Πώς να κατασκευάσετε μια αρχαιοελληνική πανοπλία
ή αλλιώς “ο λινοθώρακας του Wisconsin”
Ένα από τα μυστήρια που ευδοκιμούν στο χώρο της επιστήμης της ιστορίας και αρχαιολογίας είναι ο λινοθώρακας: Η φαινομενικά απλοϊκή πανοπλία, με ύψος ως τους γοφούς, που αναπαρίσταται σε πλήθος αγγείων, γλυπτών και ανάγλυφων της αρχαιότητας. Γιατί, αναρωτιούνται οι αρχαιολόγοι, να πάει κάποιος στον πόλεμο φορώντας ένα κοντό λινό ένδυμα; Ίσως να αναδεικνύει τα μυώδη πόδια του στρατιώτη αλλά ας φανταστούμε τη χρησιμότητά του όταν αυτός αντιμετωπίζει τα βέλη και το ξίφος του εχθρού!
Οι ειδικοί, κρίνοντας από τη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται η συγκεκριμένη πανοπλία στην ελληνική τέχνη, θεωρούν αναμφισβήτητο ότι, μεταξύ 600 και 200 π.Χ., υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής στους στρατιώτες όχι μόνο της ελληνικής επικράτειας αλλά και ολόκληρης της Μεσογείου. Το γιατί συνέβη αυτό το «παράδοξο» μένει αναπάντητο αφού κανένας λινοθώρακας δε διασώθηκε για να μελετηθεί.
Πολεμιστής σε αρχαία παράσταση φοράει λινοθώρακα πάνω από το ευδιάκριτο υπένδημα.
Το 2006, ο καθηγητής ιστορίας Greg Aldrete[1] αποφάσισε να ερευνήσει σε βάθος το θέμα. Αφορμή στάθηκε ο Scott Bartell, ένας τόσο παθιασμένος με το Μέγα Αλέξανδρο φοιτητής του που είχε τατουάζ με τον μυθικό Μακεδόνα. Ο ενθουσιώδης νεαρός Bartell ενδιαφερόταν για το λινοθώρακα, πανοπλία που προτιμούσε και ο ίδιος ο Μ. Αλέξανδρος. Μια μέρα ζήτησε τη βοήθεια του καθηγητή Aldrete για να τελειοποιήσει ένα λινοθώρακα που ξεκίνησε να κατασκευάζει με λινό ύφασμα.
Ο καθηγητής συγκέντρωσε πολυάριθμες εικόνες και γραπτές αναφορές από Αιγύπτιους, Πέρσες, Καρχηδόνιους, Έλληνες, Ρωμαίους, ακόμα και φυλές της Ισπανίας, χωρίς όμως να μπορεί να λύσει το μυστήριο πώς ακριβώς λειτουργούσε. Μαζί με τον Bartell και τη σύζυγό του, Alicia Aldrete, αποφάσισαν να ανακατασκευάσουν την πανοπλία.
Μάχη Έλληνα με Πέρση, Ερυθρόμορφος αμφορέας, 480-470 π.Χ. Μητροπολιτικό Μουσείο Ν. Υόρκης
Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας (500-490 π.Χ.)
Δημιουργήθηκε έτσι μια ομάδα των τριών για το “πρότζεκτ λινοθώρακας”. Η ερευνητική ομάδα, ξεκίνησε συγκεντρώνοντας σε μια βάση δεδομένων χίλιες περίπου εικόνες με παραστάσεις λινοθώρακα σε γλυπτά, αγγειογραφίες, τοιχογραφίες, σαρκοφάγους. Με τις πληροφορίες από τις εικόνες έφτιαξαν ένα σχέδιο της πανοπλίας και το μετέφεραν σε χαρτόνι.
Σταδιακά ανακάλυπταν ότι πολλές από τις φαινομενικά τυχαίες λεπτομέρειες ήταν εξαιρετικά λειτουργικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, «υπάρχει μια μικρή προεξοχή στο πίσω μέρος του λαιμού που φαίνεται διακοσμητική, αλλά σας προστατεύει πραγματικά τέλεια, αν κάποιος προσπαθήσει να σας χτυπήσει με ένα τσεκούρι», λέει ο καθηγητής Aldrete.
Οι απόψεις διίστανται για το πώς ακριβώς κατασκευαζόταν, καθώς τα κείμενα στα οποία αναφέρεται (παράδειγμα η Ιλιάδα) δεν περιλαμβάνουν τέτοιου είδους πληροφορίες: Ήταν πράγματι από λινό ή από δέρμα; Μήπως είχε ραμμένα επάνω του μεταλλικά ελάσματα, ή μήπως κολλημένα με κάποιον τρόπο;
Δέρμα ή “κολλαρισμένο ” λινό με κάποιου είδους επίχρισμα, ο Aldrete ήξερε ότι ήταν ένα κοινό αρχαίο-ελληνικό υλικό: Υπολείμματα από αυτό έχουν βρεθεί σε ελληνικούς αρχαιολογικούς χώρους,
Επιλέγοντας την εκδοχή του λινού, ο καθηγητής Aldrete συνεργάστηκε με έναν παραδοσιακό υφαντή ο οποίος ύφανε λινάρι στο λινό δίχως καθόλου συνθετικά πρόσθετα.
Από τις πολλές συνταγές για παρασκευή κόλλας που γνωρίζουμε ότι χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα, η ομάδα αγόρασε κόλλα κουνελιού. Η συγκεκριμένη γίνεται και σήμερα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και χρησιμοποιείται από μερικούς ζωγράφους για να ασταρώνουν τους καμβάδες τους
Αγγειογραφία με παράσταση οπλίτη, 5ος αιώνας π.Χ. (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου)
Η ερευνητική ομάδα, αφού επίστρωσε ένα μεγάλο κομμάτι λινού με την κόλλα, ανακάλυψε ότι ήταν εξαιρετικά δύσκολο να το κόψει για να γίνει το γνωστό φόρεμα των στρατιωτών: Το κατόρθωσαν μόνο με ηλεκτρικό πριόνι και ήταν ολοφάνερο ότι στην αρχαιότητα ο τρόπος κατασκευής ήταν διαφορετικός. Όταν ωρίμασε η αντίληψή τους για τον τρόπο μεταχείρισης του υλικού. κατέληξαν να κατασκευάσουν μικρά κομμάτια επιχρισμένου με κόλλα υφάσματος τα οποία μετά συναρμολογούσαν.
Ο σκύλος του καθηγητή μάσησε μέρος του επιχρισμένου υφάσματος και, πέρα από την αναστάτωση που αυτό δημιούργησε, τους έδειξε μια νέα οπτική. Υγραίνοντας το ύφασμα μπορούσαν να το κάνουν εύκαμπτο για όσο χρονικό διάστημα χρειαζόταν ώστε να δημιουργήσουν διακοσμήσεις, όπως Γοργόνες.
Οι φοιτητές του Aldrete πειραματίστηκαν με το ύφασμα: Αποδεικνυόταν ελαφρύ και δροσερό στη ζέστη, ενώ μαλάκωνε με το χρόνο κάνοντας άνετη τη χρήση του από τον άνδρα που το φορούσε αφού έπαιρνε το σχήμα του σώματός του. «Έχω φορέσει διάφορες πανοπλίες με μεταλλικά ελάσματα» λέει ο Aldrete «αλλά αυτή είναι η πιο λειτουργική και ευχάριστη».
Μεγάλο ενδιαφέρον είχε η δοκιμασία της πανοπλίας στην ανθεκτικότητα στα όπλα. Σε υπαίθριο χώρο εκτός πανεπιστημίου, μιας και εκεί απαγορεύεται η χρήση όπλων, δοκίμασαν βέλη από διάφορες αποστάσεις, σπαθιά και άλλα. Και οδηγήθηκαν με βεβαιότητα στο συμπέρασμα ότι ο λινοθώρακας πάχους 12 χιλιοστών μπορούσε να παράσχει προστασία από κάθε βέλος που χρησιμοποιήθηκε μεταξύ 600 και 200 π.Χ. Ήταν μετά το 2ο αι. π.Χ , οπότε οι εξελίξεις στη μεταλλουργία που οδήγησαν σε πιο αιχμηρά βέλη που κατέστησαν επισφαλή και ξεπερασμένο το λινοθώρακα (και μαζί με αυτό, πιθανότατα, τα πιο ισχυρά τόξα).
Σύμφωνα με τον καθηγητή Aldrete, η εμπειρία του με το λινοθώρακα, πέρα από απαντήσεις σε θέματα τεχνικής, εμπλούτισε τις γνώσεις μας για την πραγματική φύση του αρχαίου κόσμου. Για παράδειγμα αναφέρει ότι στην αρχαία Ελλάδα, κάθε στρατιώτης έπρεπε να εξασφαλίσει τον οπλισμό του αφού αυτό δεν ήταν υποχρέωση του κράτους. Η εξαιρετική δημοτικότητα του λινοθώρακα προφανώς σχετίζεται με το ότι ο καθένας μπορούσε να τον κατασκευάσει στο σπίτι του. Σε αρχαίο αγγείο παριστάνεται στη μια πλευρά ομάδα γυναικών να υφαίνει και στην άλλη πλευρά μια γυναίκα να την προσφέρει σε άνδρα που τη φοράει. Δε χρειαζόταν ακριβά μέταλλα ή σιδεράς για την κατασκευή της αλλά αυτό ήταν δυνατό να γίνει ακόμα και σε κάθε απομακρυσμένο αγροτόσπιτο. Είναι μια σημαντική υπενθύμιση για την εποχή μας και τον τρόπο που σκεπτόμαστε: Τότε όλα ήταν χειροποίητα και κάθε αντικείμενο ήταν μοναδικό.
Η ανακάλυψη του Aldrete προκάλεσε ενδιαφέρον σε οπλοποιούς και γυρίστηκε μια ταινία που παρουσίαζε την ανθεκτικότητά της στα βέλη. Επιπλέον, δημιουργοί βίντεο παιχνιδιών τον ρώτησαν αν πιστεύει ότι θα ήταν ικανή να προστατεύσει κάποιον από επίθεση ζόμπι (ο καθηγητής κατόπιν σκέψης απάντησε «ναι»).
Ο Aldrete δεν πιστεύει ότι ο λινοθώρακας θα αντικαταστήσει εύκολα τη μεταλλική πανοπλία στη λαϊκή φαντασία: Η δεύτερη έχει μεγαλύτερη γοητεία και κύρος, ιδιαίτερα στο Χόλιγουντ. Αναμφίβολα όμως, ο λινοθώρακας του Γουισκόνσιν κάνει τον αρχαίο κόσμο να φαίνεται πιο αληθινός.
Επιμέλεια: Τσίγκα Γεωργία – Ζέτα
Πηγή: http://www.newyorker.com/books/joshua-rothman/how-to-make-your-own-greek-armor
Περισσότερες πληροφορίες:
Το ερευνητικό πρόγραμμα Λινοθώραξ http://www.uwgb.edu/aldreteg/Linothorax.html
Σύλλογος ιστορικών μελετών «Κορύβαντες» http://koryvantes.blogspot.gr/2012/02/blog-post_07.html
[1] Πτυχιούχος του πανεπιστημίου Princeton University, διδάκτορας αρχαίας ιστορίας το πανεπιστημίου Michigan, καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας πανεπιστημίου Wisconsin (UWGB) από το 1995 https://www.uwgb.edu/aldreteg/