ΑΡΓΥΡΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ – ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ
Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά
Νίκος Καζαντζάκης – Ένας ταξιδευτής σε τόπους και ιδέες
Με τα λόγια αυτά περιέγραψε το 1950 τον εαυτό του: Με θαρρούν λόγιο, διανοούμενο, γραφιά και δεν είμαι τίποτα απ’ αυτά. Τα δάχτυλά μου, όταν γράφω, δεν μελανώνονται, αιματώνουνται. Θαρρώ δεν είμαι παρά τούτο: μια απροσκύνητη ψυχή.
Το κείμενο μπορείτε να το βρείτε και στο ψηφιακό σχολείο.
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C113/351/2368,9022/
Γενική περιγραφή περιεχομένου:
Κείμενο : «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ (1946)
Ενότητα: Κεφάλαιο 8 – Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -Η λογοτεχνία από το 1922 ως το 1945
Περιεχόμενο:Από το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος. Αναφέρεται στη γνωριμία του συγγραφέα με τον ήρωα του βιβλίου του
Τόπος: Ένα καφενείο στο λιμάνι του Πειραιά
Χρόνος: Νωρίς το πρωί πριν την αναχώρηση του συγγραφέα για την Κρήτη
Πρόσωπα του κειμένου
Αλέξης Ζορμπάς: ένας από τους πιο γνωστούς ήρωες της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αγαπά με πάθος τη ζωή και την απολαμβάνει σε όλες τις εκδηλώσεις της. Το σαντούρι είναι ο πιστός του σύντροφος στη χαρά και στη λύπη.
Ο συγγραφέας-αφηγητής Νίκος Καζαντζάκης: άνθρωπος των γραμμάτων και της θεωρίας
Τι θα λέγατε να κάνετε μια βόλτα στους παρακάτω ιστότοπους, αφού διαβάσετε το κείμενο;
- Η ζωή και το έργο
https://www.kazantzaki.gr/gr/life-and-work
- Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C113/351/2368,9022/
- Νίκος Καζαντζάκης
https://www.historical-museum.gr/webapps/kazantzakis/
- Η ζωή του
http://www.historical-museum.gr/webapps/kazantzakis-pages/gr/life/chronology-det.php
- Ο ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ — Αρχείο ΕΡΤ
https://www.youtube.com/watch?v=P6lVOWu8jNw
- ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ
Να ρίξω μια ματιά τι λέει παρακάτω;
Νίκος Καζαντζάκης – ‘Ενας ταξιδευτής σε τόπους και ιδέες
Με τα λόγια αυτά περιέγραψε το 1950 τον εαυτό του: Με θαρρούν λόγιο, διανοούμενο, γραφιά και δεν είμαι τίποτα απ’ αυτά. Τα δάχτυλά μου, όταν γράφω, δεν μελανώνονται, αιματώνουνται. Θαρρώ δεν είμαι παρά τούτο: μια απροσκύνητη ψυχή.
Η ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη.
1. Μέσα στα περιορισμένα όρια μιας ιστορίας της λογοτεχνίας δεν είναι εύκολο να περιγράψει κανείς και να αποτιμήσει το τεράστιο σε όγκο αλλά και σε ευρύτητα έργο του Νίκου Καζαντζάκη (1883-1957). Συνομήλικος με το Σικελιανό(με τον οποίο άλλοτε συνδέονται αδερφικά και άλλοτε χωρίζουν γιατί δεν μπορούν να ταιριάσουν) και με το Βάρναλη, είναι και εντελώς ξεχωριστός και ιδιόρρυθμος· το έργο του δύσκολα εντάσσεται στη ροή που επιτελεί η νεοελληνική λογοτεχνία, στην ποίηση ή στην πεζογραφία, στα χρόνια της δράσης του. Πνεύμα ανήσυχο άλλωστε καθώς ήταν και διψασμένος για την κάθε είδους γνώση, ο Καζαντζάκης όχι μόνο ταξιδεύει πολύ, αλλά και εγκαθίσταται κατά περιόδους μονιμότερα στο εξωτερικό (στη Γαλλία, τη Γερμανία ή τη Ρωσία) και σαν να ξεκόβει έτσι θεληματικά από τη νεοελληνική σύγχρονή του πραγματικότητα.
Την πρώτη του ουσιαστική εμφάνιση στα γράμματα την κάνει ο Καζαντζάκης προς τα τέλη της πρώτης δεκαετίας του αιώνα μας, ύστερα από τις σπουδές του στο Παρίσι. Μια τραγωδία του, Ο Πρωτομάστορας, είναι βασισμένη στο δημοτικό τραγούδι του Γεφυριού της Άρτας, με έκδηλα όμως και στοιχεία αισθητισμού. Γράφει επίσης και μια επιστημονική μελέτη για τον Νίτσε. Η επίδραση του Νίτσε είναι άλλωστε φανερή και στην τραγωδία και θα μείνει μόνιμη σε όλο το έργο του, φανερή είτε στο στοιχείο της απιστίας, είτε στη σύλληψη του υπερανθρώπου. […]
Αλλά ο νους του Καζαντζάκη, και από τα νεανικά ακόμη αυτά χρόνια, είναι ανήσυχος, η ψυχή του βασανίζεται από αγωνίες και από προβλήματα θεμελιακά — μια αγωνία μεταφυσική (ή υπαρξιακή), όπως θα τη χαρακτηρίσουν οι βιογράφοι του. Αναζητεί τη λύτρωση στη γνώση, στα ταξίδια, στην επαφή με τους ανθρώπους, σε κάθε λογής εμπειρίες. Ανησυχίες θρησκευτικές τυραννούν επίσης τον άπιστο αυτόν νιτσεϊστή· ιδιαίτερα η μορφή του Χριστού («αυτή η ένωση η τόσο μυστηριώδης και τόσο πραγματική του ανθρώπου και του Θεού», όπως γράφει σ’ ένα του γράμμα) τον παρακολουθεί σαν έμμονη ιδέα από τα νεανικά ως τα τελευταία του χρόνια. […]
Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998 (9η έκδ.), 269-271.
2. Εκείνο που είναι πιο αποφασιστικό στα τελευταία του χρόνια είναι η στροφή του προς το μυθιστόρημα, ένα είδος με το οποίο δεν είχε καθόλου ως τότε καταπιαστεί, τουλάχιστο στη γλώσσα του. Κίνητρο για τη στροφή του αυτή ήταν η επιθυμία του να επικοινωνήσει με το πλατύτερο κοινό, κάτι που το είχε ως τότε στερηθεί. Και η φιλολογική του διαίσθηση του έδειχνε πως η κατάλληλη μορφή γι’ αυτό, ήταν το μυθιστόρημα. […]
Το πρώτο του μυθιστόρημα είναι ο Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946). Ο Καζαντζάκης μυθοποιεί εδώ ένα πραγματικό πρόσωπο, έναν λαϊκό πρωτόγονο τύπο από τη Μακεδονία, με τον οποίο μάλιστα συνεργάστηκε σε μια περίεργη επιχείρηση μεταλλείων στα 1916-17 στη Μάνη. Η δράση μετατίθεται από το συγγραφέα στην Κρήτη, αλλά η κεντρική μορφή που κυριαρχεί στο μυθιστόρημα είναι η ξεχειλισμένη ζωική ορμή του πρωτόγονου αυτού, μη κοινωνικού ανθρώπου, που ο στοχαστής και πολιτισμένος Καζαντζάκης τον βλέπει στην απέναντι όχθη με κάποια ζήλεια. Είναι σίγουρα ένας από τους πιο αληθινούς μυθιστορηματικούς τύπους του Καζαντζάκη, όπως άλλωστε ολόκληρο το πρώτο του μυθιστόρημα είναι ασφαλώς και το καλύτερό του. Στα υπόλοιπα ο Καζαντζάκης θέτει προβλήματα ηθικά και μεταφυσικά, πράγμα που πολλές φορές θολώνει την καθαρή λογοτεχνική προσφορά, καθώς μάλιστα ο ίδιος δε δίνει και πολλή σημασία στη λογοτεχνική επεξεργασία· σε κάποιο γράμμα του λέει με κάποια υπερβολή πως δεν έχει καμία σχέση με τη λεγόμενη λογοτεχνία και πως μεταχειρίζεται τα ίδια μέσα, τις λέξεις, μα εντελώς για άλλο σκοπό.
Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998 (9η έκδ.), 276-277.
3. …] η θεμελιώδης διπολική αντίθεση που διέπει την οργάνωση όλου του κειμένου του συγκεκριμένου μυθιστορήματος […] είναι η αντίθεση μεταξύ του πρωτοπρόσωπου Αφηγητή, του «χαρτοπόντικα» και «καλαμαρά», και του Ζορμπά, του «ανθρώπου του λαού». […]
[…] ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι το μυθιστόρημα Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά έχει ως θέμα το πώς ένας νέος διανοούμενος, ο οποίος περιφρονεί τις χαρές της ζωής, μαθαίνει από έναν ηλικιωμένο άνθρωπο του λαού να τις εκτιμά. […]
Το κύριο ερώτημα σε αυτό το σημείο είναι: όταν τελειώσουμε την ανάγνωση του μυθιστορήματος, έχουμε αντιληφθεί ότι ο Αφηγητής έχει πάψει να ζει με το μυαλό και έχει μεταβληθεί σε έναν άνθρωπο που απολαμβάνει πλήρως με τις αισθήσεις του τις χαρές της ζωής ή που τα ένστικτά του έχουν ξεπεράσει την καταπίεσή τους και τον παρωθούν σε μια παθιασμένη ζωτικότητα; Η απάντηση στο ερώτημα είναι «όχι»: στο τέλος του βιβλίου, αντί ο Αφηγητής να παρουσιάζεται ως ένας άνθρωπος που έχει διδαχθεί να ζει έντονα τη ζωή με τις αισθήσεις του, περιγράφεται ως κάποιος που γράφει ένα βιβλίο.
Σ.Ν. Φιλιππίδης, «Ο λόγος του πατρός και ο λόγος του υιού. Αυθεντική ζωή και αυθεντικός λόγος στο μυθιστόρημα Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά του Νίκου Καζαντζάκη». Αμφισημίες. Μελετήματα για τον αφηγηματικό λόγο έξι Νεοελλήνων συγγραφέων, Ίνδικτος, Αθήναι 2005, 158 & 159-160.
4. […] Δεν έχει, από όσο μπορώ να ελέγξω, μέχρι τώρα επισημανθεί ότι οι πρώτες φράσεις του: «Τον πρωτογνώρισα στον Πειραιά. Είχα κατέβει στο λιμάνι…», αποτελούν πιστή αντανάκλαση της περίφημης εισαγωγικής πρότασης από την Πολιτείατου Πλάτωνα: «Κατέβην χθες εις Πειραιά…». Από τη στιγμή που αυτή η ομοιότητα διαπιστωθεί, γίνεται πλέον σαφές γιατί ο Καζαντζάκης απέρριψε τον αρχικό τίτλο του βιβλίου, που ήταν Το συναξάρι του Ζορμπά, για χάρη ενός τίτλου που θα περιλάμβανε στοιχεία από τη ζωή του αγίου (Βίος και πολιτεία), αλλά και τη λέξη πολιτεία, την οποία χρησιμοποίησε ο Πλάτωνας για να περιγράψει το ιδανικό του κράτος. Ο πλατωνικός φιλοσοφικός διάλογος ξεκινάει, κατά το συνήθη τρόπο, με μια ρεαλιστική περιγραφή της καθημερινής τάχα ζωής. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ο Καζαντζάκης, χρησιμοποιώντας ακόμη και τις ίδιες λέξεις με τον Πλάτωνα, ξεκίνησε μιαν αφήγηση, ολόκληρο το μυθιστόρημα δηλαδή, που προβάλλεται ως το σύγχρονο αντίστοιχο ενός πλατωνικού διαλόγου. Έχοντας αυτό υπόψη, κατανοούνται και δικαιολογούνται οι ατελείωτες συζητήσεις του Ζορμπά με το ‘αφεντικό’ του-αφηγητή, σχετικά με σοβαρότατα θέματα. Το μυθιστόρημα, εκτός από σύγχρονο συναξάρι είναι και ένας σύγχρονος πλατωνικός διάλογος. […]
Roderick Beaton, Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία. Ποίηση και Πεζογραφία, 1821-1992, μτφ. Ευαγγελία Ζουργού-Μαριάννα Σπανάκη, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1996, 232.
Παρουσίαση (ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΖΟΡΜΠΑ)
«Πολλές φορές πεθύμησα να γράψω τον βίο και την πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, ενός γέρου εργάτη που πολύ αγάπησα. […] Αν ήταν στον κόσμο όλο σήμερα να διάλεγα έναν ψυχικό οδηγό, σίγουρα θα διάλεγα τον Ζορμπά. Γιατί αυτός είχε ό,τι χρειάζεται ένας καλαμαράς για να σωθεί: την πρωτόγονη ματιά που αδράχνει ψηλάθε σαϊτευτά τη θροφή της. Τη δημιουργική, κάθε πρωί ανανεούμενη, αφέλεια να βλέπει ακατάπαυτα για πρώτη φορά τα πάντα και να δίνει παρθενιά στα αιώνια καθημερινά στοιχεία αγέρα, θάλασσα, φωτιά, γυναίκα, ψωμί. Τη σγουράδα του χεριού, τη δροσεράδα της καρδιάς, την παλικαριά να κοροϊδεύει την ίδια του την ψυχή, σαν να ‘χε μέσα του μια δύναμη ανώτερη από το σπλάχνο του ανθρώπου, που ανατινάζουνταν απολυτρωτικό στις κρίσιμες στιγμές από το γέρικο στήθος του Ζορμπά. Ανατινάζουνταν και μπορούσε να γκρεμίσει, και γκρέμιζε, όλους τους φράχτες -ηθική, θρησκεία, πατρίδα- που ασκούσε γύρα του ο κακομοίρης ο φοβητσιάρης ο άνθρωπος για να κουτσοπορέψει ασφαλισμένα τη ζωούλα». (Απόσπασμα από τον πρόλογο της έκδοσης)
