… ο τόπος που γεννήθηκα και μ΄ έχει αναθράψει,

καρδιά και νου παντοτινά , θαρρώ πως μου΄ χει κλέψει.

Από το Ηράκλειο αν ακολουθήσουμε το δρόμο προς τα νοτιοανατολικά και περνώντας μπροστά από την Κνωσό, σε απόσταση περίπου 27 χιλιομέτρων θα φτάσουμε στο όμορφο χωριό των Ζωφόρων.

Χάνεται στο βάθος του χρόνου η αρχή του  πρώτου οικισμού που βρίσκονταν εδώ . Το πότε ακριβώς πρωτοκατοικήθηκαν οι Ζωφόροι δεν μας είναι γνωστό. Σίγουρα πάντως κατοικούνταν στην Υστερομινωική περίοδο και αποτελούσε τμήμα της χώρας των Αρκάδων.

Άνθρωποι από διαφορετικά μέρη, γείτονες στα σπίτια και στα χωράφια, ανακατεύτηκαν στον ίδιο χώρο με τις πολλές μνήμες και τα ίδια προβλήματα. Κόσμος προκομένος οι παλιοί,αλλά φτωχοί, με μεγάλες φαμίλιες. Καλοί πατριώτες και αγωνιστές.  Το δείξανε στους πολέμους, στην κατοχή και στην αντίσταση. Το φανερώνει το ηρώο στην βόρεια είσοδο του χωριού.. Γέμισαν την περιοχή μας σιγά σιγά με αμπέλια και ελιές. Σκάψιμο στην αρχή με τα χέρια ακόμα και στα ξένα αμπέλια, μια δυο ώρες δρόμο με τα πόδια, με το σκαπέτι στον ώμο, το καμπανί με την καστανιά στο χέρι… Κάμποσοι γίνανε μετανάστες, για καλύτερη τύχη, Αυστραλία , Αμερική…

Τα σπίτι φτωχικά μα όμορφα. Στις αυλές οι γλάστρες, βασιλικοί, βιγκόνιες, γαρυφαλιές, απ΄ όλα. Κι έπρεπε να κουβαλάνε το νερό από το Κάτω Πιγάδι, με τα σταμνιά στο ώμο. Μέσα καθαρά και περιποιημένα.Και δώστου ασβέστωμα μέσα κι έξω. Οι άντρες μετά τη δουλεία στα καφενεία. Οι γυναίκες στα κατώφλια, βελονάκια, καρικώματα και …κουβέντες. Τα παιδιά στα καλτερίμια και στους δρόμους με τα αξέχαστα παλιά παιχνίδια. Οι ζωφοριανοί δούλεψαν, πάλεψαν. Έκαναν καινούρια σπίτια, έπιασαν καινούριες δουλειές, άρχισαν να στέλνουν τα παιδιά στα γράμματα. μπήκαν οι πρώτοι στα Πανεπιστήμια γύρω στα 70.

Οι Ζωφόροι (κάτοικοι 341 το 2001) είναι χωριό στην επαρχία Πεδιάδας και έδρα ομώνυμου Δημοτικού διαμερίσματος (με μοναδικό οικισμό τους Ζωφόρους) του Δήμου Θραψανού, στο Νομό Ηρακλείου. Βρίσκεται σε πεδινή περιοχή  σε απόσταση 27 χιλιομέτρων νοτιοανατολικά από το Ηράκλειο. Οι περισσότεροι Ζωφοριανοί δεν  κατοικούν στο χωριό τους αλλά στο Ηράκλειο, στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη,στην Αμερική, στην Αγγλία, στη Γερμανία,στη Γαλλία,στο Βέλγιο,και στην Αυστραλία. ¨Όσοι μένουν στο χωριό τους  ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία (παράγεται ελαιόλαδο, σταφίδα). Από πολιτιστική και λαογραφική άποψη ενδιαφέρον έχει το έθιμο του ραντίσματος των αμπελιών με αγιασμό την ημέρα του Αγίου Τρύφωνος (την 1η Φεβρουαρίου) . Στον οικισμό λειτουργούσε μονοτάξιο Δημοτικό Σχολείο έως το 2008. Τώρα όσα παιδιά πηγαίνουν στο Δημοτικό Σχολείο φοιτούν στο Δημοτικό του Θραψανού

Πολιούχος εκκλησία του χωριού είναι  ο Άγιος Ιωάννης. Εδώ στις 29 κάθε Αυγούστου εορτάζεται η αποτομή της κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου.Οι χωριανοί την ημέρα αυτή νηστεύουν ακόμα και το λάδι. Το απόγευμα όμως με τη δύση του ήλιου ανοίγουν οι ξυλόφουρνοι με το μυρωδάτο ψητό και ακολουθεί το ξακουστό ,στην περιοχή, πανηγύρι του Άϊ – Γιαννιού. Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Ριγολόγου, είναι βασιλικού ρυθμού, κτισμένη κατά την Τουρκοκρατία πριν το 1800. Ονομάζεται έτσι γιατί, όπως πιστεύουν, αν δε νηστέψει κάποιος τη μέρα της γιορτής του Αγίου, στις 29 Αυγούστου, τον πιάνουν ρίγη και υψηλός πυρετός.

Στο χωριό βρίσκεται επίσης η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, βυζαντινού ρυθμού. Παλιός ναός από την εποχή της τουρκοκρατίας. Λέγεται ότι όταν οι Τούρκοι θέλησαν να κάψουν την εικόνα του Αγίου, η εικόνα δεν έπαθε απολύτως τίποτα. Στην ίδια εκκλησία, του προστάτη του χωριού, λέγεται ότι υπήρχε μια καμπάνα χρυσή, την οποία έκρυψαν οι κάτοικοι για να μην την ανακαλύψουν οι Τούρκοι και που δεν έχει βρεθεί ακόμη.

Ενώ σύγχρονος ναός είναι αυτός της Αναλήψεως. Τέλος, στα δυτικά του χωριού υπάρχει και η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (εξωκλήσι). Πριν λίγα χρόνια βρέθηκε το εικόνισμα της Παναγίας, στα ερείπια μιας πολύ παλιάς εκκλησίας και εκεί επάνω χτίστηκε η καινούρια.

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό ήταν φέουδο του Ανδρέα Κορνάρου και το δώρισε στην ανιψιά του, κόρη του Βιτσέντζου Κορνάρου, ο οποίος πιστεύεται ότι έγραψε τον “Ερωτόκριτο”. Στην απογραφή του Καστροφύλακα οι Ζωφόροι αναφέρονται με την ονομασία Sofforus με 109 κατοίκους. . . Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στο χωριό κατοικούσαν κυρίως Τούρκοι, στην περιοχή που σήμερα λέγεται Αρχοντικά. Γύρω από την περιοχή των Ζωφόρων πριν 500 χρόνια υπήρχαν έλη και στάσιμα νερά.

Η ονομασία του χωριού προέρχεται πιθανότατα από το “ζωή +φέρω” και υποδηλώνει ότι οι κάτοικοι του χωριού με το να κατοικήσουν εκεί το γέμισαν ζωή.

Στη διάρκεια της ναζιστικής επέλασης, στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Γερμανοί προσπάθησαν να βομβαρδίσουν από αέρος τον τόπο αυτό, όμως κατά θαυμαστό τρόπο ένα σύννεφο καπνού τους εμπόδισε και έτσι οι Ζωφόροι δε βομβαρδίστηκαν. Πολλές βόμβες όμως έπεσαν γύρω από το χωριό τα σημάδια των οποίων είναι εμφανή ακόμα και σήμερα. Κατά την κατοχή  οι Γερμανοί δεν έμεναν στο χωριό, έμεναν στο Καστέλλι και στον Θραψανό, απαρετήτως όμως δυο φορές την βδομάδα έκαναν έφοδο στο χωριό και έπαιρναν προμήθιες όπως λάδι,κότες, γουρούνια ακόμα και παξημάδια από τους φούρνους των Ζωφοριανών.

Το χωριό αποτελούσε κοινότητα της επαρχίας Πεδιάδας έως το 1998 που με το σχέδιο Καποδίστρια έγινε δημοτικό διαμέρισμα Δήμου Θραψανού. Βρίσκεται 27 χμ. νοτιοανατολικά του Ηρακλείου, σε πεδινή περιοχή. Σύμφωνα με την απογραφή του 1991 έχει 297 κατοίκους που ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκαλλιέργεια και την αμπελοκαλλιέργεια.

Το όνομα του χωριού είναι σύνθετο από τις λέξεις ζωή και φέρω. Πιθανόν η ονομασία του να προέρχεται από τους πρώτους κατοίκους του που «έφεραν ζωή» στην περιοχή με τη δημιουργία του χωριού. Το χωριό αναφέρεται από τον «Καστροφύλακα» Sofforus με 109 κατοίκους.

Κατά την Τουρκοκρατία εδώ κατοικούσαν πολλοί Τούρκοι και λίγες χριστιανικές οικογένειες. Σε περιοχή γύρω στο χωριό που ονομάζεται Αρχοντικά υπήρχαν την εποχή εκείνη τα σπίτια των Τούρκων.

….