1. Πώς ξαναπήραν οι Βυζαντινοί την Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους;

Οι Φράγκοι μετά που πήραν τους θησαυρούς της Πόλης δεν ενδιαφέρονταν πλέον γι’ αυτήν. Τότε βρήκε ευκαιρία ο Μιχαήλ Η’ ο Παλαιολόγος και έδωσε εντολή σε δικούς του ανθρώπους να την παρακολουθούν για να βρουν ευκαιρία να την πάρουν πίσω χωρίς πόλεμο. Πράγματι, το 1261 ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος μπήκε μέσα από ένα αφύλακτο άνοιγμα στα τείχη και την κατέλαβε χωρίς καμία αντίσταση. Ο Μιχαήλ Η’ ο Παλαιολόγος στέφτηκε αυτοκράτορας και κατάφερε μάλιστα να πάρει πίσω και αρκετά ελληνικά εδάφη από αυτά που είχαν κατακτήσει οι Φράγκοι.

2. Ποια προβλήματα δημιουργήθηκαν στα χρόνια που η Πόλη ήταν στα χέρια των Λατίνων;

Στα χρόνια που η Πόλη ήταν στα χέρια των Λατίνων, κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να λύσει τα προβλήματα των κατοίκων της. Τα ταμεία του κράτους ήταν άδεια, τα κτίσματα έγιναν ερείπια και από τους θησαυρούς της Πόλης άλλοι καταστράφηκαν και άλλοι είχαν μεταφερθεί στη Δύση. Οι Φράγκοι της Δύσης από τότε έγιναν μισητοί και ανεπιθύμητοι για όλους τους Βυζαντινούς.

3. Ποιοι απειλούσαν την Πόλη από Ανατολή, Βορρά και Δύση;

Στην Ανατολή η Πόλη κινδύνευε από τους Τούρκους, στο Βορρά την απειλούσαν Σέρβοι και Βούλγαροι ενώ στη Δύση εχθροί της Πόλης ήταν οι Φράγκοι και οι Βενετοί

1. Ποιο πρόβλημα δημιουργήθηκε όταν οι Σελτζούκοι κατέλαβαν τα Ιεροσόλυμα;

   Πώς προσπάθησε να το λύσει ο Αλέξιος ο Α’;

Όταν οι Σελτζούκοι κατέλαβαν τα Ιεροσόλυμα, οι χριστιανοί που επισκέπτονταν την ιερή αυτή πόλη κινδύνευαν να τους συλλάβουν, να τους ληστέψουν και να τους βασανίσουν. Ο Αλέξιος Α’ ο Κομνηνός σκέφτηκε τότε να ζητήσει βοήθεια από τον πάπα της Ρώμης, καθώς το Βυζάντιο δεν μπορούσε να λύσει το πρόβλημα.

2. Τι ήταν οι σταυροφορίες; Πώς ξεκίνησαν;

Ο πάπας ζήτησε από τους άρχοντες της Δύσης να βοηθήσουν ώστε να απελευθερωθούν οι Άγιοι Τόποι από του Σελτζούκους. Αυτοί όμως αντί να βοηθήσουν το Βυζάντιο οργάνωσαν μόνοι τους εκστρατείες εναντίον των Σελτζούκων για να κρατήσουν δικά τους όσα μέρη ελευθερώσουν. Τις εκστρατείες αυτές τις ονόμασαν σταυροφορίες.

3. Τι συνέβη στην 4η σταυροφορία;

Στην 4η σταυροφορία οι σταυροφόροι συγκεντρώθηκαν στη Βενετία. Σκοπός τους ήταν να περάσουν απέναντι στην Αίγυπτο και στη συνέχεια να κατευθυνθούν προς τα Ιεροσόλυμα. Οι Βενετοί θα έβαζαν τα καράβια μαζί με τα πληρώματά τους και θα έπαιρναν σαν αντάλλαγμα τα μισά εδάφη και τα μισά λάφυρα. Ένας αυτοκράτορας του Βυζαντίου όμως που είχε χάσει το θρόνο του, ο Αλέξιος Άγγελος, τους πρότεινε πολλά χρήματα και δώρα για να τον βοηθήσουν να ξαναπάρει πίσω το θρόνο. Έτσι οι σταυροφόροι, αντί να πάνε στα Ιεροσόλυμα πήγαν στην Κωνσταντινούπολη και την κατέλαβαν. Επί τρεις μέρες λεηλατούσαν και κατέστρεφαν την Πόλη, ενώ χάθηκαν και πολλές ανθρώπινες ζωές. Πήραν μέχρι και τα ιερά σκεύη από την Αγία Σοφία.

1. Ποιοι ήταν οι Σελτζούκοι Τούρκοι και πώς απειλούσαν το Βυζάντιο;

Ήταν ένας λαός ασιατικής καταγωγής που εμφανίστηκε τον 11ο αιώνα στα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου και το απειλούσε. Πολλοί από αυτούς υπηρετούσαν ως μισθοφόροι κοντά στους Άραβες από τους οποίους πήραν και τη μουσουλμανική θρησκεία. Με αρχηγό τον Αρπ-Ασλάν, κατέκτησαν πολλές ανατολικές περιοχές του Βυζαντίου, καθώς τα σύνορα εκεί ήταν σχεδόν αφύλακτα. Τελικός σκοπός τους όμως ήταν η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης.

2. Τι ξέρεις για τη μάχη στο Ματζικέρτ;

Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ’ ο Διογένης, παρά τις οικονομικές δυσκολίες του Βυζαντίου οργάνωσε στρατό και τον οδήγησε ο ίδιος για να αντιμετωπίσει τους Σελτζούκους. Στην μάχη του Ματζικέρτ όμως, το 1071 μ.Χ. ο στρατός αυτός έπαθε μεγάλη καταστροφή και ο ίδιο ο Ρωμανός πιάστηκε αιχμάλωτος. Έτσι οι Τούρκοι κατέλαβαν ολόκληρη σχεδόν τη Μικρά Ασία και έκοψαν τους δρόμους επικοινωνίας του Βυζαντίου με την Ανατολή.

3. Πώς απείλησαν το Βυζάντιο οι Νορμανδοί; Από ποιους ζήτησαν βοήθεια οι Βυζαντινοί να τους αντιμετωπίσουν και με ποιους όρους;

Όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Αλέξιος ο Α’ ο Κομνηνός, ένας νέος λαός που κατέβηκε από τη Βόρεια Ευρώπη και τη Σκανδιναβία επιτέθηκε στο Βυζάντιο. Ήταν πολύ ικανοί ναυτικοί και εκμεταλλεύτηκαν και τα προβλήματα του Βυζαντίου με τους Σελτζούκους Τούρκους. Έτσι κατέκτησαν εύκολα τη νότια Ιταλία, πέρασαν στη Βαλκανική χερσόνησο και κινήθηκαν εναντίον της Θεσσαλονίκης, της Πελοποννήσου και της Κωνσταντινούπολης. Ο Αλέξιος τότε ζήτησε τη βοήθεια των Βενετών για να τους αντιμετωπίσει, δίνοντας   ως αντάλλαγμα εμπορικά προνόμια στη Μεσόγειο και στα Βυζαντινά λιμάνια. Ακόμη τους επέτρεψε να εγκατασταθούν έξω από τα τείχη της Πόλης σε δική τους συνοικία χωρίς να πληρώνουν φόρους. Έτσι το Βυζάντιο νίκησε τους Νορμανδούς και τους απομάκρυνε από τα Βαλκάνια.

1. Ποιες λανθασμένες αποφάσεις οδήγησαν το Βυζάντιο στην παρακμή;

Τα τελευταία χρόνια της Μακεδονικής Δυναστείας   οι αυτοκράτορες πήραν λανθασμένες αποφάσεις που δημιούργησαν πολλά προβλήματα και οδήγησαν το Βυζάντιο σε παρακμή. Οι σημαντικότερες από αυτές ήταν:

α) Κατάργησαν τον «Αλληλέγγυο» νόμο που προστάτευε του φτωχούς μικροκαλλιεργητές από τους «δυνατούς» και από τη βαριά φορολογία.

β) Σταμάτησαν να δίνουν γη στους Ακρίτες για τη φύλαξη των συνόρων και επέτρεψαν και την πώληση της γης που είχαν ήδη σε «δυνατούς» ενώ παλιά αυτό απαγορευόταν.

γ) Προσέλαβαν ξένους μισθοφόρους για το στρατό επειδή πίστευαν ότι έτσι θα εξοικονομήσουν χρήματα.

2. Τι συνέπειες είχαν τα μέτρα που πάρθηκαν για τους αγρότες και τους ακρίτες;

Οι αγρότες έμειναν απροστάτευτοι απέναντι στους «δυνατούς» και τη βαριά φορολογία, δημιουργούσαν ταραχές και ένιωθαν το κράτος και την πρωτεύουσα εχθρούς τους. Οι ακρίτες που δεν μπορούσαν πια να παίρνουν δωρεάν γη και να την καλλιεργούν χωρίς να πληρώνουν φόρο, κινδύνευαν να γίνουν δούλοι από τα χρέη γι’ αυτό συχνά πουλούσαν τα χωράφια τους στους «δυνατούς» και πήγαιναν στις πόλεις να αναζητήσουν εργασία.

3. Ποια προβλήματα αντιμετώπισε η οικονομία, η ναυτιλία και το εμπόριο;

Τα έσοδα του κράτους ήταν πια λιγότερα από τα έξοδα. Γι’ αυτό η ναυτιλία και ιδίως το πολεμικό ναυτικό παραμελήθηκαν και η ασφάλεια και το εμπόριο δόθηκαν με συμφωνίες στους Βενετούς και άλλες ιταλικές πόλεις που είχαν τεράστια ναυτική δύναμη. Όμως αντί να βελτιωθεί η οικονομία του κράτους χειροτέρευσε, ενώ το Βυζάντιο δεν μπορούσε πια να προστατευτεί από τους εχθρούς που απειλούσαν και παραβίαζαν τα σύνορά του. Ακόμη, η εξάρτησή του από τους ξένους  μεγάλωνε όλο και περισσότερο.

1. Πώς ζούσαν οι κάτοικοι στην ύπαιθρο;

Οι κάτοικοι της υπαίθρου ζούσαν σε χωριά, κωμοπόλεις και μικρούς οικισμούς γύρω από αυτά. Τα περισσότερα χωριά ήταν χτισμένα σε πλαγιές λόφων δίπλα σε πηγές. Στο κέντρο κάθε χωριού υπήρχε μία πλατεία και μία εκκλησία, όπου τη μέρα της γιορτής του πολιούχου γινόταν μεγάλο πανηγύρι. Γιορτές έκαναν ακόμη στα ξωκλήσια, ιδίως την άνοιξη και το καλοκαίρι.

2. Πώς ήταν τα σπίτια των πλουσίων και των φτωχών της υπαίθρου;

          Ποια ήταν τα απαραίτητα είδη διατροφής τους;

Οι πιο φτωχοί έμεναν σε ισόγειες στενάχωρες κατοικίες με χαμηλές πόρτες και μικρά παράθυρα. Οι πλούσιοι ζούσαν σε διώροφα σπίτια με κεραμίδια, εξωτερική σκάλα και μπαλκόνια. Στα υπόγεια και σε άλλες αποθήκες υπήρχαν πατητήρια, κελάρια, καρποί και τρόφιμα. Τα βασικά είδη διατροφής για όλους ήταν το σιτάρι, το λάδι και το κρασί.

3. Πώς ζούσαν οι γυναίκες στην ύπαιθρο;

Οι γυναίκες είχαν αναλάβει τη φροντίδα των παιδιών και του σπιτιού, ενώ από τις γεωργικές εργασίες έπαιρναν μέρος μόνο στο μάζεμα των καρπών. Στο σπίτι ύφαιναν και κεντούσαν ενώ μερικές εργάζονταν και εκτός σπιτιού σε εργαστήρια και καταστήματα.

4. Πού ανήκε η καλλιεργήσιμη γη της υπαίθρου;

Η καλλιεργήσιμη γη ανήκε είτε σε μικροϊδιοκτήτες που είχαν λίγα και μικρά χωράφια, είτε σε δυνατούς που είχαν πολλά και μεγάλα χωράφια.

5. Τι ήταν η κοινόχρηστη περιοχή κάθε χωριού;

Ήταν μια περιοχή γύρω από κάθε χωριό με δάση και βοσκοτόπια   από όπου οι κάτοικοι του χωριού προμηθεύονταν ξύλα και έβοσκαν τα ζώα τους.

6. Με τι ασχολούνταν κυρίως η κάτοικοι των στεριανών χωριών και των νησιών;

Οι κάτοικοι των στεριανών χωριών ήταν κυρίως γεωργοί και κτηνοτρόφοι ενώ στα νησιά ασχολούνταν κυρίως με το ψάρεμα και τη ναυτιλία. Υπήρχαν όμως και τεχνίτες, μεταφορείς και έμποροι.

1. Τι πέτυχαν οι αυτοκράτορες της Μακεδονικής Δυναστείας από τον 9ο ως τον 11ο αιώνα για την αντιμετώπιση των εξωτερικών θεμάτων;

α) Οργάνωσαν το στρατό και ελευθέρωσαν πολλά εδάφη

β) Έκλεισαν συμφωνίες ειρήνης με γειτονικούς λαούς   και διέδωσαν τον χριστιανισμό σε αυτούς τους λαούς.

γ) Ξαναπήραν από τους Σαρακηνούς τον έλεγχο της θάλασσας και τα βυζαντινά πλοία έπλεαν ξανά με ασφάλεια στο Αιγαίο, την Αδριατική και τη Μεσόγειο θάλασσα.

2. Ποια μέτρα πήραν για τα παρακάτω:

   α)   τη διοίκηση των θεμάτων

   β)   το εμπόριο και τη βιοτεχνία

   γ)   την προστασία των φτωχών γεωργών

α) Οργάνωσαν καλύτερα τα «θέματα» και πρόσθεσαν και νέα από τις περιοχές που απελευθέρωσαν. Έφεραν την ειρήνη μετά την εικονομαχία και καθόρισαν με νέους νόμους τα καθήκοντα των αρχόντων και τις σχέσεις του κράτους με την εκκλησία.

β) Με το «Επαρχιακό βιβλίο» ρύθμισαν τα ζητήματα του εμπορίου και της βιοτεχνίας και έβαλαν όριο στο κέρδος που μπορούσε να έχει ο κάθε επαγγελματίας.

γ) Βοήθησαν τους φτωχούς γεωργούς με έναν νόμο που έλεγε ότι αν δεν μπορούσαν να πληρώσουν τους φόρους τους, την υποχρέωση αυτή αναλάμβαναν οι πλούσιοι γαιοκτήμονες ( «Αλληλέγγυος» νόμος)

3. Γιατί η περίοδος αυτή ονομάστηκε «χρυσή εποχή του Βυζαντίου»;

Η περίοδος αυτή ονομάστηκε «χρυσή εποχή του Βυζαντίου» γιατί αναπτύχθηκε η γεωργία, η βιοτεχνία, το εμπόριο και η ναυτιλία και το Βυζάντιο απέκτησε ξανά πλούτο και δόξα.

1. Ποιες αποφάσεις προκάλεσαν σοβαρές ταραχές στην αυτοκρατορία τον 8ο αιώνα;

Απαγορεύτηκε η προσκύνηση των εικόνων και υποχρεώθηκαν οι μοναχοί και οι ιερείς να υπηρετούν στο στρατό πριν πάρουν το θρησκευτικό τους αξίωμα.

2. Τι ήταν οι εικονομάχοι και οι εικονολάτρες;

Εικονομάχοι ήταν όσοι πίστευαν ότι δεν πρέπει να προσκυνούμε και να λατρεύουμε τις εικόνες.

Εικονολάτρες ήταν αυτοί που υπερασπίζονταν την λατρεία των εικόνων.

3. Ποιες ήταν οι συνέπειες της εικονομαχίας; Πόσο κράτησε;

Η διαμάχη ανάμεσα σε εικονομάχους και εικονολάτρες ονομάστηκε εικονομαχία και κράτησε περίπου έναν αιώνα. Οι συνέπειες ήταν πολύ δυσάρεστες για όλους:

α) Πολλοί άνθρωποι φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν ή έχασαν τη ζωή τους.

β) Έκλεισαν πολλοί ναοί και μοναστήρια ενώ καταστράφηκαν και πολλά έργα τέχνης όπως εικόνες και ψηφιδωτά.

γ) Διαταράχθηκαν οι σχέσεις ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Δύση, η οποία υποστήριξε τους εικονολάτρες.

δ) Ο Λέων ο Γ’ παρόλο που έσωσε την πόλη και το Βυζάντιο από τους Άραβες έχασε τη δόξα του και θεωρήθηκε υπεύθυνος για την εικονομαχία που δημιούργησε τόσα προβλήματα.

4. Πώς σταμάτησε η εικονομαχία;

         Ποια σημαντική γιορτή της Ορθοδοξίας συνδέεται με αυτό το γεγονός;

Η εικονομαχία σταμάτησε όταν η αυτοκράτειρα Θεοδώρα συγκάλεσε τη Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο. Στις Οικουμενικές Συνόδους οι Επίσκοποι και άλλοι μορφωμένοι πατέρες της εκκλησίας μαζεύονταν, συζητούσαν και έπαιρναν αποφάσεις για σημαντικά θέματα. Στη σύνοδο αυτή αποφασίστηκε ότι οι χριστιανοί μπορούν να προσκυνούν τις εικόνες δείχνοντας σεβασμό και λατρεία στα πρόσωπα που εικονίζονται και όχι στα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένες. Η απόφαση αυτή έμεινε γνωστή με τη φράση «αναστήλωση των εικόνων» και τη γιορτάζουμε κάθε πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής που ονομάζεται και Κυριακή της Ορθοδοξίας.

1. Ποια εσωτερικά προβλήματα δημιούργησαν οι πόλεμοι;

Οι πόλεμοι δημιούργησαν σοβαρά εσωτερικά προβλήματα στο Βυζάντιο. Τα σημαντικότερα ήταν:

α) Στην άμυνα: ο στρατός στα σύνορα αποδιοργανώθηκε.

β) Στην οικονομία: δεν υπήρχαν εργατικά χέρια στην ύπαιθρο.

γ) Στη δικαιοσύνη: οι νόμοι δεν εφαρμόζονταν το ίδιο για όλους.

δ) Στους μικροκαλλιεργητές: έγιναν δούλοι στα χωράφια των δυνατών.

2. Ποιες αλλαγές έκανε ο Λέων ο Γ’ για να αντιμετωπίσει τα εσωτερικά προβλήματα:

   α)     στη διοίκηση των διαφόρων περιοχών

   β)     στην άμυνα των ακριτικών περιοχών

   γ)     στην καταγραφή της νομοθεσίας

   δ)     στην προστασία των γεωργών

   ε)       στα προνόμια της εκκλησίας

   στ)   στην τήρηση των νόμων

α) Χώρισε την αυτοκρατορία σε μεγάλες περιοχές που ονομάστηκαν «θέματα» και κάθε περιοχή είχε έναν στρατηγό που ήταν υπεύθυνος για την ασφάλειά της

β) Μοίρασε γη στους γεωργούς των ακριτικών περιοχών με την υποχρέωση να αναλάβουν την άμυνα όταν το Βυζάντιο δεχόταν επίθεση. Αυτοί ονομάστηκαν Ακρίτες.

γ) Μάζεψε όλους τους παλιούς νόμους, τους προσάρμοσε στις ανάγκες της εποχής και τους έγραψε σε απλή και κατανοητή γλώσσα. Τους δημοσίευσε μάλιστα σε ένα βιβλίο με τίτλο «Εκλογή».

δ) Με ένα νόμο που ονομάστηκε «γεωργικός νόμος»   προστάτευσε την περιουσία των μικροκαλλιεργητών και βελτίωσε τις συνθήκες ζωής τους στην ύπαιθρο.

ε) Αφαίρεσε προνόμια από την εκκλησία (π.χ. τη δημόσια εκπαίδευση) και επέβαλε φόρο στα κτήματά της.

στ) Ανέθεσε την τήρηση των νόμων σε δικαστές και θεωρούσε το έργο τους το σημαντικότερο από όλα.

3. Πώς δέχτηκαν τις αλλαγές οι πολίτες;

Ο απλός λαός δέχτηκε τις αλλαγές με ανακούφιση. Αντίθετα οι πλούσιοι και οι μοναχοί δυσαρεστήθηκαν γιατί τα μέτρα αυτά τους εμπόδιζαν να κερδίζουν περισσότερα χρήματα.

1. Πώς ήταν οι σχέσεις των Ρώσων με το Βυζάντιο όταν κατέβηκαν από τη Σκανδιναβία;

Οι σχέσεις των Ρώσων με το Βυζάντιο όταν κατέβηκαν από την Σκανδιναβία ήταν αρχικά καλές.

2. Τι συνέβη το 860 μ.Χ. με το ρωσικό στόλο;

Ο ρωσικός στόλος επιτέθηκε εναντίον του Βυζαντίου. Λεηλάτησε τις ακτές και επιτέθηκε εναντίον της Κωνσταντινούπολης την ώρα που οι Βυζαντινοί πολεμούσαν με τους Άραβες. Παρόλα αυτά, οι Βυζαντινοί κατάφεραν να αποκρούσουν τις επιθέσεις των Ρώσων και τα επόμενα χρόνια έκαναν συμφωνίες ειρήνης και συνεργασίας μαζί τους.

3. Τι συνέβη όταν οι Ρώσοι βοήθησαν τους Βυζαντινούς εναντίον των Βουλγάρων;

Οι Ρώσοι αντί να επιστρέψουν τα εδάφη του Βυζαντίου που πήραν από τους Βουλγάρους τα κράτησαν για το δικό τους κράτος. Τότε οι Βυζαντινοί με αρχηγό τον Ιωάννη Τσιμισκή έκαναν πόλεμο μαζί τους και τα πήραν πίσω.

4. Τι συνέβη όταν οι Ρώσοι εκχριστιανίστηκαν;

Ανάμεσα στα δύο κράτη αναπτύχθηκαν στενές σχέσεις που ωφέλησαν και τους δύο. Οι Ρώσοι γνώρισαν τον βυζαντινό πολιτισμό και προόδευσαν ενώ οι Βυζαντινοί εξασφάλισαν ειρήνη και συνεργασία μαζί τους που κράτησε για πολλούς αιώνες.

1. Ποια συμφωνία είχαν κάνει οι Βούλγαροι προκειμένου να ζουν σε εδάφη του Βυζαντίου; Πώς την παραβίασαν;

Οι Βούλγαροι είχαν συμφωνήσει να μένουν σε εδάφη του Βυζαντίου με αντάλλαγμα να εμποδίζουν άλλους λαούς να εισβάλλουν σε αυτά τα εδάφη. Παραβίασαν όμως αυτή τη συμφωνία όταν ίδρυσαν κράτος και προσπάθησαν να προσαρτήσουν στο κράτος τους όλες τις περιοχές που ως τότε κατοικούσαν Σλάβοι.

2. Τι συνέβη όταν αρχηγός των Βουλγάρων ήταν:

   α) ο Κρούμος;

Οι Βούλγαροι έκαναν επιθέσεις στη Θράκη και έφτασαν μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Οι Βυζαντινοί κατάφεραν να αποκρούσουν αυτές τις επιθέσεις. Όμως σε μία από αυτές τις μάχες σκοτώθηκε ο βασιλιάς του Βυζαντίου Νικηφόρος Α’.

     β)   ο Βόγορης;

Την περίοδο που βασιλιάς των Βουλγάρων ήταν ο Βόγορης , οι σχέσεις του Βυζαντίου με τους Βουλγάρους ήταν πολύ καλές. Ο Βόγορης βαφτίστηκε χριστιανός όπως και πολλοί άλλοι. Επίσης, οι Βούλγαροι πήραν από τους Σλάβους το κυριλλικό αλφάβητο ενώ αντέγραψαν το Βυζάντιο στον τρόπο ζωής και διοίκησης του κράτους.

     γ)   ο Συμεών;

Όταν ο Συμεών έγινε βασιλιάς των Βουλγάρων ξανάρχισαν οι πόλεμοι με το Βυζάντιο. Όμως ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς τους αντιμετώπισε με τη βοήθεια των Ρώσων.

     δ)   ο Σαμουήλ;

Με αρχηγό τον Σαμουήλ οι Βούλγαροι έκαναν φοβερές καταστροφές στα βυζαντινά εδάφη και έφτασαν μέχρι την Πελοπόννησο. Ο στρατηγός Νικηφόρος Ουρανός όμως τους νίκησε στον Σπερχειό ποταμό, ενώ ο αυτοκράτορας Βασίλειος ο Β’ τους νίκησε στη μάχη του Κλειδιού στη Μακεδονία. Έτσι διαλύθηκε το Βουλγαρικό κράτος και τα εδάφη του έγιναν βυζαντινή επαρχία. Γι’ αυτό και ο Βασίλειος ο Β’ ονομάστηκε και βουλγαροκτόνος.