Για ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ βλέπε και στο iliaeleni’s blog
ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ
Δρ. Ελένη Α. Ηλία
Στον προσωπικό μας αγώνα για την κατάκτηση της γνώσης από τους μαθητές μας, όπως αυτός αποτυπώνεται στο ιστολόγιο του Νηπιαγωγείου μας, έχουμε σπουδαίους συμμάχους. Κι αυτοί δεν είναι άλλοι από τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδιάζουμε και υλοποιούμε κάθε διδακτική χρονιά. Ας δούμε λοιπόν ποια είναι τα βασικά στοιχεία των συγκεκριμένων προγραμμάτων, στοιχεία που τα προτείνουμε ανεπιφύλακτα, καθώς έχει αποδειχθεί ότι εξασφαλίζουν την επιτυχία. Απόδειξη θεωρούμε τα αποτελέσματα των προγραμμάτων μας, στα οποία θα αναφερθούμε διεξοδικότερα στη συνέχεια.
Με το σύνολο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αναπτύσσουμε, αποσκοπούμε πρωτίστως στην καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης και έκφρασης και στη λεκτική ανάπτυξη του συνόλου των μαθητών μας. Κατά συνέπεια τα προγράμματά μας περιλαμβάνουν απαραιτήτως την παραγωγή (δημιουργία) πρωτότυπων αφηγηματικών κειμένων από τα νήπια, είτε ομαδικών είτε ατομικών. Η διαδικασία απ’ την οποία προκύπτουν τα παιδικά κείμενα είναι αυτή των ερωταποκρίσεων. Ο δάσκαλος, που είναι ένας πολύ προσεκτικός ακροατής, διατυπώνει ερωτήσεις, διευκρινιστικές συνήθως, σε σχέση με τις προηγούμενες απαντήσεις που έχει λάβει. Είναι αυτονόητο πως όσο πληρέστερες είναι οι απαντήσεις των νηπίων τόσο περιορίζεται ο αριθμός των ερωτήσεων του δασκάλου.
Ως προς τη μεθόδευση των προγραμμάτων επισημαίνουμε επίσης ότι σε αυτά αξιοποιούνται σταθερά τα παρακάτω:
Οι λογοτεχνικοί ήρωες: Το λογοτεχνικό πρότυπο συνιστά το δυνατότερο ερέθισμα της παιδικής –και όχι μόνο- φαντασίας. Εμπνέει, απογειώνει, απελευθερώνει δυνάμεις και ικανότητες. Η ταύτιση με τα λογοτεχνικά πρόσωπα προσφέρει τη δυνατότητα να βιώνεις προσωπικά τις αφηγηματικές καταστάσεις, να αντιδράς συγκινησιακά σε αυτές και να εκφράζεις χωρίς αναστολές τον εαυτό σου, αναφερόμενος στα συναισθήματα και τις προσδοκίες που σου προξενεί το λογοτέχνημα.
Το δεύτερο στοιχείο που αναπόφευκτα αξιοποιείται στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που εκ των πραγμάτων βασίζονται στην αυτενέργεια, είναι η ίδια η παιδική φύση. Στο σημείο αυτό επικαλούμαι σχετική έρευνα που πραγματοποίησα στο παρελθόν με μαθητές Νηπιαγωγείου, Α΄, Β΄ και Γ΄ Δημοτικού, για ημερίδα της Ελληνικής Εταιρείας Γλώσσας και Γραμματισμού, δημοσιευμένη στο περιοδικό Διαδρομές, τχ. 82, Καλοκαίρι 2006. Με βάση αυτήν, οι εναλλακτικές αφηγηματικές εκδοχές που επινοούν οι μεγαλύτεροι μαθητές είναι συνήθως συγκλίνουσες μεταξύ τους. Αντίθετα, επί δεκαπέντε χρόνια δεν έχω συναντήσει ποτέ δύο έστω κείμενα νηπίων παρόμοια μεταξύ τους, γεγονός που αποδεικνύει ότι η φαντασία των νηπίων ειδικότερα, όταν τροφοδοτείται από λογοτεχνικά κείμενα, γίνεται ανεξάντλητη. Καθώς όμως το κυρίαρχο στοιχείο της παιδικής φύσης είναι η ανάγκη και η διάθεση για παιχνίδι, φροντίζουμε πάντα να προσδίδουμε στα εκπαιδευτικά μας προγράμματα παιγνιώδη διάσταση, η οποία προσλαμβάνει κατά καιρούς διαφορετικές μορφές. Άλλοτε για παράδειγμα, χρησιμοποιούμε το μαγικό στοιχείο. Το μαγικό εισιτήριο, τα μαγικά λόγια που μας επιτρέπουν να εισέλθουμε στον κόσμο της αφηγηματικής ιστορίας και να μεταμορφωθούμε σε συγκεκριμένους ήρωες συνιστούν τέτοιες περιπτώσεις. Άλλοτε πάλι χρησιμοποιούμε τον παράγοντα τύχη, τραβάμε κλήρους με συγκεκριμένες λέξεις ή αριθμούς, που καθορίζουν τη θέση και το ρόλο μας στο ομαδικό παιχνίδι κ.ο.κ.
Το τρίτο στοιχείο των προγραμμάτων μας είναι ότι εκφράζουν απολύτως τους συμμετέχοντες σε αυτά. Σχεδιάζονται αποκλειστικά από το δάσκαλο της τάξης όπου θα υλοποιηθούν και προσαρμόζονται στο εκάστοτε μαθητικό δυναμικό. Έτσι τόσο ως προς το σχεδιασμό όσο και ως προς την υλοποίησή τους απηχούν τα χαρακτηριστικά, τις κλίσεις, τις προτιμήσεις και τις διαθέσεις του συνόλου των μελών της σχολικής τάξης όπου εκτυλίσσονται, μαθητών και δασκάλου. Για παράδειγμα, θα σταθούμε σε δύο προγράμματα. Το βραβευμένο στο θεσμό Καινοτομία και Αριστεία του 2013, με τις 1300 συμμετοχές σχολείων όλων των βαθμίδων πρόγραμμά μας «Αναγνώστες και Φίλοι», προέκυψε από την έκδοση ενός βιβλίου μου, το οποίο αναφερόταν στο πιο αγαπημένο μου λογοτεχνικό έργο. Οι μαθητές κλήθηκαν να κάνουν ακριβώς το ίδιο, δηλαδή να παρουσιάσουν τα αγαπημένα τους βιβλία μέσα από πρωτότυπα αφηγηματικά κείμενα, τα οποία εικονογράφησαν οι συμμαθητές τους. Σε άλλη περίπτωση, αναπτύχθηκε το πρόγραμμα «Όλη η τάξη μια παρέα», όπου μέσα από τις απαντήσεις κάθε μαθητή σε συγκεκριμένα πεδία, δημιουργήθηκαν ισάριθμα με τους μαθητές ομαδικά αφηγηματικά κείμενα με ήρωες τους ίδιους. Η ομαδική αφήγηση των μαθητών με θέμα τον παιδικό εαυτό του δασκάλου, σαν ισότιμου και αυτού μέλους της παρέας, της σχολικής τάξης δηλαδή στη συγκεκριμένη περίπτωση, βασίστηκε στη συμπλήρωση των πεδίων για το δάσκαλο μέσα από την ανάγνωση αποσπασμάτων από λογοτεχνικό βιβλίο, τα οποία αναφέρονταν σε εκείνον κατά την περίοδο που είχε την ηλικία των μαθητών του. Στάθηκα στα συγκεκριμένα παραδείγματα για να αποδείξω ότι η μοναδικότητα ενός προγράμματος, δεν επηρεάζει αρνητικά τη δυνατότητα διάχυσής του, τουναντίον μάλιστα. Η προσωπικότητα του δασκάλου που εκφράζεται μέσα από το πλέον εξειδικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, εμπνέει στο έπακρο τους συμμετέχοντες μαθητές και τους ωθεί στην επίτευξη εξαιρετικών αποτελεσμάτων. Στην ίδια ακριβώς κατεύθυνση οδηγεί η δυνατότητα κάθε μαθητή στο πλαίσιο των προγραμμάτων να βρεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος ολόκληρης της σχολικής τάξης, να ανακαλύψει τον εαυτό του, επιδιώκοντας την επικοινωνία με τους γύρω του και αλληλεπιδρώντας μαζί τους. Με άλλα λόγια η συμβολή, ο ρόλος των συμμαθητών σε αυτού του είδους τις διαδικασίες κρίνεται καθοριστική για την επιτυχία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Συμπερασματικά, η συμμετοχή στο κάθε πρόγραμμα συνιστά μια απολαυστική εμπειρία και μια πολύτιμη ομαδική κατάκτηση. Για να επικεντρωθώ στο ρόλο του δασκάλου, γνωρίζοντας τη σκέψη των νηπίων και μετέχοντας στα συναισθήματά τους, νιώθει όλο και πιο ευχαριστημένος και αισιόδοξος. Νιώθει ιδιαίτερα τυχερός, καθώς διαπιστώνει ότι το επάγγελμά του είναι το πλέον δημιουργικό, αυτό που προσφέρει τις δυνατότερες συγκινήσεις.
Οποιοδήποτε εφαρμοσμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα δεν δικαιώνεται από τις προθέσεις αλλά αποκλειστικά και μόνο από τα αποτελέσματά του. Συνεπώς, παρατίθενται εκτενώς στο ιστολόγιο του 1ου Νηπιαγωγείου Ασπροπύργου 1nipasprop’s blog τα κείμενα των νηπίων με επίκεντρο τα αντίστοιχα ερεθίσματα, προκειμένου να αποδειχθούν τα όσα εδώ ισχυριστήκαμε.
