kantonopou’s blog

Κατά την διάρκεια της Θείας Λειτουργίας κάποιων πολύ συγκεκριμένων ημερών του χρόνου ο Τρισάγιος ύμνος που ψάλλεται μετά την Είσοδο του Ευαγγελίου, αντικαθίσταται από δύο άλλους. Τον βαπτισματικό όπως λέγεται ύμνο «Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε…» και τον ύμνο του Σταυρού «Τον Σταυρόν Σου προσκυνούμεν…». Θεωρώντας ιδιαίτερη την αξία αυτών των διαφοροποιήσεων θα επιχειρήσουμε σήμερα συν Θεώ και με την βοήθεια της ιστορίας της Εκκλησίας μας και του θεόπνευστου λόγου των Αγίων Πατέρων να προσεγγίσουμε το νόημα και τον σκοπό τους. Ο βαπτισματικός ύμνος ««Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε» Αλληλούια» που στην νέα ελληνική γλώσσα αποδίδεται ως «όσοι εβαπτισθήκατε εις τον Χριστόν, έχετε ενδυθή τον Χριστόν» με την προσθήκη του Αλληλούια που σημαίνει «Αινείτε τον Κύριο» προέρχεται από την επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς τους Γαλάτες. Γιατί όμως λέγεται βαπτισματικός και γιατί αντικαθιστά τον Τρισάγιο Ύμνο στην Θεία Λειτουργία; Κατ’ αρχήν να πούμε πως αντί του Τρισαγίου το «Όσοι εις Χριστόν…» ψάλλεται στις Θείες Λειτουργίες που τελούνται τα Χριστούγεννα, τα Άγια Θεοφάνεια την Πεντηκοστή και την μεθέορτη μία επόμενη ημέρα τους, στην Θεία Λειτουργία του Σαββάτου του Λαζάρου, του Μεγάλου Σαββάτου, του Αγίου Πάσχα και έως το Σάββατο της εβδομάδας μετά το Πάσχα που την λέμε και Διακαινήσιμο.  Ο λόγος είναι πως κατά τις ημέρες αυτές, κυρίως μάλιστα κατά τα Άγια Θεοφάνεια και την Λειτουργία του Αγίου Πάσχα στην αρχαία Εκκλησία γίνονταν κυρίως οι Βαπτίσεις.

Όπως όλα τα μυστήρια της Εκκλησίας μας έτσι και το Άγιο Βάπτισμα ήταν τότε συνδεδεμένο με την Θεία Λειτουργία και οι βαπτίσεις γίνονταν κατά την διάρκεια του πρώτου μέρους τους, πριν την ανάγνωση του Ιερού Ευαγγελίου. Μετά την βάπτισή τους οι νεοφώτιστοι έμπαιναν στον ναό για να συμμετάχουν στην υπόλοιπη Θεία Λειτουργία και τους υποδέχονταν οι πιστοί με τον ύμνο αυτό ο οποίος τονίζει κατά τον καλύτερο τρόπο και συμπυκνώνει όλη την θεολογία του Αγίου Βαπτίσματος. Έως τις μέρες μας η εκκλησία -παρά τις όποιες συνήθειες ως προς τον χρόνο του βαπτίσματος εν τω μεταξύ αποδέχθηκε- διατηρεί τον Βαπτισματικό χαρακτήρα αυτών των ημερών και για να τον τονίσει τοποθετεί αντί του Τρισαγίου τον ύμνο αυτό.

Όλοι γνωρίζουμε αδελφοί μου τον Σωστικό ρόλο του Αγίου Βαπτίσματος για τον άνθρωπο. «ο πιστεύσας και βαπτισθείς σωθήσεται» (Μαρκ. 16,16) » διδάσκει ο Κύριός μας και «Ει τις μη λάβη το βάπτισμα σωτηρίαν ουκ έχει πλην μόνον μαρτύρων» μας λέγει χαρακτηριστικά ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων και καταδεικνύει τον σωτηριολογικό χαρακτήρα του μυστηρίου ενώ ο Προκόπιος ο Γαζαίος τονίζει τον Εσχατολογικό λέγοντας πως το βάπτισμα «εστι καινής σύμβολον κτίσεως». Το «Όσοι εις Χριστόν…» στην Θεία Λειτουργία επέχει και αυτό θέση Τριαδολογικού ύμνου όπως το Τρισάγιο γιατί το Βάπτισμα που μας παρέδωσε ο Χριστός, αυτήν την προέλευση του βαπτίσματος της Εκκλησίας από τον Χριστό τονίζει η φράση «εις Χριστόν», γίνεται πάντοτε και μόνον στο όνομα της Ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος.

Είναι φανερό αδελφοί μου πως η εκκλησία πάντοτε κι όταν προς τιμήν εξαιρετικών γεγονότων μεταβάλει σε κάποια σημεία την σταθερή διάταξη των ύμνων και ευχών της Θείας Λειτουργίας φροντίζει για το αμετάβλητό της θεολογικής σημαντικής της. Το ίδιο παρατηρούμε και στον δεύτερο ύμνο προς τιμήν του Σταυρού του Χριστού που αντικαθιστά τον Τρισάγιο ύμνο κατά την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως κατά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Σε παλαιότερα τυπικά η αντικατάσταση αυτή αφορούσε και την εορτή της Προόδου, της Λιτανείας δηλαδή στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης του Σταυρού του Χριστού κατά την Βυζαντινή περίοδο. Το όργανο του μαρτυρίου γίνεται το μέσο της ζωής για την ανθρωπότητα από το μεγαλείο της Θείας Φιλανθρωπίας αδελφοί μου. Από μέσο ντροπιαστικού θανάτου γίνεται το εντιμότατο σύμβολο της πίστης μας. «Ανδρείας υπόθεσις εστιν ο Σταυρός και καυχήσεως αλλ’ ουκ αισχύνης» όπως μας δηλώνει ο Άγιος Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως ενώ ο απόστολος Παύλος τον είχε μεσ’ την ταπεινή ζωή του το μόνο του καύχημα «Εμοί δε μη γένοιτο καυχάσθαι ει μη εν τω σταυρώ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού». « Τον Σταυρόν Σου προσκυνούμεν,  Δεσπότα, και την Αγίαν Σου Ανάστασιν δοξάζομεν » Ο Τίμιος Σταυρός ήταν το πρώτο αντικείμενο τιμητικής προσκύνησης από τους Χριστιανούς. Τόση ήταν η ευλάβεια και η τιμή των αρχαίων χριστιανών προς τον Τίμιο Σταυρό, ώστε συνόδευε την καθημερινή ζωή τους σε όλες τις εκφάνσεις της, ακόμη και στην κάλυψη των βιολογικών τους αναγκών. Επ’ αυτού είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Τερτυλλιανού: «οπουδήποτε και αν πρόκειται να πάμε η για οπουδήποτε και αν πρέπει να αναχωρήσουμε, όταν φτάνουμε και όταν αναχωρούμε, όταν φοράμε τα παπούτσια μας, όταν κάνουμε το λουτρό μας, όταν τρώμε, όταν ανάβουμε το φως, όταν πέφτουμε να κοιμηθούμε, όταν καθόμαστε στο κάθισμα, όταν αρχίζουμε οποιαδήποτε συζήτηση, κάνουμε στο μέτωπό μας το σημείο του Σταυρού». Παρόμοια τοποθετείται και ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων.Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, εκτός του ότι, όπως και οι προ αυτού πατέρες, μαρτυρεί για τη χρήση του Σταυρού στη λατρευτική ζωή και τον καθ’ ημέραν βίο, κάνει λόγο και για τιμητική προσκύνηση του ξύλου του Σταυρού μέσα σε ειδικές λειψανοθήκες.

Για το Σταυρό στα εκκλησιαστικά λειτουργικά βιβλία, Παρακλητική, Τριώδιο, Πεντηκοστάριο, μαζί με τα προεόρτια και της κυριωνύμου ημέρας της Υψώσεως, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τα τροπάρια των Μηναίων και του Ωρολογίου, έχουμε πάνω από 1750 ύμνους πάσης φύσεως αφιερωμένους στον Τίμιο Σταυρό. Αυτό και μόνο δείχνει πόσο βαθιά στη λατρευτική μας συνείδηση είναι εμπεδωμένη η τιμή και η προσκύνηση του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού.

Η εκκλησία μας λοιπόν βλέποντας στον Σταυρό του Χριστού την συγκεφαλαίωση του έργου του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου και το στήριγμά της τοποθετεί στις Λειτουργίες των ημερών που αυτός τιμάται την δοξολογία και προσκύνησή του ως προαγγέλου της κοινής μέλλουσας Ανάστασης και αιώνιας ζωής στην Βασιλεία του Τριαδικού Θεού την οποία μακάρι όλοι μας να αξιωθούμε. Αμήν.

Εκ της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης

Κ. Μ.