“Όλβιος όστις ιστορίας έσχε μάθησιν”

Η ανάπτυξη της επιστημονικής ιστοριογραφίας άρχισε στην Ιωνία από την στιγμή που οι πρώτοι ιστοριογράφοι εγκατέλειψαν την ποιητική γλώσσα και έγραψαν σε πεζό λόγο, ο οποίος ικανοποιούσε πιο πολύ τις ανάγκες για του κριτικού πνεύματος. Οι λογογράφοι ( Εκαταίος ο Μιλήσιος κ.ά.) είναι γνωστοί από διάφορες αρχαίες πηγές και από ελάχιστα αποσπάσματα των έργων τους και η προσφορά τους υπήρξε σημαντική, γιατί άνοιξαν τον δρόμο για την ιστορική επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και γενικότερα σ΄ ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο. Ο Ηρόδοτος “πατέρας της ιστορίας” όπως τον είχε αποκαλέσει ο Ρωμαίος ρήτορας Κικέρων είναι ο πατέρας της συστηματικής ιστορικής έρευνας ,της έντιμης και αμερόληπτης έκθεσης των γεγονότων. Το έργο του είναι το αρχαιότερο πεζό κείμενο του δυτικού πολιτισμού που σώθηκε ολόκληρο και μας δίνει ένα πανόραμα της ιστορίας και του πολιτισμού ολόκληρου του τότε δυτικού κόσμου. Ο Θουκυδίδης, ο μεγαλύτερος ιστορικός όλων των εποχών και θεμελιωτής της αντικειμενικής ιστοριογραφίας πίστευε βαθιά στον ανθρώπινο νου, στη δυνατότητά του να συλλαμβάνει τη σχέση αιτίου αποτελέσματος και να διακρίνει την κρυφή ροή των γεγονότων, κάτω από την επιφάνεια, έκανε την ιστορία του κλασική- “κτήμα ες αεί”- και επίκαιρη από την αρχαιότητα ως τη σύγχρονη εποχή. Αταλάντευτη πεποίθηση του ιστορικού ήταν ότι η ανθρώπινη φύση είναι αμετάβλητη, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι κάτω από τις ίδιες συνθήκες αντιδρούν σχεδόν πάντα με τον ίδιο τρόπο, επομένως όσοι μελετήσουν και κατανοήσουν τα γεγονότα που εκείνος εξιστορεί , θα μπορούν ευκολότερα προς ωφέλειά τους να κάνουν κάποια πρόβλεψη για την πορεία ανάλογων γεγονότων της εποχής τους και συνεπώς αποφυγή λαθών. Ο Ξενοφών ανήκει και αυτός στους μεγάλους ιστορικούς της κλασικής εποχής,είναι από τους πολυγραφότερους αρχαίους συγγραφείς, ο οποίος με το αναμφισβήτητο λογοτεχνικό του ταλέντο, την απλότητα του περιεχομένου και του ύφους, την ακρίβεια και σαφήνεια στην έκφρασή του είναι πολύτιμος μάρτυρας μιας κρίσιμης φάσης της ελληνικής ιστορίας. Η αναγνώριση της συγγραφικής προσφοράς του Ξενοφώντα δυνάμωνε με το πέρασμα του χρόνου και οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι τον κατέτασσαν σταθερά μαζί με τους μεγάλους προκατόχους, τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη.