Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (6ος – 9ος ΑΙΩΝΑΣ)
Κατά το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα (550-600) προκλήθηκε μεγάλη μείωση του πληθυσμού της αυτοκρατορίας λόγω:
- επιδημιών
- φυσικών καταστροφών
- εχθρικών εισβολών (Γότθοι, Γερμανοί, κτλ.)
- εδαφικών απωλειών (δυτικές επαρχίες)
Η αυτοκρατορία ήταν αντιμέτωπη με μία δημογραφική και οικονομική κρίση. Παρόλα αυτά πολλές πόλεις κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα σε αυτό το κλίμα, και κάποιες όπως η Νίκαια και η Έφεσος να ακμάσουν, και να αναδειχθούν σε κέντρα εμπορίου και βιοτεχνίας.
Η βυζαντινή κυριαρχία στο εμπόριο έχει πληγεί, όπως και ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων με την Ανατολή, λόγω της κυριαρχίας των Αράβων. Οι Βυζαντινοί πρέπει:
- να μοιραστούν τα κέρδη τους με τους Άραβες και
- να πληρώνουν τελωνειακούς δασμούς
Τα μεγάλα λιμάνια της Ανατολής, όπως η Αλεξάνδρεια, βρίσκονται σε αραβικά χέρια, καθώς και οι εμπορικοί δρόμοι σε στεριά και θάλασσα (π.χ. στην Ερυθρά θάλασσα και στον Αραβικό κόλπο). Το εμπόριο στην Μεσόγειο κινδυνεύει από τους πειρατές και οι συναλλαγές με την Δύση έχουν σχεδόν εκμηδενιστεί.
Στα τέλη του 8ου και στις αρχές του 9ου αιώνα, ο πληθυσμός της αυτοκρατορίας αυξάνεται και φθάνει περίπου στα 11 εκατομμύρια. Η οικονομία ανακάμπτει και το εμπόριο αρχίζει πάλι να ανθίζει.
Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α΄ (802-811) παίρνει αποφασιστικά και τολμηρά οικονομικά μέτρα, τα οποία ο εικονόφιλος χρονογράφος Θεοφάνης και οι αντίπαλοι του αυτοκράτορα ονομάζουν «κακώσεις».
ΟΙ ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ
- Ακύρωση των φοροαπαλλαγών που θέσπισε η αυτοκράτειρα Ειρήνη και εγγραφή των πολιτών σε φορολογικούς καταλόγους.
- Επιβολή του καπνικού φόρου σε παροίκους μονών και των ναών και στα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Ο καπνικός φόρος ήταν για κάθε εστία που κάπνιζε, δηλαδή για κάθε νοικοκυριό. Πάροικοι ήταν οι εξαρτώμενοι αγρότες
- Καθιέρωση της συλλογικής ευθύνης της κοινότητας ενός χωρίου για την καταβολή των φόρων.
- Απαγόρευση της τοκογλυφίας
- Δημιουργία κλήρων για τους ναύτες στρατιώτες της Μικράς Ασίας
- Καθιέρωση μέτρων για την ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας μέσω της υποχρέωσης των ναυκλήρων, δηλαδή των πλοιοκτητών της Κωνσταντινούπολης, να δανείζονται από το κράτος με υψηλό επιτόκιο.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ
Για περίπου 200 χρόνια, από τα μέσα του 7ου έως και τα μέσα του 9ου αιώνα, η αυτοκρατορία περνά μία μακρά περίοδο κρίσης, κατά την οποία γίνεται στην βυζαντινή κοινωνία έντονη η παρουσία του στρατού. Λόγω των συνεχών συγκρούσεων με τους
- Άραβες στην Ανατολή, και τους
- Αβάρους, Σλάβους και Βούλγαρους στην Βαλκανική, παρατηρείται μία στρατιωτικοποίηση της βυζαντινής κοινωνίας.
Αυτή η στρατιωτικοποίηση εκφράζεται
- με την εμφάνιση οικογενειακών επωνύμων και
- με την ανοικοδόμηση πολλών οχυρών και κάστρων
- με την κατάτμηση μεγάλων θεμάτων σε μικρότερα κυρίως στην Μικρά Ασία,
- με την δημιουργία νέων θεμάτων στην Βαλκανική και
- με την δημιουργία ναυτικών θεμάτων, με τα οποία θωρακίζονται οι παράλιες περιοχές του κράτους.
Τα επώνυμα προσδιορίζουν σχεδόν αποκλειστικά στρατιωτικές αριστοκρατικές οικογένειες ενώ η οικοδόμηση κάστρων και οχυρών συντελείται σε περιοχές, όπου παρακμάζουν οι πόλεις.
ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΣ
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αντιμετώπιζε στις ευρωπαϊκές επαρχίες της Βαλκανικής μεγάλο πρόβλημα με την μαζική είσοδο σλαβικών πληθυσμών στην χερσόνησο του Αίμου.
Για τον λόγο αυτό εφαρμόστηκε μία συγκροτημένη εποικιστική πολιτική:
- πολλοί Σλάβοι μεταφέρθηκαν από τις σκλαβηνίες της Βαλκανικής στην Μικρά Ασία και
- πολλοί μικρασιατικοί πληθυσμοί μεταφέρθηκαν στην Βαλκανική χερσόνησο, κυρίως στη Θράκη, την Μακεδονία και την νότια Ελλάδα.
Με αυτόν τον τρόπο άρχισαν από τον 8ο αιώνα να ενσωματώνονται σταδιακά οι Σλάβοι στην βυζαντινή κοινωνία μέχρι να αφομοιωθούν ολοκληρωτικά.
ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΘΩΜΑ ΤΟΥ ΣΛΑΒΟΥ
Ο Θωμάς ο Σλάβος, στενός φίλος του αυτοκράτορα Λέοντα Ε΄, ήταν τουρμάρχης, δηλαδή διοικητής μίας μεγαλύτερης στρατιωτικής μονάδας ενός θέματος, όταν δολοφονήθηκε ο Λέοντας Ε΄ από τον μετέπειτα αυτοκράτορα Μιχαήλ Β΄. Ο Θωμάς ο Σλάβος στασίασε το 820 εναντίον του αυτοκράτορα και κατάφερε να πάρει με το μέρος του τους περισσότερους θεματικούς στρατούς της Μικράς Ασίας.
Στέφθηκε αυτοκράτορας με το όνομα Κωνσταντίνος από τον Πατριάρχη Αντιοχείας και βάδισε εναντίον της Κωνσταντινούπολης.
Ο Θωμάς ο Σλάβος πολιορκεί την Πόλη
Ο Θωμάς ο Σλάβος
- δήλωσε εικονόφιλος και
- προστάτης των φτωχών, τους οποίους
- υποσχέθηκε να απαλλάξει από την φορολογία.
- ήρθε σε συνεννόηση με τον χαλίφη Αλ Μαμούν για ειρήνη στα ανατολικά σύνορα, χρήματα και στρατιωτική υποστήριξη
Έτσι ξεκίνησε την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης το 821, αφού πέρασε στην ευρωπαϊκή ακτή με τον στόλο του, αλλά απέτυχε διότι:
- τα τείχη της Πόλης ήταν απόρθητα
- το ναυτικό του υπέστη βαριά ήττα μπροστά στα τείχη της Πόλης
- μονάδες του αυτομόλησαν στον αυτοκράτορα
- δέχθηκε επίθεση από τους Βουλγάρους υπό την ηγεσία του Oμουρτάγ, με τους οποίους είχε συμμαχήσει ο Μιχαήλ Β΄.
Το 822 ο Θωμάς έλυσε την πολιορκία της Πόλης και βρέθηκε ο ίδιος πολιορκούμενος στην Αρκαδιούπολη (το σημερινό Lüleburgaz της Τουρκίας). Παραδόθηκε από τους κατοίκους της Αρκαδιούπολης στον αυτοκράτορα, ο οποίος διέταξε την θανάτωσή του.
Ο Μιχαήλ αφαιρεί το στέμμα από τον Θωμά τον Σλάβο
Η θανάτωση του Θωμά υπήρξε παραδειγματική: ο νεκρός ακρωτηριάστηκε, αποκεφαλίστηκε και το νεκρό του σώμα ανασκολοπίστηκε.
Η στάση του Θωμά του Σλάβου δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως λαϊκή εξέγερση ή ως κοινωνική επανάσταση. Ήταν περισσότερο ένας εμφύλιος πόλεμος, μία σύγκρουση μεταξύ
- νομιμότητας και σφετερισμού της εξουσίας
- ανταγωνισμού μεταξύ των βυζαντινών επαρχιών και της κεντρικής εξουσίας (Κωνσταντινούπολης)
- φιλοδοξιών του σφετεριστή Μιχαήλ Β΄ και του στασιαστή Θωμά του Σλάβου
- της πολιτικής στο ζήτημα των εικόνων
(Σημείωση: η παρουσίαση του θέματος σε Power Point με περισσότερο φωτογραφικό υλικό και χάρτες μπορεί να αναζητηθεί εδώ και εδώ)
