Μετά τη νίκη τους εναντίον των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό πόλεμο οι Συρακούσιοι εξέδωσαν δεκάδραχμα με την κεφαλή της νύμφης Αρέθουσας στην μπροστινή όψη και τέθριππο στην πίσω όψη (Νομισματική Συλλογή Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθήνας).
Η κατοχή της εξουσίας δεν εγγυάται την ευτυχία
Α. Κείμενο
Στο διαλογικό έργο του Ἱέρων ο Ξενοφών (περ. 430-355 π.Χ.) εκθέτει τις αδυναμίες και τα αδιέξοδα του μοναρχικού πολιτεύματος, και μάλιστα όπως τα αντιλαμβάνεται ο ίδιος ο μονάρχης. Συζητώντας με τον λυρικό ποιητή Σιμωνίδη τον Κείο, ο τύραννος των Συρακουσών Ιέρων Α΄απομυθοποιεί την εικόνα του πανίσχυρου μονάρχη την οποία είναι λογικό να έχει ένας απλός άνθρωπος. Το συμπέρασμα από τον διάλογο είναι ότι η μοναρχία δεν είναι ωφέλιμη ούτε για τον μονάρχη ούτε για τους πολίτες.
Εἰ δὲ σὺ οἴει ὡς πλείω ἔχων τῶν ἰδιωτῶν κτήματα ὁ τύραννος διὰ τοῦτο καὶ πλείω ἀπ’ αὐτῶν εὐφραίνεται, οὐδὲ τοῦτο οὕτως ἔχει, ὦ Σιμωνίδη, ἀλλ’ ὥσπερ οἱ ἀθληταὶ οὐχ ὅταν ἰδιωτῶν γένωνται κρείττονες, τοῦτ’ αὐτοὺς εὐφραίνει, ἀλλ’ ὅταν τῶν ἀνταγωνιστῶν ἥττους, τοῦτ’ αὐτοὺς ἀνιᾷ, οὕτω καὶ ὁ τύραννος οὐχ ὅταν τῶν ἰδιωτῶν πλείω φαίνηται ἔχων, τότ’ εὐφραίνεται, ἀλλ’ ὅταν ἑτέρων τυράννων ἐλάττω ἔχῃ, τούτῳ λυπεῖται· τούτους γὰρ ἀνταγωνιστὰς ἡγεῖται αὑτῷ τοῦ πλούτου εἶναι. Οὐδέ γε θᾶττόν τι γίγνεται τῷ τυράννῳ ἢ τῷ ἰδιώτῃ ὧν ἐπιθυμεῖ. Ὁ μὲν γὰρ ἰδιώτης οἰκίας ἢ ἀγροῦ ἢ οἰκέτου ἐπιθυμεῖ, ὁ δὲ τύραννος ἢ πόλεων ἢ χώρας πολλῆς ἢ λιμένων ἢ ἀκροπόλεων ἰσχυρῶν […]. Ἀλλὰ μέντοι καὶ πένητας ὄψει οὐχ οὕτως ὀλίγους τῶν ἰδιωτῶν ὡς πολλοὺς τῶν τυράννων. Οὐ γὰρ τῷ ἀριθμῷ οὔτε τὰ πολλὰ κρίνεται οὔτε τὰ ὀλίγα, ἀλλὰ πρὸς τὰς χρήσεις· ὥστε τὰ μὲν ὑπερβάλλοντα τὰ ἱκανὰ πολλά ἐστι, τὰ δὲ τῶν ἱκανῶν ἐλλείποντα ὀλίγα. Τῷ οὖν τυράννῳ τὰ πολλαπλάσια ἧττον ἱκανά ἐστιν εἰς τὰ ἀναγκαῖα δαπανήματα ἢ τῷ ἰδιώτῃ.
Ξενοφῶν, Ἱέρων 4.6-9
Το ψηφιακό βιβλίο εδώ
Μετάφραση-θεωρία-ασκήσεις στον Ελληνικό Πολιτισμό(πατάω πάνω)
Γλωσσικά σχόλια
| οἴομαι | νομίζω, θεωρώ | |
| τῶν ἰδιωτῶν (β΄ όρος σύγκρισης) | από τους απλούς πολίτες | |
| εὐφραίνομαι | χαίρομαι, ευχαριστιέμαι, ικανοποιούμαι | |
| οὐδὲ τοῦτο οὕτως ἔχει | ούτε αυτό είναι έτσι | |
| κρείττονες (συγκρ. βαθμ. επιθ. ὁ ἀγαθός) | ανώτεροι | |
| ἥττους (συγκρ. βαθμ. επιθ. ὁ μικρός) | λιγότερο ικανοί, κατώτεροι | |
| ἀνιάω, ἀνιῶ | ενοχλώ, στενοχωρώ (πβ. ν.ε.: ανία, ανιαρός) | |
| ὅταν… φαίνηται ἔχων (κτγ. μτχ.) τούτῳ λυπεῖται | όταν… είναι φανερό ότι έχει εξαιτίας αυτού στενοχωριέται | |
| θᾶττον (συγκρ. βαθμ. επιρρ. ταχὺ ή ταχέως) | γρηγορότερα | |
| οὐδέ γε θᾶττόν τι γίγνεται τῷ τυράννῳ ἢ τῷ ἰδιώτῃ ὧν ἐπιθυμεῖ | ούτε βέβαια ο τύραννος αποκτά κάτι από όσα επιθυμεί γρηγορότερα από τον απλό πολίτη | |
| ὁ οἰκέτης | ο δούλος του σπιτιού (πβ. ν.ε.: οικιακός) | |
| ὁ/ἡ πένης | φτωχός, άπορος, στερημένος | |
| ὄψει (ορ. μέλλ. ρ. ὁράω, ὁρῶ) | θα δεις | |
| οὕτως… ὡς | τόσο… όσο | |
| τῷ ἀριθμῷ… πρὸς τὰς χρήσεις | με βάση το πλήθος… με βάση τη χρησιμότητα | |
| ὑπερβάλλω | ξεπερνώ, υπερβαίνω (πβ. ν.ε.: υπερβολή) | |
| τὰ τῶν ἱκανῶν ἐλλείποντα | όσα υπολείπονται από τα αρκετά | |
| τὸ δαπάνημα | η δαπάνη |
Ερμηνευτικά σχόλια
ὦ Σιμωνίδη: Ο λυρικός ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος χάρη στην ανταπόκριση που έβρισκε η τέχνη του (έγραψε περίφημα επιγράμματα, σκόλια*, επινίκια άσματα, θρήνους και εγκώμια) φιλοξενήθηκε στις αυλές ισχυρών ανδρών της εποχής του. Το 476 π.Χ., στις αρχές της τυραννίδας του Ιέρωνα, ήρθε στις Συρακούσες, πέτυχε τη συμφιλίωση του τυράννου με τον αντίπαλό του Θήρωνα και εξασφάλισε έτσι την εύνοιά του. Ο Σιμωνίδης πέθανε περίπου το 467/466 π.Χ. στον Ακράγαντα της Σικελίας.
οὐ γὰρ τῷ ἀριθμῷ οὔτε τὰ πολλὰ κρίνεται οὔτε τὰ ὀλίγα, ἀλλὰ πρὸς τὰς χρήσεις: Σύμφωνα με τον Ιέρωνα, ο πλούτος και η συνακόλουθη ευχαρίστηση δεν εξαρτώνται από το πλήθος των αγαθών που έχει στην κατοχή του κάποιος αλλά από τη δυνατότητα που του παρέχουν αυτά να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του.
Ερωτήσεις
1. Με ποιο κριτήριο μπορεί να θεωρηθεί κανείς πραγματικά πλούσιος σύμφωνα με το κείμενο;
2. Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι τύραννοι σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ιέρωνα;
3. Συμφωνείτε με τον ισχυρισμό του Ιέρωνα «οὐ γὰρ τῷ ἀριθμῷ… ἀλλὰ πρὸς τὰς χρήσεις»;
4. Με βάση όσα γνωρίζετε από τα μαθήματα της Ιστορίας και της Πολιτικής και Κοινωνικής Αγωγής, να συζητήσετε την εξέλιξη των όρων «τύραννος» και «τυραννία» από την αρχαιότητα μέχρι τη σημερινή εποχή.
Αναπαράσταση του κράνους που αφιέρωσε ο Ιέρων Α΄στην Ολυμπία μετά τη νίκη του στη ναυμαχία της Κύμης εναντίον των Τυρρηνών, θέλοντας να δώσει πανελλήνιο χαρακτήρα στο γεγονός.
Το θέατρο των Συρακουσών είναι ένα από τα μεγαλύτερα του αρχαίου κόσμου. Χτίστηκε από τον τύραννο Ιέρωνα Α΄το 470 π.Χ.
Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά
◗ Να συμπληρώσετε την τρίτη στήλη με τις κατάλληλες λέξεις της α.ε.:
Ουσιαστικά παράγωγα από επίθετα και από άλλα ουσιαστικά
| πρωτότυπη λέξη |
παραγωγική κατάληξη |
παράγωγο ουσιαστικό |
|---|---|---|
| ἀγαθός | -ότης | |
| ἀναγκαῖος | -ότης | |
| ἄξιος | -ία | |
| ἕτερος | -ότης | |
| ἱκανός | -ότης | |
| μικρός | -ότης | |
| οἰκία | -ίδιον | |
| οἶκος
πόλις |
-έτης | |
| -ίσκος | ||
| -της | ||
| -ίδιον |
Γ. Γραμματική
Τα συνηρημένα ρήματα
✦ Να παρατηρήσετε τους παρακάτω ρηματικούς τύπους του κειμένου της Ενότητας: λυπεῖται, ἡγεῖται, ἐπιθυμεῖ, δοκεῖ. Οι καταλήξεις τους μοιάζουν με τις αντίστοιχες καταλήξεις των βαρύτονων ρημάτων, διαφέρει όμως ο τονισμός τους. Πρόκειται για τα συνηρημένα ήπερισπώμενα ρήματα.
✦ Συνηρημένα είναι τα φωνηεντόληκτα ρήματα των οποίων ο χαρακτήρας –α-, –ε– ή –ο– συγχωνεύεται (συναιρείται) με το ακόλουθό του φωνήεν της κατάληξης. Αυτή η συγχώνευση ονομάζεται συναίρεση (πβ. ν.ε.: αγαπάει, αγαπά). Αλλιώς αποκαλούνται περισπώμενα, γιατί στο α΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα ε.φ. παίρνουν περισπωμένη.
Οι τάξεις των συνηρημένων
Διακρίνουμε τρεις τάξεις συνηρημένων με βάση τον χαρακτήρα τους:
α΄τάξη → χαρακτήρας –α-, π.χ. τιμάω, τιμῶ.
β΄τάξη → χαρακτήρας –ε-, π.χ. ποιέω, ποιῶ.
γ΄τάξη → χαρακτήρας –ο-, π.χ. δηλόω, δηλῶ.
Διαδικασία σχηματισμού συνηρημένων ρημάτων
Οι συναιρέσεις αφορούν μόνο τον ενεστώτα και τον παρατατικό σε όλες τις εγκλίσεις τους.
✦ Γράφουμε και τονίζουμε σύμφωνα με όσα ισχύουν στα βαρύτονα ρήματα την ασυναίρετη μορφή του ρήματος, π.χ. τιμάω, τιμάεις, τιμάει,τιμάομεν, τιμάετε, τιμάουσι(ν).
✦ Κατόπιν συναιρούμε τον χαρακτήρα με το φωνήεν ή τη δίφθογγο της κατάληξης που ακολουθεί αμέσως μετά, σύμφωνα με τον πίνακα συναιρέσεων της τάξης στην οποία ανήκει το ρήμα, π.χ. τιμάετε → τιμᾶτε.
✦ Προσοχή στον σχηματισμό του απαρεμφάτου ενεργητικού ενεστώτα: σχηματίζεται με την αρχαιότερη κατάληξη –εν και όχι με την –ειν! Γι’ αυτό και στην α΄ τάξη συνηρημένων το απαρέμφατο δεν παίρνει υπογεγραμμένη (τιμᾶν).
Η θέση του τόνου
α) Αν στον ασυναίρετο τύπο ο τόνος δε βρίσκεται σε μία από τις συναιρούμενες συλλαβές, μένει στη θέση που ήταν και όποιος ήταν, π.χ.ἐσκόπεον → ἐσκόπουν.
β) Αν στον ασυναίρετο τύπο ο τόνος βρίσκεται σε μία από τις συναιρούμενες συλλαβές, τότε τονίζεται η συλλαβή που προήλθε από τη συναίρεση, π.χ. σκοπέω → σκοπῶ.
Το είδος του τόνου
Aν η συλλαβή που προέρχεται από τη συναίρεση βρίσκεται:
α) στην προπαραλήγουσα, οξύνεται, π.χ. ἐσκοπεόμεθα → ἐσκοπούμεθα.
β) στην παραλήγουσα, παίρνει περισπωμένη, εφόσον η λήγουσα είναι βραχύχρονη, διαφορετικά οξύνεται, π.χ.
σκοπέετε → σκοπεῖτε, αλλά σκοπεέτω → σκοπείτω.
γ) στη λήγουσα, περισπάται, π.χ. σκοπέω → σκοπῶ.
Α΄ τάξη συνηρημένων ρημάτων (-άω, –ῶ)
Οι συναιρέσεις
◗ Εφαρμόζοντας τις συναιρέσεις της α΄ τάξης και τις γενικές οδηγίες σχηματισμού των συνηρημένων ρημάτων να συμπληρώσετε τους ακόλουθους πίνακες:
Ενεστώτας ε.φ.
| οριστική | υποτακτική | |
|---|---|---|
| α΄εν. | (ἀνιά-ω) ἀνιῶ | (ἀνιά-ω) ἀνιῶ |
| β΄ εν. | (ἀνιά-…) ……………. | (ἀνιά-…) ……………. |
| γ΄εν. | (ἀνιά-…) ……………. | (ἀνιά-…) ……………. |
| α΄ πληθ. | (ἀνιά-…) ……………. | (ἀνιά-…) ……………. |
| β΄ πληθ. | (ἀνιά-…) ……………. | (ἀνιά-…) ……………. |
| γ΄πληθ. | (ἀνιά-…) ……………. | (ἀνιά-…) ……………. |
| ευκτική | προστακτική | |
|---|---|---|
| α΄εν. | (ἀνιά-οιμι) ἀνιῷμι | — |
| β΄ εν. | (ἀνιά-…) ……………. | (ἀνία-ε) ἀνία |
| γ΄εν. | (ἀνιά-…) ……………. | (ἀνια-….) ……………. |
| α΄ πληθ. | (ἀνιά-…) ……………. | — |
| β΄ πληθ. | (ἀνιά-…) ……………. | (ἀνιά-…) ……………. |
| γ΄πληθ. | (ἀνιά-…) ……………. | (ἀνια-….) ……………. |
απαρέμφατο: (ἀνιά-εν) …………., μετοχή (ονομ. εν. ουδ.): (ἀνιά-………) ……………..
Παρατατικός ε.φ.
| οριστική | |||
|---|---|---|---|
| α΄ εν. | (ἠνία-ον) ἠνίων | α΄ πληθ. | (ἠνιά-…) …………… |
| β΄ εν. | (ἠνία…) …………… | β΄ πληθ. | (ἠνιά-…) …………… |
| γ΄εν. | (ἠνία…) …………… | γ΄ πληθ. | (ἠνία-…) …………… |
Ενεστώτας μ.φ.
| οριστική | υποτακτική | |
|---|---|---|
| α΄ εν. | (ἀνιά-ομαι) ἀνιῶμαι | (ἀνιά-ομαι) ἀνιῶμαι |
| β΄ εν. | (ἀνιά-……..) ………………… | (ἀνιά-……..) ………………… |
| γ΄εν. | (ἀνιά-……..) ………………… | (ἀνιά-……..) ………………… |
| α΄πληθ. | (ἀνια-……..) ………………… | (ἀνια-……..) ………………… |
| β΄ πληθ. | (ἀνιά-……..) ………………… | (ἀνιά-……..) ………………… |
| γ΄πληθ. | (ἀνιά-……..) ………………… | (ἀνιά-……..) ………………… |
| ευκτική | προστακτική | |
|---|---|---|
| α΄ εν. | (ἀνια-οίμην) ἀνιῲμην | — |
| β΄ εν. | (ἀνιά-……..) ………………… | (ἀνιά-ου) ἀνιῶ |
| γ΄εν. | (ἀνιά-……..) ………………… | (ἀνια-….) ………………… |
| α΄πληθ. | (ἀνια-……..) ………………… | — |
| β΄ πληθ. | (ἀνιά-……..) ………………… | (ἀνιά-….) ………………… |
| γ΄πληθ. | (ἀνιά-……..) ………………… | (ἀνια-….) ………………… |
απαρέμφατο: (ἀνιά-……)……….., μετοχή (ονομ. εν. θηλ.): (ἀνια-……) ……..
Παρατατικός μ.φ.
| οριστική | |||
|---|---|---|---|
| α΄ εν. | (ἠνια-όμην) ἠνιώμην | α΄ πληθ. | (ἠνια-…) …………… |
| β΄ εν. | (ἠνιά-……..) …………… | β΄ πληθ. | (ἠνιά-…) …………… |
| γ΄εν. | (ἠνιά-……..) …………… | γ΄ πληθ. | (ἠνιά-…) …………… |
➥ Παρατηρήσεις
✦ Τα συνηρημένα ρήματα της πρώτης τάξης σχηματίζουν τους υπόλοιπους χρόνους κατά τα βαρύτονα φωνηεντόληκτα, αφού προηγουμένως τρέψουν τον χαρακτήρα τους –α– σε –η-, π.χ. τιμάω, τιμῶ → τιμή-σω, ἐτίμη-σα, τετίμη-κα, ἐτετιμή-κειν. Εξαίρεση αποτελούν όσα πριν από τον χαρακτήρα –α– έχουν –ε-, –ι– ή –ρ-, τα οποία διατηρούν το –α-, π.χ. ἀνιῶ → ἀνιά-σω, ἠνία-σα.
✦ Τα ρήματα ζῶ, πεινῶ, διψῶ, χρῶμαι έχουν χρονικό χαρακτήρα –η– και όχι –α-. Κλίνονται κατά τα εις –άω, αλλά έχουν –η– και –ῃ– όπου τα ρήματα σε –άω έχουν –α– και –ᾳ– αντίστοιχα, π.χ. ζῶ, ζῇς, ζῇ, ζῶμεν, ζῆτε, ζῶσι.
Ἀλλ’ ἡ τυραννὶς πολλὰ τ’ ἄλλ’ εὐδαιμονεῖ / κἄξεστιν αὐτῇ δρᾶν λέγειν θ’ ἃ βούλεται.
Σοφοκλῆς, Ἀντιγόνη στ. 506-507
Αλλά ο τύραννος έχει και πολλά άλλα προνόμια και μπορεί να λέει και να κάνει ό,τι θέλει.
