Θα σας ακούγεται παράξενο, όμως η Χημεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την περίοδο των Χριστουγέννων. Μα…θα αναρωτιέστε… Πώς? Με ποιόν τρόπο? Η απάντηση είναι πως οι τρόποι είναι πολλοί και υλικοί και πνευματικοί! Για να δούμε…!

 

 

ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ

Το δέντρο των Χριστουγέννων αποτελεί σήμερα ένα διεθνές χριστουγεννιάτικο έθιμο. Τα μόρια των ενώσεων που συμβάλλουν στο άρωμα του φυσικού Χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι πολλά. Μια βασική ένωση είναι το πινένιο (C₁₀H₁₆), η οποία εμφανίζεται με δύο ισομερή, το α-πινένιο και το β-πινένιο. To πινένιο είναι ένα δικυκλικό μονοτερπένιο. Και οι δύο μορφές του είναι σημαντικά συστατικά της ρητίνης του πεύκου, ενώ βρίσκονται επίσης στις ρητίνες πολλών άλλων κωνοφόρων. Το φρέσκο άρωμα του πεύκου οφείλεται στο αιθέριο έλαιο οξικό βορνύλιο (C₁₂H₂₀O₂ ), που βρίσκεται στα φύλλα του!

“Chemistry & Christmas (348/365)” από Jack Amick διατίθεται με άδεια χρήσης CC by-nc-2.0

ΤΟ ΤΕΧΝΗΤΟ ΧΙΟΝΙ

Το πολυακρυλικό νάτριο επίσης γνωστό ως waterlock, είναι το άλας του πολυακρυλικού οξέος με χημικό τύπο (C₃H₃NaO₂)_n. Είναι ένα υπέρ απορροφητικό πολυμερές, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργήσουμε ψεύτικο χιόνι. Όταν βρέχεται, τα μόρια του πολυμερούς διασπώνται σε αρνητικά φορτισμένα καρβοξυλικά ιόντα και ιόντα νατρίου. Τα αρνητικά φορτισμένα ιόντα απωθούνται και το πολυμερές διογκώνεται. Το ψεύτικο χιόνι μοιάζει πολύ με το αληθινό και είναι μη τοξικό. Δίνει μια δροσερή αίσθηση όταν το αγγίζετε, ακριβώς όπως το πραγματικό χιόνι!

“Macro Snowflake” από NASA Goddard Photo and Video διατίθεται με άδεια χρήσης CC by-nd-2.0

ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΣΤΟΛΙΔΙΑ

Τα ασημένιο στολίδια που κρεμάμε στο χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι επάργυρα. Στο εσωτερικό της μπάλας προστίθεται αρχικά διάλυμα νιτρικού αργύρου (AgNO₃) και στη συνέχεια πυκνό διάλυμα αμμωνίας (NH₃). Έπειτα προστίθεται διάλυμα γλυκόζης (C₆H₁₂O₆), η οποία προκαλεί την αναγωγή των ιόντων αργύρου σε μεταλλικό άργυρο (ασήμι), παράγοντας έτσι μία λαμπερή ασημένια επίστρωση στο εσωτερικό του χριστουγεννιάτικου στολιδιού που μοιάζει με κάτοπτρο (καθρέφτη).

“A Silver Christmas Ball” από BenGrantham διατίθεται με άδεια χρήσης CC by-2.0

 

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΓΑΛΟΠΟΥΛΑ

 Η αντίδραση κλειδί στην οποία οφείλεται η γεύση και το άρωμα της ψημένης γαλοπούλας είναι η αντίδραση Maillard, η οποία λαμβάνει χώρα κατά το μαγείρεμα και είναι υπεύθυνη για τη μη-ενζυμική αμαύρωση των τροφίμων όταν μαγειρεύονται. Ουσιαστικά αποτελείται από έναν αριθμό αντιδράσεων και μπορεί να συμβεί ακόμα και σε θερμοκρασία δωματίου. Η βέλτιστη θερμοκρασία όμως, κυμαίνεται μεταξύ 140-165 C. Πιο συγκεκριμένα λαμβάνει χώρα μεταξύ των αμινοξέων και των σακχάρων του κρέατος κατά τη διάρκεια του ψησίματος. Εκατοντάδες προϊόντα σχηματίζονται κατά την αντίδραση Maillard. Ένα μικρό υποσύνολο αυτών των βασικών ενώσεων είναι:

α) τα φουράνια (C₄H₄O), που δίνουν τη γεύση/άρωμα του καμένου κρέατος,

β) οι φουρανόνες (C₄ H₄O₂), που δίνουν μία γλυκιά, καραμελωμένη γεύση,

γ) οι πυραζίνες (C₄H₄N₂), στις οποίες οφείλεται η γεύση/άρωμα του μαγειρεμένου, ψημένου κρέατος,

δ) τα θειοφαίνια (C₄H₄S), στα οποία οφείλονται επίσης, η γεύση/άρωμα του μαγειρεμένου, ψημένου κρέατος και

ε) τέλος, σχηματίζονται και οι ενώσεις που ονομάζονται μελανοϊδίνες, οι οποίες συμβάλλουν στην καφέ απόχρωση του τροφίμου που αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια του μαγειρέματος του.

“christmas turkey” από Chewy Chua διατίθεται με άδεια χρήσης CC by-nc-nd-2.0

 

Η ΣΑΜΠΑΝΙΑ

Ορισμένες από τις χημικές ουσίες που συμβάλλουν σημαντικά στο άρωμα της είναι:

α) γ-δεκαλακτόνη (C₁₀H₁₈O₂). Φρουτώδες και γλυκό άρωμα.

β) διυδροϊασμονικός μεθυλεστέρας (C₁₃H₂₂O₃). Φρουτώδες και λουλουδάτο άρωμα.

γ) δωδεκανοϊκό οξύ (C₁₂H₂₄O₂). Ξηρές και μεταλλικές νότες.

δ) δεκανοϊκό οξύ (C₁₀H₂₀O₂). Οξύ άρωμα.

ε) μυριστικό αιθύλιο (C₁₆H₃₂O₂). Γλυκό άρωμα.

στ) παλμιτικό οξύ (C₁₆H₃₂O₂). Κρεμώδες άρωμα.

ζ) παλμιτελαϊκό οξύ (C₁₆H₃₀O₂). Ελαιώδες άρωμα

“Champagne” από TinyTall διατίθεται με άδεια χρήσης CC by-nd-2.0

 

ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ…

Τέλος, τα Χριστούγεννα είναι ίσως η μόνη περίοδος του χρόνου που οι άνθρωποι νιώθουν παραπάνω δεμένοι με την οικογένεια τους. Είναι θα λέγαμε ο «πομπός» που τους συνδέει και μοιράζει μεταξύ τους αισθήματα αγάπης και αλληλοκατανόησης, ενισχύοντας τους «χημικούς» δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων.

“Christmas Ornament Heart” από Bob.Fornal διατίθεται με άδεια χρήσης CC by-nc-sa-2.0

 

Καλά Χριστούγεννα!!!

 

Συντάκτρια άρθρου: Φωτεινή Μ. (μαθήτρια Β΄Λυκείου).