Το συγκεκριμένο μάθημα αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, το βασικό  κορμό των γνώσεων που απαιτούνται στις ειδικότητες του τεχνικού Φυτικής Παραγωγής και του τεχνικού Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου. Το εργαστηριακό μέρος του μαθήματος είναι καθοριστικής σημασίας για την κατανόηση της μορφολογίας και φυσιολογίας των φυτών και των γεωργικών πρακτικών που αναφέρονται στη διδακτέα ύλη (Οδηγίες ΥΠΑΙΘ Αρ. Πρ. Φ3/141353/Δ4, 31-8-2019). Γι αυτό και οι διδάσκοντες πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη έμφαση στις εργαστηριακές ασκήσεις, τόσο αυτές που γίνονται μέσα σε εργαστήριο (εδαφολογικές, ασκήσεις μικροσκοπίας κ.α.) όσο και αυτές που γίνονται στο ύπαιθρο ή στο θερμοκήπιο (σπορεία, καλλιέργειες λαχανικών και λουλουδιών κ.α.).

Στο παρόν κείμενο αναφέρονται οι συσκευές και τα όργανα που σχετίζονται με τις δραστηριότητες που αναφέρονται στο αναλυτικό πρόγραμμα του μαθήματος (Αποφ. Αρ. 74913/Γ2, ΦΕΚ 1257, τ.Β΄, 1-7-2008) και τις εργαστηριακές ασκήσεις του σχολικού βοηθήματος («Φυτική Παραγωγή» Καραμάνου-Αυγουλά-Βυθοπούλου). Έχω προσπαθήσει, όμως, να δώσω και απλές εναλλακτικές λύσεις διδασκαλίας στις περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν υπάρχει ο συγκεκριμένος εξοπλισμός, όπως και να ιεραρχίσω τις ανάγκες εξοπλισμού κατά περίπτωση. Επίσης, αναφέρω και κάποια όργανα χαμηλού κόστους που, ναι μεν δεν αναφέρονται στο ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα και στο εργαστηριακό μέρος  του σχολικού βοηθήματος, αλλά πιστεύω πως μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε εύκολες ασκήσεις με πρακτικό αντίκρυσμα, που θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον των μαθητών. Ακόμα, όπου είναι εφικτό, αναφέρω και ενδεικτικό κόστος αγοράς των εργαστηριακών συσκευών και οργάνων.

——————————————————————–

Εξοπλισμός ανά κεφάλαιο και ενότητα του διδακτικού βιβλίου

Κεφάλαιο 1^ο

Το κεφάλαιο αυτό είναι εκτός διδακτέας ύλης. Περιλαμβάνει κάποιες έννοιες που αναλύονται εκτενέστερα σε κάποια από τα επόμενα κεφάλαια και μια ενότητα για το κλίμα. Ορισμένα σχολεία διαθέτουν από παλιά μικρούς μετεωρολογικούς σταθμούς και σ΄ αυτή την περίπτωση είναι σκόπιμο να αξιοποιηθούν τα όργανά τους  κατά την κρίση των διδασκόντων. Δεν προτείνω αυτή τη στιγμή αγορά ολόκληρου πακέτου μικρού μετεωρολογικού σταθμού (ενημερωτικά το κόστος κυμαίνεται από 60-300 €). Όμως είναι απαραίτητη για τους μαθητές η κατανόηση κάποιων εννοιών (π.χ. ύψος βροχής) και η χρήση  θερμομέτρων για διάφορες μετρήσεις.

Αν υπάρχει, λοιπόν, βροχόμετρο, κάνουμε επίδειξη και εξηγούμε τι σημαίνουν τα χιλιοστά νερού της βροχόπτωσης (μπορούμε να το κάνουμε στο κεφάλαιο 8 της άρδευσης ή όποτε το θεωρήσουμε σκόπιμο). Επίσης για τις καλλιέργειές μας και για κάποιες εργαστηριακές ασκήσεις (σχετικά κεφάλαια 3, 4 & 6) είναι απαραίτητο να διαθέτουμε θερμόμετρα συνηθισμένα ή, καλύτερα, μεγίστου-ελαχίστου.  Κόστος για τα συνηθισμένα θερμόμετρα: Από 4 € τα απλά και ως 20 €. τα  ψηφιακά. Τα μεγίστου-ελαχίστου κοστίζουν από 12 € τα απλά ως 40 € τα ψηφιακά.  Για μέτρηση θερμοκρασίας εδάφους χρειαζόμαστε θερμόμετρο εδάφους. Τα φτηνά με πλαστικό περίβλημα μπορεί να τα βρει κανείς και με 12 €, αλλά χαλάνε γρήγορα και δεν είναι τόσο εύκολα στη χρήση. Καλύτερα να πάρουμε με 40 € περίπου ένα καλό με μακρύ ανοξείδωτο στέλεχος με το όργανο της ένδειξης σαν ρολόι στην πάνω άκρη. Το θερμόμετρο αυτό θα μας χρειαστεί και στην περίπτωση που φτιάχνουμε κομπόστ στο σχολείο και θέλουμε να μετρήσουμε την  άνοδο της θερμοκρασίας στην αρχή της ζύμωσης.

Κεφάλαιο 2^ο

Για τη μελέτη της μορφολογίας και της ανατομίας των φυτών χρειαζόμαστε:

• Μικροσκόπια σε ικανό αριθμό για να εξυπηρετούνται οι μαθητές μαζί με μικρά εργαλεία, αντικειμενοφόρες πλάκες, καλυπτρίδες, χρωστικές κ.α. εξοπλισμό για ετοιμασία μικροσκοπικών παρασκευασμάτων.

Είναι καλό να φτιάχνουμε προσωρινά ή ημιμόνιμα παρασκευάσματα μαζί με τους μαθητές και αυτά να χρησιμοποιούμε για παρατήρηση. Όμως υπάρχουν και παρασκευάσματα (π.χ. τομή ρίζας) που είναι πολύ δύσκολο να γίνουν καλά με ένα απλό ξυραφάκι ή νυστέρι. Γι αυτό είναι σκόπιμο να προμηθευτούμε και μια σειρά έτοιμων παρασκευασμάτων από το εμπόριο (χρειάζεται ψάξιμο στο διαδίκτυο σε εταιρείες που πουλούν εκπ/κό εξοπλισμό). Συνήθως πουλούν έτοιμα σετ των 10, 50 ή και 100 παρασκευασμάτων,  σε τιμές που ξεκινούν από 45 € και φτάνουν τα 120 € περίπου. Γενικά δεν υπάρχουν σειρές που να καλύπτουν ακριβώς αυτό που θέλουμε. Μας καλύπτουν εν μέρει σειρές του αντικειμένου «βιολογία» και συγκεκριμένα αυτές για το φυτικό κύτταρο και τους φυτικούς ιστούς.  αυτό που Κάποιες εταιρείες δέχονται παραγγελίες και για μεμονωμένα παρασκευάσματα που έχουν στον κατάλογό τους.

Συμβουλές για το πώς φτιάχνουμε, χρωματίζουμε και στερεώνουμε διάφορα παρασκευάσματα φυτικών ιστών μπορούμε να ζητήσουμε από τους συναδέλφους του τοπικού ΕΚΦΕ (Β΄θμιας ή και Α΄θμιας) ή/και από εγχειρίδια στο διαδίκτυο.

Τα μικροσκόπια (τουλάχιστον αυτά με ικανοποιητικές δυνατότητες και προδιαγραφές) είναι ακριβά (οι τιμές ξεκινούν από 300 € για ένα μικροσκόπιο κάποιων αξιώσεων  αν το αγοράσει κανείς μεμονωμένο), γι αυτό και η προμήθειά τους πρέπει να γίνει προγραμματισμένα σε συμφωνία με τη σχολική επιτροπή ή, αν είναι δυνατόν,  από τις «Κτιριακές Υποδομές» (αν παρέχουν και τέτοιο εξοπλισμό). Να εξεταστεί και η περίπτωση  δανεισμού μικροσκοπίων από σχολική μονάδα της ίδιας δνσης, όπου ίσως  υπάρχουν διαθέσιμα μικροσκόπια (ή και στερεοσκόπια), που δεν χρησιμοποιούνται.

Αν υπάρχει μόνο ένα μικροσκόπιο             (ή πολύ λίγα σε σχέση με τον αριθμό των μαθητών) αλλά υπάρχει Η/Υ και προτζέκτορας, η λύση είναι η αγορά μιας μικρής ψηφιακής κάμερας με το σχετικό λογισμικό (κοστίζει περίπου 130 €), που προσαρμόζεται στον προσοφθάλμιο του μικροσκοπίου (προσοχή στη διάμετρο!) και συνδέεται με τον υπολογιστή, οπότε μπορούμε να βλέπουμε το παρασκεύασμα (ή τα παρασκευάσματα που έχουν φτιάξει οι μαθητές) σε μεγέθυνση στην οθόνη του υπολογιστή και στην οθόνη της τάξης όπου προβάλλεται από τον προτζέκτορα.

• Στερεοσκόπια

Τα στερεοσκόπια χρησιμοποιούνται για να εξετάζουμε μικρά όργανα των φυτών (στήμονες, ανθήρες, φύλλα κ.α.) και γενικά τρισδιάστατα αντικείμενα, χωρίς μεγάλη μεγέθυνση.  Δε χρειάζεται προετοιμασία του αντικειμένου. Κατά τα άλλα ισχύει ό,τι ειπώθηκε παραπάνω και για τα μικροσκόπια. (Οι τιμές τους ξεκινούν από λίγο πιο χαμηλά, ενδεικτικά 200-250 €).  Επίσης και σ΄ αυτά μπορεί να προσαρμοστεί web κάμερα.

Αν δεν υπάρχουν στερεοσκόπια μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε δυνατούς μεγεθυντικούς φακούς (Χ7, – Χ10). Δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικοί, αλλά αντιπροσωπεύουν μια πρόχειρη λύση. Το κόστος είναι 10-25 €.

• Ηλεκτρονικός προβολέας (projector)

Εννοείται πως το διαδίκτυο σε συνδυασμό με προτζέκτορα μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να καλύψουν τα πάντα (ή σχεδόν…) όσον αφορά στατικές εικόνες και video για μορφολογία και ανατομία φυτών και για λειτουργίες φυτών. (Να προσθέσω εδώ πως για  μάθημα μέσα σε τάξη δια ζώσης δεν μπαίνει θέμα πνευματικών δικαιωμάτων του υλικού που κατεβάζουμε από το διαδίκτυο).

Η τιμή ενός προτζέκτορα  που καλύπτει τις ανάγκες μιας  μικρής τάξης  ξεκινά   από τα  300 €. Τα περισσότερα (αν όχι όλα) τα σχολεία έχουν 1-2 τουλάχιστον που (πρέπει να)  χρησιμοποιούνται εκ περιτροπής από τους διδάσκοντες.

Εναλλακτικά αντί για προβολέα (projector) μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια smart TV η οποία κοστίζει τα ίδια χρήματα με τον προβολέα αλλά έχει περισσότερες δυνατότητες (σύνδεση με υπολογιστή, κινητό ή tablet ασύρματα για πολλές εφαρμογές, μπορεί να δείξει από φλασάκι βίντεο ή φωτογραφίες,

Πάντως θεωρώ πως η σειρά που πρέπει να ακολουθούν οι διδάσκοντες όσον αφορά την παρουσίαση  είναι πρώτα τα φυσικά δείγματα (φύλλα, ρίζες κ.λ.π.), -στη συλλογή των οποίων  είναι σκόπιμο να εμπλέξουμε τους μαθητές- που τα παρατηρούμε με γυμνό μάτι, μετά παρατήρηση, κατά περίπτωση,  με στερεοσκόπιο ή μικροσκόπιο (παρασκεύασμα) και στο τέλος, συμπληρωματικά ή στις περιπτώσεις που δε γίνεται αλλιώς, προβολή έτοιμων εικόνων, σειράς διαφανειών ή  βίντεο.

Για την περίπτωση που η σύνδεση με το διαδίκτυο της συγκεκριμένης αίθουσας ή και του σχολείου είναι προβληματική, θα πρέπει το συγκεκριμένο ηλεκτρονικό υλικό της διδασκαλίας να είναι αποθηκευμένο στον Η/Υ που χρησιμοποιούμε ώστε να μην κινδυνεύει  να μείνει η παρουσίασή μας στη μέση.

Κεφάλαιο 3^ο

Η σπορά σπόρων φυτών και η παρακολούθησή της ανάπτυξής τους δεν απαιτεί κανενός είδους ακριβό εξοπλισμό. Προσοχή στο φωτισμό (να είναι αρκετός) και στην προστασία του χώρου ανάπτυξης των φυτών από αέρα και κρύο με φύλλο πλαστικού θερμοκηπίου. Για τα μείγματα σποράς δες στο παράρτημα το σχετικό κείμενο.

Κεφάλαιο 4^ο

Εγγενής-αγενής πολ/σμός των φυτών.

Εγγενής πολ/μός: Πείραμα υπολογισμού βλαστικότητας μιας παρτίδας σπόρων. Μπορεί να γίνει χωρίς μηχανικό εξοπλισμό με πολύ απλά μέσα. (Ωστόσο αν υπάρχει προβλαστήριο σπόρων μπορεί να γίνει επί πλέον και  πείραμα επίδρασης της θερμοκρασίας στο φύτρωμα των σπόρων).

Αγενής πολ/σμός: Μοσχεύματα. Για προετοιμασία-παρασκευή μοσχευμάτων χρειάζονται κλαδευτήρια χεριού (8-12 € τουλάχιστον  το ένα, τα πιο φτηνά) και ειδικά μαχαίρια-μπολιαστήρια (10-16 € το ένα). Για τα φυλλοφόρα μοσχεύματα κανονικά χρειάζεται  σύστημα υδρονέφωσης, αλλά πιθανόν να επιτευχθεί ριζοβολία καλύπτοντας τη γλάστρα ή το κιβώτιο των μοσχευμάτων με φύλλο πλαστικού (όχι στεγανά) για να παραμένει ψηλή η υγρασία του αέρα γύρω από το μόσχευμα.  (Αν παραγγείλετε ένα ολοκληρωμένο μικρό επιδεικτικό σύστημα υδρονέφωσης από ειδικό κατασκευαστή θα χρειαστείτε 600-700 € τουλάχιστον, αν το φτιάξετε μόνοι σας αγοράζοντας τον αναγκαίο εξοπλισμό και κατασκευάζοντας τα βασικά, θα ξοδέψετε λιγότερα από τα μισά).   Για παραφυάδες-καταβολάδες επίσης χρειάζονται μόνο κλαδευτήρια χεριού.

Κεφάλαιο 5^ο

Μικρό σκαπτικό  βενζινοκίνητο ή πετρελαιοκίνητο. (Κόστος που κυμαίνεται από 700-1300 €, ανάλογα με τύπο, μέγεθος και ιπποδύναμη).

(Αν δεν υπάρχει, δανειζόμαστε από κάποιον καθηγητή ή μαθητή μόνο όταν το χρειαστούμε για κατεργασία εδάφους για  σπορά ή μεταφύτευση φυτών)

Εργαλεία χεριού (τσάπες, φτυάρια, σκαλιστήρια κ.α.)

Δειγματολήπτης εδάφους  (100-150+ €)

Κόσκινο με μάτι 2mm για το κοσκίνισμα του εδαφικού δείγματος   (80 €)

Πορσελάνινο γουδί με γουδοχέρι (20-30 € ανάλογα με το μέγεθος)

Ζυγαριά ακριβείας

Για μηχανική ανάλυση εδάφους:

Συσκευή Βουγιούκου με όλα τα παρελκόμενα (ειδικό μίξερ, ειδικό κύπελο, ειδικός ογκομετρικός κύλινδρος με την τάπα του, διασπορική ουσία, θερμόμετρο, υδρόμετρο Βουγιούκου). (200-230 € κόστος). Αν δεν υπάρχουν αυτά, περιοριζόμαστε να ρίξουμε μια κουταλιά κοσκινισμένο χώμα σε έναν κύλινδρο για να δούμε τα τρία στρώματα που σχηματίζονται όταν κατακαθίσουν τα σωματίδια. Βλέπουμε και τα ίχνη της οργανικής ουσίας του εδάφους (μαύρα σωματίδια που επιπλέουν ή αιωρούνται). Ακόμα κι αν διαθέτουμε συσκευή Βουγιούκου, είναι σκόπιμο να αρχίζουμε έτσι απλά το εργαστήριο πριν τη χρησιμοποιήσουμε, για καλύτερη κατανόηση.

Μέτρηση της  περιεκτικότητας εδάφους σε ανθρακικό ασβέστιο δεν προβλέπεται από το εργαστηριακό μέρος του μαθήματος, όμως πάρα πολλά σχολεία διαθέτουν ασβεστόμετρο Bernard.    Σ΄ αυτή την περίπτωση θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί. Είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει, είναι σκόπιμο (και πολύ εύκολο) για τους διδάσκοντες να δείξουν την επίδραση υδροχλωρικού οξέος στο ανθρακικό ασβέστιο, πρώτα ρίχνοντας 1-2 σταγόνες υδροχλωρικό 1:1 σε μια κιμωλία και έπειτα σε δείγματα χώματος με διαφορετική περιεκτικότητα σε ασβέστιο (από ασπρόχωμα ως κοκκινόχωμα). Αν υπάρχει ασβεστόμετρο κάνουμε μετά την ακριβή μέτρηση σε κάποια δείγματα.

Ενημερωτικά αναφέρω πως σήμερα το κόστος αγοράς ασβεστομέτρων κυμαίνεται από 200-600  €.

Για μέτρηση του πε-χα:

Πεχαμετρικά χαρτάκια (συνήθως σετ των 100, κόστος 8-18 €). Δεν έχουν  μεγάλη ακρίβεια.

Πεχάμετρο    (75-80+ € για μια ικανοποιητική ποιότητα φορητού πεχαμέτρου. Δε χρειάζεται ακριβό-εργαστηριακό)

Μετράμε πρώτα με τα χαρτάκια και μετά με το πεχάμετρο. Το πεχάμετρο πρέπει να είναι καλιμπραρισμένο. Μπορούμε να μετρήσουμε διάφορα δείγματα νερού αρχικά, και μετά δείγματα χώματος.

Μέτρηση αγωγιμότητας νερού και εδάφους δεν προβλέπεται επίσης, αλλά νομίζω πως είναι πολύ σημαντικό να κάνουμε επίδειξη μέτρησης με αγωγιμόμετρο, αν μπορούμε να προμηθευτούμε.

Αγωγιμόμετρο  (75-80+ € για μια ικανοποιητική ποιότητα φορητού αγωγιμόμετρου).

Κεφάλαιο 6^ο

Μικρή χειροκίνητη μηχανή σποράς με υποτυπώδη, έστω, ρύθμιση μεγέθους σπόρων (15-20 € σε πολυκαταστήματα με εργαλεία)

Κεφάλαιο 7^ο

Δείγματα ανόργανων και οργανικών λιπασμάτων, κομπόστ, κοπριάς, συσκευασιών τους, φωτογραφίες τροφοπενιών. Όσον αφορά τις τροφοπενίες, τονίζω και εδώ τη σημασία πραγματικών δειγμάτων φυτικών ιστών  ή και ολόκληρων φυτών από καλλιέργειες ή ανθόκηπους.

Κεφάλαιο 8^ο

Τασίμετρο (τενσιόμετρο)   (75-150+ € το ένα, ανάλογα με το μέγεθος) ή

Αισθητήρες εδαφικής υγρασίας (60 € περίπου) ο ένας.

Εναλλακτικά ή και συμπληρωματικά: Μικρό εξάρτημα που μετρά υγρασία και πε-χα (12 €) – κατάλληλο για γλάστρες και λαχανικά.

Σωλήνες με διάφορες διατομές,  σταλακτήρες, springler, κανόνια τεχνητής βροχής, σύνδεσμοι, φίλτρα, σέλες, μακαρόνια, βαλβίδες αντεπιστροφής, ηλεκτροβάνα (75-80 €)  κ.α. αρδευτικά εξαρτήματα. Μοντέλο/α αντλίας ή και –προαιρετικά – πραγματική μικρή αντλία (στα σχολεία χρησιμοποιούμε το πόσιμο νερό του δικτύου του δήμου που κατά κανόνα έχει αρκετή πίεση). Τα πλαστικά εξαρτήματα γενικά είναι φτηνά, ακριβές είναι οι ηλεκτροβάνες, οι αντλίες και κάποια μεγάλα μεταλλικά κανόνια.  Επίσης: Δύο μανόμετρα (6-9 € το ένα) και σύστημα venturi για υδρολίπανση (40-45 €).  Τεφλόν και εργαλεία υδραυλικού.

Ηράκλειο             Ιούνιος 2020

Γ. Βλοντάκης

                                                  ΣΕΕ ΠΕ 88 –  ΠΕΚΕΣ Κρήτης

Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Όχι Παράγωγα Έργα 4.0.