Τα περσινά και τα φετεινά θέματα των πανελλαδικών εξετάσεων στη βιολογική γεωργία:

https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2020/EXETASEIS-2020-IOUNIOS/them_BioGew_epal_200627.pdf   Ιούνιος 2020

https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2019/EXETASEIS-2019/epanaliptikes/them_biogeo_epal_c_hmer_190924.pdf  Σεπτέμβρης 2019

https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2019/EXETASEIS-2019/them_bio_geo_epal_190615.pdf

Ιούνιος 2019

ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ – ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ  ΥΛΗΣ

ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: «ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ»

Του Γ. Βλοντάκη, Γεωπόνου-Περιβ/λόγου, από τη συγγραφική ομάδα του βιβλίου

 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

            Στα  15 χρόνια που πέρασαν από τη συγγραφή του βιβλίου «Στοιχεία Βιολογικής Γεωργίας»  υπήρξαν σημαντικές εξελίξεις στο θέμα που πραγματεύεται, τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα. Συνοπτικά:

• Αυξήθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο οι βιοκαλλιεργούμενες εκτάσεις (περίπου τετραπλασιάστηκαν) όπως και η μεταποίηση προϊόντων βιολογικής γεωργίας και βιολογικής κτηνοτροφίας.
• Στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση, το νομικό πλαίσιο για τον έλεγχο και την πιστοποίηση διευρύνθηκε και εξελίχτηκε συνολικά, περιλαμβάνοντας φυτική και ζωική παραγωγή, κρασί, υδατοκαλλιέργειες κ.α. δραστηριότητες. Οι βασικοί κανονισμοί της Ε.Ε. που ισχύουν σήμερα είναι ο 834/2007 και ο 889/2008 με τις ως τώρα τροποποιήσεις τους. (Mπορείτε πολύ εύκολα να τους κατεβάσετε από το διαδίκτυο, δείτε παρακάτω στο κείμενο). Σε πολλές άλλες χώρες, επίσης,   ισχύουν εθνικοί κανονισμοί.
• Στο παράρτημα ΙΙ του καν. 889/2008 –που καθορίζει τις ουσίες που επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται στη βιολογική γεωργία- έχουν γίνει κάποιες σημαντικές προσθήκες (ενώ αποσύρθηκαν τα παρασκευάσματα νικοτίνης – δείτε παρακάτω).  Επίσης, είναι πιά διαθέσιμα στην αγορά γεωργικών εφοδίων της χώρας μας πολλά χρήσιμα παρασκευάσματα  για τους βιοκαλλιεργητές που παλιά δεν υπήρχαν. Σ αυτά συμπεριλαμβάνονται και η εφαρμογή ωφέλιμων οργανισμών για βιολογική αντιμετώπιση παθογόνων.
• Στην Ελλάδα αυξήθηκαν πολύ οι βιοκαλλιεργούμενες εκτάσεις, στις οποίες έχουν προστεθεί και εκτάσεις για παραγωγή βιολογικών ζωοτροφών, δεδομένου ότι άρχισαν να πιστοποιούνται και ζωικά προϊόντα. Μικρές αυξομειώσεις παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια για τους λόγους που αναφέρονται στην επόμενη παράγραφο. Εκτός από τις εκτάσεις, αυξήθηκε πολύ και η ποικιλία των ειδών που καλλιεργούνται βιολογικά, όπως και η μεταποίησή τους. Σημαντικό ποσοστό των ελληνικών βιολογικών προϊόντων εξάγεται.
• Από την Ε.Ε. δόθηκαν (και δίνονται), κατά διαστήματα, επιδοτήσεις στη βιοκαλλιέργεια αρκετών ειδών (ελιά, αμπέλι, εσπεριδοειδή, ζωοτροφές κ.α.). Σε αρκετές περιπτώσεις οι συγκεκριμένες επιδοτήσεις λειτουργούν ως καθοριστικό κίνητρο για την επιλογή του καλλιεργητή να ενταχτεί σε επίσημο σύστημα ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικής καλλιέργειας.  Σ΄  αυτές τις περιπτώσεις όμως, όταν λήξει η –συνήθως 5ετής- περίοδος στρεμματικής επιδότησης, πολύ συχνά οι καλλιεργητές αυτοί δεν συνεχίζουν τη βιοκαλλιέργεια.
• Σε όλες αυτές τις στατιστικές δεν συνυπολογίζονται οι μικροπαραγωγοί που ασκούν οικολογική γεωργία για αυτοκατανάλωση ή για ένα μικρό κύκλο γνώριμων πελατών, χωρίς να είναι ενταγμένοι σε κάποιο σύστημα ελέγχου.
• Σε μικρούς –προς το παρόν- κύκλους καλλιεργητών στην Ελλάδα γίνονται αναζητήσεις και εφαρμογές της βιοδυναμικής γεωργίας/κτηνοτροφίας, της φυσικής καλλιέργειας, των Ενεργών Μικροοργανισμών και της permaculture. Πρόκειται για πρακτικές και για τάσεις που εμβαθύνουν και επεκτείνουν την ιδέα της οικολογικής γεωργίας (εξοικονόμηση πόρων, μικρό ενεργειακό αποτύπωμα, εξυγίανση εδάφους  κ.α.)

Παρακάτω παρουσιάζω μια επικαιροποίηση των στατιστικών της βιολογικής γεωργίας και της σχετικής ευρωπαϊκής/εθνικής νομοθεσίας, απλά για γενικότερη ενημέρωση των διδασκόντων.

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Α. Παγκόσμια

             Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κινημάτων Οικολογικής Γεωργίας (Ι.F.O.A.M.), το 2012-13 σε όλο τον πλανήτη:

Οι (ελεγχόμενες και πιστοποιούμενες) βιοκαλλιεργούμενες εκτάσεις έφτασαν συνολικά τα 43,1  εκατομμύρια εκτάρια (1 εκτάριο: 10 στρέμματα). Σ αυτές προστίθενται 35,1 εκατομμύρια εκτάρια που είναι ελεγχόμενες εκτάσεις για συλλογή αυτοφυτών φυτών. Η συνολική έκταση των 78,2 εκατομμυρίων εκταρίων  κατανέμεται σε 170 χώρες.

Η ήπειρος με τη μεγαλύτερη βιοκαλλιεργούμενη έκταση (σε εκτάρια) είναι η Ωκεανία με 17,3 εκατομμύρια εκτάρια. (Η Αυστραλία μόνη της με 17,1 εκ. εκτάρια είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη έκταση).

Οσον αφορά το ποσοστό της βιοκαλλιεργούμενης έκτασης σε σχέση με τη συνολική αγροτική γή, σε παγκόσμιο επίπεδο φτάνει με δυσκολία το 1%. Όμως υπάρχουν 11 χώρες που έχουν ξεπεράσει το 10%  βιοκαλλιεργούμενης έκτασης επι της συνολικής αγροτικής γής τους. Η πρώτη  είναι τα νησιά Φώκλαντ (Μαλβίνες), υπερπόντια κτήση της Μ. Βρετανίας,   με 36,3%. (Εδώ, όμως, το πολύ ψηλό ποσοστό προκύπτει από βοσκοτόπια βιολογικής εκτροφής – η κυριότερη οικονομική δραστηριότητα είναι η εκτροφή προβάτων). Ακολουθεί το πριγκιπάτο του Λιχτενστάιν που είναι  ένα μικροσκοπικό κράτος (160 τ.χλμ. έκταση), ανάμεσα στην Ελβετία και την Αυστρία με 31%,,  και μετά  η Αυστρία με 19,5%.

Το ποσοστό της Ελλάδας είναι 4,6% (εννοείται περιλαμβάνονται και οι βοσκότοποι της βιολογικής κτηνοτροφίας).

Τους περισσότερους βιοκαλλιεργητές έχει η Ασία (730.000) και οι περισσότεροι από αυτούς (650.000) βρίσκονται στην Ινδία.

Υπάρχει σαφής ανοδική τάση της οικολογικής γεωργίας (αλλά και της κτηνοτροφίας) σε παγκόσμιο επίπεδο.

΄Οσον αφορά την παγκόσμια αγορά βιολογικών προϊόντων, οι Η.Π.Α. έρχονται πρώτες με 24,3 δις. Ευρώ και ακολουθεί η Γερμανία με  7,6   δις. Ευρώ, η Γαλλία με 4,4 δις. Ευρώ και η Κίνα με  2,4 δις Ευρώ.

Στην  κατανάλωση  βιολογικών προϊόντων εκφρασμένη σε Ευρώ ανα έτος,  πρώτοι έρχονται οι Ελβετοί με 210 Ευρώ κατά κεφαλή και μετά οι Δανοί με 163 Ευρώ και οι Λουξεμβουργιανοί με 157 Ευρώ.

Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από την  έκδοση του 2015 «The World of Organic Agriculture –Statistics and Εmerging Τrends» – (Ο κόσμος της Οργανικής Γεωργίας – Στατιστικά στοιχεία και αναδυόμενες τάσεις). Είναι στην Αγγλική γλώσσα. Εκδίδεται από την IFOAM και το Eρευνητικό Iνστιτούτο Οργανικής Γεωργίας FiBl. Μπορείτε να την κατεβάσετε από την ιστοσελίδα της IFOAM: http://www.ifoam.bio/

Β. Ευρωπαϊκά

Η συνολική έκταση βιοκαλλιέργειας στην Ε.Ε. των 25 χωρών   έφτασε τα 9,6 εκατομμύρια εκτάρια το 2011.

Ο συνολικός αριθμός των βιοκαλλιεργούμενων  εκμεταλλεύσεων  έφτασε τις 186.250 το 2010.

Στατιστικά στοιχεία για την εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας στις χώρες της Ε.Ε. είναι εδώ:

http://ec.europa.eu/agriculture/markets-and-prices/more-reports/pdf/organic-2013_en.pdf

 Γ. Ελληνικά

Σύμφωνα με στοιχεία του Υπ. Γεωργικής Ανάπτυξης και Τροφίμων το 2014 οι βιοκαλλιεργούμενες εκτάσεις  έφτασαν τα 91.995 εκτάρια, ενώ μαζί με τους  βοσκότοπους και τα λιβάδια (για τη βιολογική κτηνοτροφία) ήταν 256.131 εκτάρια.  Κύριες καλλιέργειες η ελιά,  τα δημητριακά και τα σανοδοτικά φυτά. Είναι σαφής η υστέρηση σε φρούτα και λαχανικά.

Οι ενταγμένοι παραγωγοί στο τέλος του 2014 ήταν 20.186, οι μεταποιητές 1.635, οι εισαγωγείς 7 και οι εξαγωγείς 27. Η μεταποίηση αφορά κυρίως φυτικά και ζωικά λίπη και κατά δεύτερο λόγο φρούτα & λαχανικά, χυμούς-αναψυκτικά και κρασί. Λίγες είναι οι μεταποιητικές μονάδες για κρεατοσκευάσματα,  αρτοσκευάσματα, γαλακτοκομικά και άλλα τρόφιμα.

Αναλυτικά στατιστικά στοιχεία για τα τελευταία χρόνια μπορείτε να βρείτε εδώ:

http://www.minagric.gr/index.php/el/for-farmer-2/biologikgeorgiaktinotrofia/388-statistikabiologika

Ελληνικοί οργανισμοί ελέγχου και πιστοποίησης  (2015)

http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Biologika/egekrimenos_epikairopoimenos_pinakas260115.pdf

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Κοινοτική νομοθεσία

http://www.minagric.gr/index.php/el/for-farmer-2/biologikgeorgiaktinotrofia/356-koinotikinomothesiabiologika

Οι εξελίξεις σε σχέση με τον παλιό κανονισμό είναι πως θεσπίζεται η συλλογή/καλλιέργεια φυκιών και η ζωική βιολογική παραγωγή (αιγοπρόβατα, βοοειδή, όρνιθες, χοίροι, μελισσοκομία, υδατοκαλλιέργειες κ.α.), και η βιολογική οινοποίηση.

Βασικοί κανονισμοί είναι ο 834/2007 (γενικές ρυθμίσεις)

http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Biologika/Kan834_2007.pdf 

και ο 889/2008   που καθορίζει όλες τις λεπτομέρειες εφαρμογής  του 834/2007

http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Biologika/kan889_2014_010415.pdf

Για το βιολογικό κρασί:

www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Biologika/kan203_2012.pdf

Για τις εισαγωγές βιολογικών προϊόντων απο τρίτες χώρες, στον Καν.  1235/2008 οι λεπτομέρειες:

http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Biologika/kan1235_2008_310815.pdf

ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ

 Σημαντικά εμπορικά παρασκευάσματα, εγκεκριμένα σύμφωνα με το νέο παράρτημα για τη βιολογική γεωργία: 

SPINOSAD (Σπινοζάντ) Μικροβιολογικό εντομοκτόνο. Πρόκειται για τον μύκητα Sacharopolyspora spinosa. Με την εμπορική ονομασία «Success»  χρησιμοποιείται  για την αντιμετώπιση του δάκου με δολωματικούς ψεκασμούς, ενώ άλλο παρασκεύασμα του ίδιου μύκητα με τον ονομασία «Laser»    χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση  των εντόμων  Tuta absoluta και Lyriomyza spp. («Σιδηρόδρομος») στα λαχανικά. Χρειάζεται προσοχή γιατί η κατάχρησή του μπορεί να δημιουργήσει ανθεκτικές γενιές εντόμων, φαινόμενο που δεν έχει παρουσιαστεί για την ώρα στην Ελλάδα, αλλά αναφέρονται τέτοιες περιπτώσεις στο εξωτερικό.

Ενδεικτικά αναφέρουμε επίσης κάποια παρασκευάσματα και υλικά  που βρίσκει κανείς τώρα εύκολα στην Ελληνική αγορά:

Δολώματα φωσφορικού σιδήρου για αντιμετώπιση σαλιγκαριών και γυμνοσάλιαγκων (εμπ. ονομασίες Sluxx, Feramol κ.α.). Μπορεί να τα σκορπίσει ο καλλιεργητής στο χώμα χωρίς βλαβερές  επιπτώσεις. Δεν έχουν σχέση με τα δολώματα μεταλδεΰδης (δηλητήρια) που χρησιμοποιούνται συνήθως στη συμβατική γεωργία.

Φυσική πυρεθρίνη (εμπ. ονομασίες Πιρεσάν, Παραφίν κ.α.). Εντομοκτόνο ευρέος φάσματος.

Διάφορες φερομόνες και διάφορες παγίδες για την προσέλκυση και θανάτωση ή παρακολούθηση πληθυσμών (monitoring) βλαβερών εντόμων. Μερικές φορές χρησιμοποιούνται  παγίδες monitoring σε συνδυασμό με φυτικά ή μικροβιολογικά εντομοκτόνα. Παράδειγμα η αντιμετώπιση καρπόκαψας με παρασκεύασμα Virus granulosus (εμπ. ονομασία Madex κ.α.) σε συνδυασμό με ειδική παγίδα.  

Μποβέρια μπασιάνα (Bauveria basiana), εμπ. ονομασίες: Νατουράλις, Μποτάνιγκαρντ. Μικροβιολογικό εντομοκτόνο για αλευρώδεις, θρίπες, μελίγκρες.

Σκόνες πετρωμάτων: Τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούνται αρκετά στην Ελλάδα διάφορα πετρώματα σε μορφή σκόνης για επίπαση (σκόνισμα) ή ψέκασμα. Η δράση τους είναι απωθητική για διάφορα βλαβερά έντομα (δάκο, ρυγχίτη, βρωμούσες, Τuta absoluta κ.α. Στο εμπόριο κυκλοφορούν σκόνη (πούδρα) ζεόλιθου, καολίνης (εμπ. ονομασία: Σαράουντ), ενώ –ίσως με  δυσκολία- μπορεί να προμηθευτεί κανείς και μπεντονίτη. 

Όλα τα παραπάνω αναφέρονται για ενημέρωση-συμπλήρωση στη σχετική ύλη του βιβλίου. Η αναφορά  εμπορικών ονομασιών γίνεται μόνο για τη διευκόλυνση διδασκόντων/μαθητών/καλλιεργητών και δεν έχει κανένα διαφημιστικό χαρακτήρα.

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνούμε πως πρέπει να επιδιώκουμε την ελαχιστοποίηση της χρήσης αυτών των «όπλων»  του βιοκαλλιεργητή, που και η αγορά τους και η εφαρμογή τους κοστίζει. Κι αυτό μπορούμε να το πετύχουμε με τη σωστή διαχεί ριση   των καλλιεργειών μας (προστασία της φυσικής ισορροπίας, υγιές έδαφος, απομάκρυνση μολυσμάτων κ.α.)

 Παρακάτω κάποιες προτάσεις για τη διδασκαλία του (θεωρητικού) μέρους του μαθήματος.

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

Να τονιστεί πως πρέπει να βλέπουμε την καλλιέργεια (ή τις καλλιέργειες ενός αγροκτήματος) ως ενιαίο σύνολο. Πρόκειται για ένα σύστημα («αγροοικοσύστημα») του οποίου όλα τα στοιχεία (άγρια βλάστηση, πουλιά, έντομα, έδαφος, καλλιέργειες, νερό, φράχτες, εκτρεφόμενα ζώα, χειρισμοί του καλλιεργητή κ.α.) συνδέονται και επηρεάζουν το αποτέλεσμα διαχρονικά. 

Αυτό το  αγροοικοσύστημα το αντιμετωπίζουμε ως ενιαίο σύνολο. Δουλεύουμε μαζί με τη φύση, δηλ. κάνουμε ήπιες επεμβάσεις έτσι ώστε να «σπρώχνουμε» χωρίς βία  το σύστημα αυτό να δίνει μια ικανοποιητική παραγωγή κάθε χρόνο (όχι υπερπαραγωγή).

Βασικές προϋποθέσεις επιτυχίας είναι:

• Το ζωντανό και υγιές έδαφος
• Η επίτευξη φυσικής  ισορροπίας

Για να γίνει κάπως αντιληπτή αυτή η θεώρηση χρειάζονται πολλά παραδείγματα. Είναι δύσκολο για μαθητές/τριες που δεν έχουν εμπειρία από ύπαιθρο και από καλλιέργειες. Πιστεύω πως  πλήρης κατανόηση των σχέσεων που αναφέρθηκαν μπορεί να υπάρξει μόνο βιωματικά (και αυτό μπορεί να επιτευχτεί και μέσα σε ένα μικρό σχολικό κήπο). Πάντως στη διδασκαλία μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα παραδείγματα της παραγράφου 3.2 και 3.3.  Άλλα παραδείγματα και διαπιστώσεις:  

Παλαιότερα που γίνονταν  αεροψεκασμοί δακοκτονίας είχαν προκαλέσει έξαρση προσβολών από λεκάνιο και άλλες ψώρες (κοκκοειδή)  στις ελιές στις αεροψεκαζόμενες περιοχές. Αιτία η θανάτωση  διαφόρων υπερπαρασίτων (ωφέλιμων εντόμων που καταστρέφουν τα κοκκοειδή και ελέγχουν τους πληθυσμούς τους). Από τη στιγμή που σταμάτησαν οι αεροψεκασμοί το πρόβλημα λύθηκε.

Όταν πρωτοάρχισαν να χρησιμοποιούνται πλατιά οι συνθετικές πυρεθρίνες (που είναι ευρέος φάσματος εντομοκτόνα) εμφανίστηκαν σοβαρές προσβολές από τετράνυχους κ.α. ακάρεα στα αμπέλια και σε άλλες καλλιέργειες, για τον ίδιο λόγο όπως παραπάνω (διατάραξη της φυσικής ισορροπίας).

Αντίθετα, οι εισβολές του εριώδους αλευρώδη στα εσπεριδοειδή πρίν από μερικά χρόνια αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία  όταν χρησιμοποιήθηκαν ήπια παρασκευάσματα και βιολογική αντιμετώπιση με τον ωφέλιμο οργανισμό Cales Noacki.

Η ποικιλότητα σε ένα αγρόκτημα, πέρα από το ότι δίνει οικονομική σταθερότητα, συντελεί στη φυσική ισορροπία και στη μείωση των προσβολών, κάνοντας έτσι πιο εύκολη τη φυτοπροστασία. Αυτό γίνεται γιατί η ποικιλία καλλιεργειών, η άγρια βλάστηση, οι ξερολιθιές κ.α. στοιχεία ευνοούν την αυξημένη παρουσία ωφέλιμων πουλιών, εντόμων κ.α. μικρών ζώων που καταστρέφουν πολλά βλαβερά. Επίσης η παρουσία αγροτικών ζώων, πέρα από την παροχή κοπριάς, μπορεί να έχει και άλλα οφέλη: Για παράδειγμα,  αν το κτήμα έχει μηλιές ή κερασιές, που προσβάλλονται από έντομα και σκουληκιάζουν, οι αίγες ή τα κοτόπουλα καταστρέφουν τις κάμπιες στα πεσμένα φρούτα, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι  προσβολές της επόμενης γενιάς. ΄Ετσι είναι πιο εύκολη η αντιμετώπιση του προβλήματος από τον καλλιεργητή.

Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Όχι Παράγωγα Έργα 4.0.