Αρχιτεκτονικοί τύποι ναών

Αρχιτεκτονικός τύπος ναού. Πρόκειται για μια ορθογώνια στην κάτοψη αίθουσα που χωρίζεται με κιονοστοιχίες σε τρία ή περισσότερα κλίτη. Ο αρχιτεκτονικός τύπος της βασιλικής χρησιμοποιήθηκε από τους χριστιανούς ήδη από τον 4ο αιώνα για τους χώρους λατρείας τους. Το ανατολικό τμήμα καταλήγει σε ημικυλινδρική κόγχη, την αψίδα, που προορίζεται για τον κλήρο, ενώ στα δυτικά υπάρχει ο νάρθηκας για τους κατηχούμενους.Πηγή:http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/glossary/main/b.html

Αρχιτεκτονική μορφή που χρησιμοποιήθηκε ευρέως κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια. Το πρώτο κτήριο της μορφής αυτής εμφανίστηκε ως αίθουσα στις ρωμαϊκές θέρμες. Στη συνέχεια εμφανίστηκε ως προθάλαμος στην ανακτορική αρχιτεκτονική, και τον 2ο μ.Χ. αιώνα, με το Πάνθεον της Ρώμης, έλαβε μια ιδιαίτερη σημασία. Γύρω στον 3ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως μαυσωλείο – λόγω και του συμβολισμού του – που δηλώνει τον ουράνιο θόλο. Σε αντίθεση με τη βασιλική, στην οποία τονίζεται ο κατά μήκος άξονας, εδώ δίδεται έμφαση στον κατακόρυφο άξονα, γύρω απ’ τον οποίο οργανώνεται ο χώρος. Ανάλογα με τη μορφή τους, τα κτήρια αυτά διακρίνονται σε κυκλικά, οκταγωνικά, εξαγωνικά, τρίκογχα και τετράκογχα.Πηγή:http://www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=679&xsl=terms&obpk=459&lg=el

Άγιος Γεώργιος (Ροτόντα). Αρχικά υπήρξε μαυσωλείο του Γαλερίου. Θεσσαλονίκη ( 304 μ.Χ.)

Πηγή:http://www2.e-yliko.gr/htmls/Fyyl/Istoria/ByzNaodomia/naodom3perikendri/perikdricons/rotondalrg.jpg

Διαμόρφωση ενός μεταβατικού τύπου που θα εξελιχθεί σταδιακά στο σύνθετο  εγγεγραμμένο σταυροειδή ναό της μεσοβυζαντινής περιόδου.Η τρουλαία βασιλική αποτελεί εξέλιξη της παλαιοχριστιανικής βασιλικής με χρήση τρούλου για την κάλυψη του κεντρικού τμήματος του ναού. Ο τύπος αυτός εμφανίστηκε στα χρόνια του Iουστινιανού (527-565) με κορυφαίο παράδειγμα την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη.

Από τις αρχές του 7ου αι. σημειώνονται οικοδομικές  εξελίξεις. Τα τόξα που στήριζαν τον τρούλο της παλαιοχριστιανικής τρουλαίας βασιλικής  μετατρέπονται σε τέσσερις αβαθείς καμάρες που διαμορφώνουν ένα σταυρόσχημο πυρήνα στο κεντρικό τμήμα του ναού. Οι μεγάλοι γωνιακοί κτιστοί πεσσοί  βαθμιαία μειώνονται σε όγκο και στη θέση τους διαμορφώνονται μικρότερα στηρίγματα και γωνιακά διαμερίσματα. Οι σταδιακές αυτές εξελίξεις της τρουλαίας βασιλικής θα οδηγήσουν στην μετεξέλιξή της στον εγγεγραμμένο σταυροειδή τύπο που θα επικρατήσει στη μεσοβυζαντινή περίοδο. Επομένως η τρουλαία βασιλική της μεταβατικής περιόδου αποτελεί ένα μεταβατικό τύπο που θα εξελιχθεί στον σύνθετο εγγεγραμμένο σταυροειδή ναό ο οποίος θα επικρατήσει στη «Σχολή της Κωνσταντινούπολης» κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο.

Xαρακτηριστικά παραδείγματα:

•  Kοίμηση Θεοτόκου στη Nίκαια της Bιθυνίας, περ. 600 (συμπαγείς γωνιακοί πεσσοί).
•  Aγία Σοφία στη Θεσσαλονίκη, αρχές 7ου αι. (διάλυση γωνιακών πεσσών και αρχή διαμόρφωσης γωνιακών διαμερισμάτων).
•  Aγία Eιρήνη (Κωνσταντινούπολη). Στη μετασκευή των μέσων του 8ου αι. διατηρείται η μορφή της βασιλικής στο ισόγειο ενώ στον όροφο οι καμάρες διαμορφώνουν σταυρό. Ο συνδυασμός βασιλικής στο ισόγειο και εγγεγραμμένου σταυρού στον όροφο θα εξελιχθεί βαθμιαία κατά την πρωτο – και μεσοβυζαντινή περίοδο και θα αποκρυσταλλωθεί αργότερα, κατά την παλαιολόγεια περίοδο, στο λεγόμενο «μικτό τύπο».

Πηγή:http://archaeology.arch.uoa.gr/diagramma_IA14.htm

Πηγή:http://3.bp.blogspot.com/-Ju_N1dDGXcI/TcHLgxkAbrI/AAAAAAAAB3E/rcqkP0hB1mk/s1600/santa-sophia-inside.jpg
http://fr.wikipedia.org/wiki/Sainte-Sophie_(Constantinople)

Στη μετασκευή των μέσων του 8ου αι. διατηρείται η μορφή της βασιλικής στο ισόγειο ενώ στον όροφο οι καμάρες διαμορφώνουν σταυρό. Ο συνδυασμός βασιλικής στο ισόγειο και εγγεγραμμένου σταυρού στον όροφο θα εξελιχθεί βαθμιαία κατά την πρωτο – και μεσοβυζαντινή περίοδο και θα αποκρυσταλλωθεί αργότερα, κατά την παλαιολόγεια περίοδο, στο λεγόμενο «μικτό τύπο».Πηγή:http://archaeology.arch.uoa.gr/diagramma_IA14.htm

Πηγή:http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:Hagia_Eirene_Constantinople_2007.jpg

Πηγή:http://www.e-yliko.gr/htmls/istoria/icons/files/images/ByzNaodomia/naodom4basiltrul/basiltrulicons/agsofthesskatopsilrg.jpg

Ο όρος “σταυροειδής εγγεγραμμένος” ναός περιλαμβάνει κανονικά όλους τους ναούς, που ο χώρος τους διατάσσεται έτσι, ώστε να σχηματίζεται στο εσωτερικό και στις στέγες σταυρός, που εγγράφεται σε ορθογώνιο. Ο τύπος αυτός γνώρισε διάφορες φάσεις, ως την εποχή της μακεδονικής δυναστείας (867-1054), όταν εμφανίστηκε ο πλήρως απαρτισμένος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, που στηρίζεται σε δύο ή τέσσερα ελεύθερα στηρίγματα, ναός. Διάφορες παραλλαγές του βασικού αυτού τύπου αναπτύχθηκαν στα επόμενα χρόνια.Πηγή:http://www.fhw.gr/choros/mystras/gr/H/46.html

 Αρχιτεκτονικός τύπος ναού, στον οποίο η κεντρική τετράγωνη αίθουσα στεγάζεται με τρούλο και στην οποία προστίθενται κόγχες στις τρεις πλευρές.
Πηγή:http://www.fhw.gr/choros/kastoria/gr/glosari/index30.html

 Στον ρυθμό αυτό το κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι ο τρούλος εδράζεται σε οκτάγωνο και καλύπτει ολόκληρο το χώρο του κυρίως ναού και υποδιαιρείται στις ακόλουθες κατηγορίες: α) σύνθετος οκταγωνικός τύπος ή ηπειρωτικός οκταγωνικός και β) απλός οκταγωνικός τύπος ή νησιώτικος οκταγωνικός.Πηγή:http://www.e-yliko.gr/htmls/istoria/icons/fiiconbyzNa6.aspx

 Αρχιτεκτονικός τύπος ναών που εμφανίζεται στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα και που επιχωριάζει στην κυρίως Ελλάδα. Πρόκειται –συνήθως- για μικρής κλίμακας θολοσκεπείς ναούς, μονόκλιτους ή τρίκλιτους, των οποίων η κατά μήκος καμάρα διακόπτεται από μία δεύτερη εγκάρσια και ψηλά τοποθετημένη καμάρα, έτσι ώστε στη στέγη σχηματίζεται με σαφήνεια το σχήμα του σταυρού, στο οποίο άλλωστε οφείλει ο τύπος το όνομά του. Απαντά με πολλές παραλλαγές και παλαιότερο παράδειγμα του είδους αποτελεί ο ναός της Αγίας Τριάδος στο Κρανίδι Αργολίδος (1245).Πηγή:http://www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=679&xsl=terms&obpk=461&lg=el