μερκουρη(1)

Μια Ελληνίδα που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στην ελληνική ιστορία

Από την Ιωάννα Καλιωράκη (Γ2)

 

Ατίθαση, πεισματάρα, τολμηρή, ετοιμόλογη, αγωνίστρια αλλά πάνω από όλα Ελληνίδα, με δυο λέξεις, Μελίνα Μερκούρη. Πρωταγωνίστησε τόσο σε θεατρικές παραστάσεις όσο και στον τομέα της πολιτικής, διαπρέποντας σε καθένα από τους δύο αυτούς ρόλους. Με τεράστιο πολιτικό υπόβαθρο, που οφείλεται τόσο στην επιτυχημένη καριέρα του παππού της, Σπύρου Μερκούρη, ως Δημάρχου Αθηναίων, όσο και στη μακραίωνη πολιτική πορεία του πατέρα της, Σταμάτη Μερκούρη, ως βουλευτή και υπουργού πολλών Δεξιών κομμάτων, η Μαρία-Αμαλία (Μελίνα) Μερκούρη έμαθε από μικρή ηλικία να υπερασπίζεται και να αγωνίζεται για τις αξίες και τα δικαιώματά της. 

Μόλις έφηβη, η Μελίνα θαμπώνεται από τη λάμψη του χώρου της υποκριτικής, και το 1938 εντάσσεται στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, σημαίνοντας την αρχή της λαμπρής της καριέρας στον χώρο της υποκριτικής. Την ουτοπική αυτή της ζωή χαλά το καταπιεστικό καθεστώς της χούντας, το οποίο και προσπαθεί να πατάξει με κάθε μέσο, είτε συνεισφέροντας χρηματικά, είτε κρύβοντας στασιαστές στο σπίτι της. Η εγχώρια αναγνωρισιμότητά της ανθίζει και μετατρέπεται σε διεθνής. Σε όλη της την καλλιτεχνική πορεία δε σταματά να συγκλονίζει το κοινό με κάθε της ερμηνεία, αφήνοντας έτσι το αποτύπωμά της  στον τομέα της Έβδομης τέχνης. Ωστόσο δεν ξεχνά τους συμπατριώτες της. Εκμεταλλεύεται τα φώτα της δημοσιότητας και κάνει δηλώσεις κατά της χούντας, κάτι που εξαγριώνει τους χουντικούς και καταλήγει στη στέρηση της ελληνικής της υπηκοότητας. Όμως, τίποτα δεν τη σταματά και το φιλελεύθερο πνεύμα της γίνεται ο μεγαλύτερος εφιάλτης της χούντας. Πολεμά ενεργά την αδικία και οργανώνει διαδηλώσεις, πορείες και πολιτιστικές εκδηλώσεις αντιδικτατορικού χαρακτήρα, προσεγγίζοντας και ευαισθητοποιώντας παράλληλα πολιτικές προσωπικότητες παγκόσμιας δύναμης. Η χούντα τρομαγμένη απαντά με απόπειρες δολοφονίας, απαγόρευση των δίσκων και των ταινιών της ηθοποιού, ενώ προσπαθεί απεγνωσμένα να αμαυρώσει το όνομα και το έργο της καλλιτέχνιδος.

Με την οριστική πτώση της χούντας, η Μελίνα Μερκούρη αποφασίζει να ασχοληθεί με την πολιτική. Μαζί με τον Ανδρέα Παπανδρέου, ιδρύει το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑ.ΣΟ.Κ), στο οποίο και διετέλεσε στη θέση της Υπουργού Πολιτισμού (1981-1989, 1993-1994). Αρχίζει ενεργά να αγωνίζεται για τη χώρα και την ανάδειξη του ανυπέρβλητου πολιτισμού της. Εφαρμόζει έντονη εξωτερική πολιτιστική πολιτική, με πολλές εκθέσεις σε ξένα μουσεία και ομιλίες, που καθηλώνουν, να στολίζουν τον έργο της. Βασικό της όραμα είναι η αναστήλωση των μνημείων της Ακρόπολης. Τότε και ξεκινά ο πολιτικός μαραθώνιος για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα, που είχαν κλαπεί από τον Λόρδο Έλγιν και βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Κάνει ξεκάθαρο το αίτημά της, τον Ιούλιο του 1982, στη Διεθνή Διάσκεψη Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO, όπου και απαιτεί την επιστροφή των κλοπιμαίων μαρμάρων. Δηλώνει χαρακτηριστικά ότι «Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα!» ενώ προσπαθώντας να περάσει στους ξένους τα συναισθήματά της για τα ξεριζωμένα κομμάτια του Παρθενώνα συνεχίζει λέγοντας «…πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα για μας. Είναι το καμάρι μας. Είναι οι θυσίες μας. Είναι το υπέρτατο σύμβολο ευγένειας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι η φιλοδοξία και το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητάς μας. Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω.». Ακολουθούν ομιλίες και ντιμπέιτ, γεμάτες συγκινητικές επιχειρηματολογίες, που αγγίζουν βαθύτατα τους ξένους και συνθλίβουν όποιον φέρει αντίρρηση. Κινητοποιείται και η UNESCO, η οποία και επικυρώνει το αίτημα της υπουργού, βασιζόμενη στη αρχή της διατήρησης των μνημείων. Η άρνηση των Βρετανών ωστόσο είναι σθεναρή και αντίθετη απέναντι τόσο στη λογική όσο και στο δίκαιο. Η ελληνίδα Υπουργος Πολιτισμού όμως δε σταματά και συνεχίζει να πιέζει το Βρετανικό Μουσείο, λέγοντας με δάκρυα στα μάτια «Δώστε τα μάρμαρά μας πίσω!». Έφτασε τόσο κοντά όσο κανείς στην εκπλήρωση του στόχου της, στην αποκατάσταση της δικαιοσύνης, όμως δεν τα κατάφερε, με τον θάνατό της διακόπτει το έργο της.  

Η Μελίνα Μερκούρη έδωσε πολλές νικηφόρες μάχες, ηττήθηκε όμως σε μία. Στις 6 Μαρτίου 1994 αφήνει την τελευταία της πνοή, νικημένη από τον καρκίνο σε ένα θάλαμο του νοσοκομείου της Νέας Υόρκης. Το φωτεινό αυτό αστέρι της πολιτικής και της ηθοποιίας δεν σβήνει αλλά λάμπει από το πιο ψηλό σημείο του Παρθενώνα, στη θέση των μαρμάρων, το μέρος όπου θα αναγεννηθεί με την επιστροφή των κλοπιμαίων. Είναι μια Ελληνίδα που άφησε το στίγμα της στον τομέα της πολιτικής αλλά και της ελληνικής ιστορίας, με την ψυχή της ακόμα να περιμένει δικαίωση.