Τύπος και πραγματικότητα

Σε τακτά χρονικά διαστήματα η δημοσιογραφία, ως κλάδος, αυτοσχολιάζεται και αυτοοικτίρεται με αφορμή ένα γεγονός που ξεπερνάει τα όρια του ηθικώς απο­δεκτού: αυτό συμβαίνει, ας πούμε, μια φορά το χρόνο περίπου, όταν η πιο κίτρινη από τις κίτρινες ειδήσεις —εν προκειμένω η στηλίτευση του Προέδρου της Δημο­κρατίας— προσφέρει την ευκαιρία για ομαδική ψυχανάλυση του κλάδου, για μια συνεδρία «στο πόδι». Επαναδιατυπώνονται από την αρχή γενικές κατηγορίες, επι­χειρήματα περί αντικειμενικής είδησης, σκέψεις γύρω από την κατάρρευση της δημοσιογραφίας (η κατάρρευση ταιριάζει γάντι με το ανατολικό μπλοκ, προσδί­δοντας σε καθετί που καταρρέει μια υπόνοια παλαιότητας, κρυφής βίας και πρω­θύστερης νοσταλγίας).

Στο τέλος αυτής της περιόδου θα περίμενε κανείς ότι η αυτοαναφορικότητα θα επιδράσει έστω για λίγο στο είδος, στην ποιότητα, την επιλογή των ειδήσεων. Αλ­λά εμείς οι δημοσιογράφοι ξεχνάμε εύκολα: έρχονται νέες ειδήσεις και γεγονότα, επικάθονται στην αγνή πρόθεση ετεροκαθορισμού και τελικά ο καθένας καταφεύ­γει στα αντανακλαστικά του, σε μια νωθρή και προδιαγεγραμμένη θέαση του κό­σμου. Αν στην προσωπική ιστορία του καθενός μας προσθέσουμε και τον τρόπο που δρα το σύστημα —«τη βαριά βιομηχανία των ΜΜΕ» που έλεγε πριν από με­ρικές δεκαετίες ο Μακ Λούαν—, τότε καταλαβαίνουμε καλύτερα την ομαδική δη­μοσιογραφική ραθυμία μπροστά στην ουσιαστική αλλαγή δεοντολογίας του επαγ­γέλματος.

Αν κάτι κατορθώνουν αυτές οι περίοδοι αυτοσχολιασμού, είναι να μας γυρί­σουν πίσω εξαπίνης: στα χρόνια που διαλέγεις επάγγελμα το οποίο υπόσχεται «νόημα, αρμονία, ακόμη και δικαιοσύνη». Αυτός είναι ο ορισμός του Αμερικανού συγγραφέα Σολ Μπέλοου για το μυθιστόρημα, αλλά οι περισσότεροι δημοσιο­γράφοι (ίσως όχι τα φυντανάκια που σκάνε τώρα και λένε ότι δεν προλαβαίνουν να διαβάζουν μυθιστορήματα) ονειρεύονται ότι γράφουν ή έστω ότι ζουν μέσα σ’ ένα βιβλίο. Και πολύ συχνά, στο ξεκίνημα τους, ονειρεύονται έναν κόσμο όπου μπορεί κανείς να γράφει με σοβαρότητα και αξιοπρέπεια για την ανθρώπινη ζωή, με τον τρόπο του Μπαλζάκ, του Φλομπέρ και των Ρώσων ρεαλιστών: δηλαδή, με μιαν επιμονή στη ρεαλιστική λεπτομέρεια που υποτίθεται ότι σε στρέφει προς τα μέσα. «Περιγράφουν τα παπούτσια ενός ανθρώπου» λέει ο Μπέλοου «και σου

δίνουν όσες λεπτομέρειες χρειάζεσαι για την ψυχή του». Ασφαλώς, τόσο οι κακοί συγγραφείς όσο και οι κακοί δημοσιογράφοι μιλάνε μόνο για τα παπούτσια ή κό­βουν επίτηδες —ρητορικά, δημαγωγικά— την ψυχή στο μέγεθος των παπου­τσιών.

Αν ζητάμε από τους συγγραφείς να επιστρέψουν πίσω στην πραγματικότητα και να τη μιμηθούν με καλλιτεχνικούς τρόπους, τότε τι πρέπει να ζητήσουμε από τους δημοσιογράφους. Την επιστροφή σε μια βασική αξιοπιστία, την απομάκρυν­ση από το σπασμωδικό αντανακλαστικό της εντυπωσιακής είδησης, από το θέατρο των τηλεοπτικών ειδήσεων. Αλλά για έναν τέτοιο κόσμο καλύτερης, αναβαθμισμέ­νης ειδησεογραφίας χρειάζεται και η συνεργασία των αναγνωστών και τηλεθεα­τών.

Μια αίσθηση ανυπεράσπιστου μας ωθεί να αντικαταστήσουμε την κρατική «συμπαράσταση» με τη «συμπαράσταση» του δημοσιογράφου «που τα λέει έξω απ’ τα δόντια». Έχει φανεί πλέον καθαρά ότι κανείς δεν θα μας σώσει: ότι χρειάζε­ται κοινωνική οργάνωση των πολιτών, αίσθημα ευθύνης και αυτονομίας, ένα είδος πρωτοβάθμιας αντίστασης σε ό,τι μας καταπονεί, μας υποτιμά και μας ενοχλεί. Το κράτος και ο δημοσιογράφος είναι εύκολη λύση. Η μετάθεση του προβλήματος σε κάποιον «πατέρα» που, στην πρώτη περίπτωση ξέρει και στη δεύτερη τολμά, μας έχει μεταμορφώσει στους πιο άβουλους πολίτες από καταβολής δημοσιογραφίας.

Έτσι είναι τουλάχιστον συγκινητική η πρωτοβουλία πολιτών απ’ όλον το κόσμο να επανεφεύρουν τις ειδήσεις γράφοντας, αμισθί, τη δική τους εκδοχή για τα με­γάλα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, στον κυβερνοχώρο, σε site όπως το indy-media (και μια πληθώρα άλλων τόπων συνάντησης που ακολούθησαν). Ασφαλώς οι δημοσιογράφοι θα είχαν πολλά να διδαχθούν από το αγανακτισμένο κοινό τους.

Το μήνυμα δεν είναι αφελώς απλό, όπως στις αμερικανικές ταινίες της δεκα­ετίας του ’30 γύρω από τον Τύπο, αλλά η πολυπλοκότητα του θα μπορούσε να αποτελέσει και μια μορφή επαναδιαπραγμάτευσης της μοίρας μας. Μια συμβολική και κυριολεκτική μάχη για καλύτερες ειδήσεις, επαναδιατύπωση προτεραιοτήτων που να υπόσχεται νόημα, αρμονία, ακόμη και δικαιοσύνη, όπως ήλπιζε ο Σολ Μπέλοου.

Αμάντα Μιχαλοπούλου, εφημ. Το Βήμα, 31/3/2002

Λεξιλόγιο

πρωθύστερος = για ενέργεια ή συλλογισμό που, ενώ θα έπρεπε να ακολουθεί, προηγείται.

ραθυμία = νωθρότητα, οκνηρία

εξαπίνης = απροσδόκητα (συνήθως στη λόγια έκφραση : καταλαμβάνω κάποιον εξαπίνης)

φιντάνι = νεαρό φυτό (ιδ. Για μεταφύτευση),τρυφερός βλαστός φυτού// (μτφ.)νεαρό άτομο σε φάση ανάπτυξης, εξέλιξης

      ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Να σχηματίσετε την περίληψη του κειμένου (100 λέξεις).

2. 2. Σε ποιο είδος δημοσιογραφίας εντάσσεται το κείμενο που διαβάσατε; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

3. Σε ποια σημεία οφείλουν οι δημοσιογράφοι να επαναπροσδιορίσουν τη θέση τους και την ειδησεογραφία και με ποιο τρόπο μπορεί αυτό να επιτευχθεί;

4. Ποια είναι η έννοια του κιτρινισμού στον τύπο;

5. Να σχηματίσετε από ένα συνώνυμο των λέξεων που σας δίνονται : στηλίτευση, θέαση, αυτονομία, καθαρά, επαναδιατυπώση.

  Παραγωγή  Λόγου

Σε μία εισήγηση στα πλαίσια μιας διημερίδας του δήμου σας για το ρόλο του τύπου στη ζωή μας  να εκφράσετε την απογοήτευσή σας για τη λειτουργία του τύπου σήμερα και να αναπτύξετε τη θέση σας για την αναγκαιότητα στήριξης από τον τύπο της δημοκρατίας και τις προϋποθέσεις που πρέπει να ισχύουν προκειμένου να παίξει αυτό το ρόλο.

(550 –600 λέξεις)