Επανάληψη
ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
- Στοιχεία προφορικού λόγου, επίσημο και ανεπίσημο ύφος
Παράδειγμα από την Τράπεζα:
Α) Ο συγγραφέας, στην παρακάτω παράγραφο του κειμένου, χρησιμοποιεί σε ορισμένες προτάσεις στοιχεία προφορικού λόγου.
α. Να επισημάνετε τις προτάσεις αυτές.
β. Να επαναδιατυπώσετε τις προτάσεις με τρόπο ώστε το ύφος να γίνει πιο επίσημο.
«Ο πρώτος κώδικας επικοινωνίας, δηλαδή η µητρική γλώσσα, είναι κοινωνικός θεσµός. Αυτό σηµαίνει ότι η γνώση της µητρικής γλώσσας και η καλή χρήση της είναι το κυριότερο µέσο ένταξης στην κοινότητα, εφόσον αποτελεί τη βασικότερη προϋπόθεση για επικοινωνία και για δηµιουργία σωστών και ολοκληρωµένων σχέσεων µε τα υπόλοιπα µέλη. Χρησιµοποιούµε την οµιλία για να έρθουµε σε επαφή µε τους άλλους. Για να µην είµαστε µόνοι ή αποξενωµένοι. Και από την άποψη αυτή, η κατάκτηση της γλώσσας µας βοηθάει να αποφύγουµε την αποµόνωση.»
Απάντηση: Η παράγραφος δεν έχει έντονα στοιχεία προφορικότητας. Μπορούμε όμως να απομονώσουμε τις φράσεις: 1) Για να μην είμαστε μόνοι ή αποξενωμένοι Επαναδιατύπωση σε πιο επίσημο ύφος: “για να αποφευχθεί η μοναξιά και η απομόνωση” Π.χ. η κατάκτηση της γλώσσας μας βοηθάει να αποφύγουμε την απομόνωση 2) Επαναδιατύπωση σε πιο επίσημο ύφος: “Η κατάκτηση της γλώσσας συντελεί στην αποφυγή της απομόνωσης”
Παρατήρηση: οι φράσεις προφορικού λόγου προσδίδουν αμεσότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα στο λόγο, καθιστούν το ύφος πιο οικείο και κεντρίζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
Β) Να επισημάνετε τρεις λέξεις ή φράσεις που δίνουν στο κείμενο επίσημο ύφος και να τις αποδώσετε με τρόπο ώστε το ύφος να γίνει ανεπίσημο:
«Αν τώρα σκεφθεί κανείς ότι η γλώσσα συµβαδίζει µε τον πολιτισµό, αντιλαµβάνεται ότι το πολιτιστικό στοιχείο είναι ένας πολύ σηµαντικός παράγοντας στη διαδικασία εκµάθησης των ξένων γλωσσών. Έχοντας επίγνωση του δεδοµένου αυτού, οι συγγραφείς των εγχειριδίων διδασκαλίας των ξένων γλωσσών περιλαµβάνουν πολλές πληροφορίες που αναφέρονται στο φυσικό περιβάλλον, στην οικονοµία, στην ιστορία, στη θρησκεία, στη λογοτεχνία, στους θεσµούς, στις αντιλήψεις, στον τρόπο ζωής, στα ήθη, τα έθιµα και τις αξίες της κοινότητας η οποία χρησιµοποιεί τη διδασκόµενη γλώσσα… »
Απάντηση: η γλώσσα συμβαδίζει με τον πολιτισμό=η γλώσσα ακολουθεί τον πολιτισμό Έχοντας επίγνωση του δεδομένου αυτού = γνωρίζοντας αυτό το δεδομένο οι συγγραφείς των εγχειριδίων= οι συγγραφείς των βιβλίων
2) Ενεργητική και παθητική σύνταξη (βλ. σχολικό βιβλίο Έκφραση-Έκθεση σ. 150) Παραδείγματα από την Τράπεζα:
Α) Να αιτιολογήσετε την επιλογή της ενεργητικής σύνταξης από τον ομιλητή. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.
«Η σάτιρα από τη µια µεριά ξεσκεπάζει την ανοησία και από την άλλη καυτηριάζει το κακό». Απάντηση: με την ενεργητική σύνταξη, δίνεται έμφαση στο υποκείμενο που ενεργεί (τονίζεται η σάτιρα και ο ρόλος της) και το ύφος είναι πιο ζωντανό και άμεσο. Παθητική σύνταξη: “Από τη μια μεριά ξεσκεπάζεται η ανοησία και από την άλλη καυτηριάζεται το κακό από τη σάτιρα”.
Β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή της παθητικής σύνταξης από τον ομιλητή. Να μετατρέψετε την σύνταξη σε ενεργητική. «Θα πρέπει να αναζητηθούν συστηµατικά νέοι τρόποι εκµάθησης ξένων γλωσσών».
Απάντηση: με την παθητική σύνταξη τονίζεται ότι το υποκείμενο παθαίνει κάτι ή δέχεται το αποτέλεσμα μιας ενέργειας, δηλαδή δίνεται έμφαση στην πράξη, το αποτέλεσμα της ενέργειας (η αναζήτηση νέων τρόπων εκμάθησης) και το ύφος είναι πιο τυπικό, απρόσωπο και επίσημο. Ενεργητική σύνταξη: “Θα πρέπει να αναζητήσουμε/αναζητήσουν συστηματικά νέους τρόπους εκμάθησης ξένων γλωσσών”.
- Αναφορική – ποιητική λειτουργία, μεταφορική και κυριολεκτική χρήση της γλώσσας (βλ. σχολικό βιβλίο Έκφραση-Έκθεση σσ. 44-47 και σ. 153)
Παράδειγμα από την Τράπεζα: Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.
“Ορισµένες παιδικές φιλίες διαρκούν µια ολόκληρη ζωή. Σε τέτοιες µακροχρόνιες φιλίες η σχέση συµβαίνει να είναι ισότιµη και κανένας φίλος να µην αναλαµβάνει έναν πιο σαφή ή σταθερό ρόλο. Συνήθως, οι νέοι που συντηρούν τις φιλικές τους σχέσεις για πολύ χρόνο έχουν κοινές αξίες, στάσεις και προσδοκίες. Η «κοινότητα» αυτή των «πιστεύω» και των «οραµάτων» αποτελεί τον συνεκτικό ιστό της φιλίας τους. Εποµένως, οι άνθρωποι που διατηρούν µακροχρόνια φιλία σπάνια έχουν εντελώς αντίθετους χαρακτήρες.”
Απάντηση: “η κοινότητα αυτή των πιστεύω ” “τον συνεκτικό ιστό της φιλίας” Με τη μεταφορική χρήση της γλώσσας ο λόγος γίνεται πιο παραστατικός, άμεσος και ενεργοποιείται το ενδιαφέρον του δέκτη, γιατί ο λόγος απευθύνεται στο συναίσθημα και προκαλεί συγκίνηση και αισθητική απόλαυση.
- Σχολιασμός της λειτουργίας σημείων στίξης
Παρατήρηση: τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται είτε για να δηλώσουν στο συγκεκριμένο σημείο μεταφορική χρήση του λόγου, είτε για να εκφράσουν σχόλιο του συγγραφέα (ειρωνικό, αποδοκιμαστικό, επικριτικό). Επίσης χρησιμοποιούνται, όταν μεταφέρονται αυτούσια τα λόγια κάποιου, όταν παραθέτουμε έναν τίτλο ή λέξεις/φράσεις που ανήκουν στο ειδικό λεξιλόγιο, σε κάποιο γλωσσικό ιδίωμα ή είναι νεολογισμοί.
Τα θαυμαστικά δηλώνουν συναίσθημα (θαυμασμό, ειρωνεία, απαξίωση, ενθουσιασμό). Παράδειγμα από την Τράπεζα:
Να αιτιολογήσετε τη χρήση εισαγωγικών στα παρακάτω αποσπάσματα: «Όπως, όµως, έχει επισηµάνει ο Μ. Τριανταφυλλίδης «οι διάλεκτοι ενός λαού είναι κι αυτές µια από τις πολυτιµότερες πηγές για τον πλουτισµό της γραφόµενης γλώσσας του και θα ήταν λάθος και ασυχώρετη στενοκεφαλιά, αν ήθελε κανείς να αποκλείσει από την κοινή γλώσσα καθεµιά όµορφη λέξη, έναν τύπο που εκφράζει κάτι ξεχωριστό, έναν ιδιωµατισµό, µόνο και µόνο γιατί έτυχε να είναι διαλεκτικός, Όλες οι ξένες γλώσσες έχουν πλουτιστεί από τα ιδιώµατα και πολλές φορές µάλιστα µεγάλοι λογοτέχνες συνειδητά εργάστηκαν γι’ αυτόν τον σκοπό». (Αυτούσια µεταφορά των λόγων του Μ. Τριανταφυλλίδη) «Αν και δεν είναι δυνατή η συστηµατική και γενικευµένη διδασκαλία των νεοελληνικών γλωσσικών διαλέκτων, όπως η ποντιακή ή η διδασκαλία των «ειδικών γλωσσών»…, δεν θα έπρεπε να αποκλειστούν από τη γλωσσική διδασκαλία ορισµένες ιδιωµατικές ή διαλεκτικές φράσεις των οποίων η χρήση έχει γενικευθεί.» (Ειδική ορολογία)
- Ειδικό λεξιλόγιο (βλ. σχολικό βιβλίο Έκφραση-Έκθεση σσ. 60-65)
Παράδειγμα από την Τράπεζα: Να επισημάνετε στο παρακάτω κείμενο λέξεις ή φράσεις ειδικού λεξιλογίου που να αφορούν στη γλώσσα. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.
«Οι νέοι έχουν την τάση να διαφοροποιούνται µε το ντύσιµο, την αισθητική του σώµατος, τη συµπεριφορά και τη γλώσσα. Η λεγόµενη γλώσσα των νέων αποτελεί κώδικα εξατοµικευτικό της οµάδας ηλικίας, γλωσσική παραλλαγή που διαφοροποιεί τους χρήστες της κατασκευάζοντας συγχρόνως τη συνοχή της οµάδας. Οι αποκλίσεις της γλώσσας των νέων, οι νεολογισµοί και οι γραµµατικές παραβιάσεις εκφράζουν τις αλλαγές στα πρότυπα συµπεριφοράς, τις ιδέες, τις αξίες και τους κανόνες της κοινωνίας. Με τους νεολογισµούς, τις ιδιωµατικές εκφράσεις και λέξεις, οι νέοι µεταδίδουν µηνύµατα διάκρισης από τις παλιότερες γενιές, εκφράζουν αµφισβήτηση αρχών και αξιών. »
Απάντηση: νεολογισμοί, κώδικας, ιδιωματικές εκφράσεις. Οι παραπάνω λέξεις ανήκουν στο ειδικό λεξιλόγιο της γλωσσολογίας. Η χρήση τους προσδίδει επιστημονική ακρίβεια στο περιεχόμενο του κειμένου και επισημότητα στο ύφος.
Συνοχή και συνεκτικότητα
- Συνοχή είναι ο τρόπος σύνδεσης των προτάσεων, των περιόδων και των παραγράφων ενός κειμένου μεταξύ τους, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ομαλή μετάβαση από τη μια ιδέα στην άλλη χωρίς χάσματα και κενά.
- Η συνοχή επιτυγχάνεται με:
α) με διαρθρωτικές (συνδετικές) λέξεις ή φράσεις που δηλώνουν διάφορες επιρρηματικές σχέσεις[1]
β) με επανάληψη μιας λέξης ή φράσης.
Π.χ. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί κάποιος είναι ανάλογη του μορφωτικού του επιπέδου. Έτσι, γενικά παρατηρείται ότι τα άτομα με υψηλό μορφωτικό επίπεδο χειρίζονται με μεγαλύτερη άνεση τον λόγο.
γ) με την παράλειψη μιας λέξης / φράσης που ήδη αναφέρθηκε. (Η σύνδεση εδώ γίνεται νοηματικά)
Π.χ. Οι γλώσσες είναι σαν ζωντανοί οργανισμοί. Δέχονται και αφομοιώνουν (εννοεί οι γλώσσες) ο, τι είναι χρήσιμο σ’ αυτές και αποβάλλουν ό,τι είναι άχρηστο.
δ) με αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία ή με άλλη συνώνυμη λέξη.
Π.χ. – Οι σπουδαίες ανακαλύψεις είναι καρπός πολύχρονων και επίμονων ερευνών που διεξήγαγαν ευφυείς επιστήμονες. Δικαίως αυτοί (= οι επιστήμονες) θεωρούνται ευεργέτες της ανθρωπότητας.
ε) με λέξη / φράση που αναφέρεται σε προηγούμενο νόημα.
Π.χ. Το σχολείο μας αποφάσισε να διοργανώσει ένα πολιτιστικό τριήμερο. Η πρωτοβουλία αυτή… (αντικαθιστά όλη την προηγούμενη φράση).
Στ) με τη χρήση συνυπώνυμων ή υπερώνυμων λέξεων.
Π.χ. Ο καθηγητής, ο γιατρός, ο δικηγόρος (συνυπώνυμα) – Ο επαγγελματίας (υπερώνυμο)
ζ) με τη διατήρηση ενιαίου ύφους στο κείμενο.
| Διαρθρωτικες λεξεις/φρασεις | |
| δηλώνουν: | ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ |
| αντίθεση | Όμως, εντούτοις, ενώ, ωστόσο, αντίθετα, αν και, παρ’ όλα αυτά, κ.ά. |
| συμπέρασμα ή αποτέλεσμα | Λοιπόν, επομένως, ώστε, άρα, συμπερασματικά, κατά συνέπεια κ.ά. |
| επεξήγηση | Δηλαδή, με άλλα λόγια, ειδικότερα, εξηγώντας, μια ερμηνεία είναι κ.ά. |
| αιτία | Επειδή, γιατί, εφόσον, μια και, λόγω του ότι, εξαιτίας κ.ά. |
| χρόνο | Μετά, ύστερα, αργότερα, πριν να, ταυτόχρονα, στη συνέχεια κ.ά. |
| παραδειγμα | Π.χ., λόγου χάρη, για παράδειγμα, όπως κ.ά. |
| συγκριση | Παρόμοια, αντίστοιχα, με τον ίδιο τρόπο, τόσο…όσο. Κ.ά. |
| προσθηκη | Επίσης, επιπλέον, ακόμη, εκτός απ’ αυτό, παράλληλα, άλλωστε, εξάλλου κ.ά. |
| εμφαση | Αξίζει να σημειωθεί, το πιο σημαντικό, προπάντων, θα ήθελα να τονίσω, κ.ά. |
| όρο / προϋποθεση | Με την προϋπόθεση ότι, με τον όρο ότι, εκτός αν, αν, σε περίπτωση που, υπό αυτές τις συνθήκες κ.ά. |
| απαρίθμηση | Πρώτον, δεύτερον, … κατ’ αρχάς, αρχικά, τέλος κ.ά. |
| τοπο | Πάνω, κάτω, εδώ, εκεί, μέσα, έξω, ανάμεσα, στο βάθος κ.ά. |
| γενίκευση | Γενικά, κατά κύριο λόγο, συνήθως, τις περισσότερες φορές κ.ά. |
| σκοπό | Για να, με σκοπό να, προκειμένου να, κύριος σκοπός είναι κ.ά. |
| αναλογία / ομοιότητα | Όπως, σαν, ομοίως, κατ’ ανάλογο τρόπο κ.ά. |
| διάζευξη | Ή…ή, είτε… είτε |
| βεβαίωση / πιθανότητα | Είναι βέβαιο, αναμφίβολα, χωρίς αμφιβολία, πραγματικά, είναι αλήθεια, κατά γενική ομολογία, ίσως, πιθανόν κ.ά. |
| ταξινόμηση / διαιρεση | Αφενός… αφετέρου, από τη μια… από τη άλλη κ.ά. |
Παράδειγμα για το πως επιτυγχάνεται η συνοχή στην παρακάτω παράγραφο:
Σε πορισμένες περιοχές του πλανήτη ο κίνδυνος εξαφάνισης αρκετών γλωσσών είναι ιδιαίτερα αυξημένος. Κατά κύριο λόγο ο κίνδυνος αυτός οφείλεται στην ευρείας κλίμακας επιβολή ορισμένων «ισχυρών» γλωσσών, η οποία έχει επέλθει εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης και της επέκτασης των μέσων επικοινωνίας στις μέρες μας. Έτσι, σε περιοχές όπου πλήθος γλωσσών συνυπάρχουν ανταγωνιστικά σε περιορισμένο γεωγραφικό χώρο, αρκετές από αυτές παραγκωνίζονται και απειλούνται άμεσα με αφανισμό. Αυτό βέβαια θα είναι καταστροφικό τόσο για τον «τοπικό» όσο και για τον παγκόσμιο πολιτισμό.
Οι περίοδοι της παραπάνω παραγράφου συνδέονται μεταξύ τους με τους εξής τρόπους:
-με τις διαρθρωτικές φράσεις και λέξεις: Κατά κύριο λόγο (έμφαση), Έτσι (συμπέρασμα), βέβαια (βεβαίωση)
-με την επανάληψη της λέξης κίνδυνος (1η και 2η περίοδος) και γλωσσών (1η, 2η και 3η περίοδο)
-με την αντωνυμία Αυτό (4η περίοδος), που αντικαθιστά τις προτάσεις «αρκετές από αυτές παραγκωνίζονται και απειλούνται άμεσα με αφανισμό» (3η περίοδος)
[1] Βλέπε πιο κάτω τον πίνακαhttps://blogs.sch.gr/ivanapc/files/2024/01/ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ-ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ-Βοηθητικό-υλικό-Πρώτο-ερώτημα-εκθεσης-Α-λυκείου-2.docx