Φανταστείτε για μια στιγμή ότι κάθεστε σε ένα μαγαζί που παίζει μουσική (στο ελλαδικό χώρο) με τέσσερις φίλους, διαφορετικής εθνικότητας: Βόσνιος, Σέρβος, Αλβανός και Τούρκος. Κάποια στιγμή  ακούτε αυτό το τραγούδι…

Ο Τούρκος θα ισχυριστεί ότι το τραγούδι αυτό είναι τούρκικο λαμβάνοντας υπ’ όψιν το τραγούδι αυτό:

Ο Αλβανός θα ισχυριστεί ότι το τραγούδι αυτό είναι αλβανικό έχοντας κατά μου το τραγούδι αυτό:

Ο Σέρβος  θα ισχυριστεί από τη μεριά του ότι το τραγούδι αυτό είναι Σέρβικο και όχι αδικαιολόγητα:

Και ο Βόσνιος θα επικαλεστεί το τραγούδι αυτό…

για να πείσει ότι το τραγούδι αυτό είναι Βοσνιακό.

Τελικά τίνος είναι αυτό το τραγούδι;

Αυτό διερωτάται η βουλγαρικής καταγωγής σκηνοθέτιδα Adela Peeva στο ντοκιμαντέρ Whose is this song? Και αυτό που περιγράφεται σε αυτό το πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ είναι μια συναρπαστική διαδρομή στη νοτιοανατολικής Ευρώπης για να βρεθούν οι ρίζες της μελωδίας αυτής.

Στις περισσότερες από αυτές τις χώρες, η μουσική είναι ένα τραγούδι αγάπης με διαφορετικούς εγχώριους στίχους. Αλλά σε άλλες χώρες, όπως η Τουρκία και η Βοσνία, χρησιμοποιήθηκε επίσης ως πολεμικό τραγούδι.

Το ντοκιμαντέρ είναι ανοιχτό στις διαπιστώσεις του. Η καταγωγή της μελωδίας αυτής θα μπορούσε να είναι αντικείμενο μιας μελλοντικής έρευνας.

Σε πολλά από τα βιβλία του, ο Γερμανός φιλόσοφος Peter Sloterdijk αναδεικνύει την ιδέα ότι ήδη στις προϊστορικές ομάδες, οι ήχοι ήταν σημαντικοί για τη δημιουργία μιας συγκεκριμένης ταυτότητας. Ο ρυθμός, η μουσική και η γλώσσα ένωναν τα μέλη αυτών των πρώτων κοινοτήτων, ώστε να σχηματίζουν στενές ομάδες. Με τη δική της συγκεκριμένη ομιλία, τους δικούς της ήχους και τη δική της μουσική η κάθε προϊστορική ομάδα εξασφάλιζε μια ακουστική ιδιαιτερότητα, η οποία συγκροτούσε την ομάδα. Στις προϊστορικές κοινωνίες ένα πρωτεύον και αόρατο όριο σχεδιάστηκε μεταξύ του «εαυτού» και του «άλλου», διαχωρίζοντας τους ήχους της ομάδας και τους ήχους του κόσμου γύρω από αυτή την ομάδα.

Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι αυτό που κάνουν οι άνθρωποι για να δημιουργήσουν τάξη από το χάος είναι να δημιουργήσουν ταυτότητες.

Πώς μπορεί, όμως, μια μελωδία να προκαλέσει πολυποίκιλα συναισθήματα, όπως φαίνεται στο ντοκιμαντέρ Whose is this song ?Το ντοκιμαντέρ δείχνει, κατά τρόπο πολύ λαμπρό, ποιες είναι οι δυνατότητες της μουσικής. Πώς η μουσική μπορεί να αποτελέσει πηγή σύγκρουσης μεταξύ των κοινοτήτων, πώς παίζει ρόλο στη δημιουργία, καθώς και στην κατάργηση, των συλλογικών ταυτοτήτων.

Η Tia DeNora αναφέρει ότι η μουσική είναι ένα μέσο για τη δημιουργία, τη διατήρηση και την αλλαγή κοινωνικών κόσμων και κοινωνικών δραστηριοτήτων. Ο θεωρητικός Edward Said αναφέρει ότι η μουσική δεν μπορεί να διαχωριστεί από τις πολιτικές και κοινωνικές διαδικασίες.

Η μουσική είναι μια κοινωνική δύναμη που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συμπεριφέρονται, πώς αισθάνονται για τους εαυτούς τους, για τους άλλους και για τις καταστάσεις.

Η μουσική φαίνεται να είναι το κλειδί της ταυτότητας, διότι προσφέρει την αίσθηση του εαυτού και των άλλων. Συμβολίζει, συμβολίζει και προσφέρει μια εμπειρία συλλογικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ταυτότητας.

Επίσης, η μουσική συμβάλλει στην αναδιάταξη των πραγμάτων σε ταυτότητες. Δεν υπάρχει μουσική σε «κοινωνικό κενό» / social vaccum, όπως αναφέρει η Lucy Green, η μουσική είναι μέρος αυτής της κοινωνικής πραγματικότητας. Η μουσική κάνει ταυτότητες έξω από τα μεμονωμένα υποκείμενα μέσω ηχητικών παρεμβάσεων. Για να συνοψίσουμε λοιπόν, εκτός από το ότι παίζει ρόλο στην οικοδόμηση μιας προσωπικής ταυτότητας, η μουσική λειτουργεί επίσης ως εργαλείο για τη δημιουργία συλλογικών ταυτοτήτων. Μέσω της μουσικής, μέσα από συμπαγείς παρεμβάσεις, γίνονται ταυτότητες.

Ο Mark Taylor  στο βιβλίο του Erring  [Taylor, Mark C. (1984) Erring: a Postmodern A/theology. Chicago: University of Chicago Press.] αναφέρει ότι  δεν υπάρχει ταυτότητα χωρίς επανάληψη, γεγονός που αποτελεί μία από τις δυσκολίες που σχετίζονται με την ταυτότητα. Για να πούμε ότι κάποιος έχει τη δική του ταυτότητα, σημαίνει ότι διατηρεί αυτή την ταυτότητα σε διάφορες περιστάσεις, σε διαφορετικά πλαίσια.

Ωστόσο, γράφει ο Taylor και παρακολουθεί εδώ το γάλλο φιλόσοφο Jacques Derrida, κάθε νέο πλαίσιο, κάθε επανάληψη θα επηρεάσει και αυτή την ταυτότητα. Θα το αλλάξει. Σε ένα διαφορετικό πλαίσιο που σχετίζεται με άλλες ταυτότητες και άλλες περιστάσεις, η ταυτότητα δεν θα παραμείνει η ίδια. Θα μπορούσατε να πείτε ότι αρχίζει να διαφέρει από τον εαυτό της.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Taylor γράφει ότι κάθε επανάληψη περιλαμβάνει ταυτότητα και διαφορά. Ορισμένες πτυχές αυτής της ταυτότητας παραμένουν οι ίδιες, ενώ άλλες αλλάζουν.

Εντάξει, αυτό είναι μια σκληροπυρηνική μεταμοντέρνα ή μετα-δομικιστική φιλοσοφία και ίσως μάλλον αφηρημένη.

Αλλά ίσως είναι δυνατόν να απεικονιστεί αυτή η βασική ιδέα ότι οι ταυτότητες δεν είναι σταθερά όντα ή γεγονότα αλλά συνεχώς ανοιχτά σε αλλαγές, μέσω της μουσικής. Και αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Τόσο η συλλογική όσο και η ατομική ταυτότητα μπορούν μέσω της μουσικής είτε να δομηθούν είτε να αποδομηθούν.

Το τραγούδι I Will Survive της Gloria Gaynor που κυκλοφόρησε το 1978…

… περιγράφει την ανακάλυψη της προσωπικής δύναμης ενός ατόμου μετά από μια (αρχικά) καταστροφική διάλυση μιας κακής σχέσης.

Το τραγούδι αυτό έχει προσελκύσει ιδιαίτερα τις γυναίκες και τους ομοφυλόφιλους, με την πάροδο των ετών, όμως, εκφράζει όλους/ες όσους/ες έχουν ξεπεράσει μια δύσκολη κατάσταση.

Η Gloria Gaynor  σε συνεντεύξεις της έχει αναφέρει ότι το τραγούδι αυτό αναφέρεται σε άτομα που έχουν ξεπεράσει μια δύσκολη κατάσταση, της αρέσει η ενδυνάμωση και η ενθάρρυνση που υπονοούνται το τραγούδι αυτό. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η Gloria Gaynor  ερμήνευσε το τραγούδι αυτό μετά από μία εξάμηνη νοσηλεία της σε νοσοκομείο.

Εάν η προσωπική ταυτότητα μπορεί να οριστεί ως ένα βασικό σύνολο ιδεών που αναπτύσσουμε για τον εαυτό μας που εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της ζωής μας και εμφανίζεται, τουλάχιστον εν μέρει, με τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε με άλλους, το τραγούδι I Will Survive σίγουρα συμβάλλει στην έκφραση αυτής της προσωπικής ταυτότητας ανεξάρτητα από τις κοινωνικές ή πολιτιστικές ομάδες στις οποίες ανήκουμε.

Ακούστε την ερμηνεία του τραγουδιού I Will Survive από τους Hermes House Band, ένα συγκρότημα φοιτητών από το Ρότερνταμ της Ολλανδίας.

Hermes είναι το όνομα ενός νυχτερινού μαγαζιού στο Ρότερνταμ που συχνάζουν οι λεγόμενοι Fratties. Οι Fratties είναι μία φοιτητική οργάνωση του Ρότερνταμ τα μέλη των οποίων είναι ευκατάστατα (με ευκατάστατους γονείς), έχουν ακριβό ντύσιμο και μιλούν εκλεπτυσμένα. Το μουσικό βίντεο της ερμηνείας αυτής δείχνει τα μέλη της φοιτητικής αυτής οργάνωσης («έσω-ομάδας») να διασκεδάζουν χωρίς όρια παραγκωνίζοντας με διάφορους τρόπους (προσβολές κτλ) τα μη μέλη της ομάδας αυτής («έξω-ομάδα»), τραγουδώντας και χορεύοντας το εν λόγω τραγούδι. Στο πλαίσιο αυτό το τραγούδι αποτελεί ένα εργαλείο για να δημιουργήσει της συλλογική ταυτότητα της εν λόγω ομάδας. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε το γεγονός ότι οι φοιτητές/τριες του Πανεπιστημίου του Ρότερνταμ έχουν συνδέσει το τραγούδι αυτό με τους Fratties.

Η ερμηνεία του τραγουδιού I Will Survive από τους Hermes House Band χρησιμοποιείται επίσης και από τους οπαδούς της τοπικής ποδοσφαιρικής ομάδας Feyenoord ως «ύμνος» της ομάδας.

Είναι φανερό ότι το ίδιο τραγούδι σε ένα άλλο πλαίσιο νοηματοδοτείται τελείως διαφορετικά και συμβάλλει στην οικοδόμηση μιας συλλογικής ταυτότητας. Η ταυτότητα δεν είναι μια στατική δεδομένη, αλλά μια δυναμική διαδικασία.