Πώς μπορούμε να χτίσουμε ένα σχολείο και μια κοινωνία που δεν αφήνει κανέναν πίσω;
Στη σημερινή εποχή, όπου οι έννοιες της ισότητας, της πολυμορφίας και της αποδοχής βρίσκονται στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου, η συμπερίληψη δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα. Ιδιαίτερα στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, η ανάγκη για ουσιαστική συμμετοχή των Ατόμων με Αναπηρία (ΑμεΑ) μετατρέπει τη θεωρία σε πράξη — ή τουλάχιστον, έτσι θα έπρεπε.
Τι σημαίνει «συμπερίληψη» στην πράξη;
Η συμπερίληψη δεν περιορίζεται στη φυσική παρουσία των ΑμεΑ σε έναν κοινόχρηστο χώρο. Σύμφωνα με τους Booth & Ainscow (2002), είναι:
«μια συνεχής διαδικασία προσδιορισμού και εξάλειψης των εμποδίων στη μάθηση και στη συμμετοχή».
Πρόκειται για μια παιδαγωγική και κοινωνική προσέγγιση που στοχεύει στη δημιουργία ενός σχολείου που να «χωρά» όλους τους μαθητές – χωρίς εξαιρέσεις.
Η μετάβαση από την ενσωμάτωση στη συμπερίληψη
Στην Ελλάδα, η συζήτηση γύρω από τη συμπεριληπτική εκπαίδευση εντάθηκε μετά τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (Ν. 4074/2012). Παρότι σημαντικά βήματα έχουν γίνει, συχνά συγχέεται η ενσωμάτωση (integration) με τη συμπερίληψη (inclusion).
Η ενσωμάτωση θέτει την ευθύνη προσαρμογής στο άτομο. Η συμπερίληψη, αντίθετα, καλεί το σύστημα να μετασχηματιστεί ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες όλων.
Πώς υλοποιείται η συμπερίληψη στο σχολείο;
Η συμπερίληψη δεν είναι θεωρία για θεωρητικούς. Είναι μια στάση ζωής και παιδαγωγικής πράξης που αποτυπώνεται σε:
- Συνεργατικά μαθησιακά περιβάλλοντα
- Διαφοροποιημένη διδασκαλία με πολλαπλούς τρόπους μάθησης
- Προσβάσιμο εκπαιδευτικό υλικό
- Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην ειδική και συμπεριληπτική αγωγή
- Συνεργασία με ειδικούς, γονείς και τοπικούς φορείς
- Καλλιέργεια κουλτούρας αποδοχής μέσα από βιωματικές δράσεις
Παραδείγματα καλής πρακτικής
Σε σχολεία όπου η συμπερίληψη εφαρμόζεται με συνέπεια, παρατηρούνται:
- Βελτίωση της συνεργατικότητας μεταξύ των μαθητών
- Ενίσχυση της ενσυναίσθησης
- Μείωση των περιστατικών αποκλεισμού και εκφοβισμού
- Πιο δημοκρατικό και συμμετοχικό σχολικό κλίμα
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δράση «Συμπερίληψη στην Πράξη», όπου μαθητές και εκπαιδευτικοί δημιούργησαν ψηφιακό και έντυπο υλικό ευαισθητοποίησης, συνεργάστηκαν με άτομα με αναπηρία και παρουσίασαν τις εμπειρίες τους σε ημερίδες.
Συμπερίληψη: Από το σχολείο στην κοινωνία
Όπως τονίζει η Ruth Slee (2011), η συμπεριληπτική εκπαίδευση δεν μπορεί να ευδοκιμήσει αποκομμένη από την κοινωνία. Αντιθέτως, αποτελεί κινητήρια δύναμη για:
- Την καταπολέμηση των διακρίσεων
- Την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής
- Την ανάδειξη του πολιτισμικού πλούτου της διαφορετικότητας
Η συμπερίληψη δεν αφορά μόνο τα ΑμεΑ. Αφορά όλους όσους για οποιονδήποτε λόγο βιώνουν αποκλεισμό: παιδιά με διαφορετική γλώσσα, θρησκεία, οικονομική κατάσταση ή μαθησιακές δυσκολίες.
Και τώρα, τι;
Η συμπερίληψη δεν επιτυγχάνεται με μια αφίσα ή μια εκδήλωση. Χρειάζεται:
- Μακροπρόθεσμο σχεδιασμό
- Διαρκή ανατροφοδότηση από τους ίδιους τους μαθητές
- Θέληση για αλλαγή στις σχολικές και κοινωνικές δομές
- Συλλογική προσπάθεια από όλους: εκπαιδευτικούς, μαθητές, γονείς και φορείς
Ας το θυμόμαστε: το σχολείο του αύριο χτίζεται σήμερα – από όλους και για όλους.
Βιβλιογραφία:
Booth, T. & Ainscow, M. (2002). Index for Inclusion: Developing Learning and Participation in Schools.
Florian, L. (2014). What counts as evidence of inclusive education? Cambridge Journal of Education.
Slee, R. (2011). The Irregular School: Exclusion, Schooling and Inclusive Education.
UNESCO (2020). Global Education Monitoring Report: Inclusion and education – All means all.
Νόμος 4074/2012: Κύρωση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ (ΟΗΕ).