…για το Μάθημα των Θρησκευτικών

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η νεότερη Ελλάδα γέννησε έναν κορυφαίο ποιητή και εκπρόσωπό της, τον Κωνσταντίνο Π. Καβάφη. Οι σύγχρονοί του δύσκολα τον αποδέχθηκαν, είτε εξαιτίας της ιδιότυπης έκφρασης της τέχνης του, είτε λόγω της αμφιλεγόμενης προσωπικότητάς του. Πάντως ο ίδιος είναι ένας ποιητής παγκόσμιας εμβέλειας. Στην τέχνη του χρησιμοποίησε καινοφανή τεχνικά μέσα και παράλληλα είχε την ευχέρεια και μοναδική ικανότητα να συνθέτει τα στοιχεία με τέτοιο τρόπο που τον έκανε να ξεχωρίζει απ’ τη «γενιά του 1880». Μη αποδεκτός –ο ίδιος ο Παλαμάς τον κατέκρινε! –κατάφερε να επιβληθεί στη γενιά του σήμερα και να είναι πάντοτε επίκαιρος, αλλά και ο πιο διάσημος και πολυδιαβασμένος ποιητής του τόπου μας παγκοσμίως. Ο ρεαλισμός, άλλωστε, με τον οποίο προσεγγίζει κάθε φορά το θέμα του και η τόλμη με την οποία διατυπώνει την άποψή του, σε συνάρτηση με την ιδιαιτερότητα του ύφους, τον κατέστησαν ανεξάντλητη πηγή απόλαυσης και αντικείμενο μελέτης. Ο Καρυωτάκης (1896-1928) αναδείχθηκε στον σπουδαιότερο ποιητή της «γενιάς του 1920». Την ποιητική του χαρακτηρίζει η απώλεια των ιδανικών και η απογοήτευση. Στα ποιήματά του, που θα μελετήσουμε παρακάτω, ο ποιητής χλευάζει ή αρνείται την πραγματικότητα και τον ξεπεσμό της ίδιας της ποίησης. Το ώριμο καρυωτακικό έργο, Ελεγεία και Σάτιρες, συνδυάζουν με μοναδικό τρόπο την υπαρξιακή αγωνία και την αναφορά της ποίησης στον εαυτό της. Το έργο του Καρυωτάκη, επίκαιρο ως σήμερα, προωθεί την ψυχολογική ελευθερία και τη ρήξη με την εκάστοτε πολιτική ιδεολογία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Καβάφης και ποιητική Η ποίηση του Καβάφη (1863-1933) χωρίζεται, όπως όρισε ο ίδιος, σε τρεις θεματικούς κύκλους: το φιλοσοφικό, τον ιστορικό και τον ερωτικό. Παρ’ όλ’ αυτά, όπως διακρίνουν οι μελετητές του, ο καβαφικός κόσμος είναι ενιαίος και αλληλοπεριχωρείται. Έτσι, κανένα έργο του δεν είναι αποκλειστικά ιστορικό ή ερωτικό ή φιλοσοφικό. Η ιδιαιτερότητά του έγκειται στην πρωτοτυπία των τεχνικών που χρησιμοποιεί, όπως η χρήση της ιστορίας, η μνήμη, η ειρωνεία. Ας δούμε όμως πιο συγκεκριμένα, μελετώντας κάποια απ’ τα ποιήματά του, πως αυτά συνδυάζονται και ποιο είναι το αποτέλεσμα που επιφέρουν. «Πολύ Σπανίως» Το ποίημα αυτό ανήκει στην περίοδο της ωριμότητας του ποιητή (1913), ο οποίος χρησιμοποιεί λέξεις πολύ λιτές και απολύτως ζυγισμένες. Ο λόγος του είναι σχεδόν πεζός, άμοιρος ομοιοκαταληξίας, αλλά δίνει την εντύπωση έντονης μουσικότητας, εξαιτίας των πλούσιων μετρικών σχημάτων που χρησιμοποιούνται. Το παραπάνω έργο αποτελεί μέρος της κατηγορίας των λεγόμενων φιλοσοφικών ποιημάτων. Ασχολείται μ’ ένα θέμα που από νωρίς απασχόλησε τον Καβάφη: το χρόνο, τη σχέση του ανθρώπου με αυτόν και τις φθορές που αυτός επιφέρει στη σάρκα. Ο γέροντας, το ποιητικό υποκείμενο, εξαντλημένος απ’ τη ζωή, αποζητά να μπει στο σπίτι του για να κρύψει την κατάντια του απ’ τον κόσμο. Ντρέπεται να περιφέρει εδώ κι εκεί το άχαρο κι αδύνατο κορμί του. Νοιώθει άβολα μπροστά στα σφριγηλά σώματα των νέων. Σ’ αυτό το σημείο, ο ποιητής κάνοντας χρήση της ειρωνείας, αλλάζει τόσο τη μορφή όσο και την ουσία του ποιήματος. Όποιος κι αν ήταν στα νιάτα του ο γέροντας –δεν έχει σημασία πια-, είναι τώρα ανήμπορος μπροστά στους νέους και τη μοίρα του. Φαντάζει άνιση η αναμέτρηση. Κι όμως αυτό το γέρικο κορμί ακόμα ενθουσιάζει τους νέους. Όχι γι’ αυτό που είναι, αλλά γι’ αυτό που κάποτε ήταν και για ότι άφησε πίσω του σαν κληρονομιά, δηλαδή την εμπειρία του, ή αλλιώς την ίδια του τη ζωή. Το υγιές, ηδονικό μυαλό των, η εύγραμμη, σφιχτοδεμένη σάρκα των, με τη δική του έκφανση του ωραίου συγκινούνται. «Καισαρίων» Ακόμα ένα ποίημα της ωριμότητας του Καβάφη (1918) που θα ‘λεγε κανείς ότι εκ πρώτης όψεως είναι ένα ποίημα ιστορικό. Εμφανής είναι η ιδιάζουσα οργάνωση του στίχου σε στροφές που εξυπηρετεί όχι τη στιχουργική συμμετρία, αλλά την ολοκλήρωση του νοήματος. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο ποιητής χρησιμοποιεί ιστορικά στοιχεία στο έργο του. Άλλωστε, το όνομα του Καισαρίωνα το έχουμε ξαναδεί («Αλεξανδρινοί Βασιλείς» και «Τυανεύς Γλύπτης»), είναι ένας εκ των αισθητικών του. Ο Καβάφης μέσα απ’ το παρελθόν αναπαράγει το έργο του. Η ιστορική μνήμη γίνεται άλλοθι που αποκαλύπτει την πηγή έμπνευσης και της σύνθεσης του ποιήματος. Ο «Καισαρίων» είναι ένα ποίημα ποιητικής, όπου ο Καβάφης ξεκινά απ’ την ιστορία για να δώσει στη συνέχεια ερωτικό περιεχόμενο. Ο Καισαρίωνας γίνεται κατά συνέπεια αντικείμενο πόθου` κατάσταση που πηγάζει, είτε απ’ τον ιδιόμορφο ερωτισμό του ποιητή, είτε ενδεχομένως από προσωπική του επιλογή για την επίτευξη και ολοκλήρωση μιας ιδιαίτερης σύνθεσης. «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου` ποιητού εν Κομμαγηνή` 595μ.Χ.» Το έργο αυτό είναι ένα ποίημα φιλοσοφικό. Αρχικά αυτό που απασχολεί τον ποιητή είναι τα γηρατειά. Όχι ο θάνατος, αλλά η αλλοίωση του σώματος, η φθορά που προκαλεί ο χρόνος. Ο άνθρωπος Δε μπορεί να περιμένει. Αναζητά το γιατρικό του που είναι η ίδια η Τέχνη του. Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως, που κάπως ξέρεις από φάρμακα Μόνο σ’ αυτήν βρίσκει ανακούφιση, γιατί αυτή απομακρύνει τους φόβους του. Όμως η ειρωνεία μας υπενθυμίζει ότι ο χρόνος είναι αδυσώπητος κι ότι ο άνθρωπος βρίσκεται ανυπεράσπιστος σε μία διαδρομή που οδηγεί στο «τέλος»! Εφήμερα λοιπόν τα φάρμακα της Ποίησης που μόνο για λίγο δρουν σαν «παυσίπονα» στο μεγάλο του ανθρώπου πόνο. «Το Πρώτο Σκαλί» Ο Καβάφης θεωρούσε τον εαυτό του ποιητή σπουδαίο, υπερμοντέρνο, δυσνόητο για τους ανθρώπους της εποχής του και όχι άδικα. Ίσως «Το Πρώτο Σκαλί» να είναι ένα ποίημα αυτοαξιολόγησης. Πάντως είμαστε και πάλι μπροστά σ’ ένα ποίημα ποιητικής. Δύο ιστορικά πρόσωπα εμφανίζονται στην αρχή κιόλας του ποιήματος. Ο Θεόκριτος και ο νέος ποιητής Ευμένης που θα μπορούσε να είναι ο ίδιος ο Καβάφης. Ο Ευμένης παραπονιέται στο Θεόκριτο. Κι ενώ ο ίδιος ξέρει ότι έχει εισέλθει στο χώρο της Τέχνης επιθυμεί ν’ ανέβει όλο και ψηλότερα. Βλασφημία, λέει ο Θεόκριτος, γιατί λίγοι έχουν την τιμή να λέγονται ποιητές και ν’ απολαμβάνουν χαρές άλλες από εκείνες του «κοινού του κόσμου». «Το Πρώτο Σκαλί» είναι ένα συνοθήλευμα στοιχείων ιστορικών και φιλοσοφικών που επαληθεύει την άποψη ότι ποτέ τα ποιήματα του Καβάφη δεν είναι μόνο ιστορικά, ερωτικά ή φιλοσοφικά, αλλά εμπεριέχουν στοιχεία και απ’ τις τρεις κατηγορίες, ώστε αποκαλύπτουν την αξεπέραστη ιδιαιτερότητα του δημιουργού τους. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Καρυωτάκης και ποιητική Σύμφωνα με τους μελετητές του, περισσότερα απ’ τα μισά ποιήματα του Καρυωτάκη είναι ποιήματα ποιητικής. Σημείο αναφοράς του είναι η ίδια η τέχνη της ποίησης και οι δημιουργοί της. Αυτό απασχολεί και τα ποιήματα «Όλοι Μαζί…» (1927) και «Σταδιοδρομία» (1927). Συγκεκριμένα εκφράζεται η άποψη του Καρυωτάκη ότ6ι η τέχνη του έπαψε να είναι δημιουργία, αλλά «μεταλλάχθηκε» σε συμβατική δραστηριότητα μέσα απ’ την οποία ο ποιητής περιθωριοποιείται και απομακρύνεται απ’ την κοινωνία. Το ποιητικό υποκείμενο και στα δύο ποιήματα δεν είν’ άλλο απ’ το σύνολο των νέων ποιητών. Και τα δύο ποιήματα καυτηριάζουν την εγωιστική τους στάση απέναντι στα προβλήματα της κοινωνίας, την απομάκρυνση απ’ τους συνανθρώπους τους και την παραδοχή μόνο των ομοτέχνων τους. Επίσης, την επιθυμία για αυτοπροβολή και καταξίωση, παρά την άθλια –πολλές φορές- διαβίωση τους. Η υπεροψία και η υποκρισία τους είναι χαρακτηριστική. Η πορεία τους προδιαγεγραμμένη. Ίσως, όμως, δεν είναι μόνο η ματαιοδοξία που τους καθιστά αδιάφορους προς την πραγματικότητα. Ίσως οι ίδιο να επιλέγουν τη στάση αυτή, γιατί αρνούνται να ενταχθούν σε μία πραγματικότητα που αδιαφορεί και τους συντρίβει. Ο Καρυωτάκης επεξεργάζεται το αδιέξοδο της ποίησης, συνειδητοποιεί τη ματαιότητα, αλλά δεν επιφέρει τη λύτρωση. Ποίηση και ποιητής βρίσκονται παγιδευμένοι ανάμεσα σε τραγικές πραγματικότητες. Το ποιητικό υποκείμενο –το σύνολο και πάλι των ποιητών- στο «Είμαστε Κάτι…» (ποίημα ποιητικής) περιγράφεται σαν «κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες», «απίστευτές αντένες…μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες» που χωρίς οργάνωση και συγκέντρωση του νου θα καταφύγει σ’ αυτό που φθονεί` την ποίηση. Απροκάλυπτα και μοναδικό ρεαλισμό, χωρίς μεταφορές, ο Καρυωτάκης «ξεδιπλώνει» την αλήθεια του καιρού του. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Γ. Δάλλας, «Ποίηση και Ιστορία», Καβάφης και Ιστορία. Αισθητικές λειτουργίες, εκδ. ΕΡΜΗΣ, Αθήνα 1974 2. Δ. Αγγελάτος, Διάλογος και ετερότητα. Η ποιητική διαμόρφωση του Κ.Γ. Καρυωτάκη, εκδ. ΣΟΚΟΛΗ, Αθήνα 1994 3. Κ. Κωστίου, Γράμματα ΙΙ:Νεοελληνική Φιλολογία (19ός-20ός), ΕΑΠ, Αθήνα 2000 4. Λ. Πολίτης, Ιστορία της Νεοελληνικής φιλολογίας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2001 5. R. Beaton, Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία, μτφ. Ε. Ζούργου-Μ. Σπανουδάκη, εκδ. ΝΕΦΕΛΗ, Αθήνα 1996

Κάτω από : ποιηση, τεχνες