Η Εορδαία είναι περιοχή της Αρχαίας Μακεδονίας. Ανήκε ιστορικά στην Άνω Μακεδονία και ήταν βασίλειο, το οποίο διοικούσε μια τοπική αριστοκρατία, όπως τα υπόλοιπα βασίλεια της Άνω Μακεδονίας, της Ορεστίδας και της Ελιμίας.
Η λέξη Εορδαία προέρχεται απ’ την Πελασγική Εόρδα που ήταν ανώτατη θεά στην οποία ήταν αφιερωμένο ένα μέρος κοντά στη Νάουσα, που λεγόταν Ορδαία. Η Εόρδα σημαίνει ό,τι και η “Γαία” η Μητέρα Γη δηλαδή,.
ΕορδΙα=FορδΙα σήμαινε την πλούσια σε ρόδα γη. Δηλαδή ο τόπος ονομάστηκε έτσι από τα θαυμάσια ρόδα που ευδοκιμούσαν στην περιοχή.
Η Εορδαία εκτεινόταν στο λεκανοπέδιο του σημερινού ομώνυμου Δήμου, επίσης στο νότιο τμήμα του Δήμου Αμυνταίου και στο δυτικό τμήμα του Δήμου Έδεσσας και συνόρευε δυτικά με την αρχαία Ορεστίδα, νότια με την Ελιμιώτιδα, βόρεια με τη Λυγκηστίδα και ανατολικά με τη Βοττιαία της Κάτω Μακεδονίας. Τα ανατολικά σύνορά της ορίζονταν από την οροσειρά του Βερμίου και τα δυτικά από τα βουνά Άσκιο και Βέρνο, τα οποία την περιέβαλλαν σαν φυσικά τείχη, δίνοντας την όψη ενός απέραντου φυσικού φρουρίου.
Η περιοχή ξεχώριζε για τα άφθονα νερά, καθώς υπήρχαν σε αυτή πέντε λίμνες (ανάμεσά τους και η αποξηραμένη σήμερα Κίτρινη λίμνη-έλος), ενώ τη διέρρεε από το νότιο ως το βόρειο άκρο ο Εορδαϊκός ποταμός (σημερινό ρέμα ‘’Σουλού’’ του Πενταβρύσου) με τους παραπόταμούς του (Ασπροποτάμος κ.α.) και ένα πλήθος από χειμάρρους.
Ως πρώτοι κάτοικοι της περιοχής αναφέρονται οι Πελασγοί, που αργότερα, αφομοιώθηκαν πιθανότατα από το ελληνικό φύλο των Εορδών. Η Εορδαία της Άνω Μακεδονίας, αποτελούσε αυτόνομο βασίλειο, που έγινε γρήγορα μέρος του Μακεδονικού Βασιλείου , σε αντίθεση με τις υπόλοιπες περιοχές της Άνω Μακεδονίας, οι οποίες έγιναν αργότερα.
Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές υπήρχαν τέσσερις σημαντικές πόλεις:
- Η Εορδαία, βρισκόταν στην όχθη της Βεγορίτιδας λίμνης που καταστράφηκε από επιδρομές τον 3ο αιώνα μ.Χ. . Ήταν η πρωτεύουσα πόλη της περιοχής, που μάλλον βρισκόταν στη θέση του σημερινού χωριού Πύργοι (Κατράνιτσα).
- Η Άρνισσα, πιθανόν κοντά στην θέση του σημερινού οικισμού.
- Η Βοκερία, σε μια από τις αρχαιολογικές θέσεις βόρεια των λιμνών.
- Η Κέλλη, πιθανόν σε παραλίμνια θέση νότια της λίμνης Βεγορίτιδας.
Επίσης, στην περιοχή της Εορδαίας υπήρχαν αρκετοί αρχαίοι οικισμοί κοντά στα εξής σημερινά χωριά: Άγιος Δημήτριος, Άγιος Χριστόφορος, Ακρινή, Ανατολικό, Βεγόρα, Δροσερό, Εξοχή, Ερμακιά, Καπνοχώρι, Καρδιά, Καρυοχώρι, Κόμανος, Κομνηνά, Μαυροπηγή, Μεσόβουνο, Πολύμυλος, Ποντοκώμη, Πύργοι και Σπηλιά.
Οι Εορδοί, κατά τους Περσικούς Πολέμους, επί Ξέρξη Α’, συμμετείχαν εναντίον των πόλεων-κρατών της Νότιας Ελλάδας στη μάχη των Πλαταιών. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, στην Εορδαία στρατοπέδευσε ο βασιλιάς των Σπαρτιατών, Βρασίδας, τo 424 π.Χ., ως σύμμαχος του βασιλιά της Μακεδονίας, Περδίκκα Β΄, που πολεμούσε τον βασιλιά των Λυγκηστών, Αρριβαίο.
Κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι Εορδοί συμμετείχαν υπό την αρχηγία του ηγεμόνα τους Πτολεμαίου του Λάγου και ιδρυτή της Δυναστεία των Πτολεμαίων στην Αρχαία Αίγυπτο. Η Εορδαία είναι γνωστή και αργότερα κατά τη ρωμαϊκή περίοδο επειδή από αυτήν την περιοχή περνούσε η ρωμαϊκή οδός Εγνατία.
Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρ
Ο Πτολεμαίος Α΄ ο Λάγου, ή Πτολεμαίος ο Λαγίδης (367 π.Χ. – 282 π.Χ.) ήταν Έλληνας στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου καθώς και μέλος της σωματοφυλακής του και βασιλιάς του Πτολεμαϊκού Βασιλείου στην Αίγυπτο (304/305 π.Χ.-283 π.Χ.), γνωστός με το χαρακτηρισμό «Σωτήρ» από τους Ρόδιους, και ιδρυτής της Πτολεμαϊκής Δυναστείας των Λαγιδών (323 π.Χ.-30 μ.Χ.).
Ήταν γιος της της Αρσινόης της Μακεδονίας από ευγενή οικογένεια της Μακεδονίας της περιοχής της Εορδαίας, αγνώστου όμως πατρός. Εικάζεται ότι ίσως ήταν υιός ή θετός υιός του Λάγου ή ετεροθαλής αδελφός του Μεγάλου Αλεξάνδρου και υιός του Φιλίππου Β΄ του Μακεδόνα. Από την παιδική του ηλικία ήταν ένας από τους πιο στενούς φίλους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον οποίον ακολούθησε σε όλες του τις εκστρατείες. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ., έγινε κατανομή των επαρχιών στην Βαβυλώνα και ο Πτολεμαίος ανέλαβε τη διοίκηση της Αιγύπτου.
