ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ*
Πριν από λίγες ημέρες, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής ανακοίνωσε τα αναθεωρημένα προγράμματα σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας, από τη Γ΄ Δημοτικού έως και την Α΄ Λυκείου. Στο παρόν άρθρο δεν θα εξετάσουμε ζητήματα ουσίας: π.χ. τη σαφή (και άκριτη) υιοθέτηση της άποψης στο πρόγραμμα ότι το έθνος, ιστορικά, δεν είναι μια πολιτισμική κοινότητα αλλά μια κατασκευή του κράτους (βλ. π.χ. ότι στο πρόγραμμα της E΄ Δημοτικού απουσιάζει η λέξη «Eλληνας» για την περίοδο από το 1453 ώς το 1821 – υπάρχουν μόνον οι λέξεις «χριστιανοί», «ορθόδοξοι», «ελληνορθόδοξοι» και «ελληνόφωνοι»). Ας αφήσουμε ότι προτείνεται, ως προς τη διδασκαλία για την οθωμανική αυτοκρατορία, η προβολή της ταινίας «Πολίτικη κουζίνα», η οποία δεν αναφέρεται στην οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά στις διοικητικές πρακτικές του κεμαλισμού. Θα επικεντρωθούμε σε ζητήματα δομής και οργάνωσης των προγραμμάτων σπουδών.
Προβλέπεται τετραετές πρόγραμμα σπουδών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση – από την Α΄ Γυμνασίου μέχρι και την Α΄ Λυκείου. Ωστόσο, στην Ελλάδα, η υποχρεωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση διαρκεί τρία έτη και ολοκληρώνεται στη Γ΄ Γυμνασίου. Αυτό σημαίνει ότι η τελευταία τάξη (μάλιστα, αυτή που αφορά τον 20ό αιώνα) δεν θα είναι υποχρεωτική για τους μαθητές! Είναι πραγματικά δύσκολο να περιγραφεί το μέγεθος της αυτοαναίρεσης που τούτο εμπεριέχει, σε θεσμικό επίπεδο, για την ελληνική δημόσια εκπαίδευση. Πώς είναι δυνατόν σε τριετή υποχρεωτική εκπαίδευση να προβλέπεται τετραετές πρόγραμμα σπουδών; Με τέτοιο πρόβλημα, οι προβλέψεις αυτές δεν είναι δυνατόν να αποτελέσουν αντικείμενο σοβαρής συζήτησης.
Καταργείται η έννοια του προγράμματος σπουδών Ιστορίας στο Λύκειο. Στη μεν Α΄ Λυκείου θα γίνει ένα μάθημα που δεν «προλαβαίνει» να γίνει στο Γυμνάσιο. Στη Γ΄ Λυκείου το μάθημα της Ιστορίας έχει ήδη καταργηθεί: υπάρχει μόνον για το πεδίο των Ανθρωπιστικών Επιστημών (όχι για τα άλλα τρία πεδία), ενώ ως μαθήματα κοινά, Γενικής Παιδείας (μη εξεταζόμενα στις Πανελλαδικές), παραμένουν μόνον η Φυσική Αγωγή και τα Θρησκευτικά! Στη Β΄ Λυκείου, από ό,τι διαρρέεται, θα υπάρχει μεν ένα μάθημα που θα φέρει τον επίζηλο τίτλο της Ιστορίας, αλλά στην πράξη δεν θα είναι τέτοιο: θα έχει λίγο από όλα – Κοινωνική Ανθρωπολογία, Πολιτική Επιστήμη, Κοινωνιολογία κ.λπ. Κατά τα άλλα, όλα αυτά συνοδεύονται από μεγάλα λόγια για το πόσο συμβάλλει στη «δημοκρατική συνείδηση» των μαθητών ένα μάθημα που θα καταργηθεί για εκείνες ακριβώς τις ηλικίες των μαθητών που έχουν δικαίωμα ψήφου…
Με τα συγκεκριμένα προγράμματα σπουδών, και με δεδομένη την κατάργηση της Ιστορίας ως μαθήματος Γενικής Παιδείας στη Γ΄ Λυκείου, οι μαθητές θα διδάσκονται Αρχαία και Μεσαιωνική/Βυζαντινή Ιστορία μόνον στην Α΄ και Β΄ Γυμνασίου και καθόλου κατόπιν. Ας αποφασίσει ο αναγνώστης εάν τούτο είναι λογικό σε μια χώρα σαν την Ελλάδα.
Υπάρχουν, επίσης, ζητήματα τα οποία καλείται να διευκρινίσει το υπουργείο Παιδείας. Πόσες ώρες θα διδάσκεται το μάθημα της Ιστορίας ανά τάξη; Η περυσινή (πρώτη) εισήγηση ζητούσε την επέκταση της διδασκαλίας από δύο σε τρεις ώρες εβδομαδιαίως, και τώρα δεν υπάρχει πρόβλεψη. Αλλά είτε δύο είτε τρεις: πόσος χρόνος από αυτόν θα διατεθεί στη διδασκαλία κορμού (από εγχειρίδια) και πόσος στους «θεματικούς φακέλους» που εισάγονται τώρα; Στην πράξη –τονίζεται στη σχετική ανακοίνωση της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων– γεννάται η υποψία ότι η διδασκαλία θα αφορά πρωτίστως τους αποσπασματικούς θεματικούς φακέλους, αγνοώντας αυτό που ο Μαρκ Μπλοχ (ο οποίος –θα θυμάται ο αναγνώστης– δεν ήταν συντηρητικός) ονόμαζε «ιστορικό συνεχές». Ας δώσει το υπουργείο τις απαραίτητες διευκρινίσεις.
Τέλος, ανακύπτει το μείζον ζήτημα του ποιος, επιτέλους, διδάσκει το μάθημα της Ιστορίας. Εάν θέλει κάποιος να «αναμορφώσει» το μάθημα (και μάλιστα με υποτιθέμενη προσπάθεια εμβάθυνσης στις ιστορικές έννοιες) οφείλει να προβλέψει ότι θα διδάσκεται από τους ειδικούς, δηλαδή τον κλάδο ΠΕ02 Φιλόλογοι. Οχι, όπως σήμερα, και από αποφοίτους Θεολογίας, ξένης φιλολογίας, Κοινωνιολογίας κ.λπ. που δεν έχουν πρόσβαση στα μεθοδολογικά εργαλεία της Ιστορίας. Αλλά η εχθρότητα του σημερινού υπουργού προς τον κλάδο ΠΕ02 Φιλόλογοι είναι γνωστή και τεκμηριωμένη σε πολλές περιπτώσεις, για τις οποίες θα άξιζε να μιλήσουμε ειδικότερα. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που δημοσιοποιήθηκε δεν είναι «πρόγραμμα». Το τι είναι θα το δούμε στο μέλλον. Μένει όμως να φανεί και εάν θα είναι και «Ιστορίας».
* Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
