ΔΩΔΕΚΑ (12) ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ «ΤΑΞΙΔΙΑ»
ΜΕ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΕΝΑ (1) ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ…
Ελένη Α. Ηλία
Όταν προσεγγίζουμε κάποιο λογοτεχνικό βιβλίο με παιδιά, ανεξάρτητα από την πρόθεση του βιβλίου να απευθυνθεί κυρίως ή αποκλειστικά σε αυτά, έχουμε δύο βασικές επιλογές. Η πρώτη είναι να μιλήσουμε εμείς για το βιβλίο, να αναφερθούμε στο πώς και το γιατί γράφτηκε, απαντώντας σε πιθανές απορίες που γεννήθηκαν κατά την ανάγνωσή του ή επιδιώκοντας τα παιδιά να ενδιαφερθούν να διαβάσουν στο μέλλον το βιβλίο αυτό, καθώς και άλλα βιβλία.
Η δεύτερη επιλογή είναι να δώσουμε τη δυνατότητα στα παιδιά να αναφερθούν εκείνα με διάφορους τρόπους στο λογοτεχνικό βιβλίο. Αυτό το τελευταίο επιδιώκω σταθερά και συνειδητά και εγώ ως εκπαιδευτικός, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα αναφορικά με λογοτεχνικά κείμενα. Εμψυχωτικές, εκπαιδευτικές διαδικασίες που αποσκοπούν στην προσέγγιση λογοτεχνικών κειμένων από τα παιδιά, αναπτύσσονται ωστόσο όχι μόνον από εκπαιδευτικούς αλλά και από συγγραφείς. Οι τελευταίοι με χαρά αποδέχονται προσκλήσεις σχολείων, βιβλιοθηκών, βιβλιοπωλείων κ.λπ., προκειμένου με έμπνευση και καλή διάθεση να συμβάλουν στην αλληλεπίδραση των μαθητών με το έργο τους.
Εδώ παραθέτω επιγραμματικά δώδεκα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα που έχω σχεδιάσει και υλοποιήσει είτε με τους δικούς μου μαθητές είτε με τα παιδιά που επισκέπτομαι στο σχολείο τους ή σε κάποια βιβλιοθήκη. Τα δώδεκα αυτά προγράμματα έχουν την ιδιαιτερότητα ότι είναι εμπνευσμένα από το ίδιο λογοτεχνικό βιβλίο. Πρόκειται για το βιβλίο μου με τίτλο «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα», εικ.: Λήδα Βαρβαρούση, εκδ. Ηριδανός, 2012.  Στο σημείο αυτό παρατίθενται μερικά στοιχεία για το συγκεκριμένο βιβλίο, που συνιστά το επίκεντρο των παρακάτω εκπαιδευτικών προγραμμάτων:

Κάθε φορά που κάποιος διαβάζει ένα πολύ ωραίο βιβλίο, που το απολαμβάνει πολύ, είναι σαν να το ξαναγράφει. Ο συγγραφέας είναι δημιουργός όμως κι ο αναγνώστης είναι συνδημιουργός. Όταν αγαπήσεις ένα βιβλίο που έχεις διαβάσει, το νιώθεις δικό σου. Τα βιβλία δεν ανήκουν μόνο στους συγγραφείς τους, ανήκουν και στους αναγνώστες τους. Όταν ένα βιβλίο μου αρέσει πολύ και το θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό, φροντίζω να μιλάω για αυτό, να μοιράζομαι τις αναγνωστικές εντυπώσεις και εμπειρίες μου με τους άλλους. Έτσι οι ιδιότητες του αναγνώστη και του συγγραφέα συνυπάρχουν. Με το βιβλίο «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» αναφέρομαι στο αγαπημένο μου βιβλίο, το έργο του Εξυπερύ, «Ο Μικρός Πρίγκιπας». Το Κοριτσάκι, η βασική ηρωίδα του βιβλίου, αναλαμβάνει να με συστήσει στους υπόλοιπους αναγνώστες που επίσης αγάπησαν τον ήρωα του Γάλλου συγγραφέα.

Κάθε άνθρωπος που αποφασίζει να γράψει ένα βιβλίο, αυτό που επιθυμεί κυρίως, είναι να κάνει καλύτερο τον εαυτό του  και να συμβάλει με τις δικές του δυνάμεις να γίνει καλύτερος ο κόσμος. Με το βιβλίο «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα», ήθελα να πω στους ανθρώπους τη γνώμη μου για το ποιος είναι ο Μικρός Πρίγκιπας, γιατί ελπίζω ότι οι άνθρωποι που θα τον ανακαλύψουν, θα γίνουν πραγματικά καλύτεροι και θα φροντίσουν περισσότερο να καλυτερέψουν τον κόσμο. Στην ερώτηση αν γνωρίζουμε πραγματικά τον Μικρό Πρίγκιπα, θα απαντούσα «μάλλον όχι». Μένουμε στη φιγούρα του, δηλαδή στη μορφή του και στο μύθο του. Ότι ξεκίνησε από τον πλανήτη του, αφήνοντας πίσω το τριαντάφυλλό του, και ταξιδεύοντας στο σύμπαν, κατέληξε στη γη, για να γνωρίσει φίλους. Επέστρεψε όμως στον πλανήτη του με έναν τρόπο οδυνηρό, αφού κατάλαβε ότι δεν έπρεπε να είχε εγκαταλείψει το τριαντάφυλλο. Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε την ταυτότητα του Μικρού Πρίγκιπα. Και ο λόγος που χρειάζεται να μάθουμε την ταυτότητά του, είναι για να τον ανακαλύψουμε κι εμείς. Όπως τον συνάντησε ο Εξυπερύ, μπορούμε κι εμείς να τον συναντήσουμε. Γιατί ο Μικρός Πρίγκιπας κάτι συμβολίζει και αυτό που συμβολίζει, είναι κάτι δικό μας, προσωπικό, είναι ο πυρήνας του εαυτού μας.

 Η φράση του Εξυπερύ, «Κατάγομαι από την παιδική μου ηλικία», αποδίδει θαυμάσια μια μεγάλη αλήθεια. Ότι η  παιδική μας ηλικία είναι καθοριστική για ολόκληρη τη ζωή μας, για την προσωπικότητα που θα διαμορφώσουμε. Δεν είναι κάτι που περνάει και φεύγει. Είναι κάτι που μένει και μας χαρακτηρίζει. Το βιβλίο «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» το έγραψα  επειδή αγαπώ την παιδική ηλικία και έχω συνειδητοποιήσει τη σπουδαιότητά της.  Απευθύνεται σε εκείνους από τους ενηλίκους, που θέλουν και προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανό το παιδί μέσα τους.

Ένα βιβλίο μπορεί να ξεκινήσει με πολλούς τρόπους. Από ένα ερέθισμα που θα δώσει στο συγγραφέα του η πραγματικότητα,  από την «παραγγελία» που θα του δώσει ένας εκδότης, από το θέμα ενός λογοτεχνικού διαγωνισμού, από την ανάγκη να πει στους άλλους κάτι που για εκείνον είναι σημαντικό ή ακόμη κι από την επιθυμία των άλλων να μάθουν τι έχει να τους πει ο συγγραφέας. Εδώ και καιρό αναρωτιέμαι όλο και συχνότερα τι να έχουν απογίνει οι  ήρωες του βιβλίου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» από τη στιγμή που τελείωσα την εξιστόρησή μου. Φαντάζομαι την εξέλιξή τους, έχω γι’ αυτούς όνειρα και προσδοκίες, κάποτε γίνομαι απαισιόδοξη και κάποτε πιο αισιόδοξη για την τύχη τους. Όταν θα νιώσω πια βέβαιη ότι έχω την απάντηση για τη μετέπειτα ζωή τους, θα την μοιραστώ μέσα από ένα επόμενο βιβλίο μου.

Είναι τα συγκεκριμένα προγράμματα που ακολουθούν, το αποτέλεσμα της προσπάθειάς μου να ισορροπήσω ανάμεσα στην εκπαιδευτικό και τη συγγραφέα. Η διπλή ιδιότητά μου αξιοποιείται, προκειμένου να προκύψει το αρτιότερο παιδαγωγικό αποτέλεσμα. Η τεράστια δυνατότητα των λογοτεχνικών κειμένων να διαπαιδαγωγούν, συνδυάζεται με τη χρήση των σχετικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, που εξασφαλίζουν την αυτενέργεια και τη δημιουργική έκφραση της προσωπικής ανταπόκρισης στα κείμενο  των παιδιών-αναγνωστών. Αυτό που διερευνάται και αναδεικνύεται με τα σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα, είναι η προσωπική σχέση που το κάθε ένα παιδί ξεχωριστά αλλά και όλα μαζί, αναπτύσσουν με το λογοτεχνικό βιβλίο, η συμβολή αυτού του βιβλίου στην αυτογνωσία τους και στη μεταξύ τους επικοινωνία στη σχολική τάξη ή, αν προτιμάτε, γενικότερα στην ομάδα ανάγνωσης.
Επειδή λοιπόν τελική επιδίωξη για τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχετίζονται με τα λογοτεχνικά κείμενα, είναι όλοι οι μαθητές αφενός να αναφέρονται στον εαυτό τους, βαδίζοντας προς την αυτογνωσία τους και αφετέρου να συνομιλούν μεταξύ τους, να επικοινωνούν ουσιαστικά, με ερέθισμα και επίκεντρο τα συγκεκριμένα λογοτεχνήματα, ομολογώ πως αισθάνομαι εξαιρετικά τυχερή για τη δυνατότητα εφαρμογής προγραμμάτων μεγάλης διάρκειας. Συγκεκριμένα, ο χρόνος που έχω στη διάθεσή μου για τους δικούς μου μαθητές είναι πολύ περισσότερος, οπότε τα αντίστοιχα προγράμματα έχουν διάρκεια αρκετών εβδομάδων. Τα δε προγράμματα που προορίζονται για τα υπόλοιπα παιδιά, ολοκληρώνονται συνήθως σε μία μόνο συνάντηση.
Με την συγκέντρωση εδώ των δώδεκα διαφορετικών προγραμμάτων για ένα μόνο βιβλίο, επιδιώκω επίσης να γίνει φανερό ότι τα λογοτεχνικά κείμενα είναι ανεξάντλητα, αστείρευτες πηγές φαντασίας για συγγραφείς, εκπαιδευτικούς αλλά και αναγνώστες.
Μεταξύ δε των συγκεκριμένων προγραμμάτων, ορισμένα μπορούν να εφαρμοστούν για κάθε λογοτεχνικό βιβλίο. Κάποια, αντίθετα, συνιστούν παραδείγματα της μοναδικότητας που μπορεί να χαρακτηρίζει ένα πρόγραμμα , εφόσον το κάθε πρόγραμμα συνιστά την απόλυτη έκφραση της προσωπικότητας και των ιδιαιτεροτήτων όσων με οποιοδήποτε τρόπο εμπλέκονται σε αυτό.
Ακολουθούν οι τίτλοι των δώδεκα εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τα οποία παρουσιάζονται αναλυτικά στο ιστολόγιο της ομάδας μας Δημιουργικοί Εκπαιδευτικοί του Π.Σ.Δ.: https://blogs.sch.gr/groups/eisk/

1. Όταν οι ΜΙΚΡΟΙ ΠΡΙΓΚΙΠΕΣ μεγαλώσουν…

2. Μια οικογένεια για το Κοριτσάκι

3. Αναγνώστες και Φίλοι (1 και 2)

4. Το παιχνίδι της ανάγνωσης είναι συναρπαστικό!…

5. Όλη η τάξη μια παρέα… και οι «άλλοι» στην παρέα!

6. «γύρω-γύρω όλοι»

7. «Τι θα κάνεις εις τους κήπους ;»
(Α. Ιστορίες για ζωγραφιές και Β. Οι απίθανες ιστορίες μας…)

8. Αναγνώσεις με … χρώμα!

9. Το ΠΑΖΛ του ΚΗΠΟΥ

10. Όταν μια ζωγραφιά εμπνέει…

11. Κάπου θα συναντηθούμε… στο ίδιο σύμπαν ζούμε!

12. Δρόμο παίρνει, δρόμο αφήνει… Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους “δρόμους της προσφυγιάς”

ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ Ή ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΤΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ;
Όπως και αν τα αποκαλέσουμε, μας έκαναν σοφότερους για:

1. Τον εαυτό μας:
(Εκπαιδευτικό πρόγραμμα
«Όταν οι Μικροί Πρίγκιπες μεγαλώσουν…»)