…για το Μάθημα των Θρησκευτικών

Τοῦ Γιώργου Σεφέρη

Ἀπὸ τὶς «Δοκιμές» (τομ. Α΄), ἐκδ.  Ἴκαρος.

Κάποτε κάνει ἕνα ταξίδι στὴν Ἀκαρνανία. Ξαναβλέ- πει καὶ «σημαδεύει» τὶς θέσεις ὅπου ἔγιναν μάχες τῆς Ἐπανάστασης. Γυρίζοντας στὴν Ἀθήνα ἀποφασίζει νὰ φτιάξει τὶς ζω- γραφιὲς τῶν πολέμων τοῦ ἀγώνα. «Πῆρα ἕνα ζωγράφο Φράγκο» σημειώνει «καὶ τὸν εἶχα νὰ μοῦ φκιά- σει σὲ εἰκονογραφίες αὐτοὺς τοὺς πο- λέμους. Δὲν γνώριζα τὴ γλώσσα του. Ἔφκιασε δυὸ-τρεῖς, δὲν ἦταν καλές⋅ τὸν πλέρωσα κι ἔφυγε. Ἀφοῦ ἔδιωξα αὐτὸν τὸν ζωγράφο, ἔστειλα κι ἔφε- ραν ἀπὸ τὴν Σπάρτη ἕναν ἀγωνιστή, Παναγιώτη Ζωγράφο τὸν ἔλεγαν… ἤφερε καὶ δυό του παιδιά⋅ καὶ τοὺς εἶχα στὸ σπίτι μου ὅταν ἐργάζονταν. Κι αὐτὸ ἄρχισε ἀπὸ τὰ 1836 καὶ τε- λείωσε τὰ 1839. Ἔπαιρνα τὸ ζωγρά- φο καὶ βγαίναμε στοὺς λόφους καὶ τὄλεγα: Ἔτσι εἶναι ἐκείνη ἡ θέση, ἔτσι ἐκείνη⋅ αὐτὸς ὁ πόλεμος ἔτσι ἔγινε⋅ ἀρχηγὸς ἦταν τῶν Ἑλλήνων ἐκεῖνος, τῶν Τούρκων ἐκεῖνος». Μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο τέλειωσαν οἱ εἴκοσι πέντε πίνακες, ποὺ θὰ εἴχανε χαθεῖ τελειωτικά, ἂν δὲν τοὺς ξανά- βρισκε κατὰ σύμπτωση ὁ Ἰωάννης Γεννάδιος. Οἱ εἰκόνες αὐτὲς ποὺ ἔγιναν μὲ τὸ χέρι τοῦ Παναγιώτη Ζωγράφου καὶ μὲ τὸ «στοχασμὸ» τοῦ Μακρυγιάννη, εἶναι ἀπὸ τὰ πιὸ πολύτιμα κι ἀπὸ τὰ πιὸ ζωντανὰ μνημεῖα ποὺ ἔχουμε τῆς λαϊκῆς μας ζωγραφικῆς – θέλω νὰ πῶ: ἀπὸ τὰ μνημεῖα ἐκεῖνα ποὺ ξεσκεπάζουν ξαφνικὰ ἐκθαμβωτικὲς περιοχὲς τῆς ψυχῆς τοῦ λαοῦ μας. Οἱ ζωγραφιὲς αὐτὲς ποὺ παρα- σταίνουν μ’ ἐξαιρετικὴ ἀκρίβεια τὶς μάχες ποὺ θέλουν ν’ ἀποδώσουν – πολλὲς φορὲς σὰν ἕνα στρατιωτικὸ ντοκουμέντο – εἶναι συνάμα μιὰ χαρὰ τῶν ματιῶν. Εἶδα ἄνθρωπο νὰ δακρύζει τὴν πρώτη φορὰ ποὺ τὶς ἀντίκρισε. Κάποτε σοῦ θυμίζουν λαϊκὰ κεντήματα, ὅπως λ.χ. ἡ ἔξοχη πολιορκία τοῦ κάστρου τῆς Ἀθήνας – κάποτε σὲ ξαναφέρνουν σὲ περι- βόλια ποὺ ἔμειναν χλωρὰ ἀπὸ τὴν ὥρα ποὺ τὰ πρωτοεῖδε ὁ τεχνίτης⋅ κάποτε σὲ κάνουν ν’ ἀνασαίνεις τὴν ἀτμόσφαιρα μαγείας καὶ φόβου τοῦ παραμυθιοῦ τῶν παιδικῶν χρόνων⋅ εἶναι μιὰ πρωτάκουστη καὶ συνάμα μιὰ πολὺ παλιὰ ραψωδία. Μιὰν ἄλλη φορὰ ὁ Κωλέττης, πρεσβευτὴς στὸ Παρίσι, τοῦ στέλνει μὲ συστατικὸ ἕναν Γάλλο περιηγητή, τὸν Μαρκήσιο Raoul de Malherbe. «Ἤθελε κι ἑλληνικὰ τραγούδια» ση- μειώνει ὁ Μακρυγιάννης «τοῦ ἔφκια- σα πέντ’ ἕξι». Ἔτσι καὶ στὸ περίφημο ἐπεισόδιο, ὅπου ἀνιστορεῖ τὸ τελευ- ταῖο του τραπέζι μὲ τὸν Γκούρα, πάνω στὴν πολιορκημένη Ἀκρόπολη. Εἶναι σὰν τοὺς ἄγνωστους ποιητὲς τῶν δη- μοτικῶν τραγουδιῶν: τὸ τραγούδι τὸ «φκιάνει», καὶ εἶναι ἀποκαλυπτικὸ ὅταν μᾶς δίνει τὴν εὐκαιρία νὰ ἰδοῦμε ἀπὸ κοντὰ πὼς ἡ καταφρονεμένη δη- μοτικὴ εὐαισθησία νιώθει καὶ ἀγαπᾶ τὰ ἔργα τῆς ἀρχαίας τέχνης. «Εἶχα δυὸ ἀγάλματα» σημειώνει ἀκόμα «περίφημα, μιὰ γυναίκα κι ἕνα βασιλόπουλο, ἀτόφια – φαίνονται οἱ φλέβες, τόση ἐντέλειαν εἶχαν. Ὅταν χάλασαν τὸν Πόρο, τά ’χαν πάρει κάτι στρατιῶτες, καὶ στ’ Ἄργος θὰ τὰ πουλοῦσαν κάτι Εὐρωπαίων⋅ χίλια τάλαρα γύρευαν… Πῆρα τοὺς στρα- τιῶτες, τοὺς μίλησα: Αὐτά, καὶ δέκα χιλιάδες τάλαρα νὰ σᾶς δώσουνε, νὰ Κ39 μὴν τὸ καταδεχτεῖτε νὰ βγοῦν ἀπὸ τὴν πατρίδα μας. Γι’ αὐτὰ πολεμήσαμε». Καταλαβαίνετε. Δὲ μιλᾶ ὁ Λόρδος Μπάιρον, μήτε ὁ λο- γιώτατος, μήτε ὁ ἀρχαιολόγος⋅ μιλᾶ ἕνας γιὸς τσοπάνηδων τῆς Ρούμελης μὲ τὸ σῶμα γεμάτο πληγές. «Γι’ αὐτὰ πολε- μήσαμε». Δεκαπέντε χρυσοποίκιλτες ἀκαδημίες δὲν ἀξίζουν τὴν κουβέντα αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Γιατὶ μόνο σὲ τέτοια αἰσθήματα μπορεῖ νὰ ριζώσει καὶ ν’ ἀνθίσει ἡ μόρφωση τοῦ Γένους. Σὲ αἰσθήματα πραγματικὰ καὶ ὄχι σὲ ἀφηρημένες ἔννοιες περὶ τοῦ κάλλους τῶν ἀρχαίων ἡμῶν προγόνων ἢ σὲ καρδιὲς ἀποστεγνωμένες ποὺ ἔχουν πάθει καταληψία ἀπὸ τὸ φόβο τοῦ χύδην ὄχλου. «Ἀπ’ τὰ κόκαλα βγαλμένη» τραγουδοῦσε ὁ Σολωμός. Ἡ ἰδέα του ἦταν ἀληθινή. Ἡ ἑλληνικὴ ἐπανάσταση ἦταν βγαλ- μένη ἀπὸ τὸ μεδούλι τῶν κοκάλων τῶν ζωντανῶν Ἑλλήνων. Καὶ γι’ αὐτὸ πέτυχε, καὶ γι’ αὐτὸ δὲ σταμάτησε καὶ πραγμα- τοποιεῖται σ’ ὅλο τὸ 19ο αἰώνα, καὶ γι’ αὐτὸ δὲν τελείωσε ἀκόμη ἡ πραγματοποίησή της. Ὁ σημερινὸς πόλεμος τῆς πατρίδας μας – δὲν εἶναι ὑπερβολὴ νὰ τὸ ποῦμε – εἶναι μιὰ συνέχεια τῆς ἐπανάστασης τοῦ ’21. Γιατὶ δὲν πρέπει νὰ τὸ ξεχνοῦμε: κάθε φορὰ ποὺ ἡ φυλή μας γυρίζει πρὸς τὸ λαό, ζητᾶ νὰ φωτιστεῖ ἀπὸ τὸ λαό, ἀναμορφώνεται ἀπὸ τὸ λαό, συνεχίζει τὴν παράδοση ποὺ μπῆκε θριαμβευτικὰ στὴ συ- νείδηση τοῦ ἔθνους μὲ τὴν ἑλληνικὴ ἐπανάσταση. Ὁ ἀγώνας ἐκεῖνος ἦταν ἕνα κοινωνικό, πολεμικὸ καὶ πολιτικὸ γεγονός. Ἦταν συνάμα καὶ ἕνα πνευματικὸ γεγονός. Ἀπὸ τὴν τελευταία τούτη ἄποψη, τὴν πιὸ ἀγνοημένη, εἶναι σημαντικὸ νὰ ἔχου- με τεκμήρια σὰν αὐτὰ ποὺ μᾶς ἄφησε ὁ Μακρυγιάννης. Τὰ ἱστορικὰ γεγονότα δὲ σταματοῦν στὰ χρονολογικὰ ὁρόσημα ποὺ βλέπουμε στὶς φυλλάδες τῆς ἱστορίας.

Κάτω από : Χωρίς κατηγορία