Στο κανάλι της εκπαιδευτικής τηλεόρασης (EducationalTVGreece) στο YouTube αναρτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2016 ένα υπέροχο βίντεο αφιερωμένο στον Εθνικό μας Ποιητή τον Δ. Σολωμό.

Σ’ αυτό το βίντεο τραγουδούν οι Τραγουδιστάδες τση Ζάκυνθος και η παιδική μαντολινάτα του Βασιλικού υπό τη διεύθυνση του Διονυσίου Μποτώνη. Ο μικρός τραγουδιστής με την αγγελική φωνή είναι ο Άγγελος Κολοκοτσάς. Όλα αυτά τα ταλαντούχα και πολύ καλά παιδιά υπήρξαν  μαθητές μου στο Δημοτικό Σχολείο του Βασιλικού.

Μια μέρα σαν σήμερα, 5 Μαρτίου του 1913, ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη. Ο Γεώργιος Α’ ήταν ο δεύτερος κατά σειρά «Βασιλεύς των Ελλήνων» στη νεότερη Ιστορία μετά τον Όθωνα· ήταν δε ο μακροβιότερος βασιλιάς της Ελλάδας. Βασίλευσε από 1863 μέχρι το 1913.

Το πλήρες όνομά του ήταν Πρίγκιπας Χριστιανός – Γουλιέλμος – Φερδινάνδος – Αδόλφος – Γεώργιος του Σλέσβιχ – Χόλσταϊν – Σόνντερμπουρκ – Γκλίξμπουργκ. Γεννήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου του 1845 στην Κοπεγχάγη και ήταν ο δεύτερος γιος του πρίγκιπα Χριστιανού του Γκλίξμπουργκ, και αργότερα βασιλιά της Δανίας, και της Λουίζας της Έσσης-Κάσσελ.

Ο βασιλιάς, παρόλο που λίγα χρόνια πριν είχε απειληθεί η ζωή του και είχε βιώσει τη δολοφονία του πρωθυπουργού Θεόδωρου Δηλιγιάννη τον Μάιο του 1905, συνήθιζε να κυκλοφορεί με ελάχιστη συνοδεία και φύλαξη.

Η πρώτη απόπειρα κατά του Γεωργίου

Στις αρχές του 1898 η Ελλάδα βρισκόταν σε μία πολύ δυσάρεστη κατάσταση. Είχε προηγηθεί ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 με καταστρεπτικές συνέπειες για τη χώρα.
Η κυβέρνηση Δηλιγιάννη, αλλά και το ίδιο το παλάτι βρίσκονταν υπό διαρκή αμφισβήτηση από την κοινή γνώμη. Στις 14 Φεβρουαρίου του 1898 ο βασιλιάς Γεώργιος Α’, αποφάσισε να πάει με την άμαξα μία βόλτα με την κόρη του, από την Αθήνα προς το Φάληρο.

Παρέμεινε για κάποια ώρα και μετά επέστρεψε από την τότε οδό Αθηνών-Φαλήρου, τη σημερινή οδό Συγγρού, η οποία εκείνη την εποχή ήταν ένας έρημος περιφερειακός δρόμος. Δύο άντρες που είχαν στήσει ενέδρα στην περιοχή του Νέου Κόσμου, πλησίασαν την άμαξα, έβγαλαν τα κουμπούρια και άρχισαν να πυροβολούν. Ο Βασιλιάς και η κόρη του, πριγκίπισσα Μαρία, βγήκαν αλώβητοι από τη δολοφονική απόπειρα. Οι δράστες, συνελήφθησαν αμέσως και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Η δημοτικότητα του βασιλιά μετά την απόπειρα της δολοφονίας εκτοξεύθηκε στα ύψη.

Μάλιστα, με έρανο των πολιτών, στο σημείο της απόπειρας, χτίστηκε μια εκκλησία, ο σημερινός ναός του Αγίου Σώστη προς τιμήν της διάσωσης του βασιλέα που γλύτωσε από τους στυγερούς δολοφόνους.

Η δολοφονία

Ο Γεώργιος στους Βαλκανικούς πολέμους συντάχθηκε με την πολιτική του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και στις 24 Νοεμβρίου 1912 εισήλθε θριαμβευτικά στη Θεσσαλονίκη, όπου και εγκαταστάθηκε για να θεμελιώσει την ελληνική κυριαρχία στην περιοχή.

Όμως, στις 5 Μαρτίου 1913, λίγο προτού συμπληρώσει τα πενήντα χρόνια της παραμονής του στον θρόνο, δολοφονήθηκε από τον Αλέξανδρο Σχινά. Ο δράστης ήταν ένας περιθωριακός τύπος, ο οποίος συνελήφθη και οδηγήθηκε στα κρατητήρια. Παρά την άμεση σύλληψή του, η υπόθεση της δολοφονίας του Γεωργίου δεν διαλευκάνθηκε ποτέ.

Τα κίνητρα του δολοφόνου δεν έγιναν γνωστά, ενώ ο ίδιος είχε ένα πολύ μυστήριο τέλος. Ενώ βρισκόταν στο γραφείο του ανακριτή, πήδηξε (;) από το παράθυρο. Αυτό τουλάχιστον ανέφερε η αστυνομία. Βρέθηκε νεκρός στο κράσπεδο χωρίς χειροπέδες! Άλλοι μίλησαν για αυτοκτονία, άλλοι για απόπειρα απόδρασης, ενώ κάποιοι είδαν πίσω από αυτήν την περίεργη «εκπαραθύρωση», την προσπάθεια κάποιων να του κλείσουν το στόμα. Κανένας δεν έμαθε εάν στις ανακρίσεις είχε αποκαλύψει τους ηθικούς αυτουργούς της δολοφονίας.

«Η δική σας πατρίδα»

Ο βασιλιάς Γεώργιος Α’, ουσιαστικά δεν είχε ούτε φανατικούς εχθρούς, ούτε και φανατικούς υποστηρικτές, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του Όθωνα ή τον γιο του και διάδοχο Κωνσταντίνο.
Ο βασιλιάς Γεώργιος, που εκτός από την απειρία του (δεν ήταν 18 χρονών όταν ανέβηκε στο θρόνο), ήταν και αρνητικά δασκαλεμένος για τα εθνικά μας θέματα. Δεν μπορούσε και δεν ήθελε να δημιουργήσει κλίμα πολιτικής σταθερότητας και προϋποθέσεις χάραξης δημιουργικής πορείας ενός κράτους όπου κυριαρχούσαν τα πολιτικά πάθη, 42 χρόνια μετά του αιματηρού αγώνα της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας. Η Ελλάδα ζητούσε τότε έναν ηγέτη. Από τον πρώτο καιρό της βασιλείας του, ο Γεώργιος, παρουσίαζε φαινόμενα υποβάθμισης του ελληνικού λαού. Πολύ συχνά έλεγε στη μητρική του γλώσσα (γιατί ελληνικά επί πολλά χρόνια δεν γνώριζε) τη φράση: «Η δική σας πατρίδα»! Και ας ήταν εκείνος ο βασιλιάς των Ελλήνων, ο χρυσωμένος από το υστέρημά του λαού της! Πενήντα χρόνια μέσα σε αυτό το πολιτικό εκκλησίασμα που λέγεται Ελλάδα, έμεινε προκλητικά ανέγγιχτος από το μεγαλείο του χώρου. Ήταν επικίνδυνος γιατί κατάφερε να σκεπάσει την κενότητα και τον ανθελληνισμό του, με την εμφάνιση και το μειλίχιο ύφος του.

Πηγές:  http://www.mixanitouxronou.gr/ti-krivete-piso-apo-ti-mistiriodi-dolofonia-tou-vasilia-georgiou-a-me-peristrofo-sti-thessaloniki-o-drastis-sinelifthi-alla-epese-apo-to-parathiro-eno-vriskotan-sto-kratitirio-vinteo-me-ola-ta-pi/

https://www.ethnos.gr/todayinhistory/article/197989/dolofoneitaiobasiliasgeorgiosae28099erothmatikakaitheoriessynomosiaspoioiebgalanapothmeshtondolofono

Τη μελέτη αυτή που εξιστορεί την Ιταλική Κατοχή της Επτανήσου (1941-1943) έγραψα σε καθαρεύουσα. Αυτό οφείλεται στο ότι την υπέβαλα στην Ακαδημία Αθηνών και ήθελα να προλάβω ενδεχόμενες αντιρρήσεις ορισμένων μελών της, που δεν προτιμούν την δημοτική. Έτσι, ενώ γράφω στην απλή γλώσσα, αναγκάστηκα εδώ να χρησιμοποιήσω την καθαρεύουσα. Η προκείμενη εργασία δεν διαφέρει ουσιαστικά, από  εκείνη που υπέβαλα στην Ακαδημία (Απρίλης 1961). Επέφερα μόνον ορισμένες επουσιώδεις μεταβολές και συμπληρώσεις. Πρέπει ακόμη να πω ότι παρέλειψα σημαντικό μέρος από δημοσιευμένα κείμενα, παραθέτω όμως γι’ αυτά σχετικές παραπομπές. Τ’ ανέκδοτα κείμενα περιέλαβα κι εδώ εξ ολοκλήρου. Είμαι υποχρεωμένος να ευχαριστήσω όλους εκείνους που προθυμοποιήθηκαν να θέσουν στη διάθεσή μου σχετικές πηγές και ιδιαίτερα τον εκλεκτό σατιρικό και δημοσιογράφο κ. Χρ. Βουτσινά (Βουνό), τον πολιτευτή Κεφαλληνίας κ. Ν. Πινιατώρα, τον πολιτικό μηχανικό κ. Ηλία Γκίμη, τον Δήμαρχο Ζακυνθίων κ. Μάργαρη, τον ιστοριοδίφη κ. Στ. Αργυρό, τον εκλεκτό συγγραφέα κ. Γεώργιο Φαρμακίδη και τους δικηγόρους κ.κ. Ν. Κ. Κατηφόρη και Σπ. Κυριατόπουλο.

Αθήνα, Απρίλης 1962

Nτίνος Kονόμος

“… Ἂς ἐρευνήσωμεν τώρα, μὲ τὴν χρονολογικὴν σειρὰν τῆς ἐμφανίσεώς των, ὅλας τὰς ἐκδοθείσας ὑπὸ τῶν Ἰταλῶν ἑλληνοφώνους ἢ καὶ εἰς τὴν γλῶσσαν των ἐφημερίδας εἰς τὴν κατεχομένην ὑπ’ αὐτῶν Ἑπτάνησον.

Ἡ ἐμφανισθεῖσα ὡς πρώτη ἑλληνόφωνος ἐφημερὶς τῶν Ἰταλῶν εἰς τὴν Ἑπτάνησον ἦτο ἡ «Gazetta del popolo delle Isole Ionie» – αὐτὸς ἦτο ὁ ἐκτυπωθεὶς τίτλος της – (Ἐφημερὶς τοῦ λαοῦ τῶν Ἰονίων Νήσων), ἐκδοθεῖσα εἰς Ζάκυνθον, μὲ χρονολογίαν 1-2 Μαΐου 1941 εἰς τὸ πρῶτον καὶ μοναδικὸν φύλλον της, εἰς τὸ ὁποῖον ἐγράφοντο ὡς διευθυντὴς αὐτῆς ὁ Πάολο Φάμπρι καὶ ὡς ἀρχισυντάκται ὁ Μάριο Ντεμιτσέλι καὶ ὁ Πίνο Βιόλα. Ἡ ἐφημερὶς – ἡμίφυλλον μᾶλλον – περιείχε διαφόρους συντόμους πολεμικὰς εἰδήσεις καὶ ἐν σημαντικὸν προπαγανδιστικὸν κύριον ἄρθρον διὰ τὴν κατεχομένην Επτάνησον ὑπὸ τὸν τίτλον «Υπόσχεσις Εἰρήνης»

Ἐν συνεχεία εκδίδεται εἰς τὴν Κέρκυραν, ὑπὸ χρονολ. 19 Μαΐου 1941, το πρῶτον φύλλον τῆς τρισεβδο-μαδιαίας ἐφημερίδος «Jonio», εἰς γλῶσσαν Ἑλληνικὴν καὶ Ἰταλικὴν. Ἡ ἐφημερὶς ἦτο κατ’ ἀρχὴν δισέλιδος καὶ πεντάστηλος, διαστ. 0,50 Χ 0,35, ἀνέγραφε δὲ εἰς τὰ πρῶτα 3 φύλλα ὡς ὑπεύθυνον συντάκτην αὐτῆς τὸν Σπυρ. Παπαδᾶτον. ᾿Απὸ τὸ φύλλο ἀρ.3 ἐμφανίζεται μὲ τέσσαρας σελίδας καὶ ἀπὸ τὸν ἀρ.4 ἀγγέλλεται ὡς νέος ὑπεύθυνος ὁ Ἱερεμίας Παπόλας. Ἡ ἐφημερὶς ἐξεδίδετο ἑκάστην Δευτέραν, Τετάρτην καὶ Παρασκευὴν καὶ ἡ περισσοτέρα ὕλη της ἦτο ἀφιερωμένη εἰς πολεμικὰς εἰδήσεις καὶ ἀνακοινωθέντα, εἰς προπαγανδιστικὰ ἄρθρα ἐναντίον τῆς ᾿Αγγλίας κλπ. Ἐπίσης ἐδημοσίευε τοπικὰς εἰδήσεις ὡς καὶ διαφόρους διαταγὰς τῶν Ἰταλικῶν Ἀρχῶν Κατοχῆς. Εἰς τὸ ὑπ’ απ. 1 φύλλον της, Κέρκυρα 19 Μαΐου 1941 ΧΙΧ, δημοσιεύεται κύριον ἄρθρον ὑπὸ τὸν τίτλον «Κατὰ τῆς Αγγλίας», ἀρχικῶς ἰταλιστὶ καὶ κατόπιν ἑλληνιστί.  Ἰδοὺ τοῦτο :

«Το «Ιόνιον», ἅμα τῇ ἐμφανίσει του, ἀποστέλλει τὸν πλέον θερμόν χαιρετισμὸν πρὸς ἅπαντας τοὺς Ἰταλούς πολεμιστὰς ὅλων τῶν μετώπων εἰς ἃ μάχονται οὗτοι διὰ τὴν κατίσχυσιν τοῦ ἱεροῦ καὶ ὑψηλοῦ Ἰδεώδους τῆς Δικαιοσύνης.

Διὰ τὸ ᾿Ιδεώδες τοῦτο ὁ Ἰταλικός Λαὸς ἔδραξε τὰ ὅπλα τὴν 10^ην Ιουνίου 1940 καὶ τὰ περιέφερε νικηφόρα παρὰ τὸ πλευρὸν τῆς συμμάχου Γερμανίας, ἀνὰ τὴν Εὐρώπην, τὴν ᾿Αφρικήν, εἰς τοὺς Οὐρανούς, εἰς τὰς Θαλάσσας καὶ εἰς τοὺς Ωκεανούς. Διὰ τὸ ἰδεώδες τοῦτο ὁ Ἰταλικός Λαὸς ἔδραξε τὰ ὅπλα τὴν 10^ην Ιουνίου 1940 καὶ τὰ περιέφερε νικηφόρα παρὰ τὸ πλευρὸν τῆς συμμάχου Γερμανίας, ἀνὰ τὴν Εὐρώπην, τὴν ᾿Αφρικήν, εἰς τοὺς Οὐρανούς, εἰς τὰς Θαλάσσας καὶ εἰς τοὺς Ὠκεανούς. Διὰ τὸ ᾿Ιδεώδες τοῦτο θὰ πολεμήσῃ μέχρι τῆς τελικῆς νίκης, χωρὶς να φεισθῇ θυσιών.

Ὁ ἐχθρὸς ἐναντίον τοῦ ὁποίου μάχονται ἡ Ιταλία καὶ ἡ Γερμανία εἶναι ὁ αὐτὸς ἐχθρὸς ὁλοκλήρου τῆς Εὐρώπης καὶ ὁλοκλήρου τοῦ Κόσμου: Ἡ πλεονέκτις ᾿Αγγλία, ἥτις ἀπαιτεῖ νὰ ὑποδουλώση εἰς τὰ ἴδια αὐτῆς συμφέροντα τὰ πεπρωμένα τῶν Λαῶν, οἱ ὁποῖοι ἐτύγχανον όλιγώτερον αὐτῆς τυχεροί.

Ἐναντίον τοιοῦτου ἐχθροῦ ὑπ’ ἀριθ. 1 τοῦ αἰῶνος τοῦ Μουσσολίνι, ὅστις πρῶτος ὕψωσε τὴν σημαίαν τῆς ἐπαναστάσεως, ἀδιαφορῶν διὰ τὴν Χόμ Φλίτ, ἥτις ἀπειλητικῶς περιεφέρετο ἀνὰ τὴν Μεσόγειον, ήρχισε τήν συγκρότησιν τῆς Αὐτοκρατορίας μὲ τὴν κατάληψιν τῆς Αἰθιοπίας.

Ἡ Ιταλία καὶ ἡ Γερμανία δὲν ἠθέλησαν τὸν πόλεμον. Τὸν πόλεμον προετοίμασε καὶ προκάλεσεν ἡ Ἀγγλία, φοβουμένη μήπως τῆς διαφύγῃ ὁ οἰκονομικός ἔλεγχος ὁλοκλήρου τοῦ Κόσμου. Τώρα ὅμως ὁπότε αἱματοκυλίσθη ὁλόκληρος ή Εὐρώπη, Ιταλοί καὶ Γερμανοὶ θὰ τὸν συνεχίσουν ἀποφασιστικῶς μέχρι τέλους, μέχρις ὅτου ἡ Εὐρώπη ἐλευθερωθῇ ἀπὸ τὴν ᾿Αγγλικὴν πλουτοκρατικὴν ἡγεμονίαν, ὁπότε αὕτη θὰ συνεχίση τὸν εἰρηνικὸν δρόμον τῆς ἐργασίας καὶ τῆς δικαιοσύνης, ὑπὸ τὰς βάσεις τοῦ νέου συστήματος. Καὶ ὅλα μας κάμνουν νὰ πιστεύσωμεν, ὅτι ἡ στιγμὴ αὕτη δὲν ἀπέχει πολύ».

᾿Απὸ τοῦ ἀρ. 5, τῆς 28^ης Μαΐου 1941 μέχρι καὶ τοῦ τελευταίου ὑπ’ ἀρ. 71 φύλλου τῆς 29^ης Οκτωβρίου 1941, ἐδημοσιεύετο ἀριστερὰ καὶ δεξιὰ τοῦ τίτλου «Jonio», εἰς τὴν κορυφὴν δηλ. τῆς πρώτης σελίδας αριστερά: «Il popolo italiano, il popolo faschista merita et avra la vittoria, MUSSOLINI» καὶ δεξιά: «Ο ιταλικός, ο φασιστικός λαός αξίζει καὶ θὰ ἀποκτήσῃ τὴν νίκην, ΜΟΥΣΣΟΛΙΝΙ».

………….

Η «Νέα Κεφαλληνίαν ἐξεδίδετο πάντοτε δισέλιδος καὶ εἰς διάφορα αλλά μικρότερα τοῦ ἀρχικοῦ σχήματα. Ἡ ἒκδοσίς της ἐσταμάτησεν ὁριστικῶς τὴν 4-9- 1943, ὑπ’ αὔξ. ἀρ. φύλλου 118.

Μετὰ τὴν κυκλοφορίαν τοῦ ὑπ’ ἀρ. 1 φύλλου τῆς «Νέας Κεφαλληνίας» ἐκδίδεται εἰς τὴν Ζάκυνθον ἡ ἑλληνόφωνος ἰταλικὴ ἐφημερίς: «Il Littorio» (διαστ 0,50×0,35). Ἡ εφημερίς κατ’ ἀρχὰς ἦτο δισέλιδος. Τὸ πρῶτον φύλλον τοῦ «Λιττόριο» ἐκυκλοφόρησε μὲ τὴν χρονολ. 8 Ιουνίου 1941-ΧΙΧ. Φ.Ε. (Φασιστικὸν Ἔτος). Εἰς τὴν κορυφὴν τῆς πρώτης σελίδας ἀριστερὰ ἀνεγράφετο (ἀπ’ ἀρχῆς μέχρι τέλους τῆς ἐκδόσεως τοῦ φύλλου: αἱ τρεῖς αὐταί λέξεις :

«ΠΙΣΤΕΥΕΙΝ – ΥΠΑΚΟΥΕΙΝ – ΜΑΧΕΣΘΑΙ. Ὑπῆρξαν εἶναι καὶ θὰ εἶναι τὸ ΜΥΣΤΙΚΟΝ ΠΑΣΗΣ ΝΙΚΗΣ» (Μουσσολίνι).

Εἰς τὸ κέντρον εὑρίσκετο ὁ τίτλος «Il Littorio ΦΑΣΙΣΤΙΚΟΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΖΑΚΥΝΘΟΥ» καὶ εἰς τὸ ἄκρον δεξιὰ τὸ ἔτος, ὁ ἀριθμός, ἡ ἡμερομηνία καὶ ἡ τιμὴ τοῦ φύλλου. Εἰς τὸ τέλος τῆς δ’ σελ. του α’ φύλλου ἀνεγράφετο ὡς διευθυντὴς ὑπεύθυνος ο Arturo M. Brunelli.

Ἀργότερον ἐμφανίζεται ὡς ὑπεύθυνος τοῦ «Λιττόριο, ὁ Ἰταλός στρατιώτης Μπροῦνο Τζιοβανόλι καὶ τέλος ὡς μόνιμος πλέον διευθυντής του ὁ περιβόητος Ἑλληνοϊταλός φασίστας Τζιοβάνι Κοσταντίνι.

Το «Λιττόριο» ἐξεδίδετο ἅπαξ τῆς ἑβδομάδος καὶ περιείχε ποικίλην ύλην πολεμικὰς εἰδήσεις, τοπικά χρονικά, ἰταλικὰς διαταγάς, ἐβδομαδιαῖον προπαγανδιστικών χρονογράφημα ὑπὸ τὸν γενικόν τίτλον «Ἃγιος Μάρκος», διάφορα ἱστορικὰ καὶ φιλολογικά κείμενα προπαγανδιστικοῦ ἰδίᾳ περιεχομένου, ἄρθρα  καὶ σημειώματα τῶν ἑκάστοτε πολιτικῶν καὶ στρατιωτικῶν διοικητῶν τῆς νήσου – ἀνυπόγραφα συνήθως – παρακολούθησιν τῆς σχολικῆς ζωῆς κλπ. Ἀπὸ τὸ φύλλον τοῦ δευτέρου ἔτους τῆς ἐκδόσεὠς του τὸ «Λιττόριο» ἐξεδίδετο τετρασέλιδον μέχρι καὶ τοῦ τελευταίου φύλλ. ὑπ’ ἀρ. 1, τρίτου ἔτους, ὑπὸ χρονολ. 25 Ιουλίου 1943.

Εἰς τὸ «Λιττόριο ἐκτὸς τῶν Ἰταλῶν συνειργάσθησαν ἀνωνύμως, ἐπωνύμως, ὑπὸ ψευδώνυμον ἢ μὲ ἀρχικά γράμματα τοῦ ἀλφαβήτου ἀντὶ ὑπογραφῆς, ὡρισμένοι, ἐλαχιστότατοι, ἐντόπιοι.

Η «Gazetta Ionica», ἡμερησία εφημερὶς, ἐπίσημον ὄργανον τῆς Ἰταλικῆς Κατοχῆς Ἰονίων Νήσων, ἐκυκλοφόρησεν εἰς Κέρκυραν τὴν 1ην Νοεμβρίου 1941 εἰς διπλῆν ἔκδοσιν, Ιταλικὴν καὶ Ἑλληνικήν. Η εφημερίς αὕτη (διαστ. 0,51 Χ0,35) ἔφερεν εἰς τὸ κέντρον τῆς κορυφῆς τοῦ τίτλου της τὸν πτερωτὸν λέοντα τοῦ ἱδρυθέντος κατὰ τὸ 1800 Ἰονίου Κράτους, ἑκατέρωθεν δύο πλαγίων φασιστικῶν πελέκεων.

Το σημαντικώτερον ὅμως ἐξ ὅλων τῶν δημοσιευμάτων τοῦ Βερονέζε εἰς τὴν «Ἐφημερίδα τῶν Ἰονίων» εἶναι αὐτὸ τοῦτο τὸ κύκνειον ἄσμα του εἰς τὸ τελευταῖον αὐτῆς φύλλον, 9 Σεπτεμβρίου 1943, ἄρ. 217, εἰς τὸ ὁποῖον ἀγγέλλεται ἡ ἀνακωχή Ἰταλίας καὶ ᾿Αγγλοαμερικανών.

Τὸ ἄρθρον τοῦτο τοῦ Βερονέζε ἀποκαλύπτει πλήρως ὃλας τὰς ἀπαραδέκτους βλέψεις τῆς Ἰταλίας κατὰ τῆς Ἑλλάδος καὶ τῶν ἐδαφών της καί, ὅπως ἔγραψεν ἤδη ὁ Κερκύρας Μεθόδιος, ὡρισμένας παραγράφους ἐξ αὐτοῦ καλὸν εἶναι νὰ τὰς προσέξῃ ἡ Ἑλληνική διπλωματία :

«ΠΕΠΡΩΜΕΝΟΝ»

Ἡ Ἰταλία ὑπεχρεώθη νὰ ἀποσυρθῇ τοῦ πολέμου. Κατόπιν σκληροτάτου ἀγῶνος παραταθέντος ἐπὶ τεσσαράκοντα σχεδόν μήνας, τα ἰταλικά ὅπλα σήμερον σιωποῦν καὶ αἱ σημαίαι μας δὲν κυματίζουν πλέον ὑπὸ τὴν λαμπράν δόξαν τοῦ ἡλίου τῶν μαχῶν. Ἡ σιγή ἥτις ἐπακολουθεῖ τῆς κλαγγῆς τῆς τελευταίας ἐπιθέσεως καὶ τῶν βομβαρδισμῶν εἶναι ἀκόμη πλέον βαθεία. Πρόκειται περὶ τοῦ πρώτου σημείου τοῦ πένθους ὑπὸ τοῦ ὁποίου περιεβλήθη.

Τὸ πένθος τοῦτο θὰ διαρκέσῃ ἐπὶ αἰῶνας. Ἀκόμη καὶ ὅταν τὸ Ἔθνος θὰ ἔχῃ ὑπερνικήσει τὰς θλιβεράς στιγμὰς τῆς σήμερον, θὰ ἔχῃ ἀναλάβει μὲ τὸ μέτωπον ὑψηλὰ τὴν πορείαν του ἀνὰ τὸν κόσμον καὶ θὰ ἔχῃ ἐξαφανισθῆ εἰς τὴν λήθην καὶ τὸ τελευταῖον ἐνθύμιον τῆς ἡμέρας ταύτης, τὸ πένθος τοῦτο θὰ παραμείνῃ ὡς σκιὰ εἰς τὴν γηραιὰν καρδίαν τῆς Ἰταλίας, ἥτις εἰς τὰς ἐναλλασσομένας φάσεις τῶν γεγονότων κατὰ τὸν ροῦν τῆς ἱστορίας της, ἐγνώρισε τόσας στιγμὰς κλέους καὶ τόσας στιγμὰς ὀδύνης.

Δὲν δυνάμεθα νὰ προΐδωμεν ὁποίαν τύχην μᾶς ἐπιφυλάσσει τὸ μέλλον.

Οὐδὲ ποία θὰ εἶναι δι᾿ ἡμᾶς ἡ αύριον.  Ἂνευ μεμψιμοιριῶν καὶ ἄνευ φόβου θὰ τὴν ἀντιμετωπίσωμεν, οἱαδήποτε καὶ ἂν εἶναι. Σήμερον ἓν καὶ μόνον πρᾶγμα προέχει.

Ὑπεράνω πάσης ρητορικῆς καὶ ὑπεράνω αὐτῶν τούτων τῶν κατηγορηματικῶν ὅρων μιᾶς νίκης ἢ ἥττης ἐναπομένει τὸ ἀμετάβλητον γεγονὸς τῆς πραγματικότητος, διὰ τὸ ὁποῖον ἡ Ἰταλία εἰσῆλθεν εἰς τὸν πόλεμον. Ἡ πραγματικότης αὕτη συνίσταται εἰς οὐσιαστικά στοιχεία, τὰ ὁποῖα τὰ ὅπλα καὶ αἱ διπλωματίαι δὲν ἀρκοῦν νὰ ἐπιλύσουν. Αὕτη συνίσταται εἰς τὴν ὑφισταμένην σχέσιν μεταξύ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν 45 εκατομμυρίων Ἰταλών, οἵτινες ὑποχρεούνται νὰ διαβιοῦν μεταξὺ τῶν  Ἂλπεων, τῆς Θαλάσσης καὶ τῆς ἐκτάσεως τοῦ ἐδάφους τῆς Χερσονήσου.

Συνίσταται εἰς τὴν πτωχείαν τῆς Ἰταλικῆς γῆς, στερουμένης πρώτων ὑλῶν, στερουμένης σιδήρου, στερουμένης ἄνθρακος, στερουμένης πετρελαίου και συνίσταται εἰς τὴν ἀκαταμάχητον πραγματικότητα τῆς συνεχοῦς αὐξήσεως τοῦ πληθυσμοῦ καὶ εἰς τὴν ἔτι μεγαλυτέραν καὶ ἀπόλυτον ἀνάγκην τῆς ἀποκτήσεως μεγαλυτέρου ζωτικοῦ χώρου, ἰδίως δὲ συγκοινωνιῶν.

Ἡ πραγματικότης αὕτη εἶναι ἀναμφισβήτητος καὶ δὲν δύναται νὰ ἀποσοβηθῇ ἢ νὰ ἐπιλυθῇ δι’ αὐθαιρέτων ἢ ἐπιτακτικών πράξεων. Εἰς τὰ ἀνωτέρω πρέπει νὰ προσθέσωμεν τὴν ἀπαγόρευσιν τῆς μεταναστεύσεως, τὰ πλήγματα τά ὁποία ὑπέστημεν ἐκ μέρους τῶν πλουσίων καὶ ἰσχυρῶν ἐθνῶν, τὰ ὁποία θὰ ἡδύναντο νὰ μᾶς κατανοήσουν, αἱ θύραι αἵτινες ἐκλείσθησαν διὰ τοὺς Ἰταλούς ἐργάτας, οἵτινες δὲν ἐζήτουν εἰμὴ μόνον ἄρτον διὰ τὰ τέκνα των, ἕτοιμοι να πληρώσουν μὲ τὸν αἱματηρὸν ἱδρῶτα των, μὲ τὴν τιμιωτέραν καὶ πλέον σιωπηράν ἐργασίαν.

Σήμερον δὲν εἶναι καιρὸς διὰ λόγους. Αὐτοὶ ὅμως τοὺς ὁποίους γράφομεν κατὰ τὴν νύκτα ταύτην, δὲν μᾶς φαίνονται λόγοι, είναι γεγονότα. Εἶναι τὰ γεγονότα τὰ ὁποῖα πηγάζουν ἐξ αὐτῆς ταύτης τῆς φύσεως τῶν πραγμάτων, ἐκ τῆς ὁποίας καθοδηγοῦνται αἱ δυνάμεις τοῦ κόσμου. Καὶ διὰ τῶν δυνάμεων οι νόμοι. Οὐδεὶς δύναται νὰ μᾶς τὸ ἀμφισβητήσῃ.

Ἡ ἔκφρασις τῆς γεωπολιτικῆς επιστήμης «ἐπέκτασις ἢ ἔκρηξις» εὗρε τὴν τραγικὴν ἐπιβεβαίωσίν της κατὰ τὴν μοιραίαν ἐκείνην 10ην Ιουνίου 1940 ὅτε ἡ Ιταλία ὑπεχρεώθη νά κατέλθῃ εἰς τὸν πόλεμον. Δὲν ἐννοοῦμεν νὰ ἀποκρύψωμεν τὴν ἀλήθειαν καὶ τὸ λέγομεν. Η Ἰταλία ὑπῆρξεν ἐκείνη ἥτις ἐκήρυξε τὸν πόλεμον καὶ ἡ Ἰταλία τὸν χάνει. Ὑπεράνω ὅμως τῆς ἀληθείας αὐτῆς ὑπάρχει μία ἄλλη, ὑπερμέτρως ἀνθρωπιστικωτέρα, ἡ ἀλήθεια τοῦ πεπρωμένου μας.

Ἡ Ιταλία ἐπὶ τεσσαράκοντα σχεδόν μῆνας ὑπεχρεώθη νὰ ἀντιμετωπίσῃ τὸν πόλεμον. Ἠγωνίσθη μὲ ὅλας τὰς δυνάμεις της καὶ μὲ ὅλην τὴν θέλησίν της. Τὸ μαρτυροῦν οἱ νεκροί μας οἱ διεσπαρμένοι ἀπὸ τῶν δυτικῶν  Ἀλπεων μέχρι τῶν Βαλκανίων, κατὰ μῆκος τῆς ὁδοῦ πρὸς τὴν Αἴγυπτον, τήν Λιβύην, τὴν Τύνιδα, τήν Σικελίαν, τήν Σοβιετικὴν Ρωσίαν, τὰς Θαλάσσας καὶ τοὺς οὐρανούς. Τὸ μαρτυροῦν αἱ καταστροφαί τῶν ἐρειπωθεισῶν πόλεων μας καὶ τὰ πένθη τὰ οποία συνεσωρεύθησαν ἐπὶ τοῦ λαοῦ μας.

Ἐν τούτοις ἐναντίον τῆς καταπληκτικής υπεροχῆς εἰς μέσα τοῦ ἐχθροῦ, ἡ ἀνδρεία τοῦ Ἰταλού στρατιώτου καὶ αἱ θυσίαι ὁλοκλήρου τοῦ Ἒθνους δὲν ἡδυνήθησαν νὰ ὑπερισχύσουν. Σήμερον ὁλόκληρος ἡ Ιταλία ὑποκύπτει ὑπὸ τὸ καταθλιπτικόν βάρος τοῦ χάλυβος καὶ τοῦ χρυσοῦ τὸ ὁποῖον οἱ ἄλλοι ἔχουν καὶ ἡμεῖς δὲν ἔχομεν.

Σημείωσις: Ὑπήρξαν ὡστόσον μεταφρασταί, συντάκται ἢ καὶ φιλολογικοί συνεργάται τῶν Ἑλληνοφώνων Ἰταλικών εφημερίδων, ὑπηρετοῦντες τοὺς Ιταλοὺς ἐκ λόγων ἐσχάτης ἐνδείας, οἵτινες προσέφερον, ἱκανὰς καὶ πολυτίμους υπηρεσίας εἰς τὴν Ἑπτανησιακήν Ἐθνικήν Ἀντίστασιν ἐναντίον τῶν ἐπιδρομέων. Οὗτοι εἶναι δίκαιον όπως κριθοῦν ἀπὸ τὴν ἀμερόληπτον Ιστορίαν ἐξ ὅλων τῶν πλευρῶν τῆς δισυποστάτου και ιδιομόρφου πολιτικῆς ἐκδηλώσεώς των.

Διαρκούντος του αγώνος* ο ποιητής εκάθητο μετά του πιστού υπηρέτου του, Λάμπρου Μιχαλοπούλου εκ Σπάρτης, εις την εξοχήν. Ο υπηρέτης ούτος διηγείτο συχνά τα εξής αξιόλογα :
“Ένα μεσημέρι ακούαμε κανονιές και το αφεντικό βγήκε έξω από την κάμαρά του και στάθηκε εις τον λόφο. Έπειτα ανασηκώνοντας τα χέρια εις τον ουρανό φώναζε δυνατά, μα πολύ δυνατά:
– Βάστα, καϋμένο Μεσολόγγι, βάστα!» και έκλαιγε σαν το παιδί.
Άλλο ένα βράδυ, όπου ήταν αστροφεγγιά, ήτουνε καθισμένος εις την ρίζα μιας ελιάς και έπειτα από πολλή σιωπή μου λέει :
– Λάμπρο, τι να γίνωνται εκεί κάτω τώρα τ’ αδέλφια μας; και τον είδα να χύνει δάκρυα και τότες. Άλλη φορά μου είπε να δώσω το φαγητόν του εις τους χωρικούς λέγοντάς μου:
– Ετούτην την ώρα, Λάμπρο, πόσοι από τους αδελφούς μας εις το Μεσολόγγι πεινάνε, δεν θέλω περισσότερο.
Το αφεντικό έφαγε ψωμί και ελιές μονάχα!”

*Διαρκούντος του αγώνος = διαρκούσης της πολιορκίας του Μεσολογγίου (από τους Τούρκους)

Σπυρίδων Δε- Βιάζης.

Η ζακυνθινή εφημερίδα «Πρόοδος» συμμετέχουσα στον πανηγυρικό εορτασμό των 150 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 δημοσίευσε, το 1971, τρία (3) άρθρα έχοντα σχέση με τη συμβολή της Ζακύνθου στον Αγώνα για την Εθνική μας Παλιγγενεσία και Ανεξαρτησία.

Σας παραθέτω, λοιπόν, το πρώτο άρθρο (από τα τρία) σχετικό με την άμεση ἠ έμμεση συμμετοχή των Ζακυνθινών στον Αγώνα. Συντάκτης του άρθρου, ο Μέγας ιστοριοδίφης μας, ο Ντίνος Κονόμος. Το χνάρι (βλ. το εξαιρετικά ευμέγεθες βιβλιογραφικό του έργο), που άφησε πάνω στην Ιστορία, στη Λαογραφία και στις Τέχνες του τόπου μας, επέδρασε καθοριστικά στο να μάθουν, να πληροφορηθούν οι Ζακυνθινοί  – ιδιαίτερα οι νεότερες γενιές – την τοπική μας ιστορία, τη λαογραφία…

Νομίζω, ότι «ήγγικεν η ώρα» να διοργανώσουμε κάποια αφιερωματική εκδήλωση για τον Κονόμο αντάξια της πνευματικής κληρονομιάς που μας άφησε!

Πηγή άρθρου: Εφ. «Πρόοδος» της Ζακύνθου, αρ. φ. 7/1452/31-3-1971 (αρχείο ζακυνθινών εφημερίδων Λευτέρη Ταταρίδη).

ΓΙΑ ΤΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ 1821

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και η Ζάκυνθος

Του εκλεκτού  συνεργάτη μας Λογοτέχνη και Ιστοριοδίφη κ. ΝΤΙΝΟΥ ΚΟΝΟΜΟΥ

Όπως είναι γνωστό ο Γέρος του Μοριά είχε καταφύγει στη Ζάκυνθο τις αρχές Απριλίου του 1806. Ο ατρόμητος αρματολός προσέφερε αξιόλογες στρατιωτικές υπηρεσίες στους κυριάρχους της Επτανήσου, Ρώσους, Γάλλους, και Άγγλους. Ύστερ’ από την πτώση του Ναπολέοντα η πανίσχυρη Αγγλία στερέωσε το καθεστώς της κυριαρχίας της στην Επτάνησο και διέλυσε τα μισθοφορικά στρατεύματα.

Έκτοτε ο απόστρατος ταγματάρχης του αγγλικού στρατού Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, παράλληλα με τις πατριωτικές του ενέργειες για την απελευθέρωση του Γένους, αφιερώθηκε στην ανατροφή κι εκπαίδευση των παιδιών του, που φοιτούσαν στο σχολείο του Ζακυνθινού φιλελεύθερου ρασοφόρου λόγιου και προδρόμου της Ελληνικής Επαναστάσεως Αντωνίου Μαρτελάου. Στο ίδιο σχολείο πήγαινε ταχτικά κι ο ίδιος ο Γέρος του Μοριά για ν’ ακούσει τα μαθήματα του Μαρτελάου.

Ο άριστα πληροφορημένος ιστορικός Παναγιώτης Χιώτης γράφει, ότι, όταν πήγαινε στο σχολείο του Μαρτελάου, αυτός ενθουσιασμένος δια την ελληνικήν ελευθερίαν, ως παλαιός εταιριστής του Ρήγα, εσηκώνετο εκ της καθέδρας και επροσκύνει τον Κολοκοτρώνην λέγων: «Προσκυνῶ τὴν Ἑλλάδα, φιλῶ τὸ χέρι τῆς ἐλευθερίας της».

Αμέσως ο δάσκαλος έβαζε τους μαθητές του να χορέψουν και να τραγουδήσουν τους στίχους του:

Του Λεωνίδα το σπαθί, Κολοκοτρώνης το κρατεί,

σύντας θέλει να το βγάλει, χίλιους κόβει, χίλιους βγάνει».

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είχε στενό ιερό σύνδεσμο με την Ζάκυνθο. Εκεί βρήκε, κυνηγημένος από τους Οθωμανούς του Μοριά, το ασφαλές καταφύγιο, απόκτησε αδελφικούς φίλους και συναγωνιστές, έδωσε τον Όρκο των Φιλικών, ανάστησε και μόρφωσε τα παιδιά του, έθαψε την γυναίκα του[1] έξω από την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου της οικογενείας Λατίνων, άνοιξε τα μάτια του – όπως ομολογεί ο ίδιος – και οδηγήθηκε στα μεγάλα πεπρωμένα της φυλής. Ο ίδιος στα απομνημονεύματά του είπε: «Στη Ζάκυνθο έμαθα την πολιτική του κόσμου».

Η διαμονή του Θ. Κολοκοτρώνη στη Ζάκυνθο, επί μία δεκαπενταετία, είναι γεμάτη από αξιομνημόνευτα περιστατικά και γεγονότα. Οι δραστήριοι Ζακυνθινοί Φιλικοί, πλαισιώνουν την ηρωική αυτή μορφή, όχι μόνο στις παραμονές της Εθνεγερσίας, αλλά και σ’ όλη την διάρκεια του Ιερού Αγώνα, κι ακόμα ύστερα από την απελευθέρωση αρκετά χρόνια, όταν ένας εντόπιος πατριώτης φίλος του, στον οποίον είχε υπαγορεύσει τα απομνημονεύματά του, ο Γεώργιος Τερτσέτης, έσωσε ως δικαστικός το πάλλευκο κεφάλι του Αρχιστρατήγου της Ελληνικής Ανεξαρτησίας.

Ο Κολοκοτρώνης ανέβαινε τακτικά στο Κάστρο της Ζακύνθου, με συντροφιά τα μικρά παιδιά του. Από το Κάστρο τους έδειχνε τον κατακαημένο Μοριά του κι έλεγε: «Εκεί έζησαν οι προπάτορές μας… Τώρα εκείνη η γη στενάζει μέσα στη σκλαβιά…» Κι αμέσως άρχιζε τα κλάματα… Ο γιος του Ιωάννης – Γενναίος, όπως αναφέρει το δημοτικό τραγούδι της εποχής, τόνε ρωτούσε:

• Τι έχεις πατέρα μου, και κλαις και βαριαναστενάζεις;

Κι’ εκείνος του απαντούσε:

• Γλέπω τη θάλασσα πλατιά και τον Μοριάν αλάργα,

Με πήρε το παράπονο και το μεγάλο ντέρτι…

Ένα χρόνο πριν ορκιστεί Φιλικός, ο Θεόδ. Κολοκοτρώνης (1817) είχε λάβει στη Ζάκυνθο γράμμα από τον Άγγλο φιλέλληνα, ταγματάρχη τότε και στρατηγό αργότερα, Τσορτς, στενό φίλο του από τα πρώτα χρόνια της Ζακύνθου, που τον προσκαλούσε να πάει στο Βασίλειο της Νεαπόλεως και να υπηρετήσει ως αξιωματικός κοντά του. Ο Γέρος του Μοριά, όταν έλαβε το γράμμα, περνούσε δύσκολες ημέρες οικονομικά, γιατί τού ‘χαν κόψει το μισθό του οι Άγγλοι. Από το παρακάτω κείμενο του Γεωργίου Τερτσέτη – που ήλθε για πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας από την ταπεινότητά μου – αποδεικνύεται ότι μία καλοκαιρινή ημέρα το 1817 κρίθηκε από τον Θ. Κολοκοτρώνη στο Κάστρο της Ζακύνθου η τύχη της Ελληνικής Επαναστάσεως.

«Το περιστατικόν – γράφει ο Τερτσέτης – ακολούθησε κατά το 1817 και το έχω από τα χείλη του Κωνσταντίνου ή Κολλίνου Κολοκοτρώνη (είναι ο γιος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο οποίος διετέλεσε και Υπουργός των Εξωτερικών). Ο Κολλίνος τότε ήταν 7-8 ετών. Μια ημέρα τον πήρε ο πατέρας του από το χέρι, ήταν βασιλεύματα ηλίου, μεγάλη ημέρα καλοκαίρι.

Το ιστορικό είναι εις την Ζάκυνθο. Τον πήρε λοιπόν από το χέρι, πήραν τον δρόμο της Παναγίας του Πικρίδου, όλος ανήφορος που ανεβαίνει εις το Κάστρο. Εκεί φθάνοντας ο Γέρος πήρε τον υιόν του εις δύσβατο και παράμερο μέρος, κάθισε εις μίαν πέτραν και έκλαιγε. Εγώ – μου έλεγε ο μακαρίτης Κολλίνος (εξακολουθεί ο Τερτσέτης) – που τον έβλεπα να κλαίγει, δεν καταλάβαινα τί τρέχει, μάλιστα που τον γνώριζα σχεδόν πάντοτε άγριον, με πήρε εις την αγκαλιάν του και μου έκαμε την ακόλουθον ομιλία:

«Παιδί μου, είμαι φτωχός και σήμερον έλαβα γράμμα από τον ταγματάρχην τον Τζούρτζ και με προσκαλεί να πάρω δούλευσιν εις το Βασίλειον της Νεαπόλεως, όπου και αυτός κακοφανισμένος από την Κυβέρνησίν του πήγε και έγινε στρατηγός. Τι να κάμω; Να πάγω ἤ να μη πάγω; Μου έκοψαν και οι Άγγλοι τον μισθόν μου. Ο Τζούρτζ, που με κράζει, με αγαπάει διατί με είδε εις την Αγία Μαύρα (Λευκάδα) με σπαθί ανοικτό να καβαλικεύω τα κανόνια των Γάλλων. Τι να κάμω τώρα; Σε αγκαλιάζω, παιδί μου, μήπως και η αθωότης σου μου εμπνεύσει γνώμην καλήν». Και αυτά λέγοντας περίσσευε το κλάμα του.

Αλλά με μιας τον βλέπω, ομιλεί ο Κολλίνος, και αγριεύει η όψις του, και βγάνει μίαν φωνήν που ακούσθη βεβαίως από το Κάστρο εις την χώραν, δηλ. την πόλη της Ζακύνθου:

– Όχι, δεν προδίδω την πατρίδα μου! Όπου σκότωσαν τον πατέρα μου, όπου έκοψαν χέρια και πόδια του παππού μου, εκεί θα πάγω.. εις τον Πλάτανον της Τριπολιτσάς, όπου κρέμασαν τους ιερείς της πίστεώς μου, εκεί θα πάγω, να πάρω, να ξαγοράσω το αίμα τους με αίμα.

Υπάγω εις την Νεάπολιν. Εύμορφα συχαρίκια να πάνε εις τον πατέρα μου. Ο υιός σου σκοτώνει και σκοτώνεται με ανθρώπους που δεν του έκαμαν ποτέ κανένα κακό. Αν ο Θεός μου έδωσε ανδρείαν δεν την πουλώ, ως πουλούν τες πίνες (=μαλάκιο που ζει σε εύκρατες και θερμές θάλασσες) εις το παζάρι οι ψαρολόοι… Πέντε έτη δεν πέρασαν αφότου ο Γέρο Κολοκοτρώνης έβρεχε με τα δάκρυά του τις πέτρες της Ζακύνθου και το άτι (άλογο) του από τα τείχη της Τριπολιτσάς, έως εις τα Σαράγια, το άτι του δεν πάτησε γη, αλλά σώματα ανθρώπων νεκρών, φονευμένων…»

Ο Θεόδ. Κολοκοτρώνης κατηχήθηκε ως Φιλικός στη Ζάκυνθο από τον Αναγνωσταρά την 1^η  Δεκεμβρίου 1818. Αμέσως αρχίζει ο ίδιος να ορκίζη πολλούς εντοπίους, καθώς Κεφαλονίτες και καπεταναίους Σπετσιώτικων ή Υδραίικων καραβιών, που πηγαινοέρχονταν στη Ζάκυνθο.

Ο Αναγνωσταράς είδε και ξεχώρισε από την πρώτη στιγμή στη Ζάκυνθο έναν Ηπειρώτη πρόσφυγα ιερωμένο, τον Άνθιμο ᾿Αργυρόπουλο, ο οποίος ήταν γνωστός για τον ένθερμο και ακούραστο πατριωτισμό του, που του στοίχισε διωγμούς και πολύχρονη φυλάκιση στην πατρίδα του από τον αιμοβόρο Αλή πασά. Ο Άνθιμος Αργυρόπουλος, ηγούμενος στο μοναστήρι Θοδώριανα (των Τζουμέρκων), όταν κατάφερε να ξεφύγει από τα νύχια του τρομερού θηρίου της Ηπείρου, κατέφυγε στην Κέρκυρα κι από εκεί έφθασε στη Ζάκυνθο, όπου και διορίστηκε εφημέριος στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου της οικογενείας των Λατίνων (αρχές 19^ου αιώνος επί Επτανήσου Πολιτείας).

Ο Αναγνωσταράς ορκίζει στην Εταιρεία των Φιλικών τον Άνθιμο Αργυρόπουλο, την 10η Ιανουαρίου 1819. Από την στιγμή εκείνη ανοίγει το ένδοξο βιβλίο της Ιστορίας των Φιλικών της Ζακύνθου. Ο Άνθιμος Αργυρόπουλος έγινε από τότε ο κατηχητής, όχι μόνον των οπλαρχηγών, ιερωμένων και άλλων ξένων προσφύγων, που είχαν καταφύγει στη φιλόξενη Ζάκυνθο, αλλά και πολλών εντοπίων, οι οποίοι πρόσφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες στην Εθνεγερσία, παίρνοντας ακόμα μέρος και σε διάφορες μάχες.

ΝΤΙΝΟΣ ΚΟΝΟΜΟΣ

[1] Η πρώτη γυναίκα της ζωής του, Αικατερίνη Καρούσου ήταν ο μεγάλος του έρωτας. Ο θάνατός της, μετά από 30 χρόνια γάμου, τον επηρέασε βαθύτατα. Έκλαψε πολύ για κείνη και ποτέ δεν την ξεπέρασε!

Τριάντα χρόνια ζήσανε μαζί ο Θεόδωρος και η Αικατερίνη. Η γυναίκα του τον ακολούθησε δυο φορές στην εξορία στη Ζάκυνθο. Εκεί γέννησε τα παιδιά της, εκεί άφησε και την τελευταία της πνοή, τον Αύγουστο του 1820.

«Εἰς τὸ μνημόσυνόν της ἐπῆρε εἰς τὸ κεφάλι του τὸν δίσκον μὲ τὰ κόλυβα ἀπὸ τὸ σπίτι του ἕως εἰς τὴν ἐκκλησίαν, σημεῖον τῆς ἀγάπης του» γράφει ο Τερτσέτης στα απομνημονεύματα του Γέρου του Μωριά.

Ὁ Κολοκοτρώνης ὕστερα ἀπὸ τὸ χαλασμὸ τῶν Κολοκοτρωναίων ἔζησε πολλά χρόνια εξορισμένος στη Ζάκυθο. Ἐκεῖ μπῆκε στὸ μυστήριο τῆς Φιλικῆς Ἐταιρείας καὶ πῆρε τὸν ὅρκον της μέσα στὸ ναὸ τοῦ ῾Αγιώργη τῶν Λατίνων (ὄνομα ζακυθινῆς οἰκογένειας) σὲ μιὰ γραφικὴ ἐξοχὴ τοῦ νησιοῦ.

Εἰς αὐτὸν τὸν ναὸν τὰ τέκνα τοῦ Κολοκοτρώνη βαπτίζονται ἔχοντες ἀνάδοχον τὸν ἴδιον των τὸν πατέρα … Αχ, πόσαις φοραῖς ἐδῶ εἰς αὐτὰ τὰ οἰκήματα καὶ τὸ πλάτωμα τοῦτο, καθήμενοι γύρω σταυροπόδι ἐστέναξαν, ἔκλαυσαν τὰς δυστυχίας τῶν ὁμοπίστων …. Πόσαις φοραῖς εἰς ἐκείνας τὰς πορτοκαλέας καὶ τὰς κιτρέας ἐμάντευσαν μὲ τὴν σπάλαν τοῦ σφακτοῦ των τὰ τουρκικὰ αἵματα καὶ εἶτα (=έπειτα) ἐνθουσιασθέντες ἀπὸ τὸ καλὸ μάντευμα ἔσυραν τὸν ἑλληνικόν χορόν ……

ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

(Π. Χιώτου λόγος εἰς τὴν ἀνακομιδὴν τῶν λειψάνων τῆς Αἰκατερίνης Καρούσου συζύγου τοῦ ἀρχιστρατήγου Θ. Κολοκοτρώνη ἐν τῷ ναῷ τοῦ ἁγίου Γεωργίου τῶν Λατίνων ἐν μηνὶ Ἰανουαρίῳ 3 τοῦ ἔτους 1863 σ. 6).

Το Ζακυνθινό Καρναβάλι συνδέθηκε, στο διάβα των αιώνων, με την πορεία του νησιού στο χώρο και το χρόνο και επηρεάστηκε, βαθιά, από τα ιδιόμορφα τοπικά ήθη και έθιμα.

Δε νοείται Ζακυνθινό Καρναβάλι χωρίς ομιλίες, χοροεσπερίδες, μάντσιες, μπαρτσολέτες και, τα τελευταία χρόνια, χωρίς Γκιόστρα και Βενετσιάνικο Γάμο, δείγματα μιας διαφορετικής κουλτούρας, διαμορφωμένης από την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων του Τζάντε.

Όπως είναι γνωστό, το “Φιόρο του Λεβάντε” κατέστη, το 1485, τμήμα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας και, όπως ήταν αναμενόμενο, οι νέοι κυρίαρχοι του νησιού έφεραν μαζί τους και το καρναβάλι τους, το οποίο άρχιζε από την επόμενη του Φωτώνε (των Φώτων) και διαρκούσε έως την Κυριακή της Τυρινής.

Οι Απόκριες ήταν μια ευκαιρία για ξεφάντωμα σ’ ένα κοινωνικά ασφυκτικό περιβάλλον, όπου ευγενείς, αστοί και ποπολάροι χόρευαν και διασκέδαζαν, χωρίς να υπολογίζουν τους τίτλους, την τάξη ή την οικονομική κατάσταση του άνδρα ή της γυναίκας, με τους οποίους γλεντούσαν.

Την περίοδο της Βενετοκρατίας, τα καρναβάλια αναπληρούσαν, την ανύπαρκτη κοινωνική ζωή των γυναικών, οι οποίες παρέμεναν περιορισμένες στα σπίτια τους και μόνο τις Απόκριες είχαν τη δυνατότητα να κυκλοφορούν ελεύθερες και να απολαμβάνουν τους χορούς και τις διασκεδάσεις.

Εκείνη την περίοδο, οι γυναίκες ζούσαν κλεισμένες πίσω από τις τζελουτζίες, δηλαδή τα καφασωτά παράθυρα, και τους ψηλούς τοίχους των σπιτιών, στερούμενες ακόμα και το φως του ήλιου, φρουρούμενες, ζηλότυπα, από κάθε ξένο βλέμμα, χωρίς προσωπικότητα και βούληση, υποταγμένες, πλήρως, στον άντρα αφέντη!

Ήταν φυσικό, λοιπόν, να περιμένουν, με αδημονία, το καρναβάλι, διότι μόνο τότε είχαν την ευκαιρία να ψυχαγωγηθούν και να ζήσουν κρυφές ερωτικές απολαύσεις, οπότε, όταν έφθαναν οι Απόκριες, οι γυναίκες ξεχύνονταν, μεταμφιεσμένες, στους δρόμους της πόλης και τα γύρω προάστια, για να απολαύσουν τον ήλιο και τον καθαρό αέρα, καταλήγοντας, στη συνέχεια, στα φεστίνια (βλ. λεξιλόγιο), προκειμένου να χαρούν τις συγκινήσεις και τις περιπέτειες του αγνώστου, δημιουργώντας πολλές φορές έκτροπα με τα γνωστά κοινωνικά επακόλουθα.

Άλλωστε, και ο Αντώνιος Μάτεσης, στην έξοχη θεατρική ηθογραφία του «Ο Βασιλικός», τοποθετεί το ειδύλλιο της πλούσιας Γαρουφαλιάς με τον αστό Φιλιππάκη, την περίοδο της Αποκριάς, στο Καζίνο του παπα-Τσετσέ, στην περιοχή των Κήπων.

Τους περασμένους αιώνες, ο λαός βίωνε το καρναβάλι, με διαφορετικό τρόπο, από ότι σήμερα, διότι υπήρχαν διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες και ήθη. Η περίοδος της Αποκριάς έδινε τη δυνατότητα της ευρύτερης κοινωνικής επαφής όλων των τάξεων του νησιού, δεδομένου ότι η ανωνυμία, την οποία παρείχε η μωρέττα ή η μπαούτα (βλ. λεξιλόγιο), ήταν ένα προκάλυμμα για την ελεύθερη κυκλοφορία ανδρών και γυναικών, ερωτικών συνευρέσεων, αλλά και για κάθε είδους αποκλίνουσα συμπεριφορά.

Οι χοροεσπερίδες είχαν ιδιαίτερη σημασία την περίοδο του καρναβαλιού. Ήταν ένα είδος κοινωνικής συμφιλίωσης και ανακωχής, όπου πλούσιοι χόρευαν με τους φτωχούς και διασκέδαζαν με την ψυχή τους. Χοροεσπερίδες δίνονταν στα αρχοντικά, τα σπίτια των αστών και των ποπολάρων.

Το Σάββατο και την Κυριακή της Τυρινής, σχεδόν σε όλα τα σπίτια της πόλης συγκεντρώνονταν φίλοι, γνωστοί και συγγενείς και γιόρταζαν, χορεύοντας και τρώγοντας διάφορα εδέσματα, όπως μακαρόνια ραγού, διάφορα τυριά, μυζήθρα φρέσκια και φυσικά ρυζόγαλο και μαντολάτο.

Μια από τις σημαντικότερες εκφράσεις του Ζακυνθινού Καρναβαλιού, την περίοδο της Βενετοκρατίας, ήταν η “Γκιόστρα», δηλαδή οι ιππικοί αγώνες των νεαρών ευγενών, που ελάμβαναν χώρα την Πέμπτη της Τυρινής, στην πλατεία Ρούγα, και αποτελούσαν μεγάλο «σπετάκολο», δηλαδή θέαμα, το οποίο επιτρεπόταν να παρακολουθήσουν ακόμα και οι γυναίκες.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Ζακυνθινού Καρναβαλιού ήταν και εξακολουθεί να παραμένει το μοναδικό είδος λαϊκού θεάτρου, οι «Ομιλίες».

Επί Αγγλοκρατίας, τον Ιανουάριο του 1843, κατόπιν παρέμβασης του Γερουσιαστή, Αναστασίου Βολτέρα, ο οποίος ήθελε να περιορίσει την κραιπάλη και τις σπατάλες του γιου του, κατά την περίοδο του καρναβαλιού, οι Αποκριές περιορίστηκαν στις δύο τελευταίες εβδομάδες του Τριωδίου.

Το 1888, ο Άγγλος Προβλεπτής απαγόρευσε τη χρήση της μωρέττας, κατά τη διάρκεια της ημέρας, η οποία ήταν συνηθισμένο φαινόμενο επί Βενετοκρατίας και παράλληλα περιορίστηκαν οι χοροεσπερίδες από τα φεστίνια στις Λέσχες.

Παράλληλα, περιορίστηκε η ελευθερία των γυναικών, οι οποίες ήταν, πλέον, υποχρεωμένες να κυκλοφορούν, με μάσκα, μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ τους επιτρεπόταν η έξοδος από το σπίτι τους μόνο για τη συγκεκριμένη Λέσχη ή το χώρο, όπου δινόταν ο αποκριάτικος χορός,

Στις αρχές του 20^ου αιώνα, η πομπή του Καρνάβαλου ξεκινούσε από τον Άγιο Λάζαρο και, διανύοντας τις περιοχές Αγίου Παύλου, Τσαρουχαρέικων (οδός Αναστασίου Ταβουλάρη), Ανάληψης, Πλατείας Ρούγας (οδός Αλεξάνδρου Ρώμα), κατέληγε στην πλατεία Αγίου Μάρκου.

Η καρικατούρα του σημερινού Καρνάβαλου είναι πατρινής έμπνευσης, διότι, προσεισμικά, Καρνάβαλος ήταν ένας ντοτόρος καβάλα σε ένα γάιδαρο, ο οποίος φορούσε μια μεγάλη κεφάλα που έφθανε μέχρι τη μέση του. Στο κεφάλι του τοποθετούσαν ένα χάρτινο στέμμα και είχε έντονα μαύρα μαλλιά, μουστάκι, φρύδια και μάτια, καθώς και κόκκινα μάγουλα, μύτη και χείλη, μεγάλα αυτιά και ένα φιογκάκι στο λαιμό.

Ο γάιδαρος ήταν μασκαρεμένος και αυτός με πολύχρωμες κορδέλες στο καπίστρι, την ουρά και το σαμάρι. Μπροστά πήγαινε η μπάντα του δήμου και από πίσω ο Καρνάβαλος, ο οποίος χαιρετούσε τον κόσμο, που του έριχνε σερπαντίνες και κομφετί. Ακολουθούσαν ντοτόροι, μασκαρεμένοι, πάνω σε γαϊδούρια, ο οποίοι διακωμωδούσαν διάφορα πρόσωπα της εποχής, καθώς και μάσκαρες, συνοδευόμενες από τον ήχο του ταμπουρλανιάκαρου.

Προσεισμικά, διάφορα λαϊκά σχήματα παρουσίαζαν θεματικές ενότητες, όπως ο κινέζικος γάμος, οι δράκοι, η γαϊδουροκαβάλα, οι μήνες, η τράτα, το πανηγύρι του Αϊ-Λύπιου, το φαβραρείο (=σιδηρουργείο), οι Κεφαλλονίτες, η μεγάλη Σαρακοστή, η δημοπρασία των γαμπρών, τα προικιά τση νύφης κ.ά. Δεν υπήρχε η πομπή του Καρνάβαλου με τη σημερινή της έννοια, διότι διάφορα λαϊκά σχήματα παρουσίαζαν ομιλίες και οι πλούσιοι ευγενείς την Γκιόστρα.

Οι Ζακυνθινοί παρουσίαζαν δρώμενα, τα οποία χαρακτήριζαν η περιπαικτική διάθεση και ο αυθορμητισμός. Σε αυτήν την κατηγορία εντάσσονται οι «κουνουπιδίες», δηλαδή η συνήθεια να πετάνε κουνουπίδια, κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας ή ενός δρώμενου, καθώς και οι «αμπωσίες», δηλαδή το σπρώξιμο μεταξύ των μεταμφιεσμένων, όπου κορόιδευαν τους εύπιστους, τους παρέσυραν στην παραλία, με το πρόσχημα ότι υπάρχει, επί παραδείγματι, μια φάλαινα στο λιμάνι, και, όταν οι ανυποψίαστοι έσκυβαν να την δουν, τότε τους άρχιζαν «τσι αμπωσίες» και τους έριχναν στη θάλασσα.

Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, της Κατοχής και του Εμφυλίου, οι Απόκριες εορτάζονταν, κανονικά, στη Ζάκυνθο, με χορούς και διασκεδάσεις, ενώ επιτρεπόταν η χρήση της μάσκας, παρά το γεγονός ότι είχε απαγορευτεί στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Στην Κατοχή, δεν πραγματοποιούνταν χοροεσπερίδες στο Ρωμιάνικο Καζίνο, διότι το κτήριο είχε επιταχθεί από τους Ιταλούς, οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν ως Διοικητήριο και αποθηκευτικό χώρο.

Μετά την απελευθέρωση και το τέλος του Εμφυλίου, η ζωή βρήκε τους κανονικούς της ρυθμούς και το καρναβάλι γνώρισε, ξανά, στιγμές δόξας.

Το 1953, στιγμή ορόσημο για το Τζάντε, η πόλη καταστράφηκε, ολοσχερώς, από τον Εγκέλαδο. Όμως, η ζακυνθινή ψυχή δεν κάμφθηκε από την τραγωδία και οι πρώτες αποκριάτικες χοροεσπερίδες έλαβαν χώρα, το 1954 – 1955, στα δύο μεγάλα τολ, στους καταυλισμούς της Παναγούλας και της περιοχής Ξιφίτα.

Ωστόσο, η χρήση της μάσκας άρχισε να φθίνει, διότι οι κυρίες της μετασεισμικής Ζακύνθου επιθυμούσαν να επιδεικνύουν τις τουαλέτες και τα κοσμήματά τους κι έτσι οι μεταμφιεσμένοι ήταν ελάχιστοι.

Οι πρώτοι μετασεισμικοί χοροί δόθηκαν, στην αίθουσα του ξενοδοχείου «Φοίνικας», στην πλατεία Σολωμού, καθώς και στο πρακτορείο ΠΡΟΠΟ, του Διονυσίου Φεραδούρου, το πρώτο που λειτούργησε στη Ζάκυνθο.

Παράλληλα, δίνονταν χοροί στον πρώτο όροφο της οικίας της οικογένειας Γούναρη, στην οδό Τερτσέτη, όπως και στους κινηματογράφους «Ακροπόλ» του Τότη Γιατρά και «Πάνθεον» του Γιάννη Τσαφταρίδη.

Σημείο αναφοράς της αποκριάτικης διασκέδασης της μετασεισμικής Ζακύνθου έγινε το «Καζίνο», δηλαδή η αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Ζακυνθίων, στην πλατεία Σολωμού, το οποίο λειτούργησαν, με απόφαση της Δημοτικής Αρχής, από τη δεκαετία του ’60 έως τα μέσα της δεκαετίας του ΄90, ιδιώτες επιχειρηματίες, όπως ο Θεόδωρος Καρυδάκης, ο Σπύρος Καρδιανός (Μπούκιος), ο Μάριος Ακτύπης (Μαράκης), ο Γιώργος Χαρτάς (Λύκος), ο Διονύσιος Βούλτσος (Καλλίνικος), ο Σπύρος Τσουράκης, ο Άγγελος Χαρτάς και ο Δημήτρης Κούτσης. Την περίοδο αυτή, κυριαρχούσαν οι χοροί διαφόρων συλλόγων, σωματείων και φορέων, όπως των γιατρών, των καθηγητών, των δασκάλων, του Πρασίνου, ενώ σημαντικός ήταν και ο χορός της Δευτέρας ή Μπαλ Μασκέ, όπου όλοι ήταν, υποχρεωτικά, μασκαρεμένοι.

Το 1995, λειτούργησε το «Καζίνο» ο Κώστας Καποδίστριας, για λογαριασμό της ΔΕΠΑΖ, και, το 1996, ο Δημήτρης Κάνδηλας και ο Αλέξης Αβούρης.

Μεγάλη χαρά έδιναν στα παιδιά οι χοροί που διοργανώνονταν, προσεισμικά, στο Λομβαρδιανό και Ρωμιάνικο Καζίνο και μετασεισμικά, στο Πνευματικό Κέντρο.

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, μετά το τέλος του χορού, στο Καζίνο, συνήθιζαν να κόβουν τη λαγάνα και να τη μοιράζουν στους συνδαιτυμόνες, δηλώνοντας το τέλος του καρναβαλιού και την έναρξη της Σαρακοστής.

Παράλληλα με τους χορούς στο «Καζίνο», πραγματοποιούνταν χοροεσπερίδες, σε διάφορα κοσμικά κέντρα, όπως ο «Οδυσσέας» του Οδυσσέα Κεφαλληνού, το «La Cite» του Δημήτρη Κάνδηλα, οι «Μούσες» του Δημήτρη Κούτση καθώς και το Όραμα» στον Άγιο Κήρυκο.

Ιδιαίτερη νότα έδιναν οι χοροί, στο ξενοδοχείο «Zante Beach». Καθώς και η εναλλακτική διασκέδαση, που προσέφερε ο «Αυριακός» του Κώστα Καποδίστρια.

Ο σπουδαίος Ζακυνθινός συνθέτης, Δημήτρης Λάγιος, τη δεκαετία του ΄80, έδωσε το δικό του στίγμα με το Καρναβάλι, που διοργάνωνε στο θρυλικό «Αγάπα με», μετέπειτα «Ζυγό».

Σήμερα, η διασκέδαση έχει περιοριστεί στις «κοσμικές σάλες», καθώς και σε πολλά μικρά πάρτι, σε μπαράκια, κλαμπ, αίθουσες ξενοδοχείων και οικιών.

Με την πάροδο του χρόνου, το Ζακυνθινό καρναβάλι έχασε το χρώμα και την αίγλη του, ενώ, μετά τους σεισμούς, δεν έλειψαν οι προσπάθειες αναβίωσής του, με πρωτεργάτη, το ζωγράφο, Χρήστο Ρουσέα. Πρέπει να επισημανθεί, ότι τα άρματα είναι εισαγόμενα από το Πατρινό Καρναβάλι, ενώ ο πρώτος που παρουσίασε άρμα, τη δεκαετία του ’60, ήταν ο Χρήστος Ρουσέας, ο οποίος τοποθέτησε σε μια φωλιά, τη μαθητική μαντολινάτα του Στάθη Αρβανιτάκη, με τους μαθητές ντυμένους καναρίνια.

Ο χρόνος και ξενόφερτες συνήθειες, άλλαξαν και τα μουσικά γούστα των Ζακυνθινών, καθώς οι λάτιν ρυθμοί και το μπουζούκι, αντικατέστησαν το μαντολίνο και το ταμπουρλονιάκαρο, ενώ οι λανσιέρηδες, οι καντρίλιες, το βαλς και το ταγκό, αντικαταστάθηκαν εν πολλοίς από τα ζεϊμπέκικα και τα τσιφτετέλια.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Μάσκαρες: Οι μεταμφιεσμένες γυναίκες ονομάζονται μάσκαρες και τις χαιρετούν ως «σιόρα μάσκαρα». Όμως, μάσκαρες θεωρούνται και όλοι οι μεταμφιεσμένοι, άνδρες και γυναίκες. Μάλιστα, υπάρχει η συνήθεια, ακόμα και σήμερα, διάφορες μάσκαρες να επισκέπτονται τα σπίτια γνωστών και φίλων, με γέλια και αστεία.

Αρλεκίνος: Είναι η πιο φημισμένη φιγούρα της Commedia dell Arte και του Καρναβαλιού.

Κολομπίνα: Είναι από τις πιο χαρακτηριστικές μεταμφιέσεις και είναι η υπηρέτρια και σύντροφος του Αρλεκίνου στην Commedia dell Arte.

Μπαούτα: Είναι η αυθεντική βενετσιάνικη μάσκα της Βενετίας και η πιο αυθεντική βενετσιάνικη μάσκα.

Μωρέττα: Η οβάλ μάσκα από μαύρο βελούδο που φορούσαν συνήθως οι γυναίκες.

Ντόμινο: Εμφανίζεται, ως μεταμφίεση, το δεύτερο μισό του 16^ου αιώνα και καθιερώθηκε ως η τυπική καρναβαλική μεταμφίεση του Καρναβαλιού. Αποτελείται από μία μεγάλη μαύρη κάπα, με μεγάλη κουκούλα και πήρε το όνομά του από την έκφραση «Benedicamus Domino», δηλαδή, «Υμνούμε τον Κύριο», επειδή το πάνω μέρος της ενδυμασίας θύμιζε το καπέλο των καθολικών μοναχών. Το Ντόμινο κυριαρχούσε στο Ζακυνθινό Καρναβάλι και ήταν η προσφιλής μεταμφίεση των Ζακυνθινών. Όμως, επειδή, στη μετά των σεισμών εποχή, οι κυρίες επιθυμούσαν να επιδεικνύουν τα κομψά τους ενδύματα και κοσμήματα, προτιμούσαν τις τουαλέτες και όχι τις μεταμφιέσεις, η μάσκα και το Ντόμινο έχασαν τη γοητεία τους. Ωστόσο, αργότερα καταβλήθηκαν σημαντικές προσπάθειες από τους φίλους του Καρναβαλιού για την αναβίωση και τη χρήση του Ντόμινο.

Ντοτόροι: Οι μεταμφιεσμένοι άνδρες ονομάζονται ντοτόροι και τους χαιρετούν ως «σιορ ντοτόρε». Στη Ζάκυνθο, ντοτόροι θεωρούνται οι μεταμφιεσμένοι, ως γιατροί, όμως στη Βενετία, ντοτόρος είναι ο επιστήμονας, δηλαδή γιατρός, δικηγόρος και συμβολαιογράφος. Η μεταμφίεση αυτή προέρχεται από τη Μπολόνια και, πολλές φορές, σατίριζε τους υπερφίαλους επιστήμονες.

Ο γιατρός: Πρόκειται για μεταμφίεση του 16^ου αιώνα, η οποία προέρχεται από τη Γαλλία. Οι γιατροί και οι χειρουργοί τοποθετούσαν στο πρόσωπο μία μάσκα από κερί, η οποία σκέπαζε όλο το πρόσωπο και το κεφάλι και είχε γυαλιά, για την προστασία των ματιών, και μία μύτη που έμοιαζε με μεγάλο ράμφος πουλιού. Στο εσωτερικό της μύτης, τοποθετούσαν ειδικές μυρωδιές, οι οποίες υποτίθεται ότι φιλτράριζαν τον αέρα και τον καθάριζαν από τα μικρόβια.

Καντάδες και Αρέκιες: Διασκέδαση στη Ζάκυνθο χωρίς καντάδα και αρέκιες δε νοείται. Ακόμα και σήμερα, τα σοκάκια της πόλης αναπολούν τις καντάδες των νέων στις όμορφες κοπέλες ή το κρυφό κοίταγμα μέσα από τις γρίλιες του κλειστού παράθυρου ενός κοριτσιού στο αγόρι που της τραγουδούσε, περιπαθές, περιμένοντας εναγωνίως ένα βλέμμα ή ένα λουλούδι από τη γλάστρα στο μπαλκόνι της. Όμως, εκτός από την καντάδα, ένα μουσικό ιδίωμα της λαϊκής μουσικής της Ζακύνθου είναι και οι αρέκιες, οι οποίες τραγουδιούνται εξ ακοής (all’ orecchio = με το αυτί, χωρίς μουσικό τονισμό). Εκπληκτικό δείγμα της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας είναι το μουσικό σχήμα «Οι Τραγουδιστάδες τση Ζάκυθος», οι οποίοι έχουν δώσει πολλές παραστάσεις στο εξωτερικό, στο Ηρώδειο, τη Μονή Λαζαριστών της Θεσσαλονίκης και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, κάνοντας διάσημη τη μουσική μας κληρονομιά.

ΟΜΙΛΙΕΣ

Εξαίρετο και μοναδικό δείγμα του ζακυνθινού πολιτισμού είναι οι Ομιλίες, ένα σπάνιο θεατρικό είδος, το οποίο ανθεί, αποκλειστικά, στο «Φιόρο του Λεβάντε», και αποτελούν ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καρναβαλιού. Πρόκειται για ένα πάντρεμα του Κρητικού Θεάτρου, το οποίο έφεραν μαζί τους οι Κρήτες πρόσφυγες, το 1669, και της Comedia dell Arte, είδος του Βενετσιάνικου Θεάτρου. Οι λαϊκοί συγγραφείς, κρυμμένοι πίσω από την ανωνυμία τους, διακωμωδούσαν και σατίριζαν τα ελαττώματα και τα πάθη, όχι μόνο διαφόρων προσώπων, αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας. Οι ηθοποιοί ήταν ερασιτέχνες και μόνο άνδρες, καθώς δεν επιτρεπόταν στις γυναίκες κανενός είδους καλλιτεχνική δραστηριότητα, οι οποίοι διδάσκονταν το ρόλο τους για μεγάλο χρονικό διάστημα, προκειμένου να μάθουν απ’ έξω το κείμενο, που έπρεπε να απαγγείλουν, τραγουδιστά, βασισμένοι στο ζακυνθινό γλωσσικό ιδίωμα. Οι πιο γνωστές ομιλίες, της προ σεισμών εποχής, ήταν οι: «Η θυσία του Αβραάμ», «Η Ερωφίλη», «Ο Αλέξης και η Χρυσαυγή», «Ο Κρίνος και η Ανθία”, “Σκηνές του Ερωτόκριτου», «Ο Χάσης» και «Ο γάμος του Κοντογιαννάκη μετά της Αγγελικής  Μότση».

Ομιλίες γράφουν, σήμερα, Ζακυνθινοί λάτρεις της παράδοσης του νησιού μας, όπως οι: Γιάννης Σταμίρης, Ριχάρδος Καραμαλίκης, Διονύσης Γιατράς, Μιμίκα Σταμίρη, Νίκος Γουσέτης, Στάθης Πίσκοπος, Αντώνης Αγαλιανός, Γιάννης Θεοδόσης, Γιάννης Βουρτσάνης, Ντίνος Σπίνος, Κώστας Σούλης-Σκανδάλης.

Τσουκνοπέφτη ή Τσικνοπέμπτη: Η Πέμπτη των Απόκρεων, όπου η τσίκνα του ψημένου κρέατος γεμίζει την ατμόσφαιρα. Η ετυμολογία της λέξης, ίσως, να προέρχεται από τον όρο «τσίκνα» ή από το φυτό τσουκνίδα. Υπάρχει, ακόμα και σήμερα, η συνήθεια να τσουκνίζονται, δηλαδή να χτυπά ο ένας τον άλλο με τσουκνίδες. Παλαιότερα, οι μεταμφιεσμένοι συνήθιζαν να προσφέρουν στους περαστικούς ένα μπουκέτο με λουλούδια, για να το μυρίσουν, στο οποίο έκρυβαν τσουκνίδες, και αυτοί  που το μύριζαν, τσουκνίζονταν.

Μπαγόρδα: Η διασκέδαση και η ψυχαγωγία των χωρικών με φαγητό, κρασί, χορούς και τραγούδια. Μπαγόρδα συναντά κανείς στην πόλη και την ύπαιθρο, ιδιαίτερα την Τσικνοπέμπτη.

Λέσχες – Καζίνο: Δύο ήταν τα μεγάλα Καζίνο (Λέσχες), που υπήρχαν, προσεισμικά, στην πόλη της Ζακύνθου. Το πρώτο λειτουργούσε το 1871 στο ισόγειο του Θεάτρου «Φώσκολος», στην πλατεία Σολωμού, το επονομαζόμενο «Λομβαρδιανό», επειδή εκεί λειτουργούσε ο σύλλογος «Ο Λομβάρδος», προς τιμήν του πρωτεργάτη της Ένωσης, Κωνσταντίνου Λομβάρδου. Η Λέσχη αυτή σταμάτησε να λειτουργεί, το 1936, με απόφαση του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά. Ωστόσο, μετά τους σεισμούς της 12^ης Αυγούστου 1953, η κεντρική αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου, χρησιμοποιείτο, μέχρι πρόσφατα, για καρναβαλικές εκδηλώσεις και χορούς συλλόγων και σωματείων, οι οποίοι σταμάτησαν, με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου. Το δεύτερο Καζίνο ήταν η Λέσχη «Ο Ζάκυνθος», που λειτούργησε, στην πλατεία Αγίου Μάρκου, από τις 4 Ιανουαρίου 1861 έως τις 12 Αυγούστου 1953, οπότε κατεστράφη, ολοσχερώς, από τους σεισμούς. Ήταν το Καζίνο των Φιλελεύθερων και των Δημοκρατικών, εν αντιθέσει με το Λομβαρδιανό, που θεωρείτο Λέσχη των Συντηρητικών και της ανώτερης τάξης.

Στη θέση του παλιού Ρωμιάνικου Καζίνο, έχει ανεγερθεί το νέο κτήριο, με αγώνα της Λέσχης «Ο Ζάκυνθος», το οποίο λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο.

Επίσης, Καζίνο λειτουργούσε και στην κοινότητα του Γαλάρου, το οποίο κατασκευάστηκε, στις αρχές του 19^ου αιώνα, από τον πολιτικό Δημήτριο Φωσκάρδη στο κτήμα του. Ήταν ένα υπέροχο νεοκλασικό κτίσμα, με ωραία μαρμάρινα ανάγλυφα και εξαίρετα έργα τέχνης. Δυστυχώς, οι σεισμοί κατέστρεψαν ολοσχερώς, το λαμπρό αυτό αρχοντικό. Οι χοροί και στα δύο Καζίνο ήταν από τα σημαντικότερα γεγονότα της Αποκριάς. Μάλιστα, πολλές φορές, συναγωνίζονταν το Απάνω Καζίνο (Ρωμιάνικο) με το Κάτω Καζίνο (Λομβαρδιανό) για το ποια φιέστα θα είναι η καλύτερη, όπως, επί παραδείγματι, ο Χορός του Πρασίνου, όπου βραβευόταν το τραπέζι, που ήταν καλύτερα στολισμένο. Ήταν η μοναδική φορά, που επιτρεπόταν το φαγητό, και οι πόρτες έκλειναν για εκείνους που δεν ήταν συνδρομητές και στα δύο Καζίνο. Την Πέμπτη της Τυρινής, λοιπόν, γινόταν ο χορός του Πρασίνου, που τον διοργάνωνε η Φιλοδασική Εταιρία, η οποία έβαζε πάντα σε λαχειοφόρο ένα αρνί. Οι γυναίκες φορούσαν μεγάλα χάρτινα λουλούδια στα ντόμινά τους.

Φεστίνια: Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Ζακυνθινού Καρναβαλιού, έως τα τέλη του 19^ου αιώνα, ήταν τα φεστίνια, τα οποία λειτουργούσαν σε διάφορες περιοχές της πόλης, με πιο φημισμένα του Αγραπιδάκη, στη συνοικία του Άμμου, και του Βερναρδάκη, στην περιοχή του Αγίου Διονυσίου. Στα φεστίνια, εκτός από το χορό και τη διασκέδαση, υπήρχε η δυνατότητα της χρήσης δωματίων για ερωτικές απολαύσεις, οι οποίες, όπως ήταν φυσικό, προκαλούσαν κοινωνικά σκάνδαλα και, για το λόγο αυτό, λειτουργούσαν, με αστυνομική επιτήρηση, για να μην προσβάλουν τα ήθη της εποχής και να είναι εξασφαλισμένη η τιμή και η υπόληψη των γυναικών που σύχναζαν σε αυτά. Τα φεστίνια παρήκμασαν, μετά τη λειτουργία του Λομβαρδιανού και Ρωμιάνικου Καζίνο, διότι οι χοροεσπερίδες δίδονταν μόνο στις Λέσχες.

Καβαρκίνες και Βελιόνια: Μέχρι τις αρχές του 19^ου αιώνα, οι χοροί χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: τους μεσημβρινούς ή απογευματινούς, που ονομάζονταν καβαλκίνες ή καβαρκίνες και τους βραδινούς, τους οποίους ονόμαζαν βελιόνια.

Καντρίλιες και Λανσιέρηδες: Ο χορός ήταν μεγάλη διασκέδαση και οι πλούσιοι συνήθιζαν να χορεύουν διάφορους ευρωπαϊκούς χορούς, όπως ροζέτα, κοντελιό, κουαντρίλιες, πόλκα, πόλκα μαζούρκα, βαλς, σοτίς, ρέντοβα, λανσιέριδες, πατιτέ ντ’ αμόρε και άλλους, τους οποίους αναβιώνει υπέροχα το μουσικό συγκρότημα «Υακίνθη», με ειδικές παραστάσεις, κατά την περίοδο της Αποκριάς.

Λαϊκοί Χοροί: Οι κάτοικοι της υπαίθρου απολάμβαναν το Καρναβάλι, με μεγάλο κέφι, ίσως, γιατί ήταν η μοναδική στιγμή χαράς στη μονότονη ζωή τους. Οι χωρικοί, συνήθως, διασκέδαζαν με το ταμπουρλονιάκαρο, το βιολί και την κιθάρα και χόρευαν διάφορους χορούς, όπως Γαϊτανάκι, Γιαργητό ή χορό του Θησέα, συρτό, γαλαριώτικο, σταυρωτό, λεβαντίνικο, την Άμοιρη και άλλους, τους οποίους αναβιώνουν με καταπληκτικό τρόπο τα χορευτικά συγκροτήματα των πολιτιστικών συλλόγων του νησιού μας, όπως του Σαρακηνάδου, «Φιόρο του Λεβάντε». «Υακίνθη», «Ερωτόκριτος», «Υρία», καθώς και άλλα πολιτιστικά σχήματα.

Πηγές:

α. Η κυριότερη πηγή, σχεδόν αντιγραφή του άρθρου ήταν το πρόγραμμα των αποκριάτικων εκδηλώσεων του 2011 (Ζακυνθινό Καρναβάλι 2011, οδηγός καρναβαλιστή)

β. Από το blog του Διονύση Κουτσουβέλη http://denniskoutsouvelis.blogspot.gr/

γ. Από το “Ιστορικό και Λαογραφικό λεξικό της Ζακύνθου” του Λεωνίδα Ζώη

δ. Από το βιβλίο του Ντίνου Θεοδόση “Αναμνήσεις από την παλιά Ζάκυνθο”

ε. Από το βιβλίο του Τότη Γιατρά “Μνήμες και εικόνες μιας διαδρομής

ΕΠΤΑΝΗΣΙΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ
{Επτανησιακά Φύλλα, Αθήνα, Φεβρουάριος 1954, περίοδος Β΄, αρ. φύλλου 3}

Η ιστορία όπως και να ‘ναι γραμμένη θέλγει τον αναγνώστη και προκαλεί το ενδιαφέρον του γιατί ο άνθρωπος είναι προικισμένος από τη φύση με τη δίψα της γνώσεως. Η ιστορία αρχίζει εκεί που υπάρχουν γραπτά μνημεία και είναι η περισυλλογή των έργων και η αναμέτρηση της ζωντάνιας ενός λαού, που το παράδειγμά του γίνεται καθοδηγητική γραμμή και χαράζει το μέλλον. Αντίθετα προς την υπόλοιπη Ελλάδα τα Ιόνια νησιά είχαν ιδρύσει αρχεία, σύμφωνα με την υπάρχουσα στη Βενετία συνήθεια, για την καταχώρηση των δημοσίων εγγράφων. Στην ανάπτυξη της Επτανησιακής ιστοριογραφίας δε συνέβαλαν μόνον τα γραπτά μνημεία της Βενετίας, αλλά και μια σειρά ιστορικών, που δημιούργησαν σοβαρή ιστοριογραφική παράδοση.
Έγγραφα που αποτελούν ιστορικούς σταθμούς της πολιτικής και κοινωνικής εξελίξεως, χρονικά — χρήσιμα συμπληρώματα της ιστορίας με τα ήθη που ζωγραφίζονται, είναι στοιχεία διαφωτιστικά που εξηγούν πολλές φορές την ψυχή ενός λαού. Τη χρονογραφική αυτή ιστορία συμπληρώνοντάς την, έκαμε κριτική μέθοδο ο Taine. Τίτλοι ιδιοκτησίας, σφραγίδες, νομίσματα, το γραφικό – στοιχείο – κουστούμια, σπίτια, έπιπλα, πανηγύρια, λιτανείες, εκκλησιές εκφράζουν την ατμόσφαιρα μιας περιόδου χρονικής και μέσα. Σ’ αυτή μπορεί κανείς να κρίνει, ν’ αξιολογήσει και να δώσει την αστάθμητη προέκταση της ειδικής εποχής.
Πρακτικά, συμβολαιογραφικές πράξεις, συμφωνητικά, είναι η έκφραση των συναισθημάτων και καθρεφτίζουν μια εποχή σε κάθε σημείο της ζωής των ανθρώπων. Αρχειοφυλακεία, ενεχυροδανειστήρια, δικαστικές αποφάσεις, είναι η βιογραφία ανθρώπων, σπιτιών, περιουσιών, περιπετειών ενωμένων με τη φυσιογνωμία του χώρου και την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων. Εικονίζουν με γραφικότητα παραστατική τις οικονομικές, κοινωνικές και καλλιτεχνικές συνθήκες. Αρμοστές, κυβερνήτες, δημόσιοι λειτουργοί πρέσβεις, αρχηγοί, κληρικοί, επίτροποι, ζωγράφοι είναι φωτογραφίες του καιρού, με όλη τη χάρη που η απόσταση του χρόνου έβαλε απάνω τους. Γενικά συμβούλια, συμβουλευτικά συνέδρια, κατοχές εχθρικές, η αριστοκρατία των νησιών, καταγράφονται στα αρχεία και συμπυκνώνουν τις ανθρώπινες πράξεις στην αποκορύφωσή τους. Οι εκθέσεις και τα αρχεία είναι η πιστότερη ιστορία των Ιονίων Νήσων.

Τις πρώτες ρίζες των ιστορικών μελετών βρίσκουμε στη Ζάκυνθο και ο πρώτος ιστορικός είναι ο Ζακύνθιος μοναχός Παχώμιος Ρουσιάνος στον 16ον αιώνα. Ο Ρουσιάνος δεν είναι ο ιστορικός με τη στενή της λέξεως έννοια, δεν αφηγείται ξηρά γεγονότα, αλλά παρουσιάζει τη ζωή και ψυχή του λαού και του τόπου, με τρόπο που δίνει στην ιστορία του άφθονα λαογραφικά στοιχεία.

Παράλληλα την ίδια εποχή στην Κέρκυρα, Κεφαλληνία και Λευκάδα σημειώνεται ιστορική κίνηση και συναντάμε στη Λευκάδα τον Ζαμπέλιο και αργότερα τον Βαλαωρίτη.

Αλλά τα σκήπτρα κατέχει ο ιστορικός ερευνητής και φιλόλογος Ανδρέας Μουστοξύδης, ο πρώτος Έλλην υπουργός της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως επί Καποδίστρια και ιδρυτής της ιστορικής σχολής Κερκύρας. Είναι ο πρώτος που έγραψε στην ελληνική γλώσσα και η Επτανησιακή Γερουσία τον ανακήρυξε ιστοριογράφο των Ιονίων νήσων. Ο Μουστοξύδης χρησιμοποίησε το πλούσιο υλικό που είχε αποκομίσει από την Αμβροσιανή βιβλιοθήκη των Μεδιολάνων και δεν περιορίσθηκε στην ιστορική έρευνα μόνον, αλλά διακρίθηκε για τη συνθετική ικανότητα, τη διαυγή σκέψη, και την ορθή κρίση του. Ο ζήλος του για την ιστορική έρευνα στάθηκε η πηγή της αναπτύξεως του ιστορικού ενδιαφέροντος σε όλη την Επτάνησο.

Ένας ιστορικός άξιος να σταθεί στο πλευρό του Μουστοξύδη είναι ο Λούντζης. Ο Λούντζης δεν περιορίζεται μόνο στην ιστορία της πατρίδας του, αλλά περιγράφει την πολιτική κατάσταση σε όλα τα νησιά του Ιονίου, στις τρεις χαρακτηριστικότερες περιόδους: τη Βενετοκρατία, τη Γαλλική Κατοχή και την Επτανησιακή Πολιτεία. Είναι κυρίως πολιτικός ιστοριογράφος. Ο Λούντζης ζει την ιστορία και αντιλαμβάνεται το ιστορικό γεγονός. Κοίταξε το θέμα του κοινωνιολογικά και άπλωσε τη ματιά του σε πολλές πλευρές της ιστορικής ζωής της Ζακύνθου. Παρακολούθησε όσο μπορούσε – όχι βέβαια με την εντέλεια ενός επιστημονικά καταρτισμένου μελετητή – τις διαφορές των κατευθύνσεων των κοινωνικών ομάδων και τα αλληλοσυγκρουόμενα ρεύματα. Στο ενεργητικό του υπάρχουν πολλές εύστοχες κρίσεις και ερμηνείες.
Το μειονέκτημα της ιστορίας του είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος για το φιλολογικό και καλλιτεχνικό βίο των Επτανήσιων και η αποσιώπηση των γεγονότων που σχετίζονται με την αλληλεγγύη της Επτανήσου με την υπόλοιπη Ελλάδα. Δεν αναζήτησε την έμπνευσή του στις πηγές της ράτσας και στην παράδοση που από γενιά σε γενιά και από έργο σε έργο, υψώνεται στο αριστούργημά της με το έργο του Σολωμού και του Δοξαρά. Δεν είδε στο αστικό κίνημα τον εθνικό και απελευθερωτικό του χαρακτήρα, ότι δεν ήταν μόνο ταξικός αγώνας, αλλά ότι στάθηκε μέσα στην εθνικότητα. Η ιδιότυπη φυσιογνωμία της Ζακύνθου έδωσε στην αστική εξέγερση τον έντονο και αδιάλλακτο χαρακτήρα της, που ούτε στην Κεφαλληνία, ούτε στην Κέρκυρα σημειώνεται. Δε συνέλαβε τους προσανατολισμούς, τις συγκρούσεις, τους παλμούς και τα μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της λαϊκής εξεγέρσεως. «Η ιστορία είναι πρωτίστως η επιστήμη της αλλαγής». Στη Ζάκυνθο πρωτοφανερώθηκε το δημοτικό πνευματικό κίνημα που επί τρεις αιώνες σε μια αδιάσπαστη συνέχεια αγκαλιάζει τα δημιουργήματα της τέχνης και του λόγου. Στην ανάπτυξή του στάθηκαν εμπόδιο η ολική και μορφωτική καθυστέρηση ατόμων και ομάδων.
Η μεθοδική καταγραφή των γεγονότων ξεχωρίζει τον Λούντζη από τους κοινούς χρονικογράφους και όποιες και αν είναι οι ελλείψεις του, έχει τα γνωρίσματα γνήσιου ιστορικού. Περιγράφει την ιστορία της Βενετοκρατίας από τη μεγαλύτερη ακμή της ως τον ξεπεσμό της με την αλληλεξάρτηση των γεγονότων και με αντίληψη της αιτιότητάς των.
Το έργο του Λούντζη έχει, ξεχωριστή θέση στη σειρά μελετών με αντικείμενο τη μεσαιωνική ζακυνθινή ιστορία. Έχει, γνήσιο προσωπικό ύφος, και ένα μεγάλο ιστορικό τάλαντο, που θα ήταν πολύτιμο, αν είχε κατορθώσει να του δώσει πλαστική αξία. Για να προβάλλει την εποχή που περιγράφει, δεν έλαβε υπ’ όψιν του άλλα στοιχεία που παρεμβαίνουν και να εξακριβώσει πόση είναι η συμμετοχή και παρέμβασή των. Δέχτηκε από πριν ότι καθ’ όλη τη συγκεκριμένη εκείνη περίοδο, διαφαίνεται μια εξέλιξη που τη δίνει πληροφοριακά χωρίς να νιώσει τη βαθύτερη προέλευσή της. Η ματιά του δεν έφτασε τόσο βαθιά, ούτε κατόρθωσε ν᾿ αποκαλύψει το δραματικό νόημα της ανθρώπινης μοίρας. Δεν είδε την επίδραση που είχαν πάνω στα αστικά και λαϊκά στρώματα οι μεταρρυθμιστικές απόπειρες που αρχίζουν να συνειδητοποιούνται από το 1600 με τους μεγάλους μεταρρυθμιστές Κοραή, Βάμβα, Φαρμακίδη και τη Γαλλική Επανάσταση.
Οι καιροί έχουν αλλάξει. Ο Λούντζης από την άποψη του πολιτικού ιστοριογράφου έχει καταλάβει αναφαίρετη θέση στην ιστορία μας. Το έργο του μέσα στην προοπτική του χρόνου φαίνεται σαν μια πραγματική δημιουργική συμβολή στην ιστορία. Αλλά η ιστορία του φέγγει μ᾿ ένα φως αχνό, αισθητό σ’ ένα κοινό πολύ περιορισμένο και ένα μεγάλο αρχειακό υλικό θα περιμένει τον άξιο επιστήμονα να το κάμει πολύπλευρο και σύνθετο έργο. Ο Λούντζης θα παραμείνει σε πολλά έμμεσα ή άμεσα κριτήρια μεγάλος διδάσκαλος της ιστορίας. Δεν αντελήφθη την ιστορία σαν κάτι ενιαίο και δεν έχει την πολυμέρεια, ευρύτητα και επιστημονικότητα του Μουστοξύδη.
Ο Παναγιώτης Χιώτης, ο αφοσιωμένος και ακάματος εργάτης της ιστορίας έγραψε, το πολύτομο έργο του στην ελληνική γλώσσα. Τόσο η γλώσσα του όσο και η ακατάτακτη ύλη του έργου του, είναι μειονεκτήματα βασικά. Είναι λυπηρό ότι ο ίλιγγος της ύλης συνεπήρε τον Χιώτη και δεν τον άφησε να επεξεργασθεί το άφθονο υλικό του και να το αφομοιώσει σε μορφή διαρκέστερη και πνευματικότερη. Το έργο του έμεινε σκίτσο, δεν έγινε πίνακας. Το πολύτιμο υλικό που άφησε χρειάζεται καινούργια επεξεργασία.
Τόσο ο Χιώτης, όσο και ο Λούντζης, κρίνουν με συμπάθεια τη βενετική κυριαρχία. Στην κρίση των αυτή επιδρά η σύγκριση με το ζυγό των Τούρκων, κάτω από τον οποίο στέναζε η λοιπή Ελλάδα. Αν η σύγκριση ανάμεσα σε δυο κακά οδηγεί στην προτίμηση του μικρότερου, είναι ευνόητη και αποδεκτή. Αλλά κάθε κατάκτηση είναι πάντοτε μισητή και δεν μπορεί να προκαλέσει αισθήματα ευμενή από μέρους του καταδυναστευομένου, καθώς συνάγεται από την κριτική εποπτεία των δύο ιστορικών. Δεν μπορεί να σταθεί σαν ισχυρισμός υπέρ των Βενετών το ότι ο επτανησιακός λαός πρόθυμα έσπευδε να πολεμήσει στον αγώνα υπέρ της Ενετικής Δημοκρατίας, όταν οι Τούρκοι απειλούσαν να καταστρέψουν την Επτάνησο. Ο αγώνας της Μεσογείου μεταξύ Τουρκίας και Βενετίας στα 1571, πολλά δεινά προξένησε στα νησιά και οι κάτοικοι πολέμησαν ηρωικά για την άμυνα και προάσπισή των.
Η συνεκτική δύναμη του Ελληνισμού τους έδωσε τη δυνατότητα ν’ αντιδράσουν και στην εξωτερική πίεση και στην εσωτερική διάβρωση. Μπορούμε ίσως, να πούμε ότι πλούτισαν τις μορφές της πολιτικής, κοινωνικής και πνευματικής σύνθεσης, αλλά για να συγχωνευθούν τα στοιχεία αυτά σε μια ομοιογένεια που βοήθησε την εσωτερική των ανέλιξη. Ίσως, η εφαρμοσμένη λειτουργία των διαφόρων κοινωνικών ρευμάτων και η πολύμορφη κρατική παράδοση, να διατήρησαν επί μακρόν τα οργανωτικά πλαίσια, χωρίς συνεκτική συνείδηση και σε περιορισμένες δευτερεύουσες εκδηλώσεις.
ΘΑΛΕΙΑ Ν. ΚΟΛΥΒΑ