεσα από πηγές των ορέων, συνδέθηκε και συνδέεται με τη ζωή των ανθρώπων πολλαπλώς. Απ΄αυτόν έπιναν και πίνουν νερό. Με το νερό τους έβραζαν και βράζουν το φαγητό τους, έπλεναν και πλένουν τα χέρια τους και καθάριζαν και καθαρίζουν τα οικιακά σκεύη και το σπιτικό τους. Έπλεναν και πλένουν το κορμί τους και κολυμπούσαν και κολυμπούν σ’αυτόν. Πότιζαν τα ζωντανά τους και τα χωράφια τους. Ψάρευαν και ψαρεύουν ψάρια στον ποταμό, χέλια και καβούρια. Τον χρησιμοποιούσαν ακόμα και τον χρησιμοποιούν και τον χρησιμοποιούν ως μέσον συγκοινωνίας και μεταφοράς ξυλείας.Αλλά την υδραυλική του δύναμη χρησιμοποιούν επίσης για παραγωγή ενέργειας (Υδρόμυλοι-Νερόμυλοι, νεροτριβιά).
Τα Διποτάματα , στο Κόρθι της Άνδρου είναι ένας τέτοιος ποταμός. Σφύζει ζωής, ιστορίας, πολιτισμού και τέχνης. Ο άνεμος σμιλεύει τα ριζιμιά βράχια κι η γεωαισθητική παρουσία σε εντυπωσιάζει. Κι ο άνθρωπος λαξεύει την πέτρα, τη θωπεύει και τη χτίζει σε κτίσματα, που αναζητούνται ως συνέχεια στο γεωμορφολογικό ανάγλυφο, ορθώνοντας παραστημούς για αιμασιές, περιστεριώνες και ξωκλήσια.
*
* *
Ο συγγραφέας στο πρώτο μέρος του λευκώματος μας παρουσιάζει τα Διποτάματα. Μια πρώτη εικόνα με το τοπίο που διατρέχει ο χείμαρρος.
Στο δεύτερο μέρος μας δείχνει τα χωριά που βρίσκονται στις πλαγιές της υδρολογικής λεκάνης, το Συνετί, το Κοχύλου, το Μέσα και Έξω Βουνί, το Γιαννισαίο.
Στο τρίτο μέρος οι βραχότοποι και τα κτίσματά τους και «η τέχνη της φύσης και η τέχνη των ανθρώπων» σε μια αλληλουχία σχημάτων που δένονται αντάμα. Κελιά, αλώνια, περιστεριώνες, ληνοί, νερόμυλοι, γιοφύρια, αιμασιές ,στίματα, μονοπάτια, ξωκλήσια. Μια αμαρυγή αρχιτεκτονικού πολιτισμού,πάνω στο γεωμορφολογικό ανάγλυφο ως η απαραίτητη συνέχειά του.
Στο τέταρτο μέρος μας ανεβάζει στο Κάστρο, όπου στα 630 μέτρα ύπερθεν θαλάσσης, στη μια από τις κορυφές του βουνού Γερακώνες, στο Κούρβουλο , βρίσκονται αρχαία ερείπια να μαρτυρούν μια μεσαιωνική πολιτεία, χαμένη στις μνήμες των ιστοριογράφων.
Στο πέμπτο μέρος μας περιδιαβαίνει σε μια κωπήλατη πλεύση στην ακτογραμμή της περιοχής από το ακρωτήρι Κάβοσταρά, στον όρμο Λύδι-Βόλια, στον όρμο Ξεραύλακο-Λύδι, στο ακρωτήρι Πούντα, στον όρμο Συνετί, στο ακρωτήρι Κούρβουλο, στη Λαβαντάρα (χαράδρα κι ακρωτήρι), στον όρμο Μέλισσα, στο ακρωτήρι Ακαμάτης, στον όρμο Έρημος με τις θαλασσινές σπηλιές, στο ακρωτήρι Βλυχός ,στις παραλίες Μπουρό και Καλαμονάρι ως της Γρηάς το Πήδημα, την πέτρινη γερτή στήλη στεφανωμένη με θρύλους και αφρούς θαλασσινούς , όταν η φαντασία καλπάζει κι αγριεύουν τα κύματα του Αιγαίου.
Μια θαλασσινή διαδρομή ανάμεσα σε σκοπέλους, ύφαλους ,χοιράδες,,όρθια θαλασσοβράχια κι ανερούσες , πλάι σε μυχούς , αμμουδιές , όρμους κι ορμίσκους,λιμανάκια, ακρωτήρια και θαλασσινές σπηλιές, φωκότρυπες και φωκαύλακα.
Στο έκτο μέρος μας σπουδάζει στην ενόργανη φύση, στα φυτά και τα ζουζούνια, στη χλωρίδα και στην πανίδα της περιοχής. Πεταλούδες να πεταρίζουν άηχα στις υδρηλές λόγχμες του χειμάρρου.
Ανεμοδαρμένα δέντρα, ασφόδελοι και ασπαρθιές , καρωνίτες-αμανίτες. Καπαριές στις πιο απίθανες λιαστές ξέρες και κρίνα του γιαλού, του ξηρού και αρμυρού , να ευωδιάζουν στεριά και θάλασσα.
Μελανούρια να πλέουν σε κοπάδια και να αναταράζουν τα νερά καθώς τα κυνηγούν τα λαυράκια.
Σπιζαετοί να ζυγιάζονται στον αέρα, έτοιμοι να εφορμήσουν και να αρπάξουν τη λεία τους.
Στο έβδομο μέρος και τελευταίο , ο Κώστας Γαρύφαλλος αναδείχνει το χωρο-χρόνο. Τους τόπους και τους χρόνους, τις εποχές τις αρχαίες και τις σημερινές. Το πέρασμα του χρόνου πάνω στο φλοιό της γης , στην κουκίδα της γης στα Διποτάματα, όπου διαστέλλονται τα τοπία και μετουσιώνεται ο κόσμος ο μικρός σε μέγα.
*
* *
Με τη βοήθεια του φακού του και τη συνηγορία του Ηράκλειτου και του Ομήρου και των σύγχρονων Ελύτη ,Εμπειρίκο, Ρίτσο , Σεφέρη, Παπαδιαμάντη, Πασχάλη και Παναγιωτόπουλο ,ο συγγραφέας του βιβλίου καταφέρνει να μας συγχρωτίσει το εννύχιο φως των ονείρων και τα εκτοπλασματικά οράματα της ημέρας , με το γεωμορφολογικό ανάγλυφο ενός ρύακα, την πανίδα και τη χλωρίδα του. Από το όνειρο ,στο όραμα και στη μαγεία των χρωμάτων, Στα παιχνίδια του ανέμου, του νερού και της θάλασσας. Στους θρύλους και στης μνήμης τις καταδύσεις. Στη βουή που σου μιλάει όταν ακουμπήσεις ένα βούκινο στο αυτί σου, για να σου ψιθυρίσει ένα παραμύθι για τα Διποτάματα της Άνδρου.
Διποτάματα… μια κουκίδα γης, μια χαρακιά, ένας ρύακας ,σαν ένας διάττων αστήρ σ’ αυγουστιάτικη νύχτα ,σαν ένας κρίνος του γιαλού σ’ αμμουδερή παραλία, σαν ένα όνειρο της νύχτας ,σαν ένα όραμα της μέρας. Όλη η ζωή τ’ ανθρώπου αποτυπωμένη πάνω σε μια χαρακιά γης , στα Διποτάματα ,στο Κόρθι της Άνδρου.
Μανώλης Γλέζος
Πάρος, Αύγουστος 2009
