ΑΡΧΑΙΟΙ ΡΟΔΙΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΚΟΙ

ΑΡΧΑΙΟΙ ΡΟΔΙΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΙ

Καραγιάννης Γιάννης-Τσομαρέλη Τριανταφυλλιά, Καθηγητές στο 1ο Λύκειο και 3ο Γυμνάσιο Ρόδου.

Στην εργασία αυτή θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε αρχαίους μαθηματικούς και αστρονόμους που γεννήθηκαν, έζησαν ή εργάστηκαν στη Ρόδο ανάμεσα στον 4ον -1ον αι π.χ που ,δυστυχώς, οι περισσότεροι δεν είναι ευρύτερα γνωστοί.

Σχεδόν σε όλα τα μαθηματικά sites ανάμεσα στα ονόματα σπουδαίων Αρχαίων Μαθηματικών και Αστρονόμων αναφέρονται και τα ονόματα Ροδίων που ξεχώρισαν για το έργο τους. Ανάμεσα τους αυτά των Άτταλου του Ροδίου, Γέμινου του Ροδίου, Εύδημου του Ροδίου, Ίππαρχου του Ροδίου, Παναίτιου του Ροδίου και Ποσειδωνίου του Αππαμεύς ή του Ροδίου. Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι η Αρχαία Ρόδος ήταν επιστημονικά και πολιτιστικά πολύ αναπτυγμένη και ότι κατά καιρούς είχαν περάσει από τη Ρόδο πολλοί αρχαίοι φιλόσοφοι και επιστήμονες για να δουν και να μάθουν από τις σχολές που υπήρχαν σε αυτήν.

Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά μερικά συνοπτικά στοιχεία από τη βιογραφία και το έργο τους (αλφαβητικά):

1) Άτταλος ο Ρόδιος (4ος αι π.Χ): Ο Άτταλος ο Ρόδιος ήταν αρχαίος γραμματικός, μαθηματικός και αστρονόμος, καταγόμενος από την Ρόδο. Τίποτε δεν έχει διασωθεί από τυχόν έργα του. Μνημονεύεται όμως το όνομά του σε υπόμνημα του Ιππάρχου περί των “Φαινομένων του Αράτου και του Ευδόξου”. Στο σύγγραμμά του αυτό ο Ίππαρχος αναφέρει διάφορα παραδείγματα επί των παραπάνω φαινομένων, αποσπάματα του οποίου έχουν διασωθεί.

2) Γέμινος ή Γεμίνος ο Ρόδιος(110-40 π.Χ). : Ο Γεμίνος έζησε και εργάστηκε στη Ρόδο στη σχολή του Ποσειδωνίου, του οποίου υπήρξε μαθητής. Αναφέρεται ως Μαθηματικός, Αστρονόμος, Γεωγράφος και Μετεωρολόγος. Το μοναδικό σωζόμενο έργο του Γεμίνου είναι η «Εσαγωγή ες τα Φαινόμενα», βασισμένο σε έργα παλαιότερων αστρονόμων που είχε σκοπό να διδάξει την επιστήμη αυτή σε αρχάριους όπου περιγράφει τη φαινόμενη κίνηση του ηλίου, τις σεληνοηλιακές περιοδικότητες, τις εκλείψεις, ότι η Γη είναι σφαιρική, η Σελήνη είναι ετερόφωτο σώμα, οι διαστάσεις της Γης είναι σημειακές (αμελητέες) σε σχέση με το μέγεθος του Σύμπαντος κ.α. Ο Γεμίνος συνέγραψε και ένα σχόλιο επί του έργου του Ποσειδωνίου «Μετεωρολογικά». Σπαράγματα αυτού του σχολίου διασώθηκαν από τον Σιμπλίκιο στο σχόλιό του επί των «Φυσικών» του Αριστοτέλη.

Το κυριότερο μαθηματικό έργο του Γεμίνου είναι το «Μαθηματικών Δόγμα» (δηλ. θεωρία των Μαθηματικών). Παρότι αυτό το έργο δεν έχει σωθεί, αρκετά αποσπάσματά του υπάρχουν σε έργα των Πρόκλου, Ευτοκίου και άλλων. Ο Γεμίνος διαχώρισε τα Μαθηματικά σε δύο μέρη: τα «νοητά» και τα «αισθητά», ή, όπως θα λέγαμε σήμερα, σε Καθαρά και Εφαρμοσμένα Μαθηματικά. Μακρά αποσπάσματα του έργου του διασώθηκαν και στο Σχόλιο των «Στοιχείων» του Ευκλείδη από τον Al-Nayriz. Επίσης ο Γεμίνος έγραψε ιστορία των μαθηματικών συνεχίζοντας το έργο του Ευδήμου του Ροδίου. Πολλοί ερευνητές, ανάμεσα τους και ο Άγγλος φυσικός Derek de Solla Price, ισχυρίστηκαν ότι ο Γεμίνος ήταν ο κατασκευαστής του Μηχανισμού των Αντικηθύρων, ίσως της σπουδαιότερης τεχνολογικής κατασκευής του αρχαίου κόσμου, του πρώτου υπολογιστή που τον χρησιμοποιούσαν για να υπολογίζουν τις κινήσεις των πλανητών και των αστέρων. Ονομάστηκε προς τιμή του ο κρατήρας Γέμινος (Geminus) στο Βόρειο ημισφαίριο της Σελήνης και υπάρχει αφιέρωμα του στο Τεχνολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

3) Εύδημος ο Ρόδιος (350-290 π.Χ): Ο Εύδημος ο Ρόδιος, ο πρώτος ιστορικός των μαθηματικών, υπήρξε ένας διακεκριμένος μαθητής του Αριστοτέλη, ο οποίος τον περιέβαλλε με μεγάλη εκτίμηση. Λέγεται ότι ο μεγάλος φιλόσοφος βρέθηκε για αρκετό καιρό σε δίλημμα, σχετικά με το πρόβλημα της διαδοχής του στο Λύκειο είχε δυσκολία να επιλέξει μεταξύ του Θεοφράστου και του Ευδήμου, λόγω των πολλαπλών προσόντων τους. Τελικά επέλεξε τον Θεόφραστο, χωρίς φυσικά αυτή του η επιλογή να υποτιμά το έργο του Ευδήμου(«ο μεν Ρόδιος οίνος και αδρός, αλλ΄ ο Λέσβιος γλυκύτερος»). Ο Εύδημος υπήρξε πολυγραφότατος. Έγραψε έργα στην ιστορία των επιστημών, καθώς και στις θετικές και θεωρητικές επιστήμες. Γνωστά έργα του είναι τρία : Η ιστορία της αριθμητικής αναφερόμενη από τον Πορφύριο, η ιστορία της Γεωμετρίας αναφερόμενη από τον Πρόκλο, και η Αστρονομική ιστορία που μνημονεύεται από τον Διογένη το Λαέρτιο. Πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί των επιστημών αποδίδουν στον Εύδημο διασκευές διαφόρων αριστοτελικών έργων. Είναι πιθανόν το έργο “Ευδήμια ηθικά” που αποδίδεται στον Αριστοτέλη, να είναι έργο του Ευδήμου και να αποτελεί περίληψη της διδασκαλίας περί ηθικής του Σταγειρίτη φιλοσόφου. Από το μεγάλο συγγραφικό έργο του Ευδήμου δεν έχει σωθεί σχεδόν τίποτε. Ευτυχώς ορισμένοι αρχαίοι συγγραφείς , Πρόκλος, Πάππος, Θέων ο Σμυρναίος, Σιμπλίκιος, Αιλιανός, Βοήθιος και Πορφύριος, διέσωσαν ορισμένα αποσπάσματα. Υπάρχει αφιέρωμα του στο Τεχνολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

 

Εύδημος

 

ο Ρόδιος (350-290 π.Χ)

Ε. Σπανδάγου

4) Ίππαρχος ο Ρόδιος (190 – 120 π.Χ.): Ο Ίππαρχος ο Ρόδιος ή Ίππαρχος ο Νικαεύς ήταν Έλληνας αστρονόμος, γεωγράφος, χαρτογράφος και μαθηματικός, θεωρούμενος από αρκετούς ως ο «πατέρας της Αστρονομίας». ` Η υπομονή του, η οξυδέρκειά του αλλά και το βεβαιούμενο ιστορικά πάθος του με ότι καταπιανόταν τον οδήγησαν σε δρόμους που σήμερα, αναλογικά με τα δεδομένα της εποχής του, σίγουρα εντυπωσιάζουν. Ο Ίππαρχος γεννήθηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας στη Μικρά Ασία γύρω στο 190 π.Χ. Το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του έζησε και εργάστηκε στη Ρόδο και την Αλεξάνδρεια Ανέπτυξε μαθηματικά μοντέλα για την κίνηση του Ηλίου και της Σελήνης, από παρατηρήσεις αιώνων αρχίζοντας από τους Χαλδαίους της Μεσοποταμίας. Υπήρξε επίσης ο πρώτος που συνέταξε τριγωνομετρικό πίνακα, πράγμα που του επέτρεπε να επιλύει οποιοδήποτε τυχαίο τρίγωνο. Τα έξι κορυφαία πάντως επιτεύγματά του ήταν:

  • Από τον 2ο αιώνα π.Χ. υπολόγισε πως το ηλιακό ή τροπικό έτος είναι 365,242 ημέρες, όταν σήμερα τα σύγχρονα ατομικά ρολόγια τον επιβεβαιώνουν υπολογίζοντάς το σε 365,242199 ημέρες!

  • Η ανακάλυψη της μεταπτώσεως των ισημεριών.

  • Υπολόγισε τη διάμετρο της Σελήνης και τη κυμαινόμενη απόστασή της από τη Γη.

  • Η δημιουργία του πρώτου καταλόγου αστέρων, τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο.

  • Η επινόηση της κλίμακας των μεγεθών των αστέρων από τη μέτρηση της φωτεινότητάς των, που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα από όλους τους αστρονόμους του κόσμου.

Το 134 π.Χ. ο Ίππαρχος ανακάλυψε ένα αστέρα που δεν υπήρχε πριν (πιθανόν κομήτη) στον αστερισμό του Σκορπιού, τότε διατύπωσε την αρχή της αστρονομίας ότι «οι αστέρες δεν είναι αιώνιοι στον ουρανό». Ο Ίππαρχος ο Ρόδιος έγραψε 17 γνωστούς τίτλους βιβλίων εκ των οποίων μόνο το «Περί των Αράτου και Ευδόξου φαινομένων – βιβλία τρία» διεσώθη. Υπάρχει αφιέρωμα του στο Τεχνολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

 

Ίππαρχος ο Ρόδιος(190 – 120 π.Χ)

 

Ίππαρχος
Λιθογραφία που αναπαριστά τον Ίππαρχο (από βιβλίο του 1881).

5) Παναίτιος ο Ρόδιος (185-109 π.Χ): Αρχαίος Έλληνας Μαθηματικός και Φιλόσοφος των στωικών δογμάτων και μελετητής της πλατωνικής και αριστοτελικής φιλοσοφίας. Ασχολήθηκε περισσότερο με την ερμηνεία των μαθηματικών εννοιών σε φιλοσοφική διάσταση. Γεννήθηκε στη Ρόδο και πέθανε στην Αθήνα. Υπήρξε μαθητής του Διογένη του Βαβυλώνιου και του Αντίπατρου του Ταρσέα. αργότερα, όταν εγκαταστάθηκε στη Ρώμη, μαθήτευσε κοντά στο Σκιπίωνα τον Αιμιλιανό και το Λέλιο. Θεωρείται ο πραγματικός ιδρυτής της “Μέσης Στοάς” και ως φιλόσοφος προσπάθησε να συγχωνεύσει τη φιλοσοφία των Ρωμαίων με τη στωική ηθική. Υποστήριξε την κυριαρχία της Ρώμης ως έργο της θείας πρόνοιας, γεγονός που τον κατέταξε μεταξύ των ιδεολόγων του κύκλου του Σκιπίωνα και συντέλεσε ώστε να γίνει ο στωικισμός η τυπική φιλοσοφία των δημοκρατικών και αριστοκρατικών φιλοσοφικών κέντρων της Ρώμης. Δάσκαλος του Ποσειδωνίου του Απαμεύς.

6) Ποσειδώνιος ο Ρόδιος (135 .51 π.Χ.): Ο Ποσειδώνιος ο Ρόδιος ή ο Απαμεύς ήταν Έλληνας πολυμαθής Στωικός φιλόσοφος, αστρονόμος, μαθηματικός γεωγράφος, πολιτικός, ιστορικός και δάσκαλος που γεννήθηκε στην Απάμεια της Συρίας. Τον θεωρούσαν τον πολυμαθέστερο άνθρωπο του κόσμου για την εποχή του. Τίποτα από το τεράστιο έργο του δεν έχει σωθεί ως ολότητα σήμερα, αλλά μόνο αποσπάσματα. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το έζησε στη Ρόδο και πέθανε είτε στη Ρόδο είτε στη Ρώμη. Και όχι μόνο έγινε πολίτης, αλλά συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή της Ρόδου, φθάνοντας στα ανώτερα αξιώματα ως ένας από τους πρυτάνεις της και υπηρέτησε εξάλλου ως πρεσβευτής της Ρόδου στη Ρώμη το 87 – 86 π.Χ. Τα πολλά έργα και οι διαλέξεις του Ποσειδωνίου του χάρισαν μια αυθεντία και φήμη παντού στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, ενώ στη Ρόδο αναπτύχθηκε γύρω του μία σχολή. Παρότι λίγα πράγματα είναι γνωστά για την οργάνωση της σχολής του, είναι βέβαιο ότι ο Ποσειδώνιος είχε ένα σταθερό αριθμό Ελλήνων και Ρωμαίων φοιτητών. Αποσπάσματα από το αστρονομικό έργο του Ποσειδωνίου σώζονται μέσα από την πραγματεία του Κλεομήδη «Κυκλική θεωρία μετεώρων», όπου το πρώτο κεφάλαιο του δεύτερου βιβλίου φαίνεται ότι έχει στο μεγαλύτερο μέρος του αντιγραφεί από τον Ποσειδώνιο. Για τη διάμετρο του Ηλίου βρήκε μία τιμή μεγαλύτερη και ακριβέστερη από αυτές που πρότειναν άλλοι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι. Ο Ποσειδώνιος έκανε επίσης ένα υπολογισμό της διαμέτρου και της αποστάσεως της Σελήνης. Γνωρίζουμε επίσης ότι είχε κατασκευαστεί στη σχολή του ένας «φορητός υπολογιστής» των κινήσεων των ουράνιων σωμάτων, παρόμοιο με τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων όπως αυτός αποκαλύφθηκε μετά την πρόσφατη ανάλυση (2006-2008), και ίσως τον ίδιο τον μηχανισμό αυτό, που χρονολογείται στην ίδια περίπου περίοδο. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα (De Natura Deorum, ΙΙ 34), το φορητό «πλανητάριο» της σχολής του Ποσειδωνίου έδειχνε τις ημερήσιες κινήσεις του Ηλίου, της Σελήνης και των 5 γνωστών τότε πλανητών. Εκτός από τα όσα έγραψε για τη Γεωμετρία, ο Ποσειδώνιος πιστώνεται με τη διατύπωση-δημιουργία μαθηματικών ορισμών, ή τουλάχιστον για την ξεκάθαρη διατύπωση απόψεων για όρους όπως π.χ. «θεώρημα» και «πρόβλημα». Ο κρατήρας Ποσειδώνιος στο βόρειο ημισφαίριο της Σελήνης πήρε το όνομά του από τον Ποσειδώνιο τον Ρόδιο Υπάρχει αφιέρωμα του στο Τεχνολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

 

Προτομή του

Ποσειδωνίου (135 .51 π.Χ.)

Μουσείο Νάπολης.

Βιβλιογραφικές πηγές

1. Θέματα από την ιστορία των Μαθηματικών, Γιάννη Χριστιανάκη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

2. Εισαγωγή εις τα φαινόμενα του Γεμίνου του Ροδίου, Ε. Σπανδάγου, Εκδόσεις Αίθρα.

 

3. Ο Εύδημος ο Ρόδιος. Ε. Σπανδάγου, Εκδόσεις Αίθρα.

4.Ιστοσελίδα του Τεχνολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης(διαθέσιμο στο www.tmth.edu.gr).

5. Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια βικιπαίδεια.

6. Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη.

Σχετικά με ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ

Δρ.MΔΕ. Σχολικός Σύμβουλος Μαθηματικών Νομού Δωδεκανήσου. Συγγραφέας βιβλίων μαθηματικών -Ιστορίας και Διδακτικής.


Περισσότερες πληροφορίες

Δείτε όλα τα άρθρα του/της ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ →