Αρχική » Project » Ρωμαϊκός τάφος Καλλιθέας Δράμας -βιωματικές δραστηριότητες

Ρωμαϊκός τάφος Καλλιθέας Δράμας -βιωματικές δραστηριότητες

Από τον/την Αναστασία Φιλτσόγλου στην Project στις 6 Νοεμβρίου 2016.

Περίληψη για το ρωμαϊκό τάφο Καλλιθέας

Στις πλαγιές του Μενοικίου όρους και σε υψόμετρο 480 μ., νοτιοανατολικά της Καλλιθέας Δράμας σε αρόσιμη περιοχή στη θέση πλατάνι ή στέρνα, σε μικρό βάθος από την επιφάνεια του εδάφους, ανασκαφή έφερε στο φως ρωμαϊκό ταφικό κιβωτιόσχημο μνημείο τεχνικής opus mixtum διαστάσεων 4,60Χ 2,70Χ 1,10. Η ταφή που χρονολογείται το 2^ο-1^ο π.Χ αιώνα, βρέθηκε διαταραγμένη. Διασώζονται οι 6 καλυπτήριες μαρμάρινες πλάκες και οι τοίχοι επενδυμένοι με ορθομαρμάρωση. Το μνημείο συνδέεται με ταφές σε παρακείμενους λόφους και θεωρείται ότι αποτελεί τμήμα ρωμαϊκού νεκροταφείου.

Λέξεις κλειδιά

κιβωτιόσχημος, διαταραγμένος, opus mixtum, ορθομαρμάρωση, ασβεστοκονίαμα

O γεωργός, κάτοικος της Καλλιθέας Δράμας, που εντόπισε τυχαία το μνημείο κατά τη διάρκεια αγροτικών εργασιών περιγράφει την εμπειρία του.

Στο χωριό μου ένας γεωργός την ώρα που όργωνε το χωράφι του ανακάλυψε έναν αρχαίο τάφο. Το αλέτρι του χτύπησε πάνω σε βράχο, έτσι πίστεψε στην αρχή. Μετά άρχισε να έχει υποψίες μήπως πρόκειται για αρχαία. Έτσι, κάλεσε την αρχαιολογική υπηρεσία. Ήρθε αρχαιολόγος κι έκανε ανασκαφή. Τότε μάθαμε όλοι ότι το αλέτρι είχε χτυπήσει σε μια από τις 6 μαρμάρινες πλάκες που κάλυπταν ένα ρωμαϊκό τάφο. Ήμουν κι εγώ ανάμεσα σε κείνους που είδαν πρώτοι τον τάφο. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Το εσωτερικό του είναι χτισμένο με μεγάλη μαστοριά. Ο τεχνίτης είχε χτίσει τα εσωτερικά τοιχώματα χρησιμοποιώντας σειρές από πέτρες πελεκημένες, πήλινες πλάκες κι ένα μίγμα από ασβέστη άμμο και νερό. Ασβεστοκονίαμα το ονόμασε η αρχαιολόγος, ρωμαϊκό μπετόν θα το έλεγα εγώ. Τόσοι αιώνες πέρασαν κι είναι άθικτο. Οι τοίχοι και το δάπεδο του τάφου ήταν ντυμένα με πλάκες μάρμαρο.

Οι Ρωμαίοι, μας είπε η αρχαιολόγος, πίστευαν στην άλλη ζωή και οι δικοί τους τούς έθαβαν με μικρά δωράκια, για να μη βαριούνται στον άλλο κόσμο. Μέσα στον τάφο βρέθηκαν οστά και κομμάτια από σπασμένα γυάλινα δοχεία….. Tίποτα άλλο. Σκέφτομαι πως πάνω από δυο χιλιάδες χρόνια πριν, όταν η Ρώμη κατάκτησε την Ελλάδα και την έκανε επαρχία της, κάποιοι ρωμαίοι έκαναν τόσα χιλιόμετρα να ρθούν στον χωριό μας. Έζησαν στον ίδιο τόπο που ζούμε κι εμείς, ήπιαν νερό από το ρέμα Λιασκουνίτσα, έκατσαν κάτω από τον ίσκιο των πλατανιών, κι όταν πέθαναν, θάφτηκαν εδώ. Ένας πατροπαράδοτος νόμος των ρωμαίων, μας είπε ακόμη η αρχαιολόγος, όριζε τα κοιμητήρια να είναι έξω από τους οικισμούς. Οι ρωμαίοι δεν επέλεγαν για κοιμητήρια ήσυχες θέσεις, τους άρεσαν μάλιστα θέσεις από τη μια και την άλλη πλευρά των δρόμων. Όσο πιο σημαντικό πρόσωπο ήταν ο νεκρός, τόσο πιο όμορφη ήταν η θέση της ταφής. Έτσι ο νεκρός είχε θέα και θύμιζε την παρουσία του στους ζωντανούς. Η θέση του τάφου είναι πολύ καλή, είναι κεντρική, ακόμη και τώρα ο αγροτικός δρόμος περνάει μόλις λίγα μέτρα πιο πέρα. Εδώ οι ρωμαίοι δε θα ένιωθαν μοναξιά και θα είχαν θέα σ΄ όλο τον κάμπο, στο Φαλακρό και στο Παγγαίο.

Τώρα ο τάφος άνοιξε, διαταράχτηκε, και διαταράχτηκε και η ησυχία των νεκρών. Πριν λίγες μέρες, βραδάκι, επισκέφτηκε τον τάφο και μια ομάδα εκπαιδευτικών. Θέλουν να γνωρίσουν το τάφο και να μάθουν και στα παιδιά μας ποιοι έζησαν εδώ και πως. Είμαι σίγουρος πως αυτό θ΄ αρέσει στους ρωμαίους εκείνους, είναι κάτι σαν μνημόσυνο.

Γλωσσάρι

Opus mixtum: μικτή τοιχοδομία ή τοιχοδομία από εναλλασσόμενες ζώνες λίθων και πλίνθων.

Ασβεστοκονίαμα (λατ.opus caementicium): Ρωμαϊκό σκυρόδεμα, μείγμα από ασβέστη, άμμο, χαλίκια ή μικρά σπασμένα κεραμίδια, ιδιαίτερα ανθεκτικό, με βασικό συστατικό το ορυκτό ποζολάνη. Το χρησιμοποιούσαν για γέμισμα των τοίχων, οι οποίοι εξωτερικά ήταν πλινθόκτιστοι ή λιθόκτιστοι. Την επιφάνεια των τοίχων την κάλυπταν με ασβεστοκονίαμα ή με πλάκες μαρμάρου.

Διαταραγμένος, τάφος: ο όρος περιγράφει τάφους που ανακαλύπτονται συλημένοι από αρχαίους τυμβωρύχους ή σύγχρονους αρχαιοκάπηλους

Κιβωτιόσχημος, τάφος: τάφοι μικρού σχετικά μεγέθους με σχήμα ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο. Τα τοιχώματά τους επενδύονταν συνήθως με πλάκες μαρμάρινες και σφραγίζονταν με μαρμάρινες καλυπτήριες πλάκες

Ορθομαρμάρωση: επένδυση τοίχων με μαρμάρινες πλάκες

Τίτλος: Κρανιά η ιερή…

Σκοποί: Οι μαθητές δοκιμάζουν γεύσεις που γεύονταν οι αρχαίοι Ρωμαίοι. Ερμηνεύουν το μύθο γνωρίζοντας την οικολογική σημασία της κρανιάς, τη διατροφική αξία των καρπών, τις φαρμακευτικές ιδιότητες του φλοιού και των φύλλων μέσα από δικτυογραφία και πρωτογενείς πηγές. Μέσα από τη γνωριμία τους με το δέντρο της κρανιάς και την αξιοποίησή της διαχρονικά ενθαρρύνονται να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με το φυσικό περιβάλλον του τόπου τους. Παρακινούνται να κατανοήσουν σύγχρονα οικολογικά προβλήματα με εργαλείο το μύθο. Διερωτώνται για τους λόγους απαξίωσης της κρανιάς στη σύγχρονη εποχή και τις πρόσφατες τάσεις επιχειρηματικής αξιοποίησής της.

Διάρκεια: 1-3 ώρες αλλά και ετήσιο διαθεματικό project

Υλικά: κράνα, πηγές από το διαδίκτυο

Ηλικία : επίπεδο Γυμνασίου-Λυκείου

Τόπος υλοποίησης: περιοχή Καλλιθέας- σχολείο

Περιγραφή

Χρήσιμες πληροφορίες: Η Καλλιθέα είναι τόπος στον οποίο ευδοκιμεί η κρανιά. Ο Πλούταρχος1 στους Βίους Παράλληλους -Ρωμύλος αναφέρει μια ρωμαϊκή παράδοση, γνωστή στα χρόνια του Καλλιγούλα. Πάνω σ έναν από τους λόφους της Ρώμης, τον Παλατίνο, ήταν μια αιωνόβια κρανιά (cornus mas), γνωστή με το όνομα η κρανιά του Ρωμύλου (Cornus Romuli). Στα 753 π.Χ ο Ρωμύλος, όταν θεμελίωσε τη Ρώμη κάρφωσε στη γη ένα δόρυ από κρανιά. Επειδή κάρφωσε το δόρυ τόσο βαθειά, κανείς δεν μπόρεσε να το αποσπάσει. Το ξύλο έβγαλε βλαστούς, έγινε ψηλό δένδρο κι οι Ρωμαίοι το σέβονταν ως ιερό και το περιτείχισαν. Κι όταν κάποιοι που το πλησίαζαν έβλεπαν ότι άρχιζε να χάνει τη θαλερότητά του, φώναζαν νερό, νερό, όπως όταν έπιανε πυρκαγιά. Κι όλοι έτρεχαν με κανάτια γεμάτα νερό. Όταν όμως στα χρόνια του Ιούλιου Καίσαρα έγιναν έργα επισκευής του προστατευτικού τείχους, οι τεχνίτες σκάβοντας έβλαψαν τις ρίζες και η 800 χρόνων, σύμφωνα με την παράδοση, κρανιά ξεράθηκε.

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι αγαπούσαν τα κράνα και τα έκαναν τουρσί. Τα συντηρούσαν με ξύδι και αλάτι όπως τις ελιές. Θεωρούσαν μάλιστα την κρανιά τόσο σημαντικό δέντρο που την αφιέρωσαν στο θεό και Άρη (Mars), θεό της γονιμότητας και του πολέμου.

Αφόρμηση: Επισκεπόμαστε τον τάφο της Καλλιθέας, τέλη Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου. Κάνουμε ένα περίπατο στην περιοχή νότια της Καλλιθέας. Ζητούμε από ένα ντόπιο κάτοικο να μας οδηγήσει στην περιοχή με τις κρανιές, λίγα μέτρα από το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Βγάζουμε φωτογραφίες τις κρανιές και μαζεύουμε κράνα, είναι ακόμη η εποχή τους. Διαφορετικά, αγοράζουμε κράνα από τη λαϊκή.

Α) Μετά την εκπαιδευτική επίσκεψη οι μαθητές μελετούν τις πηγές και κατασκευάζουν μια μεγάλη ιστορική γραμμή από το 16^ο αιώνα π.Χ ως σήμερα με στόχο να απεικονίσουν την αξιοποίηση της κρανιάς ανά τους αιώνες. Αναζητούν εικόνες και τις τοποθετούν πάνω στη γραμμή του χρόνου.

Β) Αναθέτουμε στους μαθητές έρευνα στο διαδίκτυο με σκοπό τη συγκέντρωση πληροφοριών για την κρανιά. Οι μαθητές γνωρίζουν ένα φρούτο με μοναδική διατροφική αξία, προβληματίζονται πάνω στο θέμα των ξεχασμένων διατροφικών συνηθειών και στη σημασία της επαναφορά τους. Συμπληρώνουν φύλλα εργασίας και απαντούν σε ερωτήσεις για τη σημασία της κρανιάς. Ερμηνεύουν το μύθο και τον επεκτείνουν στη σύγχρονη εποχή. Ή ακόμη, ανάλογα με τον τύπο και τη βαθμίδα του σχολείου, ετοιμάζουν συνταγές με κράνα.

Β) Οι μαθητές αναλαμβάνουν το ρόλο του ρωμαίου λεγεωνάριου Cornelius που μετά την αποστράτευσή του εγκαταστάθηκε σ΄ένα κτήμα στην Καλλιθέα. Ο Cornelius στέλνει μια επιστολή σε φίλο του εν ενεργεία λεγεωνάριο, του μιλάει με ενθουσιασμό για τον τόπο, επικεντρωνόμενος στην κρανιά και του προτείνει μετά την αποστράτευσή του, να πάει κι αυτός να εγκατασταθεί εκεί.

Τίτλος: Παίζουμε σαν τους Ρωμαίους;

από το «Homo Videns» και πάλι πίσω στο «Homo Ludens»

Σκοποί: α) να γνωρίσουν τα παιδιά τους τρόπους με τους οποίους διασκέδαζαν συνομήλικοί τους κατά την πρώιμη ρωμαϊκή εποχή β) να παίξουν τα παιχνίδια και να βιώσουν συναισθήματα γ) να συγκρίνουν τα βιώματα που πηγάζουν από το παιχνίδι των ρωμαϊκών χρόνων και από τα σύγχρονα παιχνίδια, δ) να εκτιμήσουν το ρόλο της φύσης στην καθημερινότητα των μικρών ρωμαίων και να υιοθετήσουν στάσεις σεβασμού στο περιβάλλον, ε) να διερωτηθούν για τους λόγους που οδήγησαν από το Homo Ludens στο σύγχρονο Homo Videns

Διάρκεια: όσο θέλετε

Υλικά: καρποί του Μενοίκιου

Ηλικία: για όλους

Περιγραφή

Χρήσιμες πληροφορίες: Ο ιστορικός και φυσιοδίφης Πλίνιος ο Πρεσβύτερος που έζησε 23-79 μ.Χ αναφέρει ότι οι Ρωμαίοι αγαπούσαν τα φουντούκια, τα κάστανα και τα καρύδια. Τα μάζευαν, τα έτρωγαν και έπαιζαν μ΄αυτά. Στους μικρούς Ρωμαίους, αλλά και στους μεγαλύτερους, άρεσαν ιδιαίτερα τα παιχνίδια με καρύδια και φουντούκια. Η Καλλιθέα, όπου διάλεξαν για εγκατάσταση οι Ρωμαίοι της ταφής είναι τόπος όπου ευδοκιμεί η καρυδιά. Σύμφωνα με τον Χ. Δασκάλου, που κατάγεται από την Καλλιθέα, ως τα μέσα του 20ου αιώνα στην Καλλιθέα υπήρχαν όχι μόνο καρυδιές, αλλά και φουντουκιές, δένδρο ιθαγενές της Μεσογείου. Σήμερα πια οι φουντουκιές ευδοκιμούν βορειότερα στο ενοίκιο.

Ο εκπαιδευτικός μπορεί να προσαρμόσει τη δραστηριότητα στο επίπεδο των μαθητών του. Οι μαθητές μεγαλύτερης ηλικίας μπορούν να ενθαρρυνθούν με την τεχνική του καταιγισμού ιδεών ή με εργασία σε ομάδες να υλοποιήσουν δραστηριότητες για τους σκοπούς δ και ε.

Έχεις διάθεση να παίξεις σαν Ρωμαίος; Να κάποιες προτάσεις από το μακρινό παρελθόν

Το παιχνίδι Δέλτα ή Ludi Nucum ή Ludus Deltae

Υλικά:

Ένα ξύλο ή ένα κομμάτι κιμωλία για να χαράξετε ή να σχεδιάσετε το σχήμα δέλτα πάνω σε χώμα, άμμο, ή πλακόστρωτο αντίστοιχα.

Κάστανα ή καρύδια

Πώς παίζεται

Ζωγραφίστε ένα ισοσκελές τρίγωνο μήκους πλευρών ενός μέτρου χωρισμένο σε 10 επίπεδα . Ορίζετε κάθε πεδίο με έναν λατινικό αριθμό από το 1 ως το 10. Κάθε παίχτης με τη σειρά παίρνει 5 καρύδια και κάνει βολές. Σκοπός του παιχνιδιού είναι να καταλήξουν τα καρύδια σε πεδία με μεγάλο αριθμό. Μετά από κάθε βολή ο παίχτης κερδίζει καρύδια, ανάλογα με τον αριθμό του πεδίου που πέτυχε. Κερδίζει εκείνος που μετά από 5 βολές έχει τα περισσότερα καρύδια. Μπορεί τώρα να τα σπάσει και να τα φάει.

Captatio lapidum παιχνίδι ταχύτητας και δεξιοτεχνίας

Χρήσιμες πληροφορίες. Η παραλλαγή αυτού του παιχνιδιού με χαλίκια διατηρήθηκε ως τα νεότερα χρόνια στη Δράμα. Τη δεκαετία μάλιστα του ΄70 όταν οι χωματόδρομοι στις γειτονιές του κεντρικού συνοικισμού της Δράμας είχαν στρωθεί με χαλίκι, το παιχνίδι αυτό ήταν πολύ αγαπητό. Τα παιδιά έπαιζαν αυτό το παιχνίδι χρησιμοποιώντας χαλικάκια. Μέσα σε άδεια κουτιά από σοκολατάκια μαργαρίτες μάζευαν τα ωραιότερα χαλίκια και έπαιζαν μ΄αυτά. Το ίδιο παιχνίδι έπαιζαν οι Ρωμαίοι με φουντούκια. Καταλαβαίνετε ότι αυτό δυσκόλευε το παιχνίδι, γιατί τα φουντούκια γλιστρούσαν πιο εύκολα.

Υλικά: 2-5 φουντούκια

Πως παίζεται

Πετάς τα φουντούκια ψηλά στον αέρα και τα ξαναπιάνεις με την ανάποδη των χεριών σου. Από αυτή τη θέση ξαναπετάς τα φουντούκια και τα ξαναπιάνεις αυτή τη φορά με τη φούχτα σου. Συνεχίζεις με τον ίδιο τρόπο μέχρι να συμπληρωθεί ο αριθμός των δοκιμών που έχετε ορίσει. Κερδίζει εκείνος που έχει τα περισσότερα φουντούκια μετά την τελευταία απόπειρα. Μπορεί να παίζει το παιχνίδι και ένας παίχτης μόνος του, έτσι για εξάσκηση.

Περισσότερα παιχνίδια μπορείς να αναζητήσεις στη διεύθυνση

Τίτλος : Η αποτέφρωση και το μνημείο

Διάρκεια: 2 ώρες

Ηλικία: Λύκειο

Τόπος υλοποίησης: η διδακτική αίθουσα

Υλικά: πηγές από το διαδίκτυο

Σκοποί: οι μαθητές καλούνται να γνωρίσουν πρακτικές ενταφιασμού της ελληνικής και της ρωμαϊκής αρχαιότητας και να τις συγκρίνουν με σύγχρονες. Παρακινούνται να διερωτηθούν πάνω στους οικολογικούς, θρησκευτικούς, οικονομικούς και τους λόγους υγιεινής και πολιτικής προστασίας (πυροπροστασία) που επέβαλλαν τις πρακτικές. Ενθαρρύνονται να προβληματιστούν πάνω σε σύγχρονες προτάσεις πρακτικών ταφής.

Περιγραφή

Μοιράζουμε στους μαθητές μας τα αποσπάσματα από το δέκατο δελτίο της Δωδεκάδελτου (Duodecim Tabularum X).

[…] Hominem mortuum in urbe ne sepelito neve urito

Απαγορεύεται ο ενταφιασμός και η αποτέφρωση νεκρών μέσα στους οικισμούς.

[…] hoc plus ne facito: rogum ascea ne polito.

Πάνω απ΄ όλα όμως δεν επιτρέπεται να κοπούν με τσεκούρι τα ξύλα για την πυρά

[…]neve aurum addito. At cui auro dentes iuncti escunt, ast in cum illo sepeliet uretve, se fraude esto.

Απαγορεύεται ενταφιασμός χρυσού μαζί με τη σωρό, με εξαίρεση χρυσές οδοντικές προσθήκες

Qui coronam parit ipse pecuniave eius honoris virtutisve ergo adduitor ei […]

Επιφανή πρόσωπα που τιμήθηκαν με χρυσό στεφάνι επιτρέπεται να ενταφιάζονται με αυτό

Οι μαθητές καταγράφουν τις πληροφορίες, μελετούν τις πηγές, για τις ταφικές πρακτικές και τις ερμηνεύουν. Παραπέμπουμε στην Οδύσσεια Τ 36-58 για υποστηρικτικό υλικό που απηχεί ανιμιστικές δοξασίες εποχής του χαλκού, σύμφωνα με τις οποίες τα δέντρα είναι οι νεκροί πρόγονοι. Επιπρόσθετα μπορούμε να παραπέμψουμε στο Δημοσθένη Προς Μακάρατον περί Αγνίου κλήρου.

Ο ι μαθητές καλούνται να προβληματιστούν και να ανταλλάξουν ιδέες πάνω στους θρησκευτικούς και περιβαλλοντικούς λόγους, ανιμιστικές δοξασίες για τα δέντρα, λόγους υγιεινής, τους οικολογικούς, θρησκευτικούς, οικονομικούς και τους λόγους πολιτικής προστασίας που επέβαλλαν τις διατάξεις της Δωδεκάδελτου.

Tεχνικές υλοποίησης της δραστηριότητας: εργασία σε ομάδες ή καταιγισμός ιδεών.

http://www.hs–augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lsante05/LegesXII/leg_ta10.html

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2007.01.0030%3Abook%3D2%3Asection%3D59

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0073%3Achapter%3D21%3Asection%3D1

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0073%3Achapter%3D21%3Asection%3D4

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0073%3Achapter%3D21%3Asection%3D5

2. Παραπέμπουμε στο σύγχρονο νομικό καθεστώς περί αποτέφρωσης νεκρών

Π.Δ. 31/2009 Υ.Α και οικ. 20231.2010 και στην εγκύκλιο της ιεράς Συνόδου

Οι μαθητές καλούνται να στοχαστούν και να εκφραστούν πάνω στο σύγχρονο ζήτημα της καύσης νεκρών.

Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες, διερευνούν τις διαστάσεις του ζητήματος και αναπτύσσουν επιχειρηματολογία υπέρ ή κατά λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές και οικολογικές διαστάσεις του προβλήματος (π.χ κόστος των πρακτικών ατομικό και συλλογικό, θεολογικές και ανθρωπολογικές διαστάσεις, ρύποι και μόλυνση του περιβάλλοντος και των δύο πρακτικών)

Ετικέτες: αποτέφρωση νεκρού, κρανιά, ρωμαϊκό μνημείο

LIBRARY

Ξεκινήστε εδώ

Ρωμαϊκός τάφος Καλλιθέας Δράμας -βιωματικές δραστηριότητες

Σχολιάστε Ακύρωση απάντησης