Μια ομιλία του Επίκουρου Καθηγητή Κοινωνιολογίας, κ. Νίκου Ξυπολυτά, στους μαθητές και μαθήτριες του σχολείου μας

Του Χρόνη Μπούσιου,[1]

Συμμετέχουν μαθητές και μαθήτριες της Β΄ Γυμνασίου,

Το Μουσικό Σχολείο με Λ.Τ. Δυτικής Λέσβου, στις 19 Νοεμβρίου 2024 είχε τη χαρά να φιλοξενήσει τον Επίκουρο Καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ. Νίκο Ξυπολυτά για μια ομιλία με ευρύτερο θέμα συζήτησης τον όρο «μετανάστης».

Ειδικότερα, στο πλαίσιο του μαθήματος Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Β΄ Γυμνασίου διδάχθηκε το παρακάτω ποίημα του Μπέρτολτ Μπρεχτ με τίτλο «Για τον όρο “μετανάστης”».

  Λαθεμένο μού φαινόταν πάντα τ’ όνομα που μας δίναν:                                                                          «Μετανάστες».                                                                                                                                        Θα πει, κείνοι που αφήσαν την πατρίδα τους. Εμείς, ωστόσο,                                                                δε φύγαμε γιατί το θέλαμε,                                                                                                                      λεύτερα να διαλέξουμε μιαν άλλη γη. Ούτε                                                                                              και σε μιαν άλλη χώρα μπήκαμε                                                                                                              να μείνουμε για πάντα εκεί, αν γινόταν.                                                                                                    Εμείς φύγαμε στα κρυφά. Μας κυνηγήσαν, μας προγράψανε.                                                                Κι η χώρα που μας δέχτηκε, σπίτι δε θα ‘ναι, μα εξορία.                                                                          Έτσι, απομένουμε δω πέρα, ασύχαστοι, όσο μπορούμε πιο κοντά                                                        στα σύνορα,                                                                                                                                            προσμένοντας του γυρισμού τη μέρα, καραδοκώντας το παραμικρό                                                      σημάδι αλλαγής στην άλλην όχθη, πνίγοντας μ’ ερωτήσεις                                                                    κάθε νεοφερμένο, χωρίς τίποτα να ξεχνάμε, τίποτα                                                                                ν’ απαρνιόμαστε,                                                                                                                                      χωρίς να συχωράμε τίποτ’ απ’ όσα έγιναν, τίποτα δε συχωράμε.                                                            Α, δε μας ξεγελάει τούτη η τριγύρω σιωπή! Ακούμε ίσαμ’ εδώ                                                                τα ουρλιαχτά που αντιλαλούν απ’ τα στρατόπεδά τους. Εμείς                                                                οι ίδιοι                                                                                                                                                      μοιάζουμε των εγκλημάτων τους απόηχος, που κατάφερε                                                                      τα σύνορα να δρασκελίσει. Ο καθένας μας,                                                                                            περπατώντας μες στο πλήθος με παπούτσια ξεσκισμένα,                                                                      μαρτυράει την ντροπή που τη χώρα μας μολεύει.                                                                                    Όμως κανένας μας                                                                                                                                  δε θα μείνει εδώ. Η τελευταία λέξη                                                                                                          δεν ειπώθηκε ακόμα.[2]

Έπειτα, από μια πρώτη ανάγνωση και συζήτηση του παραπάνω ποιήματος, οι μαθητές και οι μαθήτριες της Β΄ Γυμνασίου έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για αυτό το πολύ επίκαιρο θέμα της μετανάστευσης, συμμετέχοντας ενεργά σε μια γόνιμη και ουσιαστική ανταλλαγή απόψεων. Πολλά παιδιά μοιράστηκαν ιστορίες από το μεταναστευτικό παρελθόν των οικογενειών τους, ενώ δεν έλειψαν οι αναφορές σε συγγενείς που ζουν σήμερα ως μετανάστες στο εξωτερικό. Φυσικά, η προσφυγική κρίση, που τα τελευταία χρόνια έχει επηρεάσει έντονα τη Λέσβο, αποτέλεσε αναπόφευκτα μέρος της συζήτησής μας.

Η πρώτη διδακτική ώρα, όμως, ολοκληρώθηκε αφήνοντας πολλά ερωτήματα αναπάντητα. Ποιός είναι τελικά μετανάστης; Ο πρόσφυγας συγκαταλέγεται στην κατηγορία των μεταναστών ή πρόκειται για διαφορετικές περιπτώσεις; Ποιές άλλες αιτίες μετανάστευσης υπάρχουν πέρα από την πολιτική δίωξη και τον προσωπικό κίνδυνο, που περιγράφει και βίωσε ο Μπρεχτ; Αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα κρίθηκε ορθότερο να απαντηθούν από κάποιον ειδικό επί του θέματος, όπως ο κ. Νίκος Ξυπολυτάς, ο οποίος με μεγάλη προθυμία αποδέχτηκε, όχι μόνο την πρόσκληση, αλλά και την πρόκληση του σχολείου μας, να μιλήσει για αυτό το εξαιρετικά επίκαιρο θέμα στους μαθητές και τις μαθήτριες του Γυμνασίου και Λυκείου μας.

Η ανταπόκριση των μαθητών ήταν εντυπωσιακή. Το πλήθος των ουσιαστικών ερωτήσεών τους προς τον καλεσμένο μας σε συνδυασμό με τις εξαιρετικές απαντήσεις που έδωσαν οι ίδιοι στα ερωτήματα του ομιλητή, ανέδειξαν το υψηλό επίπεδο ενδιαφέροντος και προβληματισμού της μαθητικής μας κοινότητας.

Βέβαια, ο κ. Ξυπολυτάς κέρδισε από την αρχή την προσοχή των μαθητών και μαθητριών του Μουσικού μας Σχολείο, τονίζοντας την πολύχρονη επαγγελματική του ενασχόληση με τη μουσική, προτού ασχοληθεί με την Κοινωνιολογία. Με αυτή την εισαγωγή προετοίμασε το έδαφος για την παρουσίαση της ειδικότητάς του, δηλαδή του όρου «μετανάστης», όπως ονομάζεται και το ποίημα του Μπρεχτ.

Με παραστατικό και κατανοητό τρόπο αναφέρθηκε στο διαχρονικό φαινόμενο της μετανάστευσης και στις διάφορες κατηγορίες των μεταναστών, ενώ υπογράμμισε ότι οι πρόσφυγες δεν είναι κάτι διαφορετικό από τους μετανάστες, ώστε να εξετάζουμε τις διαφορές ανάμεσά τους, αλλά μια υποκατηγορία. Βέβαια, για την παρουσίαση του θέματος, απαραίτητο κρίθηκε να γίνει μια αναφορά στη Συνθήκη της Γενεύης του 1951, στην οποία ορίζεται ο όρος «πρόσφυγας».

Ο απλός λόγος του ομιλητή σε συνδυασμό με την παραστατικότητά του και την αξιοποίηση των ιστορικών γνώσεων των μαθητών μας, συνέβαλαν στην κατανόηση σημαντικών πτυχών αυτού του καίριου θέματος και απέδειξαν ότι οι μαθητές μας είναι έτοιμοι και ώριμοι να καταλάβουν σύνθετα νομικά κείμενα, όπως η Συνθήκη της Γενεύης, και κυρίως να τα κρίνουν με βάση τις ανάγκες του σήμερα. Έγινε, έτσι, κατανοητό, ότι οι απαιτήσεις του παρόντος με εκατομμύρια πρόσφυγες σε έναν κόσμο με δεκάδες αναγνωρισμένους πολέμους, δεν ικανοποιούνται από ένα αρκετά παλιό κείμενο που αξιοποιείται ακόμη και τώρα.

Ωστόσο, κάπου τότε χτύπησε το κουδούνι. «Θέλετε να κάνουμε ένα μικρό διάλειμμα;», ρώτησα τα παιδιά. «Όχι», απάντησε με μια φωνή η τάξη και ο καλεσμένος μας συνέχισε την παρουσίαση του πολύ ενδιαφέροντος θέματος, δίνοντας διαρκώς τον λόγο στους μαθητές μας για να σχολιάζουν και να θέτουν ενδιαφέροντα ερωτήματα.

Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση ο κ. Ξυπολυτάς τόνισε τη σημασία της λέξης «άνθρωπος» και την αδιαπραγμάτευτη αξία των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Έθεσε στο επίκεντρο θεμελιώδη δικαιώματα όπως η προστασία της ζωής, η υγεία, η τροφή και το πόσιμο νερό, η ασφαλής διαβίωση και η εκπαίδευση, καλώντας τους μαθητές και τις μαθήτριές μας να αναλογιστούν τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν. Παράλληλα, κάλεσε όλους μας να αναλάβουμε δράση, υπερασπίζοντας τους συνανθρώπους μας απέναντι σε φαινόμενα «απανθρωποποίησης», αδικίας και αποκλεισμού.

Το διδακτικό δίωρο που μας πρόσφερε ο κ. Ξυπολυτάς τελείωσε και όλες αυτές οι γνώσεις που απέκτησαν οι μαθητές και οι μαθήτριές μας κρίθηκε ενδιαφέρον να αξιοποιηθούν στην πράξη με μια γραπτή έκθεση στο πλαίσιο της Νεοελληνικής Γλώσσας, έτσι ώστε να δοθεί και πάλι ο λόγος στους μαθητές και στις μαθήτριές μας.

Προβλήθηκε, λοιπόν, το παρακάτω σύντομο βίντεο και έπειτα τους ζητήθηκε το εξής:

«Φανταστείτε ότι 3 παιδιά, ο Μοχαμάντ, η Μάχα και η Σάντρα, πρόκειται να φοιτήσουν στο σχολείο μας την επόμενη σχολική χρονιά.

Ως εκπρόσωπος των μαθητών του Μουσικού Σχολείου να γράψετε μια επιστολή στον Δήμαρχο της περιοχής σας, ζητώντας την πραγματοποίηση μιας εκδήλωσης για να καλωσορίσετε τους νέους σας συμμαθητές.

α) Να τονίσετε πόσο σημαντικό είναι να γίνει μια τέτοια εκδήλωση, λαμβάνοντας υπόψη ορισμένες δυσκολίες που αντιμετώπισαν αυτά τα παιδιά.

β) Να προτείνετε ορισμένες δράσεις που μπορεί να περιλαμβάνει αυτή η εκδήλωση.»

Ας παρουσιάσουμε, λοιπόν, ορισμένα κείμενα και αποσπάσματα μαθητών και μαθητριών της Β΄ Γυμνασίου από τις επιστολές τους, αφού τονίσουμε ότι όλοι και όλες αναγνωρίσανε τη σημασία που θα είχε μια τέτοια εκδήλωση καλωσορίσματος των νέων τους συμμαθητών από τη Συρία.

Της Μιχαηλίας Σεβαστού:

 Αξιότιμε κύριε Δήμαρχε,

     Ως εκπρόσωπος των μαθητών και μαθητριών του Μουσικού Σχολείου Δυτικής Λέσβου σας            ζητώ να μας παρέχετε τη στήριξη και τη βοήθειά σας, στη διοργάνωση μιας εκδήλωσης για το              καλωσόρισμα τριών Σύριων μαθητών που θα φοιτήσουν στο σχολείο μας.                                                  Σκοπός αυτής της εκδήλωσης είναι, εκτός από το καλωσόρισμα τους, η προσπάθεια                        απάλυνσης του πόνου που έχουν βιώσει τα τελευταία χρόνια λόγω πολέμου. Ακόμα, θέλουμε να          νιώσουν άνετα στο καινούργιο τους περιβάλλον και να λάβουν την αποδοχή και την κατανόηση            όλων.                                                                                                                                                            Η γιορτή θα μπορούσε να πάρει τη μορφή ενός φεστιβάλ με σκοπό την ένωση Ελληνικού και          Συριακού πολιτισμού, μέσω μουσικής, παραδοσιακών χορών και φαγητού. Επιπλέον, θα                    χρειαστούμε τη βοήθειά σας για την εύρεση κάποιου μεταφραστή, που να γνωρίζει τη συριακή και        την ελληνική γλώσσα. Τέλος, μια ακόμα νότα χαράς στην ατμόσφαιρα θα έδινε η προσφορά                δώρων, όπως κάποιο μουσικό όργανο στους νέους μας συμμαθητές.                                                         Εμπιστευόμενοι τα ανθρωπιστικά σας συναισθήματα, εμείς οι μαθητές του Μουσικού Σχολείου        Δυτικής Λέσβου, προσμένουμε την άμεση και απαραίτητη για εμάς βοήθειά σας σε αυτή τη                  σημαντική εκδήλωση.                                  

                                                                                                       Με σεβασμό και εκτίμηση,

                                                                                    Η εκπρόσωπος των μαθητών/τριών του                                                                       Μουσικού Σχολείου Δυτικής Λέσβου, Μιχαηλία Σεβαστού

Παρόμοιες απόψεις εκφράστηκαν από όλους τους μαθητές και τις μαθήτριές μας. Για παράδειγμα, ο Ραφαήλ Κριπιντίρης ανέφερε:

[…] Θεωρούμε ότι αυτή η εκδήλωση είναι πολύ σημαντική για τα παιδιά τα οποία αντιμετωπίσανε πολλές δυσκολίες εξαιτίας του πολέμου, χάσανε δικούς τους ανθρώπους και τα σπίτια τους. Για αυτό τον λόγο θεωρούμε ότι αυτή η εκδήλωση θα δράσει θετικά στην ψυχολογία των μελλοντικών μας συμμαθητών.

Η Σοφία Στράγκα πρόσθεσε:

[…] Εμείς ως νέοι που ενδιαφερόμαστε, αισθανόμαστε τη βαρύτατη ευθύνη, να τους κάνουμε να νιώσουν ευπρόσδεκτοι σε αυτό το νέο περιβάλλον, αφού έχουν περάσει τόσες δυσκολίες, όπως για παράδειγμα, πόλεμο, φτώχεια, αλλά και τη μετακίνηση από τη χώρα τους.

Η Αγγελική Παλαιολόγου υπογράμμισε ότι:

[…] Αυτή η εκδήλωση είναι σημαντικό να διοργανωθεί για αυτά τα παιδιά, διότι έρχονται από μια μακρινή χώρα και από συνθήκες πολέμου. Για αυτό είναι υποχρέωσή μας να τα κάνουμε να νοιώσουν άνετα.

Η Φανή Παναγιωτοπούλου έγραψε:

[…] αυτή η εκδήλωση γίνεται για να υποδεχτούμε τους νέους μας συμμαθητές από τη Συρία και να τους κάνουμε να νιώσουν από την αρχή ασφάλεια και ομαδικότητα. Επίσης, αυτή είναι σημαντικό να γίνει για να βοηθήσουμε όσο μπορούμε ώστε να ξεχάσουν αυτά τα παιδιά ό,τι έχει γίνει στη χώρα τους εξαιτίας του πολέμου.

Ας επιτρέψουμε στους επιλόγους του Ζαχαρία Καπετανέλλη και της Αγγελικής Παλαιολόγου να κλείσουν αυτό το κείμενο, οι οποίοι με τα λόγια τους εξέφρασαν με παρόμοιο τρόπο την επιθυμία όλων των συμμαθητών και συμμαθητριών τους.

[…] Είμαστε βέβαιοι ότι θα εγκρίνετε την πρότασή μας και θα μας βοηθήσετε, έτσι ώστε αυτά τα παιδιά να αποκτήσουν ένα καλύτερο μέλλον στη ζωή και την εκπαίδευσή τους.

[…] Εκ μέρους όλων των παιδιών του σχολείου, θα θέλαμε τη θετική σας ανταπόκριση για να ξαναγελάσουν αυτά τα παιδιά.

[1] Φιλόλογος, Διδάκτορας Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

[2] Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα, μετάφραση Μάριος Πλωρίτης, Θεμέλιο, Αθήνα, 2000.