1. Οικονομική και πνευματική ανάπτυξη

Ακολουθούν οι σημειώσεις του μαθήματος:

0029.jpg

0028.jpg

Οι φωτογραφίες είναι από το Λεύκωμα του Δήμου Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης ” Φωτογραφίζοντας τους Αμπελόκηπους στα μονοπάτια του χρόνου”

ΠΗΓΕΣ

1. Tο Χάτι Χουμαγιούν (Ηatt-i Ηumayun) του 1856

Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία του ιστορικού παραθέματος αλλά και τις πληροφορίες του σχολικού σας εγχειριδίου να αξιολογήσετε τις επιδράσεις του Χάτι Χουμαγιούν στο Ποντιακό ζήτημα

‘Oπως το Χάτι Σερίφ (Ηatt-i Serif) στα 1839, έτσι και το Χάτι Χουμαγιούν (Ηatt-i Ηumayun), το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό διάταγμα, εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης, στις 18 Φεβρουαρίου 1856, ενάμιση μήνα πριν υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό πόλεμο. Η πίεση που άσκησαν στην Πύλη η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία υπήρξε πολύ έντονη και εξηγεί σε ορισμένα σημεία την τολμηρότητα του κειμένου. Πράγματι, το νέο διάταγμα δεν αρκούνταν στην επιβεβαίωση των μεταρρυθμιστικών αρχών εκείνου του 1839, αλλά προσδιόριζε με σαφή τρόπο τα νέα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν και χρησιμοποιούσε αρκετά ριζοσπαστική γλώσσα, μιλώντας μεταξύ άλλων για την κοινότητα των “πεπολιτισμένων εθνών”, για την “πρόοδο” και τα “φώτα του πολιτισμού”, ενώ δεν έκανε καμία μνεία στο ένδοξο παρελθόν της Aυτοκρατορίας. Tο Χάτι Χουμαγιούν έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Aυτοκρατορίας σε ζητήματα φορολογίας, στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα, σε όλα τα διοικητικά και δικαστικά όργανα, στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της στρατιωτικής θητείας, η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των μουσουλμάνων. Η νομιμότητα των μιλέτ (millet), των πολιτικοθρησκευτικών οργανώσεων των μη μουσουλμάνων, επιβεβαιωνόταν, γινόταν όμως λόγος για την αναγκαιότητα μεταρρύθμισης της λειτουργίας τους, με τέτοιο τρόπο ώστε να συμπεριληφθούν περισσότεροι λαϊκοί στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Ως προς τη φορολογία, το διάταγμα επαγγελλόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ (iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης των φόρων. Tέλος, οριζόταν η κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου, η ίδρυση τραπεζών, η δυνατότητα αλλοδαπών να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Aυτοκρατορίας, η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους. Βασικός άξονας του κειμένου ήταν η αρχή της ισότητας, η οποία σε συνδυασμό με την αρχή της αντιπροσώπευσης και την έμφαση που δινόταν στην έννοια του πατριωτισμού, προσέγγιζε τη μοντέρνα αντίληψη της εθνικότητας, η οποία με τη σειρά της βρισκόταν υπό διαμόρφωση ακριβώς εκείνη την εποχή στην Eυρώπη. Tέτοιες αντιλήψεις όμως βρίσκονταν σε αντίθεση με την παραδοσιακή πολιτική ιδεολογία της Aυτοκρατορίας και την ίδια τη νομιμοποίηση της σουλτανικής εξουσίας. ‘Eτσι, το Χάτι Χουμαγιούν (Ηatt-i Ηumayun) όχι μόνο επιτάχυνε τη δυναμική του Τανζιμάτ, αλλά παράλληλα κατέδειξε τις εσωτερικές αντιφάσεις του

Πηγή: ΙΜΕ http://www.fhw.gr/projects/tanzimat/gr/main/143.html  

2.Φροντιστήριο Τραπεζούντας

 

Συνθέτοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τα στοιχεία του παραθέματος να παρουσιάσετε στους λόγους στους οποίους οφείλεται η άνθηση των ελληνικών σχολείων στον Πόντο των αρχών του 20ου αιώνα

 

 

 

Η αυγή του 20ού αιώνα βρίσκει τον ελληνισμό του Πόντου κάτω από τις καλύτερες δυνατές προϋποθέσεις. Η οικονομική ανάπτυξη, η οποία αρχίζει ουσιαστικά από τα μέσα του 19ου αιώνα με την υπογραφή του Χάττ-ι-Χουμαγιούν, είναι εκρηκτική και τώρα τεράστιοι όγκοι προϊόντων μετακινούνται από και προς τις δύο κύριες πύλες εισόδου και εξόδου των προϊόντων του Πόντου, δηλαδή τα λιμάνια της Τραπεζούντας και Αμισού, και κυρίως της πρώτης, ενώ ο αμαξιτός δρόμος Τραπεζούντας – Ερζερούμ – Περσίας σφύζει από κίνηση, με πλήθος καραβανιών να μεταφέρουν τα προϊόντα της Ανατολής προς τη Δύση και το αντίστροφο, από και προς την ασιατική ενδοχώρα.

Η οικονομική αυτή ανάπτυξη συμβαδίζει, όπως είναι φυσικό, με μια τεράστιας έκτασης πολιτιστική ανάπτυξη. Ένας πραγματικός μορφωτικός οργασμός παρατηρείται σε όλη την έκταση του Πόντου, με την ίδρυση νέων συλλόγων – σωματείων ή την οργανωτική ανασυγκρότηση παλαιοτέρων, που κύρια κατεύθυνσή τους είναι η στήριξη των σχολείων, η ίδρυση νέων και γενικά η αναδιοργάνωση των δυνάμεων του ελληνισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτή την εποχή σχεδόν κάθε χωριό και οικισμός του Πόντου έχει το σχολείο του, που οικοδομείται κατά κανόνα δίπλα στην εκκλησία, γεγονός που και από μόνο του προσδιορίζει βασικά στοιχεία της ιδεολογίας του ποντιακού ελληνισμού.

Η οικονομική και πολιτιστική αυτή ανάπτυξη απαιτεί την ύπαρξη στοιχειωδώς τουλάχιστον καταρτισμένου προσωπικού για να στελεχώσει τις υπό ραγδαία άνοδο – εμπορικές κυρίως – ελληνικές επιχειρήσεις, αλλά και τη διεύρυνση των περιθωρίων ανάπτυξης των πολιτιστικών και ιδεολογικών στοιχείων των ελληνικών κοινοτήτων της περιοχής. Το ρόλο αυτό αναλαμβάνουν να παίξουν – κατά τρόπο μάλιστα απολύτως επιτυχή – οι πολλές και αξιόλογες σχολικές μονάδες της περιοχής, με προεξάρχον το Φροντιστήριο Τραπεζούντας το οποίο αποτελεί πρότυπο και σε πολλές περιπτώσεις καθοδηγητή για τις ποντιακές κοινότητες. Οι πολύ μεγαλύτερες, όμως, ανάγκες εκπαίδευσης – οι οποίες τροφοδοτούνται από τις νέες λαμπρές προοπτικές της Τραπεζούντας και του Πόντου – σε σχέση με τα εκπαιδευτικά δεδομένα, επιβάλλουν τον επανασχεδιασμό του εκπαιδευτικού πλαισίου.

Ειδικά για την Τραπεζούντα, η υποδομή του Φροντιστηρίου αδυνατεί να απορροφήσει τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για εκπαίδευση. Σχεδιάζεται ηοικοδόμηση στη θάλασσα, δίπλα και δυτικά του μητροπολιτικού ναού τουΑγίου Γρηγορίου, ενός νέου, μεγάλου τετραώροφου κτιρίου, του οποίου η θεμελίωση πραγματοποιείται το 1899 και τα εγκαίνια λειτουργίας το Σεπτέμβριο του 1902. Το κόστος κατασκευής του κτιρίου αυτού καλύπτεται εξ ολοκλήρου σχεδόν από τις εισφορές των Ποντίων Ελλήνων της Τραπεζούντας, της ευρύτερης περιοχής του Πόντου, αλλά και του εξωτερικού, κατά τρόπο μάλιστα εκπληκτικό: ο καθένας συνεισφέρει σύμφωνα με τις οικονομικές του δυνατότητες (αναλυτική σχετική αναφορά θα γίνει σε επόμενο

κεφάλαιο). Παράλληλα, σε κάθε πόλη, χωριό και οικισμό του Πόντου παρατηρείται ένας απίστευτος οργασμός οικοδόμησης νέων σχολείων. Η βιβλιογραφία αλλά και οι μαρτυρίες της εποχής βρίθουν αναφορών σχετικών με τις έντονες προσπάθειες των Ελλήνων του Πόντου για συνεχή ανάπτυξη των σχολείων τους, μέχρι τις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι

προσπάθειες αυτές στηρίζονται αποφασιστικά από πλούσιους Πόντιους ομογενείς του εξωτερικού αλλά και από μια σειρά φιλεκπαιδευτικών συλλόγων που, με μέλη επιφανή στελέχη των ελληνικών κοινοτήτων, ιδρύονται τόσο στην Τραπεζούντα, όσο και στην Κωνσταντινούπολη – όπου υπάρχει αξιόλογη ποντιακή κοινότητα -, αλλά και στις υπόλοιπες πόλεις και κωμοπόλεις του Πόντου.

 

  Πηγή:  ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ», ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24   ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ   ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ  ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ

 

 

 

3. [Τραπεζούντα , η αντίστροφη μέτρηση]

 

 

Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τα στοιχεία του παραθέματος να δείξετε την οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της Τραπεζούντας το 19ο αιώνα

 

Κατά το 18ο αιώνα με τις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ και κυρίως μετά την υπογραφή του Χάττ-ι-Χουμαγιούν (1856), του σουλτανικού δηλαδή διατάγματος που χορηγεί κάποια μορφή ανεξιθρησκείας στους υπόδουλους λαούς της αυτοκρατορίας, αρχίζει μια εντυπωσιακή πορεία οικονομικής και, κατά συνέπεια, κοινωνικής και πολιτιστικής ανάπτυξης. Αυτή αντανακλάται

στα στατιστικά στοιχεία της εκπαίδευσης, και κυρίως στους αριθμούς των μαθητών, οι οποίοι αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Η ανάπτυξη αυτή ανακόπτεται από τις εσωτερικές έριδες που ταλανίζουν την ελληνική κοινότητα Τραπεζούντας κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα.

Με την υπέρβαση, όμως, της εσωστρέφειας τα εσωτερικά προβλήματα διευθετούνται και η Τραπεζούντα μπαίνει στον 20ό αιώνα κάτω από τις καλύτερες προϋποθέσεις. Οικοδομείται το νέο εντυπωσιακό τετραώροφο κτίριο του Φροντιστηρίου, με προδιαγραφές απορρόφησης της μεγάλης ζήτησης σε στοιχειωδώς καταρτισμένα στελέχη για τις ραγδαία αναπτυσσόμενες εμπορικές και τραπεζικές επιχειρήσεις. Οι εντυπωσιακοί ρυθμοί ανάπτυξης φτάνουν στο απόγειό τους κατά το 1914. Τότε, σύμφωνα με τα στοιχεία της Μητρόπολης Τραπεζούντας, στην πόλη κατοικούν συνολικά 6.720 οικογένειες, από τις οποίες 2.500 ελληνικές (14.500 περίπου κάτοικοι), 6.720 μουσουλμανικές, 600 αρμενικές, 60 περσικές και 60 φραγκολεβαντίνικες .

Με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε συνδυασμό με την τακτική των διωγμών που υιοθετούν οι Νεότουρκοι (Yφn Tόrkler), αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για τους Έλληνες της Τραπεζούντας και όλου του Πόντου. Οι δύσκολες συνθήκες που ακολουθούν εξαναγκάζουν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να εγκαταλείψει την πόλη, κυρίως προς την ομόδοξη Ρωσία και τον Καύκασο. Η Μικρασιατική Εκστρατεία και η Καταστροφή που ακολουθεί έχουν τις άμεσες  επιπτώσεις τους στην πρωτεύουσα του Πόντου. Το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης Ανταλλαγής των πληθυσμών στη Λωζάννη (30 Ιανουαρίου 1923) βρίσκεται ήδη στην Ελλάδα, όπου έχει καταφύγει για να αποφύγει το βέβαιο θάνατο.

 

Πηγή:              ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ, ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ», ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24 , ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ, ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ

 

 

Προσοχή ! ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

«Χάτι Σερίφ – Χάτι Χιουµαγιούν»– σελ. 245 (Το δυσµενές κλίµα … συνείδησης)

«Φροντιστήριο της Τραπεζούντας»– σελ. 248 (Το Φροντιστήριο … συνείδησης )

«Ελληνικό τυπογραφείο Τραπεζούντας»– σελ. 248 (Το ελληνικό τυπογραφείο … πολίτευμα )

ΟΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

(1839) : [σελ. 245], «ΧάτιΣερίφ»

(1856): [σελ. 245], «Χάτι Χουμαγιούν»

μέχρι το 1869: [σελ. 246], η Τραπεζούντα ελέγχει το 40% του εμπορίου της Περσίας και το διαμετακομιστικό εμπόριο

1869 :[σελ. 246], ολοκληρώνεται η διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και αρχίζει η παρακμή του λιμανιού της Τραπεζούντας και μετά το 1883 : [ σελ. 246], τραπεζικοί και εμπορικοί οίκοι της Τραπεζούντας ελέγχουν την οικονομία του Ανατολικού Πόντου

1869 : [σελ. 246- 248], η πλειοψηφία των επιχειρήσεων 156/214 στην Αμισό ανήκουν σε Έλληνες.

1682 :[σελ. 248], ίδρυση Φροντιστηρίου Τραπεζούντας

1922: [σελ. 248], χρονιά ως την οποία λειτουργεί το Φροντιστήριο Τραπεζούντας

αρχές 20ου αι: [σελ. 248], κάθε ποντιακό χωριό έχει εκκλησία και σχολείο

1913 : [σελ. 248] , στατιστικές Πανάρετου και στοιχεία Λαμψίδη για τον ελληνισμό του Πόντου

1880 : [σελ. 248], ελληνικό τυπογραφείο στην Τραπεζούντα

1828-1829: [σελ. 248], ρωσο-οθωμανικός πόλεμος

1866-67: [σελ. 248], κρητική εξέγερση

1912: [σελ. 248], Έλληνες της Σαμψούντας προσφέρουν 12.000 λίρες στο ελληνικό ναυτικό

20ος αι: [σελ. 248], προβάδισμα του ελληνισμού του Πόντου σχετικά με άλλες εθνότητες