Το άρθρο με τίτλο “Η Παλέτα των συναισθημάτων” που ακολουθεί παρουσιάστηκε στο 2ο Παιδαγωγικό Συνέδριο Κιλκίς με θέμα
“Δημιουργικότητα και Φαντασία στη Σχολική Τάξη” που διοργανώθηκε από την Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κιλκίς
τον Σύλλογο Εκπαιδευτικών Π/θμιας Κιλκίς και τον Σύλλογος Εκπαιδευτικών Π/θμιας Παιονίας και έχει δημοσιευτεί στα πρακτικά του. Παρουσιάζει μια σειρά από δράσεις που έγιναν με  τους εξής στόχους: οι μαθητές να αναγνωρίσουν τα δικά τους συναισθήμτα και να αναλογιστούν  τα συναισθήματα, που δημιουργούν οι ίδιοι ή οι συμπεριφορές τους στους άλλους, να καλλιεργεί η ενσυναίσθηση, η κατανόηση και ο σεβασμός των συναισθημάτων των άλλων μαθητών. Μέσα στην σχολική τάξη το νήπιο καλείται να  συνυπάρξει και να συνεργαστεί με άλλα παιδιά. Η δυσκολία έκφρασης και αναγνώρισης τόσο των  δικών τους συναισθημάτων όσο και των άλλων νηπίων ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα στην λειτουργία της ομάδας και στη συνεργασία, να ανακαλύψουν κάποια από τα καλλιτεχνικά ρεύματα, που παρουσιάστηκαν και ίσως να εντοπίσουν πιο τους εκφράζει περισσότερο και να αντιληφθούν ότι η ζωγραφική αποτελεί μέσο έκφρασης συναισθημάτων, όπως ο προφορικός λόγος και το παιχνίδι

Τα συναισθήματα δεν προσεγγίστηκαν μεμονωμένα, αλλά διαθεματικά, συνδέθηκαν με τις Τέχνες και πιο συγκεκριμένα με την Ζωγραφική. Η Ζωγραφική επιλέχθηκε εξαιτίας της έντονης επιθυμίας των παιδιών  να ζωγραφίσουν και επειδή αποτελούσε ανέκαθεν μέσο έκφρασης συναισθημάτων.

Αφετηρία για την έναρξη της δράσης αποτέλεσε η παρατήρηση της εκπαιδευτικού ότι κατά την διάρκεια της προσέλευσης όταν οι μαθητές αυτοπαρουσιάζονταν στην ομάδα, λέγοντας τα νέα τους, έκαναν συχνές αναφορές σε συναισθήματα, που τους στεναχωρούσαν, τους δημιουργούσαν ένταση και δυσκολεύονταν να τα χειριστούν. Περιέγραφαν την συνθήκη αλλά δυσκολεύονταν να το εκφράσουν λεκτικά.  Στην προτροπή της εκπαιδευτικού στους υπόλοιπους μαθητές να κάνουν προτάσεις για τον χειρισμό των συναισθημάτων, που βίωναν οι συμμαθητές τους, διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν και εκεί ανάλογες δυσκολίες. Υπήρχε λοιπόν ένα πρόβλημα (η διαχείριση των συναισθημάτων) η εκπαιδευτικός ζήτησε την βοήθεια και την συμμετοχή των παιδιών για την επίλυση του. Η θετική τους απάντηση απετέλεσε τον θεμέλιο λίθο  για την έναρξη του προγράμματος

Για την επίτευξη των στόχων επιλέχτηκαν πίνακες με τίτλους που αναφέρονται σε συναισθήματα πχ «Η στεναχωρημένη γυναίκα» του Πικάσο αλλά και άλλοι με τους οποίους τα παιδιά αλληλεπίδρασαν, έκαναν τις δικές τους «αναγνώσεις» σε σχέση με τα συναισθήματα που θεώρησαν ότι εξέφραζαν πχ «Η κραυγή» του Μουνκ.

Παρουσιάστηκαν στους μαθητές οι προαναφερόμενοι πίνακες ζωγραφικής, τους αναπαραστήσαν με το σώμα τους , μιμήθηκαν τις εκφράσεις του προσώπου τους και  ακολούθησε συζήτηση και παιχνίδια παρατήρησης σε σχέση με αυτούς πχ σε ποιόν πίνακα υπάρχουν δάκρυα, σε ποιόν χαμόγελα, ποιος πίνακας νομίζετε ότι φωνάζει πιο δυνατά και σε ποιον υπάρχει απόλυτη ησυχία, σε ποιον υπάρχουν παιδιά, πως νομίζετε ότι νιώθουν, ποιος νομίζετε ότι έχει περισσότερη κίνηση κλπ. Στο τέλος οι μαθητές τους ομαδοποιήσαν με βάση τα συναισθήματα που θεώρησαν ότι απεικονίζονταν σε αυτούς.

Προσεγγίστηκαν έργα τέχνης διαφόρων τεχνοτροπιών και καλλιτεχνικών ρευμάτων πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκαν: “Η κραυγή”, του Ε. Μουνκ, “Αυτοπροσωπογραφία με ψάθινο καπέλο” του Βαν Γκογκ, “Η μάσκα του φόβου”, του Π.Κλέε, “Η επίσκεψη (Οι δύο αδελφές)”, του Π. Πικάσο, “Γυναίκα που κλαίει”, του Π. Πικάσο, “Η ζήλια της Κίρκης”, του Waterhouse J. W., “Η εμμονή” του Ντέιβιντ Σκόουλς, “Χορευτές”, του Keith Haring, “Μεγαριτίσσα”, του Γ. Ιακωβίδη, “Παιδικός καυγάς”,  του Γ. Ιακωβίδη, “Τιτίκα”, του Κ. Πανώριου, “Γύρω-γύρω όλοι”, του Σ. Σαβίδη.

Στους πίνακες που εξέφραζαν τον φόβο κατέταξαν τους

Θεώρησαν ότι οι πίνακες που  έξεφραζαν την στεναχώρια ήταν οι

Αντίστοιχα ανακαλύψαν το συναίσθημα της χαρά στους πίνακες

του θυμού στους πίνακες:

της ζήλιας στους πίνακες

Υπήρχαν πίνακες που δεν τους συνέδεσαν με κανένα συναίσθημα

Κάποιοι πίνακες συνδέθηκαν με δύο συναισθήματα ενώ κάποιοι άλλοι με κανένα . Αυτοί παρουσιάστηκαν και εντάχθηκαν σε κατηγορία από την εκπαιδευτικό με βάση τον τίτλο. Μετά από την κατάταξη ζητήθηκε από τους μαθητές να αιτιολογήσουν τις απαντήσεις τους. Από τις απαντήσεις των νηπίων φάνηκε ότι συνδέσαν συναισθήματα χρώματα, εκφράσεις των προσώπων όπου υπήρχαν, την κίνηση των μορφών αλλά και τον συνδυασμό όλων των παραπάνω.

Στις επόμενες ημέρες ασχοληθήκαμε χωριστά με κάθενα από τα συναισθήματα που αναφέρθηκαν ποιο πριν., ενώ εμπλουτίστηκε και η γωνιά της βιβλιοθήκης.  Τέθηκε το πρόβλημα εκτός από την ζωγραφική με ποιον άλλο τρόπο μπορούμε να εκφράζουμε τα συναισθήματα μας. Η απάντηση ήταν εύκολη να μιλάμε γιαυτά. τους.

Έτσι οι μαθητές περιγράψανε καταστάσεις που τους προξένησαν φόβο (οι κλέφτες άσχημα όνειρα), λύπη (όταν τους μαλώνουν ) χαρά (όταν παίζουν) θυμό (όταν τους παίρνουν το παιχνίδι), ζήλια (όταν η μαμά είναι με τα αδέλφια τους). Έγιναν ομαδικές τρισδιάστατες κατασκευές “το κλουβί του Φόβου”, “το δωμάτιο της Λύπης”, “το πράσινο τέρας της Ζήλιας”, “το χαρούμενο ανθρωπάκι”. Καθημερινά μιλούσαν για τα συναισθήματα μας, ζωγραφίζανε το γεγονός που το προκάλεσε και τοποθετούσαν την ζωγραφιά στην αντίστοιχη κατασκευή, ώστε κάποια από αυτά να γίνονται μικρότερα (φόβος, λύπη, ζήλια) και κάποια άλλα μεγαλύτερα (χαρά).

Παρατηρήσαμε και σχολιάσαμε ένα από τα δομικά στοιχεία της ζωγραφικής, το χρώμα και την τεχνοτροπία που χρησιμοποιούσαν οι καλλιτέχνες πχ ο Πικάσο ζωγραφίζει με μπλε χρώμα κάποια περίοδο της ζωή του, που ήταν στεναχωρημένος ενώ στην “Κραυγή” υπάρχει κόκκινο και μπλε χρώμα και στο έργο του Ντέιβιντ Σκόουλς κυριαρχεί το άσπρο και μαύρο. Σύμφωνα με σχόλια των παιδιών σε κάποιους πίνακες τα πρόσωπα ήταν κανονικά ενώ σε άλλους ήταν μπερδεμένα με παράξενη μύτη και μάτια, σε άλλους έμοιαζαν με πατάτες και σε κάποιους δεν υπήρχαν καθόλου χαρακτηριστικά στο πρόσωπο μόνο χρώμα. Παρατηρήσαμε ότι σε κάποια έργα τέχνης στο πίσω μέρος (χρησιμοποιήθηκε ο όρος φόντος) ήταν γεμάτο με ένα χρώμα ή με παρόμοια χρώματα ενώ οι μορφές είχαν πολλά χρώματα για να ξεχωρίζουν. Οι παρατηρήσεις αυτές μεταφέρθηκαν στις δικές τους ζωγραφιές και απεικόνιζαν καταστάσεις που τους προκαλούσαν φόβο χαρά ζήλια κλπ με όποιον τρόπο και όποιο χρώμα προτιμούσαν.

Δραματοποιήσαμε και ζωντανέψαμε τα συναισθήματα που εκφράζονταν στους πίνακες με το σώμα μας, παίξαμε ψυχοκινητικά παιχνίδια, κάναμε βουτιά μέσα στον πίνακα με τους χορευτές χόρεψαν και έπαιξαν το “Γύρω- Γύρω όλοι” βιώσαν τους πίνακες με το σώμα τους και την κίνηση.

Στις ελεύθερες δραστηριότητες έφτιαχναν παιχνίδια που τους βοηθούσαν στη διαχείριση των συναισθημάτων πχ ένα τέρας που είχαν ονειρευτεί και είχαν φοβηθεί τους ενώ μπορούσαν να παίξουν με το ζάρι των συναισθημάτων. Η Τεχνολογία δεν απουσίασε από το πρόγραμμα Οι πίνακες έγιναν εκτός από έντυπα και ψηφιακά παζλ και ψηφιακά παιχνίδια, τα οποία τα έπαιζαν στο σχολείο αλλά και στο σπίτι. Καθημερινά συνεχίστηκαν οι περιγραφές και οι αναφορές σε γεγονότα που τους προκαλούσαν διάφορα συναισθήματα, αλλά τώρα πρότειναν λύσεις “όταν στεναχωριέσαι επειδή σου πήραν ένα παιχνίδι μπορείς να μιλάς για αυτό και να το ζητήσεις πίσω, όταν φοβάσαι τον γιατρό μπορείς να σκεφτείς ότι μας βοηθάει να νιώσουμε καλύτερα, όταν θυμώνουμε με κάποιον το λέμε δυνατά.

Οι δράσεις που παρουσιάστηκαν ήταν ενδεικτικές το πρόγραμμα μπορεί να ολοκληρώθηκε αλλά πολλές από αυτές συνεχίζονται. Τα παζλ και τα παιχνίδια τα χρησιμοποιουν ακόμα, πολλές φορές ζωγραφίζουν το συναίσθημα τους και το βάζουν στην αντίστοιχη κατασκευή. Στην πορεία ασχοληθήκαμε και με άλλα συναισθήματα όπως η αγάπη κλπ. Έγιναν δράσεις με τα συναισθήματα που προκαλούν οι συμπεριφορές των ίδιων των παιδιών στους άλλους.

Συμπερασματικά μέσα από το πρόγραμμα οι μαθητές άρχισαν να αποδέχονται τα συναισθήματα τους, να ελέγχουν τον τρόπο έκφραση τους, να αντιλαμβάνονται και να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων. Μέσα από την τέχνη έδωσαν μορφή στα συναισθήματα τους ακόμα και σε αυτά που δυσκολεύονταν να εκφράσουν με τα λόγια και ήρθαν σε επαφή με καλλιτέχνες και την καλλιτεχνική δημιουργία.

Βιβλιογραφία

Belting, H., Dilly, H., a.t. (1995). Εισαγωγή στην ιστορία της τέχνης, (επιμ.)Μ. Warnke, μετ. Λ.Γυιόκα. Θεσσαλονίκη: Βάνιας

Goleman, D. (1998). Η συναισθηματική νοημοσύνη, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Παπανικολάου, Μ. (2002). Η ιστορία της τέχνης στην Ελλάδα, ζωγραφική και γλυπτική του 18ου και του 19ου αιώνα, Θεσσαλονίκη: εκδ Αδαμ.

Πικάσο, Π. (2004). Θεσσαλονίκη Μαλλιάρης Παιδεία.

Χαραλαμπίδης, Α. (1990). Η τέχνη του 20ου αιώνα, τόμος 1, Θεσσαλονίκη :University studio press.

Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ – Βικιπαίδεια (wikipedia.org) [9-3-2024]

https://www.saatchiart.com/art/Painting-La-obsesi-n/338619/221576/view [0-3-2024]

Κατάλογος έργων του Μουσείου Βαν Γκογκ – Βικιπαίδεια (wikipedia.org) [9-3-2024]

https://www.nationalgallery.gr/ [9-3-2024]