Τα δημοφιλή τραγούδια αρέσουν πολύ στους/στις μαθητές/τριες γυμνασίου και το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών στηρίζει τη διδασκαλία (σύγχρονων) δημοφιλών τραγουδιών.

Αναπόσπαστο τμήμα ενός δημοφιλούς τραγουδιού είναι το επίσημο μουσικό του βίντεο το οποίο  μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης στους/στις μαθητές/τριες.

Η πιο κλασσική μεθοδολογία ανάλυσης μουσικού βίντεο είναι αυτή του Andrew Goodwin

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η ανάλυση του ακόλουθου μουσικού βίντεο:

Πολύ ενδιαφέρον υλικό για την ανάλυση του βίντεο αυτού έχω εδώ.

Έρχονται Χριστούγεννα και υπάρχει έντονος προβληματισμός στους/στις εκπαιδευτικούς δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σχετικά με το ποια τραγούδια να διδάξουν σε μαθητές/τριες γυμνασίου που να τους/τις κεντρίζουν το ενδιαφέρον….

Εγώ έχω δουλέψει με μαθητές/τριες γυμνασίου τα ακόλουθα δύο τραγούδια…

Και μία διδακτική προσέγγιση για τα τραγούδια αυτά….
Μουσική και Θρησκευτικά

Έχουμε σκεφτεί ποτέ όταν διδάσκουμε μουσική, τι στοιχεία έμφυλων ταυτοτήτων “περνάμε” υποσυνείδητα στους μαθητές μας και στις μαθήτριές μας μέσω του λεγόμενου κρυφού αναλυτικού προγράμματος;

Στα σχολικά εγχειρίδια της μουσικής του γυμνασίου γίνεται σπάνιότατα λόγος και για  για “μαθήτριες” (υπάρχουν ελάχιστες αναφορές στο βιβλίο εκπαιδευτικού στο βιβλίο της μουσικής της πρώτης γυμνασίου) αλλά (σχεδόν) μόνο για μαθητές!

Τα τραγούδια που διδάσκουμε είναι κατά κύριο λόγο συνθέσεις ανδρών και σε εξαιρετικές περιπτώσεις συνθέσεις γυναικών!

Κάνουμε πολυάριθμες αναφορές για τη ζωή και το έργο ανδρών συνθετών, ενώ σπανιότητα κάνουμε λόγο για τη ζωή και το έργο γυναικών συνθετριών!

Οι φωτογραφίες που απεικονίζουν γυναίκες συνθέτριες στα σχολικά εγχειρίδια είναι ανύπαρκτες!

Οι φωτογραφίες που απεικονίζουν άνδρες οργανοπαίκτες είναι πολύ περισσότερες από αυτές που απεικονίζουν γυναίκες οργανοπαίκτριες.

Τι “μηνύματα” περνάν υποσυνείδητα τα τραγούδια που διδάσκουμε σχετικά με την επαγγελματική υπόσταση των γυναικών, με τους “ανδρικούς” και “γυναικείους” ρόλους και  με στερεοτυπικές ιδιότητες ανδρών και γυναικών;

Μήπως τελικά μέσω της διδασκαλίας μας διαιωνίζουμε υποσυνείδητα στερεότυπα και προκαταλήψεις σχετικά με τις έμφυλες ταυτότητες;

Στο παρακάτω άρθρο γίνεται λόγος για όλα τα παραπάνω:

https://www.researchgate.net/publication/324224368_Anaparastaseis_tou_phylou_sta_scholika_encheiridia_tes_Mousikes_sto_Gymnasio

Ελπίζω να διεύρυνα τους ορίζοντές σας σχετικά με το θέμα αυτό!

Από τη μία πλευρά η ταυτότητα μπορεί να είναι η πηγή της άνεσης, να προσφέρει ένα συναίσθημα της ύπαρξης και  να δώσει κατεύθυνση ή νόημα στη ζωή κάποιου. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, η ταυτότητα μπορεί επίσης να αποτελέσει πηγή απογοήτευσης μπορεί να αποτελέσει πηγή σύγκρουσης και μπορεί ακόμη και να είναι ένας λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι πηγαίνουν στον πόλεμο μεταξύ τους.

Στο σημερινό κόσμο, οι περισσότεροι από εμάς έχουμε πολλαπλές ταυτότητες, ειδικότερα μετά την παγκοσμιοποίηση. Αλλού γεννιόμαστε, αλλού μεγαλώνουμε, αλλού σπουδάζουμε, αλλού εργαζόμαστε και οι διαπροσωπικές μας σχέσεις περιλαμβάνουν άτομα με διαφορετικές ταυτότητες.

Ο ήχος της μουσικής συνδέεται με τη μητρική γλώσσα του συνθέτη πολύ περισσότερο μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα και λιγότερο μετά τα μέσα του 20^ου αιώνα. Άρα το τοπικό «χρώμα» της μουσικής δεν είναι τόσο εμφανές στη μουσική που έχει γραφτεί από τα μέσα του 20^ου αιώνα και μετά.

Η μουσική μπορεί να δημιουργήσει ένα πλαίσιο ή ευκαιρία να συνδυαστούν ταυτότητες που μπορεί να βρίσκονται σε σύγκρουση στην καθημερινή ζωή.

Παραδείγματος χάριν στην West-Eastern Divan Orchestra συνυπάρχουν μουσικοί διαφόρων εθνοτήτων, οι οποίες συχνά βρίσκονται σε ιστορικές συγκρούσεις (π.χ. Ισραηλινοί & Παλαιστίνιοι), παρ’ όλα αυτά υπάρχει μια συνολική δέσμευση για τη μουσική που δημιουργεί μουσικούς δεσμούς στην ορχήστρα αυτή. Η μουσική ερμηνεία αυτή καθεαυτή δεν θα λύσει πολιτικά προβλήματα ούτε θα πείσει έναν Παλαιστίνιο ή έναν Ισραηλινό να αλλάξει τις απόψεις του για τον άλλο. Ωστόσο, και αυτό είναι σημαντικό, το γεγονός ότι συμφωνούν σε μουσική όπως η μουσική του Beethoven θα μπορούσε να τους κάνει πιο διατεθειμένους να ανταλλάξουν απόψεις. Τους διδάσκει να σεβαστούν την ιστορία του άλλου χωρίς να συμφωνούν αναγκαστικά με αυτό. Και αυτό είναι το απαραίτητο πρώτο βήμα προς τη συμφιλίωση. Δεν συμφωνούν απαραίτητα, αλλά αναγνωρίζουν ο ένας τη θέση του άλλου. Παίζοντας μουσική και μοιράζοντας ένα πάθος δημιουργείται ένα πλαίσιο για να συμβεί αυτό.

Πως μπορούν άνθρωποι, που έχουν κάνει (ακόμα και) εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, όπως ο Hitler να συγκινηθούν από τη μουσική, τη στιγμή που η μουσική μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους προς στο ηθικά καλό / σωστό, και που η επαφή με τη μουσική κάνει τους ανθρώπους πιο ολοκληρωμένους ανθρώπους; Απλά τέτοια άτομα δεν αντιλαμβάνονται την πεμπτουσία της ειρήνης / αγάπης / αδελφοσύνης της μουσικής και μένουν μόνο στην απλά / ξερή ηχητική ευχαρίστηση.

Φανταστείτε για μια στιγμή ότι κάθεστε σε ένα μαγαζί που παίζει μουσική (στο ελλαδικό χώρο) με τέσσερις φίλους, διαφορετικής εθνικότητας: Βόσνιος, Σέρβος, Αλβανός και Τούρκος. Κάποια στιγμή  ακούτε αυτό το τραγούδι…

Ο Τούρκος θα ισχυριστεί ότι το τραγούδι αυτό είναι τούρκικο λαμβάνοντας υπ’ όψιν το τραγούδι αυτό:

Ο Αλβανός θα ισχυριστεί ότι το τραγούδι αυτό είναι αλβανικό έχοντας κατά μου το τραγούδι αυτό:

Ο Σέρβος  θα ισχυριστεί από τη μεριά του ότι το τραγούδι αυτό είναι Σέρβικο και όχι αδικαιολόγητα:

Και ο Βόσνιος θα επικαλεστεί το τραγούδι αυτό…

για να πείσει ότι το τραγούδι αυτό είναι Βοσνιακό.

Τελικά τίνος είναι αυτό το τραγούδι;

Αυτό διερωτάται η βουλγαρικής καταγωγής σκηνοθέτιδα Adela Peeva στο ντοκιμαντέρ Whose is this song? Και αυτό που περιγράφεται σε αυτό το πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ είναι μια συναρπαστική διαδρομή στη νοτιοανατολικής Ευρώπης για να βρεθούν οι ρίζες της μελωδίας αυτής.

Στις περισσότερες από αυτές τις χώρες, η μουσική είναι ένα τραγούδι αγάπης με διαφορετικούς εγχώριους στίχους. Αλλά σε άλλες χώρες, όπως η Τουρκία και η Βοσνία, χρησιμοποιήθηκε επίσης ως πολεμικό τραγούδι.

Το ντοκιμαντέρ είναι ανοιχτό στις διαπιστώσεις του. Η καταγωγή της μελωδίας αυτής θα μπορούσε να είναι αντικείμενο μιας μελλοντικής έρευνας.

Σε πολλά από τα βιβλία του, ο Γερμανός φιλόσοφος Peter Sloterdijk αναδεικνύει την ιδέα ότι ήδη στις προϊστορικές ομάδες, οι ήχοι ήταν σημαντικοί για τη δημιουργία μιας συγκεκριμένης ταυτότητας. Ο ρυθμός, η μουσική και η γλώσσα ένωναν τα μέλη αυτών των πρώτων κοινοτήτων, ώστε να σχηματίζουν στενές ομάδες. Με τη δική της συγκεκριμένη ομιλία, τους δικούς της ήχους και τη δική της μουσική η κάθε προϊστορική ομάδα εξασφάλιζε μια ακουστική ιδιαιτερότητα, η οποία συγκροτούσε την ομάδα. Στις προϊστορικές κοινωνίες ένα πρωτεύον και αόρατο όριο σχεδιάστηκε μεταξύ του «εαυτού» και του «άλλου», διαχωρίζοντας τους ήχους της ομάδας και τους ήχους του κόσμου γύρω από αυτή την ομάδα.

Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι αυτό που κάνουν οι άνθρωποι για να δημιουργήσουν τάξη από το χάος είναι να δημιουργήσουν ταυτότητες.

Πώς μπορεί, όμως, μια μελωδία να προκαλέσει πολυποίκιλα συναισθήματα, όπως φαίνεται στο ντοκιμαντέρ Whose is this song ?Το ντοκιμαντέρ δείχνει, κατά τρόπο πολύ λαμπρό, ποιες είναι οι δυνατότητες της μουσικής. Πώς η μουσική μπορεί να αποτελέσει πηγή σύγκρουσης μεταξύ των κοινοτήτων, πώς παίζει ρόλο στη δημιουργία, καθώς και στην κατάργηση, των συλλογικών ταυτοτήτων.

Η Tia DeNora αναφέρει ότι η μουσική είναι ένα μέσο για τη δημιουργία, τη διατήρηση και την αλλαγή κοινωνικών κόσμων και κοινωνικών δραστηριοτήτων. Ο θεωρητικός Edward Said αναφέρει ότι η μουσική δεν μπορεί να διαχωριστεί από τις πολιτικές και κοινωνικές διαδικασίες.

Η μουσική είναι μια κοινωνική δύναμη που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συμπεριφέρονται, πώς αισθάνονται για τους εαυτούς τους, για τους άλλους και για τις καταστάσεις.

Η μουσική φαίνεται να είναι το κλειδί της ταυτότητας, διότι προσφέρει την αίσθηση του εαυτού και των άλλων. Συμβολίζει, συμβολίζει και προσφέρει μια εμπειρία συλλογικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ταυτότητας.

Επίσης, η μουσική συμβάλλει στην αναδιάταξη των πραγμάτων σε ταυτότητες. Δεν υπάρχει μουσική σε «κοινωνικό κενό» / social vaccum, όπως αναφέρει η Lucy Green, η μουσική είναι μέρος αυτής της κοινωνικής πραγματικότητας. Η μουσική κάνει ταυτότητες έξω από τα μεμονωμένα υποκείμενα μέσω ηχητικών παρεμβάσεων. Για να συνοψίσουμε λοιπόν, εκτός από το ότι παίζει ρόλο στην οικοδόμηση μιας προσωπικής ταυτότητας, η μουσική λειτουργεί επίσης ως εργαλείο για τη δημιουργία συλλογικών ταυτοτήτων. Μέσω της μουσικής, μέσα από συμπαγείς παρεμβάσεις, γίνονται ταυτότητες.

Ο Mark Taylor  στο βιβλίο του Erring  [Taylor, Mark C. (1984) Erring: a Postmodern A/theology. Chicago: University of Chicago Press.] αναφέρει ότι  δεν υπάρχει ταυτότητα χωρίς επανάληψη, γεγονός που αποτελεί μία από τις δυσκολίες που σχετίζονται με την ταυτότητα. Για να πούμε ότι κάποιος έχει τη δική του ταυτότητα, σημαίνει ότι διατηρεί αυτή την ταυτότητα σε διάφορες περιστάσεις, σε διαφορετικά πλαίσια.

Ωστόσο, γράφει ο Taylor και παρακολουθεί εδώ το γάλλο φιλόσοφο Jacques Derrida, κάθε νέο πλαίσιο, κάθε επανάληψη θα επηρεάσει και αυτή την ταυτότητα. Θα το αλλάξει. Σε ένα διαφορετικό πλαίσιο που σχετίζεται με άλλες ταυτότητες και άλλες περιστάσεις, η ταυτότητα δεν θα παραμείνει η ίδια. Θα μπορούσατε να πείτε ότι αρχίζει να διαφέρει από τον εαυτό της.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Taylor γράφει ότι κάθε επανάληψη περιλαμβάνει ταυτότητα και διαφορά. Ορισμένες πτυχές αυτής της ταυτότητας παραμένουν οι ίδιες, ενώ άλλες αλλάζουν.

Εντάξει, αυτό είναι μια σκληροπυρηνική μεταμοντέρνα ή μετα-δομικιστική φιλοσοφία και ίσως μάλλον αφηρημένη.

Αλλά ίσως είναι δυνατόν να απεικονιστεί αυτή η βασική ιδέα ότι οι ταυτότητες δεν είναι σταθερά όντα ή γεγονότα αλλά συνεχώς ανοιχτά σε αλλαγές, μέσω της μουσικής. Και αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Τόσο η συλλογική όσο και η ατομική ταυτότητα μπορούν μέσω της μουσικής είτε να δομηθούν είτε να αποδομηθούν.

Το τραγούδι I Will Survive της Gloria Gaynor που κυκλοφόρησε το 1978…

… περιγράφει την ανακάλυψη της προσωπικής δύναμης ενός ατόμου μετά από μια (αρχικά) καταστροφική διάλυση μιας κακής σχέσης.

Το τραγούδι αυτό έχει προσελκύσει ιδιαίτερα τις γυναίκες και τους ομοφυλόφιλους, με την πάροδο των ετών, όμως, εκφράζει όλους/ες όσους/ες έχουν ξεπεράσει μια δύσκολη κατάσταση.

Η Gloria Gaynor  σε συνεντεύξεις της έχει αναφέρει ότι το τραγούδι αυτό αναφέρεται σε άτομα που έχουν ξεπεράσει μια δύσκολη κατάσταση, της αρέσει η ενδυνάμωση και η ενθάρρυνση που υπονοούνται το τραγούδι αυτό. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η Gloria Gaynor  ερμήνευσε το τραγούδι αυτό μετά από μία εξάμηνη νοσηλεία της σε νοσοκομείο.

Εάν η προσωπική ταυτότητα μπορεί να οριστεί ως ένα βασικό σύνολο ιδεών που αναπτύσσουμε για τον εαυτό μας που εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της ζωής μας και εμφανίζεται, τουλάχιστον εν μέρει, με τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε με άλλους, το τραγούδι I Will Survive σίγουρα συμβάλλει στην έκφραση αυτής της προσωπικής ταυτότητας ανεξάρτητα από τις κοινωνικές ή πολιτιστικές ομάδες στις οποίες ανήκουμε.

Ακούστε την ερμηνεία του τραγουδιού I Will Survive από τους Hermes House Band, ένα συγκρότημα φοιτητών από το Ρότερνταμ της Ολλανδίας.

Hermes είναι το όνομα ενός νυχτερινού μαγαζιού στο Ρότερνταμ που συχνάζουν οι λεγόμενοι Fratties. Οι Fratties είναι μία φοιτητική οργάνωση του Ρότερνταμ τα μέλη των οποίων είναι ευκατάστατα (με ευκατάστατους γονείς), έχουν ακριβό ντύσιμο και μιλούν εκλεπτυσμένα. Το μουσικό βίντεο της ερμηνείας αυτής δείχνει τα μέλη της φοιτητικής αυτής οργάνωσης («έσω-ομάδας») να διασκεδάζουν χωρίς όρια παραγκωνίζοντας με διάφορους τρόπους (προσβολές κτλ) τα μη μέλη της ομάδας αυτής («έξω-ομάδα»), τραγουδώντας και χορεύοντας το εν λόγω τραγούδι. Στο πλαίσιο αυτό το τραγούδι αποτελεί ένα εργαλείο για να δημιουργήσει της συλλογική ταυτότητα της εν λόγω ομάδας. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε το γεγονός ότι οι φοιτητές/τριες του Πανεπιστημίου του Ρότερνταμ έχουν συνδέσει το τραγούδι αυτό με τους Fratties.

Η ερμηνεία του τραγουδιού I Will Survive από τους Hermes House Band χρησιμοποιείται επίσης και από τους οπαδούς της τοπικής ποδοσφαιρικής ομάδας Feyenoord ως «ύμνος» της ομάδας.

Είναι φανερό ότι το ίδιο τραγούδι σε ένα άλλο πλαίσιο νοηματοδοτείται τελείως διαφορετικά και συμβάλλει στην οικοδόμηση μιας συλλογικής ταυτότητας. Η ταυτότητα δεν είναι μια στατική δεδομένη, αλλά μια δυναμική διαδικασία.

Η ταυτότητά μας είναι όπως το ονομάζει ο Simon Frith, η επεξεργασία του εαυτού μας.

Ο Brad Maldoll στα πληκτρολόγια και ο Mark Giuliano σε τύμπανα που ερμηνεύουν μια ζωντανή έκδοση του τραγουδιού τους Just Call Me Nige.

Στην ερμηνεία αυτή υπάρχει αυτοσχεδιασμός: Ο ντράμερ δεν παίζει ένα ρυθμικό μοτίβο, αλλά δημιουργεί μια ρυθμική και βιολογική ιστορία. Ο ντράμερ, κατά κάποιο τρόπο, παίζει και δεν παίζει τον ρυθμό, ο οποίος είναι 7/4. Το ίδιο ισχύει και για το πληκτρολόγιο. Παίζει μπάσο, αλλά αντί να παίζει σταθερά μια γραμμή μπάσων ξανά και ξανά, παίζει συνεχώς γύρω από αυτή τη γραμμή μπάσων, αλλάζοντας ρυθμούς, χρώματα και μελωδίες. Έτσι, τόσο ο τυμπανιστής όσο και ο παίκτης πληκτρολογίου κάνουν τη δομή του τραγουδιού να εμφανίζεται ποτέ χωρίς να το παίζει πραγματικά, αλλά μόνο με την πρότασή του μέσω του αυτοσχεδιασμού. Έτσι λοιπόν, εν συντομία, αυτό που τελικά ακούμε είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτοί οι δυο μουσικοί συμφιλίωσαν φαινομενικά αντίθετες δυνάμεις. Δηλαδή, αφενός, η δομή του τραγουδιού, το μέτρο των 7/4. Και από την άλλη πλευρά, την ελευθερία να αυτοσχεδιάζουμε. Καταλήγουμε με ένα ωραίο παράδοξο της ρυθμιζόμενης ελευθερίας.

Τώρα, όμως, οι μουσικοί δεν είναι οι μόνοι που βιώνουν τη δύναμη της ρύθμισης και την ελευθερία επιλογής. Η προσωπική μας ταυτότητα, και ως εκ τούτου ο τρόπος που βιώνουμε τη μουσική, περιέχει επίσης αυτά τα δύο στοιχεία: εξωτερική εξουσία και εσωτερική  ελευθερία.

Νομίζω ότι είναι απολύτως αδιαμφισβήτητο να ισχυριζόμαστε ότι η ατομική ταυτότητά μας και η εμπειρία μας στη μουσική επηρεάζονται πάντοτε σε κάποιο βαθμό από την κοινωνία μας και τις δυνάμεις που υπάρχουν στην κοινωνία αυτή. Ο γάλλος φιλόσοφος Michel Foucault είχε μεγάλη επίγνωση της εξουσίας και πώς η δύναμη αυτή επηρεάζει τη ζωή μας στην κοινωνία. Και μια από τις πιο σημαντικές παρατηρήσεις του είναι ότι η εξουσία είναι παντού. Έτσι, όχι μόνο στις περιοχές που περιμένουμε την εξουσία, όπως στην πολιτική αρένα, στην αίθουσα του δικαστηρίου ή στην αστυνομία. Η δύναμη υπάρχει επίσης στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, στον τρόπο με τον οποίο δομείται η υγειονομική περίθαλψη και αναμφισβήτητα και στην τέχνη και στη μουσική. Και η παρατήρηση ότι η εξουσία είναι παντού έχει σοβαρές συνέπειες για τη σκέψη για την ατομική ταυτότητα. Θα συμπεράνουμε ότι η προσωπική μας ταυτότητα δεν είναι κάτι που είναι αυθεντικό, κάτι που επιλέγουμε. Αντίθετα, είναι το αποτέλεσμα των κοινωνικών δυνάμεων που απαιτούν από εμάς να δράσουμε, να σκεφτούμε και να είμαστε με ορισμένους τρόπους. Αυτό σημαίνει ότι ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε τη μουσική τελικά υπαγορεύεται από:

• αυτό που μας διδάσκει στο σχολείο για τη μουσική,
• τη μουσική που προβάλλεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης,
• τη μουσική που παίζεται σε αίθουσες συναυλιών
• τη μουσική που παίζεται σε χώρους όπως νυχτερινά μαγαζιά, θέατρα (μουσικής σκηνής) κτλ.

Όλες αυτές οι κοινωνικές εκφράσεις εξουσίας επηρεάζουν το πώς ακούμε τη μουσική, πώς παίζουμε μουσική και πώς κρίνουμε τη μουσική.

Έτσι, με τον τρόπο αυτό, η ταυτότητά μας και η εμπειρία της μουσικής μας παρέχονται από το εξωτερικό, ακόμα κι αν αισθάνεται ότι είναι σαφώς ατομική και αυθεντική. Συνεπώς, ο τρόπος που βιώνουμε τη μουσική είναι μια έκφραση της κοινωνικής εξουσίας με κάποιο τρόπο.

Οι μουσικοί χρησιμοποιούν μουσική γλώσσα που περιέχει ρυθμό, κλίμακες και χορδές οι οποίες, όπως και κάθε άλλη γλώσσα, είναι ένα είδος κοινωνικού φαινομένου. Οι μουσικές εμπειρίες είναι, όμως, κάτι παραπάνω από το αποτέλεσμα πλήρως καθορισμένων κοινωνικών δυνάμεων. Η Judith Butler, υποστήριξε ότι αν και η εμπειρία μας στην ταυτότητα επηρεάζεται στην πραγματικότητα από κοινωνικά και πολιτισμικά διαμορφωμένες δυνάμεις, υπάρχει ακόμα χώρος ελευθερίας και αυτοδιάθεσης. Χρησιμοποιεί τη λέξη αυτοσχεδιασμός για να περιγράψει το χώρο ή την ελευθερία που πρέπει να διαμορφώσουμε τη δική μας ταυτότητα.

«Ο εαυτός μας στη διαδικασία» είναι σε αυτή την έννοια σαν μια παράσταση στην οποία υπάρχουν περιορισμοί που νιώθεις με κάθε εμπειρία και κάθε προσπάθεια να εκφράσουμε τον εαυτό μας. Αλλά αυτοί οι ίδιοι περιορισμοί προσφέρουν ελευθερία, προσφέρουν τη δυνατότητα αυτοσχεδιασμού, να κάνουν κάτι ξεχωριστά νέο και αυθεντικό, κάτι που μπορούμε πραγματικά να καλέσουμε το δικό μας. Με αυτόν τον τρόπο, η φαινομενική σύγκρουση μεταξύ της κοινωνικής δύναμης και της ατομικής ελευθερίας γίνεται λιγότερο προβληματική και ακόμη και εποικοδομητική όταν σκεφτόμαστε τη μουσική και την ατομική ταυτότητα.

Ας σκεφτούμε έναν επαναστάτη punker, έναν hip hopper ή έναν λάτρη της όπερας. Η μουσική που ακούν, τα ρούχα που φορούν, ο τρόπος που μιλούν και οι φίλοι που έχουν, λένε μια ιστορία για το ποιοι είναι, λένε μια ιστορία για την ταυτότητά τους.

Τι εννοούμε όταν μιλάμε για ταυτότητα; Η ταυτότητά μας δεν είναι κάτι που είναι τελείως καθορισμένο ή πλήρως καθορισμένο. Αναγνωρίζουμε ποιοι είναι οι γονείς μας, τον τόπο που γεννιόμαστε, το σχολείο στο οποίο πήγαμε, τους φίλους που έχουμε και τις επιλογές που κάνουμε στη ζωή. Όλα αυτά συμβάλλουν στην ταυτότητά μας. Όλοι συνεισφέρουν σε ποιοι ήμασταν, ποιοι είμαστε και ποιοι μπορούμε να γίνουμε. Ονομάζουμε αυτή την προσέγγιση της ζωής στην ταυτότητα, την αφηγηματική ταυτότητα. Οι ταυτότητες μας είναι σαν μια αφήγηση, μια ιστορία που περιέχει πολλαπλά κεφάλαια και γραμμές πολλαπλών ιστοριών. Και ακριβώς όπως μια αφήγηση περιγράφει μια διαδικασία, αυτό συμβαίνει και τότε αυτό συμβαίνει, και ούτω καθεξής και ούτω καθεξής. Η ταυτότητά μας είναι επίσης μια διαδικασία. Στην αρχή δεν μπορούμε ούτε να δέσουμε τα δικά μας κορδόνια παπουτσιών, μετά από μερικά χρόνια μαθαίνουμε να διαβάζουμε και να γράφουμε. Υπάρχουν ορισμένα πράγματα που μας αρέσουν, όπως τα μαθηματικά ή ο αθλητισμός, και άλλα πράγματα που δεν μας αρέσουν, όπως η σχολική εργασία ή να τρώμε λαχανικά.

Η ταυτότητά μας είναι η ιστορία μας. Μια ιστορία που δεν είναι σταθερή και συνεχίζεται. Ή, με άλλα λόγια, η ταυτότητά μας είναι όπως το ονομάζει ο Simon Frith, η επεξεργασία του εαυτού μας. Αυτό που κάνει τη μουσική τόσο ενδιαφέρουσα και ξεχωριστή είναι ότι προσφέρει έναν τρόπο να βιώσουμε τον εαυτό μας κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της μουσικής ακρόασης, της μουσικής δημιουργίας  και της μουσικής εκτέλεσης . Αυτός ο εαυτός που βρίσκεται σε συνεχή κατάσταση.

Αλλά τι εννοούμε όταν θεωρούμε τη  μουσική ως μια εμπειρία ταυτότητας; Είναι δελεαστικό να σκεφτόμαστε ότι ακούμε μουσική επειδή επιβεβαιώνει με κάποιο τρόπο την ταυτότητά μας ή ικανοποιεί τις επιθυμίες μας. Έτσι για παράδειγμα, ας φανταστούμε μια νεαρή γυναίκα που είναι από τη φύση επαναστάτης. Δεν συμπαθεί την πολιτική, επειδή οι πολιτικοί είναι ψεύτες που ενεργούν μόνο από το δικό τους συμφέρον. Αντιπαθεί την νεοφιλελεύθερη οικονομία θεωρώντας τους τραπεζίτες εγωιστές που ικανοποιούν την απληστία τους εις βάρος των αναγκών άλλων ανθρώπων. Η γυναίκα αυτή επιλέγει να ακούσει μουσική punk επειδή οι ιδέες της μουσικής αυτής συμπίπτουν με τις ιδέες της γυναίκας αυτή. Η punk μουσική, λοιπόν, επιβεβαιώνει τις ιδέες της και ικανοποιεί τις επιθυμίες της.

Η μουσική είναι παντού γύρω μας. Έτσι, όταν βυθιστούμε σε ένα μουσικό τοπίο, η μουσική φαίνεται να κάνει πολύ περισσότερα από το να ικανοποιεί μόνο τις μουσικές επιθυμίες ή τις προτιμήσεις μας. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι η μουσική βοηθά πραγματικά να διαμορφώσει τις επιθυμίες, τις προτιμήσεις και τις ιδέες μας.

Η μουσική για μια φυλή στη Ρουάντα, δεν είναι κάτι που επιλέγουν τα άτομα της φυλής αυτής αφού έχουν καθιερώσει την ταυτότητά τους. Αντιθέτως, αποτελεί μέρος της ταυτότητάς τους. Το να είναι κάποιος μέλος αυτής της κοινότητας αποτελείται από να παίζει αυτή τη μουσική, να τραγουδά αυτή τη μουσική και να χορεύει σε εκείνη τη μουσική. Η συλλογική τους ταυτότητα είναι εν μέρει κατασκευασμένη, κατασκευασμένη και έμπειρη μέσω της μουσικής τους. Η μουσική είναι επομένως μια εκδήλωση συλλογικής ταυτότητας. Είμαστε μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας ή κοινότητας επειδή η μουσική μας δεσμεύει. Δεν παίζουμε τον Εθνικό Ύμνο κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων ή του Παγκοσμίου Κυπέλλου για να τον ακούσουμε παθητικά ή να ψυχαγωγήσουμε. Ο εθνικός ύμνος είναι ο τρόπος με τον οποίο αναγνωρίζουμε τη χώρα μας. Ενισχύει το αίσθημα συγγένειας μας. Ευχαριστούμε τον παίκτη του αθλητισμού επειδή είμαστε όλοι μέλη της ίδιας κοινότητας. Και αυτό μας φέρνει στο τέλος αυτής της διάλεξης.

Συνοψίζοντας, η ταυτότητα είναι μια διαδικασία. Και η μουσική αποτελεί μέρος αυτής της διαδικασίας. Ακούμε, χορεύουμε, παίζουμε μουσική όχι μόνο επειδή ικανοποιεί μια ανάγκη ή επιθυμία που έχουμε. Η μουσική είναι στην πραγματικότητα μια από τις δυνάμεις που διαμορφώνουν τις ιδέες, τις ανάγκες και τις επιθυμίες που έχουμε. Ακούμε τη μουσική επειδή είμαστε μέρος μιας ομάδας. Και είμαστε μέρος μιας ομάδας επειδή ακούμε μουσική.

Στο άρθρο αυτό θα συζητηθούν δύο πράγματα, το γεγονός ότι η μουσική είναι πανταχού παρούσα και ο ρόλος της μουσικής στην κοινωνία.

Ζούμε σε έναν ακουστικό πολιτισμό στον οποίο σχεδόν όλη η μουσική είναι διαθέσιμη οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας, λόγω των: Internet, iPods, Spotify και πολλών άλλων τεχνολογιών. Η ακρόαση της μουσικής είναι πιο συχνά διαθέσιμη από την τεχνολογία. Η ακρόαση γίνεται μέσω αυτών των υπηρεσιών και συσκευών, σε αντίθεση με προηγούμενους αιώνες, όταν οι άνθρωποι έπρεπε να πάνε σε συναυλίες για να βιώσουν μουσική.

Η μουσική είναι γύρω μας κάθε μέρα: από τη στιγμή που ξυπνάμε μέχρι να κοιμηθούμε τα αυτιά μας εκτίθενται στη μουσική. Το φαινόμενο αυτό αποκαλείται «μουσικοποίηση του πολιτισμού» («musicalization of culture») από τον Goerge Steiner ήδη από το 1971 [Steiner, George (1971). In Bluebeard’s Castle. New Haven: Yale University Press].

Ο Steiner μίλησε για τους αρνητικούς όρους αυτής της μουσικοποίησης. Θέλετε άγνωστες ψυχολογικές βλάβες λόγω της αύξησης του όγκου των μουσικών, της μονοτονίας και των επαναλαμβανόμενων ρυθμών. Λέγοντας αυτά αναφερόταν  κυρίως για την μουσική pop.

Εκτός από τις τεχνολογικές εξελίξεις, η οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση της κοινωνίας επηρεάζουν τον τρόπο παραγωγής, διανομής και ακρόασης της μουσικής.

Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση της κοινωνίας, επηρεάζει επίσης την μουσική που μπορούμε να ακούσουμε και πώς, πού και πότε μπορούμε να την βιώσουμε: Συγκεκριμένα, μια ευημερούσα ή φτωχή κοινωνία, ένα ανοιχτό ή περιοριστικό πολιτικό σύστημα, μια κοινωνική ομοιογενής ή ετερογενής κοινότητα επηρεάζουν τη σχέση μας με τη μουσική.

Το γεγονός ότι η μουσική εξαρτάται από τεχνολογικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις δεν σημαίνει ότι είναι απλά και σταθερά ένα αποτέλεσμα ή αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων.

Η μουσική διαδραματίζει ενεργό και δυναμικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας. Κάθε κοινωνία αποτελείται από και μέσα από πολλές διαφορετικές πρακτικές και η μουσική είναι μία από αυτές.

Η μουσική συν-δημιουργεί την κοινωνία μας. Μέσα από τη μουσική έχουμε κάποιες εμπειρίες. Τα Κατά Ματθαίον Πάθη του Johann Sebastian Bach μπορούν να προκαλέσουν θρησκευτικά ή πνευματικά συναισθήματα. Η μουσική μας δίνει πρόσβαση σε συγκεκριμένα συναισθήματα, είτε λυπημένα είτε ευχάριστα, επηρεάζοντας τη συμπεριφορά μας. Η μουσική που βάζουν οι DJ μας κάνουν να χορέψουμε. Η μουσική μπορεί να εκφράζει και να διανέμει συγκεκριμένες ιδέες για την πολιτική, το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τη θρησκεία κλπ. Μπορεί να δημιουργήσει κοινότητες αλλά και να τις καταστρέψει. Ακριβώς με αυτόν τον τρόπο η μουσική παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνία μας, είτε θετική είτε αρνητική.

Η μουσική επηρεάζει την καθημερινότητά μας, παρόλο που η επιρροή αυτή παραμένει συχνά απαρατήρητη.

Η μουσική οριοθετεί ένα χώρο: το γήπεδο, το λεωφορείο, το εμπορικό κατάστημα, το νυχτερινό μαγαζί κτλ. Η μουσική επιπρόσθετα επηρεάζει την ψυχολογική μας διάθεση.

Η μουσική όχι μόνο αντιδρά στις εξελίξεις στην κοινωνία, αλλά συμβάλλει ενεργά στο πώς σχεδιάζουμε την κοινωνία. Οι ιδέες, τα ιδανικά, οι ανησυχίες, ο τρόπος ζωής και ο τρόπος σκέψης εκφράζονται μέσω της μουσικής.