…το να έχετε ένα σημείο αναφοράς σημαίνει τα πάντα!

Συνέντευξη με τον Γιάννη Μητράκα

Μέσα στα πλαίσια του μαθήματος της τοπικής ιστορίας, είχαμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε στο σχολείο μας τον διεθνούς κύρους και αναγνώρισης Θρακιώτη Ζωγράφο κι Αγιογράφο Γιάννη Μητράκα, ο οποίος μας μίλησε για το έργο του. Ο Γιάννης Μητράκας φοίτησε στο Γυμνάσιο Φερών και φέρει βιώματα και εικόνες από την πόλη μας. Με πολλή προσήνεια και απλότητα παραχώρησε στους μαθητές μας, Φτίκα Νεκταρία, Παπαδοπούλου Στεφανία και Χατζηιωαννίδη Στρατή, την ακόλουθη συνέντευξη, όπου θυμάται κι αναπολεί, συγκινείται, εξομολογείται, προβληματίζεται και συμβουλεύει. Τον ευχαριστούμε για την πολύτιμη «κατάθεση ψυχής».
Νεκταρία -κ. Μητράκα, όπως είναι γνωστό, κατάγεσθε από την Προβατώνα και υπήρξατε μαθητής του Γυμνασίου Φερών. Ποιες είναι οι αναμνήσεις σας από εκείνα τα χρόνια και από το σχολείο μας και από την πόλη μας;

Μητράκας – Πολλές, γλυκές, ωραίες, αλλά οι δικές μου αναμνήσεις ήταν πάντα ανάμικτες…. Εκείνη την εποχή είχα και κάποια προβλήματα υγείας και έπρεπε να συνδυάσω πολλά πράγματα. Ξέρετε, τότε τα παιδιά αντιμετωπιζόταν όλα «ίσα» κι εκείνα που είχαν προβλήματα δεν δικαιούνταν κάποια ιδιαίτερη μεταχείριση. Παρόλα αυτά, όμως, οι αναμνήσεις μου είναι θαυμάσιες. Εδώ, στις Φέρες υπήρχε το απέραντο του κάμπου, το απέραντο της χριστιανοσύνης, το απέραντο της Αγια- Σοφιάς. Άρα, συνδυάστηκε η φύτρα της χριστιανοσύνης, που προϋπήρχε μέσα μου-ξέρετε στο σόι μου θα βρούμε αρκετούς ιερείς- με την απεραντοσύνη του κάμπου, του Γκιαούραντα, που για μας σήμαινε Ελλάδα, σήμαινε το έθνος μέσα μας. Τώρα βλέπω ότι αυτά τα πράγματα έχουν αρχίσει να θολώνουν, δεν πρέπει, όμως…

Το Σουφλί, πάλι, μου δωσε το μετάξι, ό τι πολυτιμότερο, γιατί ξέρετε ο βυζαντινός πολιτισμός στηρίχθηκε στην πορφύρα, στο μετάξι και στο χρυσό…ανυπέρβλητα στους αιώνες σύμβολα.

Νεκταρία   –Η καταγωγή σας είναι από την Α, Ρωμυλία και συχνά στο έργο σας ασχοληθήκατε με τις χαμένες πατρίδες. Την ίδια καταγωγή έχουν και αρκετοί από εμάς. Πιστεύετε ότι είναι σημαντικό στην Τρίτη και τέταρτη γενιά προσφύγων, όπως είμαστε εμείς, να μάθουμε την ιστορία των παππούδων μας;

Μητράκας -Τώρα με συγκινείτε ειλικρινά και με αναγκάζετε να κάνω μακρινά ταξίδια….Πρέπει να ξέρετε, παιδιά, ένα πράγμα. Σήμερα μιλάμε για τον πολίτη του κόσμου. Αυτό εμένα δε μου λέει τίποτα. Είναι κάτι άχρωμο, άοσμο, άγευστο. Αντίθετα, το να έχετε ένα σημείο αναφοράς σημαίνει τα πάντα, γιατί εδώ γεννηθήκατε κι είδατε τον ήλιο, είδατε το φως. Οι παππούδες γεννήθηκαν εκεί, είδανε τον ήλιο, είδανε το φως. Αυτά δε θα σβήσουν ποτέ από τη μνήμη.

Θα μου επιτρέψετε να κάνω μια παραπομπή σχετική με το θέμα μας. Όταν μου έγινε μια αναδρομική έκθεση στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων και παρευρέθηκαν εκεί όλοι οι επίσημοι, υπουργοί, βουλευτές, διευθυντές, ένιωσα κυριολεκτικά να τρίζουν τα κόκαλά μου, να τρίζουν τα κύτταρά μου, να τρίζει η ψυχή μου, γιατί ο Μητράκας από τον Προβατώνα, που η γενιά του έχασε ό τι είχε στο διάβα της προσφυγιάς, κατάφερε να ριζώσει ξανά και μάλιστα με την αξία του.

Η αξία μου ήταν να πολλαπλασιάσω το χρόνο δουλειάς. Άλλωστε για μένα η ζωγραφική ποτέ δεν ήταν «δουλειά» παρά ψυχαγωγία. Έπρεπε να εκφράσω τα εσώψυχά μου. Ένιωθα να κουβαλάω μέσα μου ένα τσουβάλι τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, ένα τσουβάλι τον βυζαντινό πολιτισμό, τον θρακικό πολιτισμό, τον τωρινό πολιτισμό, γιατί και τώρα βιώνουμε μια πραγματικότητα εντελώς διαφορετική από παλιά , συχνά χωρίς να το συνειδητοποιούμε, και δεν ήξερα τι να πρωτοβγάλω. Μέχρι που ένας φίλος μου μού επεσήμανε ότι και τα πολιτιστικά στοιχεία κληρονομούνται, είναι άγραφο DNA, κυλάνε μέσα στο αίμα μας, δεν τα γνωρίζουμε, όμως θα πρέπει να τα κεντρίσουμε για να τα συνειδητοποιήσουμε. Κι εγώ, συγκεκριμένα, είχα πάρει τη σφραγίδα δωρεάς για να αποτυπώσω αυτά τα στοιχεία του πολιτισμού που έφερα μέσα μου. Μόνο όταν το κατάλαβα αυτό, μπόρεσα να ηρεμήσω.

Από την άλλη, αισθάνομαι ότι υπάρχουν και κάποιες άυλες δυνάμεις που κινούνται πάνω μας, στους αιθέρες και κάνουν κάποιες επιλογές και ορίζουν σε συγκεκριμένους ανθρώπους συγκεκριμένα καθήκοντα. Αυτό δεν ισχύει, βέβαια, για όλους . Ενδεχομένως η αίσθηση αυτή να ακούγεται λίγο φαντασιόπληκτη αλλά σκεφτείτε πόσα πράγματα που θεωρούνταν απλά μύθοι επιβεβαιώθηκαν από τη σύγχρονη επιστήμη ή από την ιστορία.

Νεκταρία –   Διαβάσαμε κάπου ότι είστε αυτοδίδακτος. Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη δύσκολη τέχνη της Αγιογραφίας;

Μητράκας   Πάλι δύσκολα μου βάζετε.. Πρέπει να σας αποκαλύψω ένα μυστικό, το οποίο συνήθως αποφεύγω να συζητήσω γιατί είναι πικρό. Δεκάχρονο παιδί έπεσα, χτύπησα, ράγισε η κνήμη και έκτοτε αναπτύχθηκε οστυομελίτιδα. Αυτή έφερε το σταφυλόκοκκο, εκείνη την εποχή αντιβιοτικά δεν υπήρχαν κι έτσι έγινα το παιδί για τα πειράματα των γιατρών στο Νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης. Εκεί, λοιπόν, δεν είχα να κάνω τίποτε άλλο παρά να ζωγραφίζω. Πάντα ένα μολύβι δύο εκατοστά, γιατί, όταν πέταγαν οι άλλοι τα μολύβια τα έπαιρνα εγώ για να ζωγραφίζω. Κι όταν έβλεπα ένα μεγάλο να κρατά ένα μικρό μολύβι του ΄λεγα – Μπάρμπα, θα το δώσεις σε μένα; Εσύ, για να γράψεις χρειάζεσαι καλό μολύβι- τα γράμματα πρέπει να είναι όμορφα, στρογγυλά, καθαρογραμμένα- εγώ το θέλω απλά για να ζωγραφίζω, να τραβάω γραμμές. Εκεί δεν υπήρχε τίποτα και υποχρεωτικά ζωγράφιζα. Αυτό ήταν το πρώτο μου σχολείο.

Ζωγράφιζα πάντα πουλιά- ήθελα να φύγω, να γλιτώσω από τον κυκεώνα των νοσοκομείων που βρισκόμουν και δεν μπορούσα να δω ούτε αρχή, ούτε μέση, ούτε τέλος. Να σας πω και το πιο λυπηρό; Ήμουν το παιδί για τα θελήματα των άλλων ασθενών. –Γιάννη, φέρε μου σπίρτα, Γιάννη τι ώρα είναι, Γιάννη…… Κρυβόμουν, λοιπόν κάτω από την κουβέρτα ή το σεντόνι και παρακολουθούσα την κίνηση του χώρου. Μόλις το πακέτο από τα τσιγάρα άδειαζε, τότε οι μεγάλοι το πετούσαν με αγανάκτηση στο πάτωμα του θαλάμου. Κι ένα παιδί πεταγόταν κάτω από την κουβέρτα και έτρεχε και το μάζευε. Αυτό ήταν το χαρτί μου… Και το μολύβι που ποτέ δεν τέλειωνε, μια ατέλειωτη ζωγραφική και πουλιά για να πετάξω…Έτσι, λοιπόν, ήθελα δεν ήθελα, μπήκα σε έναν χώρο πολύτιμο και σπουδαίο, χωρίς να το συνειδητοποιήσω παρά μόνο όταν ήδη είχα προχωρήσει αρκετά. Και κάπως έτσι, σήμερα, έφτασα στο σημείο κάποια έργα μου να συγκαταλέγονται ανάμεσα στα καλύτερα του κόσμου και να χαρακτηρίζονται από κάποια βυζαντινολόγο «έργα που γεννιούνται μια φορά στα εκατό χρόνια».

Στεφανία: -Η ζωγραφική σας έχει επηρεαστεί από τη βυζαντινή παράδοση και τη λαϊκή τέχνη. Μιλήστε μας για τη συνέχεια του νεοελληνικού πολιτισμού.

Μητράκας: Εγώ, μικρό παιδί, βίωσα και την τοπική ενδυμασία. Ξέρετε τα παιδιά της Α. Ρωμυλίας είχαν ένα φοβερό και απίθανο παράδειγμα, μια εμπειρία καταπληκτική. Η μάνα μου φορούσε τα ρούχα της. Κάθε Σάββατο ή Κυριακή βράδυ γινόταν στο χωριό, το λεγόμενο Μεσοχώρι, ο χορός. Κι εκεί, λοιπόν, η μάνα μου, πού καταγόταν από παλιά και σημαντική οικογένεια, και τραγουδούσε και ταυτόχρονα ήταν υπέροχα διακοσμημένη με την τοπική ενδυμασία. Τη φώναζαν «η χρυσή Βουλγάρα». Και η ανδρική ενδυμασία είναι καταπληκτική.

Αυτά τα ρούχα τα είδε κάποτε ο Ευάγγελος Μουτσόπουλος, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και φώναξε όλη την κουστωδία που τον συνόδευε και τους είπε: -Αυτόν τον άνθρωπο σε ποιο Πανεπιστήμιο του κόσμου να τον στέλναμε για να του μάθουμε ζωγραφική; Αυτός τη βίωσε. Μέσα σε μια μεγάλη οικογένεια τραβολογούσε, μικρό παιδί, τη μάνα του για να του δώσει νερό. Κι αυτή του έδωσε μαζί και τα χρώματα, του έδωσε και τα θέματα, ένα ηφαίστειο από πνευματικές ανησυχίες. Όλα αυτά, λοιπόν, στάξαν βαθιά μέσα στην ψυχή μου και δημιουργήσαν μια άλλη διάσταση και προχωρήσαν κι ωριμάσανε   κι ανεβήκανε ψηλά. Ολα αυτά τα στοιχεία υπήρξαν η αρχή. Στη συνέχεια, βέβαια, τα συμπλήρωσε και η μάθηση, τα ατελείωτα γιατί των καθηγητών.

Εκείνη την εποχή οι καθηγητές ήταν από τη νότια Ελλάδα και λίγο-πολύ μας έλεγαν ότι πολιτισμό έχει μόνο η παλιά Ελλάδα, ενώ οι Θράκες ήταν βάρβαροι. Αυτό, φυσικά είναι ανακριβές. Η Θράκη είχε πολύ μεγαλύτερο πολιτισμό για τον απλό λόγο ότι εκείνη την εποχή ήταν μια περιοχή που εκτεινόταν από την Οδησσό μέχρι τον Όλυμπο. Στο Ιστορικό Μουσείο της Σόφιας εκτίθενται χρυσοί τάφοι, χρυσοί βασιλείς…Δεν υπήρξαν μόνο οι Μυκήνες, ούτε μόνο το Άργος, οι Δελφοί και η Επίδαυρος αλλά και η Μαύρη Θάλασσα και ιδιαίτερα ο θρακικός πολιτισμός. Το γένος των Θρακών, λέει ο Στράβωνας, ήταν ίσο με το γένος των Ινδών, το θρακικό κράτος ήταν τεραστίων διαστάσεων.

Στεφανία: -Παρόλα αυτά, η Θράκη, σήμερα, είναι μια περιοχή παραμελημένη από την ελληνική Πολιτεία και από την επίσημη ελληνική ιστορία. Πώς, νομίζετε, ότι θα μπορούσαμε να την προβάλουμε;

Μητράκας: –Είμαι πρόεδρος του θρακικού Κέντρου και της Εταιρείας Θρακικών Μελετών. Δυστυχώς, στα επίσημα βιβλία της ιστορίας ελάχιστες αναφορές υπάρχουν στη Θράκη, κάτι ίσως για το μετάξι ή για τον Ορφέα. Το ίδιο συμβαίνει και όσον αφορά στην υπόλοιπη Ελλάδα, για παράδειγμα την Ήπειρο. Σχεδόν το σύνολο της ελληνικής ιστορίας δεν εμπεριέχεται στά τα βιβλία μας. Τώρα τελευταία, όμως, κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει. Αν ερχόσασταν στην έκθεση της Αλεξανδρούπολης, θα βλέπατε ότι έχω ζωγραφίσει το Θάμυρι που είναι εξίσου σημαντικός με τον Ορφέα. Εχω ζωγραφίσει τον Εύμολπο που είναι ισοδύναμος με τον Ορφέα, όπως και ο Μουσαίος, ο Λίνος κι άλλοι πολλοί. Ο Εύμολπος ίδρυσε το ιερατείον των Ελευσινίων Μυστηρίων και στη συνέχεια των Δελφικών Μυστηρίων και μάλιστα κάτόρθωσε το ιερατείον να αποτελείται αποκλειστικά από θρακιώτες, τους λεγόμενους «Θρακίδες». Σ΄αυτούς τους μεγάλους μύστες και ιερείς μυήθηκε ο Ορφέας, πήρε «το πρώτο βάπτισμα» για να πάει αργότερα στην Αίγυπτο, να περάσει από τα αιγυπτιακά μυστήρια και να φτάσει στο επίπεδο να λατρεύει τον «Θεόν τον ένα και μόνον» μέσα από το πνεύμα, τη μουσική και την αρμονία.

Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ότι ο θρακικός πολιτισμός είναι σημαντικός και απέραντος. Όσο περισσότερο σκαλίζετε, τόσα περισσότερα πράγματα θα ανακαλύπτετε σε οποιοδήποτε χώρο κι αν στρέψετε το ενδιαφέρον σας.   Κι επειδή δεν έχει ερευνηθεί αρκετά, θα πρέπει εσείς, τα παιδιά της Θράκης, οι μελλοντικοί επιστήμονες της Θράκης, πέραν των ειδικών επιστημονικών πεδίων που πιθανόν θα ασχοληθείτε, να φροντίσετε να μάθετε και για το θρακικό πολιτισμό- και τον Βυζαντινό, που και γι αυτόν δε γνωρίζουμε αρκετά-αλλά κυρίως για τον αρχαίο θρακικό, που για μένα προσωπικά υπήρξε ο σημαντικότερος όλων των πολιτισμών. Υπάρχει, εξάλλου, και μία ακόμη ιδιαιτερότητα που κουβαλάμε μέσα στην ψυχή μας εμείς οι θρακιώτες. Πολλά μέρη στη γη εποίησαν πολιτισμούς, μεγάλους και τρανούς. Η Θράκη είναι το μοναδικό μέρος που γέννησε δύο πολιτισμούς: τον αρχαίο θρακικό, ο οποίος υπήρξε μοναδικός στην εποχή εκείνη αλλά και τον βυζαντινό. Αν γυρίσουμε πέντε γενιές πίσω ακουμπάμε το Βυζάντιο, οι βυζαντινοί ήταν οι παππούδες μας. Όλες αυτές οι μνήμες υπάρχουνε μέσα μας και πρέπει να τις καλλιεργήσουμε για να ανθίσουνε και να καρπίσουμε. Μην περιμένετε από τους άλλους. Εμείς τι κάνουμε για να αναδείξουμε την ιστορία μας; Αυτό είναι το ζητούμενο.

Στρατής:- Τα παιδιά της ηλικίας μας γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα σχετικά με την τέχνη και την παλαιότερη και τη σύγχρονη. Γιατί να συμβαίνει αυτό; Πώς θα μπορούσαμε να παρακινηθούμε για να μάθουμε περισσότερα;

Μητράκας:- Αυτό είναι το παράπονό μου εδώ και πολλά χρόνια. Στην αρχαία Ελλάδα διδάσκανε επιστήμη και τέχνη. Δυστυχώς στο νεότερο ελληνικό κράτος-και λυπάμαι πάρα πολύ που το λέω- δεν διδάσκεται η τέχνη. Κι όμως η κύρια αιτία εθνικής μας υπερηφάνειας στο εξωτερικό είναι ο Παρθενώνας. Ωστόσο ο Παρθενώνας ήταν η κορωνίδα. Μα για να φτάσουμε στην κορωνίδα χρειάστηκε μια πολύχρονη και συστηματική εξάσκηση και εργασία. Δεύτερον: έχουμε τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, τον βυζαντινό πολιτισμό, τον τωρινό. Μάρτυς μου ο Θεός, ένας πολιτικός αγνοεί τα πάντα. Κι αυτό συμβαίνει όχι μόνο σ’αυτόν αλλά και στους επιστήμονες και σ’όλον τον κόσμο. Ακόμα κι εγώ, παρόλη τη διατριβή μου μια ζωή ολόκληρη μέσα στην τέχνη, ξέρω ότι γνωρίζω ελάχιστα πράγματα, αυτά που με ενδιαφέρανε κι έπρεπε να ασχοληθώ συστηματικά μαζί τους για να έχω ζωγραφικό αποτέλεσμα. Το καλλιτεχνικό δημιουργημα, ασφαλώς, δεν έρχεται ουρανοκατέβατο. Απαιτείται πάρα πολλή μελέτη και πάρα πολλή έρευνα για να μπορέσει ένα έργο να ευσταθεί και εικαστικά και θεματικά και σχεδιαστικά, απ’όλες τις πλευρές.

Να συμπληρώσω και κάτι άλλο: στην αρχαία εποχή η ζωγραφική θεωρούνταν ένα ανοιχτό βιβλίο που ο καθένας μπορούσε να το διαβάσει. Σήμερα, δυστυχώς, τη ζωγραφική την κάναμε διακοσμητική- να δένει με τα χρώματα, με τα βιβλία, τη βιβλιοθήκη…- και στη συνέχεια τη βαφτίσαμε ζωγραφική. Η διακοσμητική, όμως, είναι κάτι άλλο, απλά και μόνο διακόσμηση χώρου. Η ζωγραφική μπορεί να είναι διακοσμητική- να στολίζει οποιοδήποτε χώρο-, όμως, έχει περιεχόμενο, εμπεριέχει επιστήμη, φιλοσοφία, τέχνη, χίλιες φορές κι αν δεις έναν ζωγραφικό πίνακα σε προκαλεί να τον βλέπεις συνέχεια και ακατάπαυστα.

Στρατής: – Τελειώνοντας τη συνέντευξη, τί θα ευχόσασταν για τον εαυτό σας αλλα και για τους νέους ανθρώπους;

Μητράκας:- Εύχομαι στους νέους να αγαπήσουν το αντικείμενο με το οποίο θα ασχοληθούν και να αφοσιωθούν σ’αυτό. Να μη μένουν μόνο σ’αυτά που λέει το βιβλίο αλλά να ερευνούν συνεχώς. Δεν μπορεί οι ξένοι να έρχονται, να παίρνουν στοιχεία του ελληνικού μας πολιτισμού και να γίνονται μεγάλοι και τρανοί και εμεις να τα έχουμε, να κυλούν στις φλέβες μας και πάλι να μην παίρνουμε είδηση.

Αυτό που προτείνω, όμως, απαιτεί πολύ περισσότερη εμβάθυνση μέσα στις μελέτες μας. Ξέρετε τι έλεγε ο θεολόγος μου στο Πατριαρχείο; «αγάπα το κελί σου, τρώγε το ψωμί σου και διάβαζε πολύ». Να αγαπάτε το σπίτι σας, να μην περιφέρεστε άσκοπα εδώ κι εκεί και φεύγει ο χρόνος χωρίς να σας αφήνει εμπειρία και γνώση. Να είστε ολιγαρκείς και να μη σας ενδιαφέρει τι κάνουν οι άλλοι. Και να μελετάτε, να κατακτάτε σταδιακά την επιστήμη και το πνεύμα για να μπορέσετε να γράψετε αργότερα τη δική σας προσωπική ιστορία.

Εύχομαι σε σας να πετύχετε και μάλιστα πάρα πολύ. Πιστεύω ότι τα παιδιά της περιφέρειας είναι πιο αγνά με πιο φρέσκο και καθαρό μυαλό γι αυτό και μπορούν να προχωρήσουν πολύ δυνατότερα απ’ότι τα παιδιά των πόλεων. Είναι στο χέρι σας και στη θέλησή σας να κάνετε άπειρα πράγματα. Αρκεί να μην ξεχνάτε το ρητό που σας είπα: «αγάπα το κελί σου, τρώγε το ψωμί σου και διάβαζε πολύ». Αυτό έκανα πάντα κι εγώ. Δούλευα, πρόσθετα στην τέχνη μου, πάντα είχα την αξίωση το επόμενό μου έργο να έχει κάτι περισσότερο από το προηγούμενο-έστω και μία γραμμή, πέντε πινελιές. Όταν, όμως, είναι χιλιάδες τα έργα, είναι χιλιάδες και οι πινελιές και φτάνουμε έτσι σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο.

Σας εύχομαι καλή σταδιοδρομία κι επιτυχία στη ζωή σας. Τώρα έχετε ανάγκη την πόλη. Αυτή σας δίνει τα πάντα, τροφή, υγεία, εκπαίδευση. Κάποια στιγμή φτάνετε πολύ ψηλά και τότε δεν έχετε εσείς ανάγκη την πόλη αλλά η πόλη θα έχει την ανάγκη σας. Και τότε πρέπει να προσφέρετε εσείς. Μπορείτε να το κάνετε; Είστε απόλυτα επιτυχημένοι.

Σας ευχαριστώ.

-Κι εμείς σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για όσα μας είπατε.

Έργο του ζωγράφου

Στιγμιότυπο από τη συνέντευξη