Το πόσο είναι αξιέπαινο σ’ έναν ηγεμόνα να κρατά το λόγο του και να ζει με ακεραιότητα και όχι με πανουργία ο καθένας μπορεί να το καταλάβει- παρ’ όλα αυτά, η πείρα των καιρών μας δείχνει ότι μεγαλούργησαν εκείνοι οι ηγεμόνες που λίγο υπολόγισαν τη συνέπεια και με την πανουργία τύλιξαν τους ανθρώπους- και τελικά νίκησαν εκείνους που στηρίχτηκαν στη συνέπεια του λόγου τους.
Πρέπει λοιπόν να ξέρετε πως υπάρχουν δύο τρόποι να πολεμάει κανείς: ο ένας με τους νόμους και ο άλλος με τη βία· ο πρώτος ταιριάζει στον άνθρωπο, ο δεύτερος στα θηρία· αλλά, επειδή πολλές φορές ο πρώτος δεν αρκεί, είναι ανάγκη να προστρέξουμε στο δεύτερο. Γι’ αυτό, ένας ηγεμόνας είναι απαραίτητο να ξέρει να δρα και ως θηρίο και ως άνθρωπος. Αυτό το δίδαξαν στους ηγεμόνες με τους μύθους οι αρχαίοι συγγραφείς, οι οποίοι γράφουν ότι ο Αχιλλέας και πολλοί άλλοι από εκείνους τους παλιούς βασιλιάδες είχαν ανατεθεί στον κένταυρο Χείρωνα για να διαπαιδαγωγηθούν με τη δική του διδασκαλία. Και να έχεις για παιδαγωγό κάποιον μισό ζώο μισό άνθρωπο θέλει να πει ότι ένας ηγεμόνας πρέπει να ξέρει να χρησιμοποιεί και τις δύο φύσεις· γιατί η μία δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ χωρίς την άλλη.
Αφού λοιπόν για έναν ηγεμόνα είναι απαραίτητο να ξέρει να δρα σαν ζώο, πρέπει να διαλέξει την αλεπού και το λιοντάρι- γιατί το λιοντάρι δεν ξέρει να αποφεύγει τις παγίδες και η αλεπού δεν μπορεί ν’ αντισταθεί στους λύκους. Πρέπει λοιπόν να είναι αλεπού για να μυρίζεται τις παγίδες και λιοντάρι για να τρομάζει τους λύκους. Εκείνοι που σταματούν μονάχα στο λιοντάρι δεν καταλαβαίνουν από πολιτική. Έτσι, ένας συνετός ηγεμόνας δεν πρέπει να κρατά το λόγο του όταν κάτι τέτοιο στρέφεται εναντίον του και όταν οι λόγοι που τον έκαναν να τον δώσει έχουν εκλείψει. Αν όλοι οι άνθρωποι ήταν καλοί, αυτό το δίδαγμα δε θα ήταν καλό’ αλλά, επειδή είναι κακοί και οι ίδιοι δε θα κρατούσαν το λόγο τους απέναντι σου, ούτε και εσύ πρέπει να τον κρατήσεις απέναντι τους. Ούτε ποτέ σ’ έναν ηγεμόνα έλειψαν βάσιμοι λόγοι για να δικαιολογήσει την αθέτηση του λόγου του. Πάνω σ’ αυτό θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε άπειρα παραδείγματα της εποχής μας και να δείξουμε πόσες συνθήκες ειρήνης και πόσες υποσχέσεις αποδείχτηκαν μάταιες και απραγματοποίητες εξαιτίας της ασυνέπειας του ηγεμόνα- και εκείνος που ήξερε καλύτερα να δρα σαν την αλεπού τα κατάφερε καλύτερα. Όμως είναι απαραίτητο να ξέρεις να παριστάνεις καλά την αλεπού και να είσαι μεγάλος ψεύτης και υποκριτής· και οι άνθρωποι είναι τόσο απλοϊκοί και υποκύπτουν τόσο στις ανάγκες της στιγμής, ώστε όποιος εξαπατά θα βρίσκει πάντα κάποιον που θα τον αφήνει να τον εξαπατά.
Πηγή: Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ-ΝΙΚΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΛΙ Μετάφραση:Μαρία Κασωτάκη-Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ
