Η Στέρνα

Στο ρίζωμα του Ελικώνα, στη σημερινή Λεβαδιά κοντά, είναι μια μεγαλόπρεπη ρεματιά με ψηλούς, πέτρινους, απότομους, βουνίσιους όχτους, που τα νερά της αναβρύζουν από δυο πηγές μέσα σε βράχινες σπηλιές. Η μια ονομάζεται πηγή της Λήθης, η άλλη λέγεται της Μνημοσύνης. Μου φαίνεται πως η επιβλητική αυτή τοποθεσία βίασε τους αρχαίους Έλληνες να σταματήσουν εκεί δα πέρα, για να στοχαστούν την τύχη του ανθρώπου και να συμπεράνουν πως μήτε να θυμάται παντοτινά μπορεί και πρέπει, μήτε να ξεχνά παντοτινά. Και το βαθύ αυτό στοχασμό τους τον συμβόλισαν με τις αναβρυστικές πηγές.

Για τα έθνη θύμηση είναι η παράδοση, που όταν καταντά ολότελα συνειδητή, λέγεται ιστορία· και λησμονιά είναι η ορμή της δημιουργίας. Συντηρητικό στοιχείο είναι η παράδοση και προοδευτικό η δημιουργία. Όπως στα άτομα το μνημονικό πλάθει και δημιουργεί το εγώ τους, έτσι και στα έθνη η παράδοση. Χωρίς αυτή δε θα ήξεραν τον εαυτό τους, δε θα τον αναγνώριζαν, δε θα ένιωθαν πως είναι ένα και όμοιο με τα περασμένα, και θα ήταν σαν χαμένα. Η παράδοση είναι ο σύνδεσμος των ατόμων μιας φυλής, τωρινών και περασμένων, που τα κάνει έθνος. Ιστορία είναι η συνείδηση του συνδέσμου αυτού.

Ορμή δημιουργίας είναι ο σύνδεσμος των τώρα ζωντανών ατόμων του έθνους με τα ερχόμενα, είναι η λησμονιά των περασμένων είναι η λησμονιά των περασμένων, είναι ο καημός των μελλόμενων. Κανείς ας μην αναθεματίζει τη συντηρητικότητα. Κανείς ας μην περιφρονεί την προοδευτικότητα. Για ένα έθνος και τα δύο στοιχεία είναι απαραίτητα. Κάθε στιγμή της ζωής του θα κοιτάζει λυγίζοντας και προς τα πίσω και προς τα εμπρός, και προς τα περασμένα, που είναι δικά του, και προς τα μελλούμενα, που και αυτά δικά του θα είναι.

Δύναμη και συστατικό στοιχείο του έθνους η παράδοση, δύναμη και συστατικό του δημιουργία. Συνταιριάζοντές τες όπως πρέπει, θα ζήσει όπως μπορεί. Αν η παράδοση ρίζωσε υπερβολικά δυνατή μέσα του, θα το εμποδίσει να ζήσει φυσιολογικά, θα το καταντήσει ξερό, αλύγιστο και δυσκολοκίνητο, ανίκανο να προσαρμοστεί με τις ανάγκες, που αλλάζουν ολοένα, και τότε θα γίνει αναπόφευχτο, όχι να την αρνηθεί ολότελα, παρά να τη χτυπήσει, ώσπου να ξεδεθεί απ’ αυτήν όσο χρειάζεται για να ποθήσει τα ερχόμενα.

Όσο για την ορμή της δημιουργίας, δεν είναι ποτέ υπερβολική, αλλά δεν μπορεί να μη στηρίζεται κάπως στην παράδοση, αλλιώς ξοδεύεται μάταια, ξεφτά και καταστρέφεται ο πολύτιμος οργανισμός που λέγεται έθνος, και η δύναμη της δημιουργίας πάει χαμένη για πάντα. Τη λυγερή ισορροπία μεταξύ παράδοση και δημιουργία, συντηρητικότητα και προοδευτικότητα, πρέπει να τη βρει κανείς στο έθνος, και τότε θα ζήσει στα γεμάτα ζωή πλούσια και ακέρια.

Έθνος χωρίς παράδοση δεν υπάρχει. Κι εμείς οι ίδιοι, οι ζωντανοί, παράδοση δημιουργούμε κάθε μέρα για τα ερχόμενα χρόνια και για τις νεώτερες γενεές με τις πράξεις μας και με τη σκέψη μας, αλλά να ξεχωρίζουμε τι είναι για χτύπημα και τι, όχι μόνο δεν είναι, παρά να γνωριστεί τελειότερα πρέπει και να δουλευτεί για να ανθοβολήσει.

Ίων Δραγούμης, Ελληνικός πολιτισμός, 1927 (Θεμέλιο στην Έκθεση Ιδεών, τ. 3. Σελ. 28-29)

Κάτω από : Παράδοση-εθνική ταυτότητα