Μουσική και κοινωνία

Στο άρθρο αυτό θα συζητηθούν δύο πράγματα, το γεγονός ότι η μουσική είναι πανταχού παρούσα και ο ρόλος της μουσικής στην κοινωνία.

Ζούμε σε έναν ακουστικό πολιτισμό στον οποίο σχεδόν όλη η μουσική είναι διαθέσιμη οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας, λόγω των: Internet, iPods, Spotify και πολλών άλλων τεχνολογιών. Η ακρόαση της μουσικής είναι πιο συχνά διαθέσιμη από την τεχνολογία. Η ακρόαση γίνεται μέσω αυτών των υπηρεσιών και συσκευών, σε αντίθεση με προηγούμενους αιώνες, όταν οι άνθρωποι έπρεπε να πάνε σε συναυλίες για να βιώσουν μουσική.

Η μουσική είναι γύρω μας κάθε μέρα: από τη στιγμή που ξυπνάμε μέχρι να κοιμηθούμε τα αυτιά μας εκτίθενται στη μουσική. Το φαινόμενο αυτό αποκαλείται «μουσικοποίηση του πολιτισμού» («musicalization of culture») από τον Goerge Steiner ήδη από το 1971 [Steiner, George (1971). In Bluebeard’s Castle. New Haven: Yale University Press].

Ο Steiner μίλησε για τους αρνητικούς όρους αυτής της μουσικοποίησης. Θέλετε άγνωστες ψυχολογικές βλάβες λόγω της αύξησης του όγκου των μουσικών, της μονοτονίας και των επαναλαμβανόμενων ρυθμών. Λέγοντας αυτά αναφερόταν  κυρίως για την μουσική pop.

Εκτός από τις τεχνολογικές εξελίξεις, η οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση της κοινωνίας επηρεάζουν τον τρόπο παραγωγής, διανομής και ακρόασης της μουσικής.

Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση της κοινωνίας, επηρεάζει επίσης την μουσική που μπορούμε να ακούσουμε και πώς, πού και πότε μπορούμε να την βιώσουμε: Συγκεκριμένα, μια ευημερούσα ή φτωχή κοινωνία, ένα ανοιχτό ή περιοριστικό πολιτικό σύστημα, μια κοινωνική ομοιογενής ή ετερογενής κοινότητα επηρεάζουν τη σχέση μας με τη μουσική.

Το γεγονός ότι η μουσική εξαρτάται από τεχνολογικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις δεν σημαίνει ότι είναι απλά και σταθερά ένα αποτέλεσμα ή αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων.

Η μουσική διαδραματίζει ενεργό και δυναμικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας. Κάθε κοινωνία αποτελείται από και μέσα από πολλές διαφορετικές πρακτικές και η μουσική είναι μία από αυτές.

Η μουσική συν-δημιουργεί την κοινωνία μας. Μέσα από τη μουσική έχουμε κάποιες εμπειρίες. Τα Κατά Ματθαίον Πάθη του Johann Sebastian Bach μπορούν να προκαλέσουν θρησκευτικά ή πνευματικά συναισθήματα. Η μουσική μας δίνει πρόσβαση σε συγκεκριμένα συναισθήματα, είτε λυπημένα είτε ευχάριστα, επηρεάζοντας τη συμπεριφορά μας. Η μουσική που βάζουν οι DJ μας κάνουν να χορέψουμε. Η μουσική μπορεί να εκφράζει και να διανέμει συγκεκριμένες ιδέες για την πολιτική, το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τη θρησκεία κλπ. Μπορεί να δημιουργήσει κοινότητες αλλά και να τις καταστρέψει. Ακριβώς με αυτόν τον τρόπο η μουσική παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνία μας, είτε θετική είτε αρνητική.

Η μουσική επηρεάζει την καθημερινότητά μας, παρόλο που η επιρροή αυτή παραμένει συχνά απαρατήρητη.

Η μουσική οριοθετεί ένα χώρο: το γήπεδο, το λεωφορείο, το εμπορικό κατάστημα, το νυχτερινό μαγαζί κτλ. Η μουσική επιπρόσθετα επηρεάζει την ψυχολογική μας διάθεση.

Η μουσική όχι μόνο αντιδρά στις εξελίξεις στην κοινωνία, αλλά συμβάλλει ενεργά στο πώς σχεδιάζουμε την κοινωνία. Οι ιδέες, τα ιδανικά, οι ανησυχίες, ο τρόπος ζωής και ο τρόπος σκέψης εκφράζονται μέσω της μουσικής.

Εδώ θα αναλυθούν ο ρόλος, η λειτουργία και η θέση της μουσικής στη σύγχρονη κοινωνία.

Όταν πάμε σε κάποιο κατάστημα, τις περισσότερες φορές (ειδικά στα μεγάλα καταστήματα) υπάρχει μουσική υπόκρουση. Η μουσική αυτή υπόκρουση υπάρχει για να δημιουργήσει μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα, μια ατμόσφαιρα καταναλωτισμού, που ενεργοποιεί ότι θέλουμε να αγοράσουμε κάτι. Τα καταστήματα μπορούν να επιχειρήσουν να μετριάσουν το ρυθμό της ταχύτητας περπατήματος ή να μας δώσουν την ιδέα ότι είμαστε σε μια άλλη χώρα ή ακόμα και να μας υπενθυμίσουν πού βρισκόμαστε μέσω της μουσικής.

 Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο ρυθμός της ταχύτητας περπατήματος σε ένα κατάστημα αλλάζει τα πρότυπα αγοράς: αν περπατάμε πιο αργά, κοιτάζουμε γύρω και παρατηρούμε πράγματα, αγοράζουμε πράγματα που ίσως δεν ήταν στον κατάλογο αγορών μας! Έτσι αγοράζουμε περισσότερα εάν περπατάμε πιο αργά σε ένα μαγαζί.

Τα εστιατόρια μπορούν να προσπαθήσουν να ρυθμίσουν πόσο γρήγορα τρώμε: Τα φθηνότερα εστιατόρια θέλουν ένα γρήγορο γύρισμα στα τραπέζια για να κάνουν περισσότερα χρήματα, πράγμα το οποίο προσπαθούν να επιτύχουν με χρήση μουσικής γρήγορης ρυθμικής αγωγής και υψηλής ενέργειας . Ενώ τα ακριβά εστιατόρια θέλουν να πάνε αργά και σταθερά, έτσι ώστε να αγοράσουμε περισσότερα πράγματα, ένα άλλο μπουκάλι κρασί, ίσως ένα επιδόρπιο ή κάτι τέτοιο, πράγμα το οποίο προσπαθούν να επιτύχουν με χρήση μουσικής αργής ρυθμικής αγωγής και χαμηλής ενέργειας. Από τα παραπάνω είναι φανερό πως μπορεί να επηρεαστεί ο ρυθμός που τρώμε με μουσικές επιλογές.

Η μουσική επηρεάζει τη βιολογική μας κατάσταση. Συγκεκριμένα: η γρήγορη μουσική κάνει το ρυθμό της καρδιάς να ανεβαίνει, ενώ η πιο αργή μουσική μας χαλαρώνει.

Εάν ένα κατάστημα έχει ιδιαίτερη εστίαση σε μια συγκεκριμένη σειρά προϊόντων, μπορεί να μας «βοηθήσει» να αποφασίσουμε να αγοράσουμε αυτά τα προϊόντα από τη μουσική που παίζουν. Παραδείγματος χάριν, εάν σκεφτόμαστε τη Γαλλία ή φανταζόμαστε ότι βρισκόμαστε στη Γαλλία μέσω μουσικής που δημιουργεί συνειρμούς με τη Γαλλία θα αγοράσουμε περισσότερα γαλλικά προϊόντα! Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται sonic branding.

Επηρεαζόμαστε μεν από τη μουσική, αλλά δεν είναι μέσα από την προσεκτική ακρόαση. Ακούμε μουσική όλη την ημέρα σε διάφορα πλαίσια, αλλά κατά κανόνα δεν δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στη μουσική που ακούμε.

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να δούμε τι συμβαίνει όταν ακούμε μουσική στη συνείδηση, στο υποσυνείδητο και στο ασυνείδητο. Ας φανταστούμε ότι είμαστε σε ένα νυχτερινό μαγαζί και υπάρχει μουσική που παίζει. Συζητάμε με την παρέα μας  χωρίς να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στη μουσική. Ξαφνικά ακούμε  ένα τραγούδι και δίνουμε προσοχή στο τραγούδι αυτό. Γιατί δίνουμε προσοχή στο τραγούδι αυτό; Διότι συνομιλούμε σιγανόφωνα και η μουσική έχει μεγαλύτερο προφίλ στο ακουστικό φάσμα του σκηνικού; Διότι αντιληφθήκαμε μία συγκεκριμένη μελωδία; Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η  μνήμη μπορεί να φέρει τα πράγματα στη συνείδηση, επειδή υπάρχει κάτι σημαντικό που συνδέεται με αυτή τη μελωδία. Οι άνθρωποι συχνά μιλούν για τη χρήση της μουσικής ως τρόπου για να θυμηθούμε τους χρόνους της ζωής τους, ή συγκεκριμένες σχέσεις, ή συγκεκριμένα γεγονότα.

Υπάρχουν επιχειρήσεις που δίνουν λίστες αναπαραγωγής για διάφορες δραστηριότητες και ψυχολογικές διαθέσεις σε πελάτες όπως εστιατόρια, καταστήματα κτλ. Με τον τρόπο αυτό μπορούν να επηρεαστεί η συμπεριφορά των πελατών σε εστιατόρια, καταστήματα κτλ.  Οι εταιρίες αυτές χαρτογραφούν και προσαρμόζουν την υποσυνείδητη συμπεριφορά των πελατών προκειμένου να βελτιώσουν τις σχέσεις και τις επαφές μεταξύ των πελατών, αφενός, και των οργανισμών ή επιχειρήσεων και βιομηχανιών, αφετέρου. Καθώς το 95% περίπου της ανθρώπινης συμπεριφοράς λαμβάνει χώρα σε ασυνείδητο επίπεδο, οι επιχειρήσεις αυτές βοηθούν αυτούς τους «πελάτες» τους να χρησιμοποιήσουν κάπως αυτή τη γνώση και να πραγματοποιήσουν αυτό το υποσυνείδητο.

Οι εταιρίες αυτές οργανώνουν λίστες αναπαραγωγής για «πελάτες» – ομάδα στόχου (target groups). Ένα κοινό της στοιχείο μιας ομάδας-στόχου θα μπορούσε να είναι η ηλικία και η μουσικές προτιμήσεις ενός ενήλικα είναι οι ίδιες που αυτό το άτομο είχε μέχρι περίπου τα 25 με 27 χρόνια (δηλαδή οι μουσικές προτιμήσεις ενός ατόμου 55 ετών είναι οι ίδιες που είχε όταν ήταν 25 με 27 χρονών). Το επιστημονικό αυτό δεδομένο χρησιμοποιείται από τις εταιρίες αυτές όταν ένα κοινό χαρακτηριστικό της ομάδας – στόχου είναι η ηλικία. Επίσης δεδομένα για τη μουσική που «καταναλώνει» μια ομάδα-στόχος μπορεί να προκύψουν από την ανάλυση των πωλήσεων μουσικών προϊόντων, ειδικά εάν ένα κοινό χαρακτηριστικό της ομάδας-στόχου είναι ο τόπος κατοικίας.

Στο σημείο αυτό τίθεται ένα ερώτημα: δικαιολογείται ηθικά η χρήση της μουσικής με τέτοιο τρόπο ώστε να χειραγωγείται η συμπεριφορά των ανθρώπων – πελατών; Οι ίδιες οι εταιρίες ισχυρίζονται ότι η  μουσική μπορεί μόνο να καθοδηγήσει ή να ωθήσει προς ιδέες που έχουν οι πελάτες ήδη ή για προϊόντα που τους ενδιαφέρουν. Η μουσική υπόκρουση δεν θα κάνει του πελάτες να θέλουν πράγματα που διαφορετικά ποτέ δεν θα ήθελαν. Η μουσική μπορεί να ενισχύσει μόνο υπάρχουσες επιθυμίες και επιθυμίες, και ως εκ τούτου δεν είναι απαραιτήτως ανήθικη. Επίσης τέτοιες εταιρίες υπάρχουν από τις αρχές του 20^ου αιώνα, παραδείγματος χάριν η εταιρία Muzak.  Από την άλλη πλευρά, η μουσική μπορεί πολύ καλά να ενισχύσει επιθυμίες ατόμων που βρίσκονται σε οικονομική δυσχέρεια, παρασύροντας τα άτομα αυτά να κάνουν άσκοπες αποφάσεις αγοράς και με αυτή την έννοια, θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι άνθρωποι χειραγωγούνται για να ξοδεύουν χρήματα για δική τους βλάβη. Επομένως, η χρήση της μουσικής υπόκρουσης στο πλαίσιο αυτό είναι ανήθικη.

Τα συμπεράσματα δικά σας…