της Δήμητρας Κογκίδου
Από τα εκατοντάδες συνθήματα των κινητοποιήσεων τις μέρες αυτές η ματιά μου ξεχώρισε ιδιαίτερα αυτό.
Όσοι και όσες δεν έβλεπαν τις ασύμμετρες μετατοπίσεις στα έγκατα της γης πιο πριν, εξακολουθούν και τώρα να αναρωτιούνται τι προκάλεσε την έκρηξη.
Όσοι και όσες δεν έβλεπαν το ηφαίστειο πιο πριν, τις αλληλοσυγκρουόμενες πιέσεις μέσα του, τις σύνθετες κοινωνικές διεργασίες που επιμελώς έμεναν στο περιθώριο, εξακολουθούν και τώρα να σοκάρονται από τα γεγονότα.
Όσοι και όσες δεν έβλεπαν αυτά πιο πριν, θα εξακολουθούν και στο μέλλον να εκφράζουν απλά την ανησυχία τους για την κλιμάκωση της βίας ομφαλοσκοπώντας, να γίνονται έξαλλοι/ες με τους κυβερνώντες ή να επικηρύσσουν συλλήβδην την ?εξεγερθείσα? νεολαία, να ενοχλούνται και να ταλαιπωρούνται από τις συνέπειες των μετασεισμικών δονήσεων και να αναρωτιούνται για τις συνέπειες που θα έχουν οι εικόνες αυτές της Ελλάδας που προβλήθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο.?br> Η αναταραχή όμως άρχισε πριν ο πυροβολισμός σκοτώσει τον Αλέξη. Η έκρηξη του ηφαιστείου είναι το αποτέλεσμα μιας κοινωνίας απογοητευμένης από τις αποτυχίες της πολιτικής. Πριν από τη σφαίρα που σκότωσε τον Αλέξη είχε προηγηθεί «η λεηλασία της νομιμότητας και της εμπιστοσύνης στους θεσμούς», όπως έχει γράψει η Φωτεινή Τσαλίκογλου. Η κοινωνική έκρηξη είναι το ξέσπασμα και η οργή μιας ήδη πληγωμένης και ματαιωμένης κοινωνίας, είναι η κραυγή της απόγνωσής της. Και ακόμα δεν προστέθηκαν σε αυτήν και τα νέα θύματα της οικονομικής κρίσης.
Η δολοφονία του εφήβου Αλέξη φόρτισε συναισθηματικά το πανελλήνιο. Με την απώλειά του ταυτίστηκαν τα παιδιά και οι νέοι σαν να ήταν στη θέση του, οι γονείς σαν να έχαναν το παιδί τους. Οι νέοι και οι νέες πρόβαλλαν στον Αλέξη τον δικό τους εαυτό και αναγνώρισαν τον δικό τους βηματισμό στη διαδρομή του προς το θάνατο. Χιλιάδες μαθητές και μαθήτριες, φοιτητές και φοιτήτριες αλλά και πλήθος νέων κυρίως ανθρώπων βγαίνουν στον δρόμο και διαδηλώνουν. Είναι εντυπωσιακή η συμμετοχή τους στις εκδηλώσεις, αλλά ακόμη εντυπωσιακότερη είναι η συμμετοχή των γονιών. Τα ποτάμια της οργής -επί δικαίων και αδίκων- είναι για τον Αλέξη, και όχι μόνο. Η δολοφονία του ήταν απλώς η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, που προκάλεσε την έκρηξη. Είναι η διαμαρτυρία και η εξέγερση κυρίως των μελλοντικών θυμάτων της πολιτικής μας που είναι οι νέοι. Η απίστευτη διασπορά της λάβας -γεωγραφική, ηλικιακή, κοινωνική-, η ένταση, το πάθος, η επιμονή και η διάρκεια των πρόσφατων γεγονότων υποδηλώνουν ένα «εκρηκτικό» και πρωτόγνωρο κοινωνικό φαινόμενο, μια εξέγερση με χαρακτηριστικά κινήματος, πρωτοφανές στις διαστάσεις του και πρωτότυπο στην έκφρασή του.
Θα σχολιάσω καταρχήν μια όψη αυτής της πρωτοτυπίας που βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Είναι η πρώτη φορά που ο ψηφιακός ακτιβισμός στην Ελλάδα έπαιξε τόσο σημαντικό ρόλο στις κινητοποιήσεις. Δεν έχουμε μαζική κινητοποίηση μόνον με ντουντούκες, πανώ και αφίσες, συνθήματα στους τοίχους, δηλ με μέσα που λίγο ?πολύ έχουμε μια εξοικείωση, αλλά και με SMS, με e-mails και Blogς. Εκτός από τις διαδηλώσεις, ειρηνικές ή μη, τις καταλήψεις και τις συναυλίες, σχεδιάστηκαν επίσης πολλές ιδιαίτερα καλαίσθητες αφίσες που αναρτήθηκαν στο Internet, επηρεασμένες από τη δολοφονία αλλά και τις συγκρούσεις που ακολούθησαν. Η διαμαρτυρία όχι μόνο διαδόθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά μετατοπίστηκε και στον εικονικό κόσμο του Second Life (SLLU – Second Life Left Unity) όπου δίνεται η δυνατότητα στους πολίτες του τρισδιάστατου εικονικού κόσμου να συμπαρασταθούν στην οικογένεια του Αλέξη, να συζητήσουν για τα τρέχοντα γεγονότα, να διαμαρτυρηθούν και να οργανωθούν.
Το πιο σημαντικό όμως στοιχείο του φαινομένου που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι, κατά τη γνώμη μου το παρακάτω. Πριν από τη σφαίρα που σκότωσε τον Αλέξη και πυροδότησε την έκρηξη έπεσαν πολλές σφαίρες στο πολιτικό μας σύστημα που το οδήγησαν στην καθολική απαξίωσή του μετά από αλλεπάλληλα μεγάλα σκάνδαλα. Σκάνδαλα που έκαναν πιο προκλητικά τα ορατά αδιέξοδα των πολύ – πολύ νέων ανθρώπων που ξέσπασαν με τη δολοφονία του παιδιού, που ξεσηκώθηκαν μαζικά ?όχι όμως και απρόσμενα. Κουράστηκαν από τις μεγαλόσχημες υποσχέσεις για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, την εκπαιδευτική ανία, τα ορατά επαγγελματικά αδιέξοδα, από τα σκάνδαλα που διαδέχονται το ένα μετά το άλλο και την ουσιαστική ατιμωρησία που απολαμβάνουν οι πρωταγωνιστές τους. Οι νέοι και οι νέες σήμερα καλούνται να διαμορφώσουν τα σχέδια ζωής τους σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που αποδιαρθρώνεται σε όλα τα επίπεδά του – στο εκπαιδευτικό σύστημα, στους χώρους εργασίας, στις γειτονιές των μεγάλων αστικών κέντρων. Είναι παιδιά που μεγαλώνουν σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα κυνισμού, οπορτουνισμού και αυτοδιάψευσης των αξιών των γονιών τους. Υποχρεώνονται, εγκλωβίζονται και ασφυκτιούν στην μοναξιά του κυνηγιού μιας ατομικής λύσης, στη ψευδαίσθηση ότι αυτό θα τους ανοίξει δρόμους της επαγγελματικής αποκατάστασης και της καριέρας. Στερούνται απλά και φυσικά πράγματα, όπως την παιδική τους ηλικία, την ξενοιασιά και προπάντων το όνειρο.
Για παράδειγμα, τα παιδιά της μεσαίας τάξης που γαλουχήθηκαν με τα πρότυπα της κοινωνικής επιτυχίας, της κατανάλωσης και του ατομικισμού, κουράζονται από τα εντατικά φροντιστήρια και την εκμάθηση άχρηστων γνώσεων και δεξιοτήτων, από την αποστήθιση, από την πίεση των γονιών τους να πάρουν καλούς βαθμούς, να μπουν στο πανεπιστήμιο. Και μετά; Μετά βλέπουν γύρω τους ότι ένα πτυχίο δεν φθάνει, χρειάζεται να κάνουν και μεταπτυχιακές σπουδές. Και μετά; Μετά θα βγουν στην ανεργία ή αν είναι τυχεροί και τυχερές θα δουλέψουν για 700 ευρώ, θα ζουν με τους γονείς τους για να τα βγάλουν πέρα για μεγάλο διάστημα ή θα κάνουν τουλάχιστον δυο δουλειές ? αν βρουν – για να επιβιώσουν στοιχειωδώς και οι δύο στους τρεις το πιο πιθανόν είναι να μην έχει η εργασία τους σχέση με το αντικείμενο των σπουδών τους. Τα παιδιά αυτά συναντήθηκαν τους δρόμους με άλλους «διαδηλωτές» συνομηλίκους τους, όπως για παράδειγμα με παιδιά από δυτικά προάστια, από λαϊκές συνοικίες που βιώνουν ήδη την ανεργία, την εργασιακή περιπλάνηση, το αδιέξοδο, με τα παιδιά των κοινωνικά αποκλεισμένων. Είναι η πρώτη φορά που η νέα γενιά βιώνει ότι θα ζήσει χειρότερα από τους γονείς της. Το πιο μεγάλο τμήμα αυτών που συναντήθηκαν στο πεζοδρόμιο είναι νέοι και νέες που θέλουν να διαμαρτυρηθούν διότι η καθημερινότητά τους είναι αβάσταχτη και δεν αντέχουν άλλο, να αντισταθούν στην αθλιότητα που μας περικυκλώνει καθημερινά, έστω και υπερβάλλοντας από τα εκρηκτικά αδιέξοδα και την ορμή της ηλικίας τους. Αυτή τη φορά τα παιδιά δεν ρωτούν απλώς. Απαιτούν τις απαντήσεις. Απαιτούν κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές γιατί τα κοινωνικά προβλήματα είναι υπαρκτά και μεγεθύνονται, η φτώχεια μεγαλώνει, οι ανάγκες τους δεν λαμβάνονται υπόψη, οι υποσχέσεις μεγάλων δεν τηρούνται.
Δεν αναφέρομαι στο τμήμα αυτών που λεηλατούν και πλιατσικολογούν συστηματικά και δεν ξέρω ποιοι ακριβώς είναι. Αναφέρομαι στη νεολαία που κάποιοι /ες από μας είχαν καταγράψει απαξιωτικά ως γενιά του «καναπέ», του Facebook, του ηλεκτρονικού υπολογιστή και ως καταναλωτές των Mall.
Τι βλέπουμε; Η νεολαία είναι εδώ!
Είμαστε μάρτυρες μιας αποδόμησης -στην πράξη – της ιδεολογίας του «καναπέ», αλλά δυστυχώς όχι πάντοτε με τον πιο ευχάριστο τρόπο τις τελευταίες ημέρες από τους βανδαλισμούς μιας μειοψηφίας που αφήνεται να δρα ανεξέλεγκτα. Ποιους βολεύει άραγε αυτό; Είμαστε μάρτυρες σχεδόν πολεμικών συρράξεων στο κέντρο των μεγάλων πόλεων. Εχουμε μια κυβέρνηση που επιχειρεί να μας εγκλωβίσει στο δίλημμα ανάμεσα στις μολότοφ και στις σφαίρες τη στιγμή που η αστυνομική βία και η αυθαιρεσία κατά πολιτών δεν αντιμετωπίστηκαν με σοβαρότητα από τις κυβερνήσεις. Προσωπικά διαφωνώ με τέτοιου είδους πρακτικές, γιατί η βίαιη απάντηση στη βίαιη συμπεριφορά του κράτους διαχρονικά δεν παρήγαγε επιθυμητά αποτελέσματα. Πιστεύω ότι πρέπει να περιφρουρήσουμε το δικαίωμα της ειρηνικής αμφισβήτησης, της διαδήλωσης και της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών. Η θέση μου όμως αυτή είναι ταυτόχρονα άρρηκτα δεμένη με τη πρόθεση να «ακούω» τα παιδιά και τη δέσμευσή μου να συμβάλλω σε ένα καλλίτερο μέλλον γιαυτά.
Πόσα νεράντζια χρειάζεται να ρίξουν ακόμα τα παιδιά μας στα αστυνομικά τμήματα πριν ξαναμπούν στις τάξεις; Πόσα γκλόμπς να πέσουν σε νεανικές πλάτες; Τα παιδιά μας «πετάνε πέτρες» για να τα ακούσουμε. Και εμείς τι κάνουμε;
Δείξαμε γενικά μια ξαφνική ευαισθησία για τη νεολαία μετά από την πρόσφατη κρίση και δώσαμε μικρόφωνο στην νέα γενιά. Οι απόψεις των νέων ανθρώπων απέσπασαν συγκυριακά την προσοχή μας και απολαμβάνουν ακόμα ιδιαίτερη δημοσιότητα ειδικά στα ΜΜΕ. Έγιναν αυτόκλητα ?εισαγγελικά? ρεπορτάζ από ορισμένους που έχουν αυτοαναγορευθεί είτε σε δημόσιους κατηγόρους, είτε σε υπερασπιστές της τάξης και της ηθικής, είτε σε αγανακτισμένους πολίτες. Εμείς τους το επιτρέψαμε και τους νομιμοποιήσαμε. Παράλληλα, το ζήτημα της νεολαίας βρέθηκε στο επίκεντρο του πολιτικού διαλόγου, χωρίς αυτό να σημαίνει ταυτόχρονα ότι υπάρχει πολιτική βούληση και δέσμευση για δράση. Πυροτεχνήματα του τύπου αλλαγής του τρόπου πρόσβασης στα ΑΕΙ μπορεί. Την καθυστερημένη και ευκαιριακή αυτή εγρήγορση της συνείδησής μας θα ακολουθήσει μια διαχρονική συμπεριφορά που στη πραγματικότητα κατά βάθος όλοι/ες μας γνωρίζουμε και φοβόμαστε?. Δυστυχώς, είμαι σίγουρη ότι δεν θα συνοδευτεί με διορατικότητα και σοβαρό σχεδιασμό του μέλλοντος των νέων. Δεν είμαι αισιόδοξη λοιπόν για το μέλλον γιατί αναγκαζόμαστε αυτή τη στιγμή να «ακούσουμε» τους νέους και τις νέες, όπως συμβαίνει κάθε φορά που κάποιο ?κοινωνικό πρόβλημα?, περιστασιακό ή μη, έρχεται με πιεστικό τρόπο στην επικαιρότητα.
Υπάρχουν συλλογικές και ατομικές ευθύνες. Αυτό που αποφύγαμε να κάνουμε τελευταία ? αν το κάναμε ποτέ – είναι να κοιτάξουμε στον καθρέφτη. Από την άλλη, αν θέλουμε πραγματικά να τοποθετήσουμε τα παιδιά στο επίκεντρο του προβληματισμού μας, θα πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα να κατανοήσουμε μερικά από τα θέματα και τη πραγματικότητα της ζωής τους από μια παιδοκεντρική οπτική. Να μην τα βλέπουμε άλλοτε ως απειλή της κοινωνικής τάξης και σταθερότητας ή μόνον ως μελλοντικούς ενήλικες. Να τα δούμε απλά ως παιδιά, με τους δικούς τους προβληματισμούς, τη δική τους φωνή και δράση. Οι εμπειρίες τους και οι ανάγκες τους να αναδειχθούν ως ένα σοβαρό και αυτόνομο ζήτημα Να δούμε τα παιδιά ως υποκείμενα και ως πολίτες με δικαιώματα ?κάτι που απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό στο σχετικό δημόσιο διάλογο και στις πολιτικές. Η καθυστερημένη ίδρυση του Συνήγορου για τα Δικαιώματα των Παιδιών αποτελεί μια σχετική απόδειξη. Να μην κάνουμε γενικευμένες αναφορές «στην» νεολαία. Αυτό είναι ένας ακόμα μύθος όταν δεν εμπεριέχει και άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά γιατί η νεότητα ανήκει στα κοινωνικά αγαθά που δεν απολαμβάνει εξίσου ή με το ίδιο μέτρο ολόκληρη η κοινωνία μας. Οι διάφορες, λοιπόν, κοινωνικές ομάδες στην Ελλάδα έχουν διαφορετικό βαθμό πρόσβασης σε αυτό το αγαθό γεγονός που έχει ως συνέπεια τη δημιουργία υπό-νεολαιών – ανάλογα με το βαθμό πρόσβασης – και, επίσης, την έλλειψη νεότητας σε ορισμένες ομάδες της κοινωνίας.
Η προτεραιότητα που δίνεται αυτή τη στιγμή «στη φωνή των παιδιών» είναι μια προτεραιότητά που προκύπτει από το ξέσπασμα της οργής τους, υπαγορεύεται για άλλους λόγους και φοβάμαι ότι δεν θα συνοδευτεί με μια συστηματική διερεύνηση των ζητημάτων, ούτε θα ληφθεί υπόψη η οπτική τους στον καθορισμό των ζητημάτων και στην επίλυση των προβλημάτων τους. Η απαισιοδοξία μου στηρίζεται στο γεγονός ότι τόσο ο δημόσιος όσο και ο επιστημονικός λόγος για τη νεολαία στην Ελλάδα συγκροτούν ένα Λόγο για τους νέους χωρίς τους νέους. Αφορά κυρίως τους νέους και λιγότερο ή σχεδόν καθόλου τις νέες και ακόμη λιγότερο είναι με τους ίδιους και με τις ίδιες.
? Η Δήμητρα Κογκίδου είναι καθηγήτρια και κοσμητόρισσα της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ
