Στην έκθεση των βιβλίων μου (στο Λουτράκι, Ελευθερίου Βενιζέλου και 28ης Οκτωβρίου), ανάμεσα στα βιβλία που είναι τοποθετημένα σε πλαίσια, κατά τρόπο που να φαίνεται το εξώφυλλό τους, υπάρχει ο καθρέφτης του αναγνώστη,
για να δείξει ότι κάθε βιβλίο είναι ένας καθρέφτης, όπου ο αναγνώστης “βλέπει” τον εαυτό του και έτσι οδηγείται στην αυτογνωσία.
ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΑΚΙ ΤΟΥ ΚΗΠΟΥ. ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΕΥΑΛΩΤΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΗΡΩΙΔΑ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΣΗΜΕΡΙΝΩΝ ΝΗΠΙΩΝ
Ηλία Ελένη, Διδάκτορας Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Ε.Κ.Π.Α.
Περίληψη
Επιδιώκοντας την κοινωνική ευαισθητοποίηση των νηπίων, αναγνώστηκε το έργο του Άντερσεν «Το κορίτσι με τα σπίρτα», καθώς όταν η λογοτεχνία αξιοποιείται για την εξυπηρέτηση παιδαγωγικών στόχων, εξασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα και η απόλαυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ακολούθησε εκπαιδευτικό πρόγραμμα δημιουργικής γραφής, ώστε τα νήπια να εκφράσουν αναγνωστικές εντυπώσεις και συγκινησιακά βιώματα που αποκόμισαν από την επαφή τους με το δημοφιλές έργο. Στο πλαίσιο του προγράμματος, κατά το προσυγγραφικό στάδιο τα νήπια κλήθηκαν να αναλογιστούν σύγχρονες περιπτώσεις παιδιών, όπως η ηρωίδα του Άντερσεν, και να ορίσουν τα χαρακτηριστικά των κοινωνικά ευάλωτων παιδιών. Στη συνέχεια εξελίχθηκε η παραγωγή ομαδικών κειμένων από τα νήπια, με φθίνουσα καθοδήγηση, σύμφωνα με το κειμενοκεντρικό διδακτικό μοντέλο. Πρόκειται για πρωτότυπα αφηγηματικά επεισόδια, που κάποτε συνιστούν δημιουργική μίμηση, κάποτε τροποποίηση και κάποτε ανατροπή του λογοτεχνικού προτύπου του Άντερσεν. Βασική ηρωίδα τους είναι ένα κοριτσάκι νηπιακής ηλικίας, που αναφέρεται ως «το κοριτσάκι του κήπου», λόγω του μέρους όπου διαμένει.
Λέξεις κλειδιά: νήπια, εκπαιδευτικό πρόγραμμα, δημιουργική γραφή
Ο αναγνώστης του λογοτεχνικού κειμένου διαμορφώνει θετική ή αρνητική στάση για κάθε ένα από τα αφηγηματικά πρόσωπα (Iser, 1990) ενώ με τα βασικότερα από αυτά συχνότατα ταυτίζεται. Η αναγνωστική ταύτιση με τους ήρωες εξαρτάται πρωτίστως από τη λογοτεχνική δεξιοτεχνία του συγγραφέα (Booth, 1987). Η ταύτιση του αναγνώστη έχει ως συνέπεια να βιώνει προσωπικά τις καταστάσεις που οι λογοτεχνικοί ήρωες αντιμετωπίζουν, καθώς και τα συναισθήματα που τους προκαλούνται.
Ειδικότερα για τους μικρότερης ηλικίας αναγνώστες, οι οποίοι αδυνατούν να αντιληφθούν αφηρημένες έννοιες, η ταύτιση με τα λογοτεχνικά πρόσωπα συνιστά όχι απλώς ισχυρότατο αλλά ουσιαστικά αναντικατάστατο μέσο κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης. Η λογοτεχνία άλλωστε, με τη μορφή της τραγωδίας, αποσκοπούσε από την αρχαιότητα αποκλειστικά στην αγωγή των πολιτών (Tompkins, 1988).
Tα αφηγηματικά πρόσωπα είναι φορείς ιδεών και αξιών, ανήκουν σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, αντιπροσωπεύουν ποικίλες πολιτισμικές κουλτούρες και επιτελούν διάφορους κοινωνικούς ρόλους. Το «κορίτσι με τα σπίρτα», που πρωταγωνιστεί στο ομώνυμο έργο (Άντερσεν, 2005), συνιστά μία από τις χαρακτηριστικότερες κοινωνικά ευάλωτες αφηγηματικές μορφές. Το συγκεκριμένο λογοτεχνικό πρόσωπο επιλέχθηκε προκειμένου να επιτευχθεί η κοινωνική ευαισθητοποίηση μαθητών νηπιακής ηλικίας. Το έργο αρχικά παρουσιάστηκε σε μαθητές δημοσίου νηπιαγωγείου της Αττικής, με αφήγηση από τον εκπαιδευτικό της τάξης. Στη συνέχεια, καθώς οι σχολικές θεατρικές παραστάσεις κατά κανόνα συμβάλλουν στο άνοιγμα του σχολείου στην ευρύτερη κοινωνία (Γραμματάς, 2014), τα νήπια παρουσίασαν το έργο με τη μορφή θεατρικού δρώμενου στην ανοιχτή χριστουγεννιάτικη εκδήλωση.
Κατά την επιστροφή από τις χριστουγεννιάτικες διακοπές, διαπιστώθηκε με τη μέθοδο της παρατήρησης στη διάρκεια των ελεύθερων δραστηριοτήτων, ότι η ηρωίδα του Άντερσεν εξακολουθούσε να ασκεί ισχυρή επίδραση στα νήπια. Αναλυτικότερα, τα νήπια επαναλάμβαναν καθημερινά σκηνές από το συγκεκριμένο θεατρικό δρώμενο. Επίσης, «το κορίτσι με τα σπίρτα» εμφανιζόταν συχνά σε ζωγραφιές των νηπίων με ελεύθερο θέμα. Έτσι κρίθηκε σκόπιμο να υλοποιηθεί εκπαιδευτικό πρόγραμμα δημιουργικής γραφής, που θα επέτρεπε στους μαθητές του νηπιαγωγείου να αναφερθούν εκτενέστερα στο προσφιλές τους αφηγηματικό πρόσωπο. Καθώς στο πλαίσιο του προγράμματος δίνεται η δυνατότητα στα νήπια να ανταλλάξουν μεταξύ τους τις εμπειρίες τους από την επαφή τους με το έργο του Άντερσεν, συνειδητοποιούν τη δημιουργικότητα του αναγνωστικού ρόλου γενικότερα (Iser, 1990). Αυτή η έγκαιρη συνειδητοποίηση θα συμβάλει ουσιαστικά στη φιλαναγνωσία των νηπίων και θα τα οδηγήσει σταδιακά στην αυτογνωσία.
Το πρόγραμμα δημιουργικής γραφής υλοποιήθηκε στο χρονικό διάστημα από τον Ιανουάριο έως τις πασχαλινές διακοπές. Από τα κείμενα που παρήγαγαν τα νήπια, προέκυψε ένα ακόμη θεατρικό δρώμενο, που παρουσιάστηκε κατά τη λήξη της σχολικής χρονιάς. Με την αξιοποίηση στο δεύτερο θεατρικό δρώμενο των παιδικών κειμένων, κατ’ αντιστοιχία με την αξιοποίηση του έργου του Άντερσεν στο πρώτο δρώμενο, τα νήπια εμπεδώνουν την ισότιμη συμμετοχή τους στο διαχρονικό διάλογο συγγραφέα-αναγνωστών. Έτσι, τους προσφέρεται επιπλέον κίνητρο (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006), για να εξακολουθήσουν στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων δημιουργικής γραφής, να εκδηλώνουν τη δημιουργικότητά τους σε σχέση με τη λογοτεχνία (Κωτόπουλος, 2012), εκφράζοντας αναγνωστικές εντυπώσεις, προσδοκίες, χαρακτηριστικά, εμπειρίες και επιθυμίες και κατά τη φοίτησή τους στις επόμενες σχολικές τάξεις και βαθμίδες. Η δημιουργική συμμετοχή των νηπίων στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, ενισχύει επίσης σημαντικά την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμησή τους.
Στο σχετικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα παραγωγής πρωτότυπου αφηγηματικού λόγου από τα νήπια, ως βασικός στόχος τίθεται η κοινωνική ευαισθητοποίηση, ο προβληματισμός, το ενδιαφέρον, η διαμόρφωση θετικής στάσης από μέρους τους απέναντι σε άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Ειδικότερα δε, ο σεβασμός των δικαιωμάτων επιβίωσης, προστασίας και ανάπτυξης των παιδιών.
Ωστόσο επιδιώκονται αρκετοί επιπλέον στόχοι, που είναι κοινοί σε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα δημιουργικής γραφής, με επίκεντρο λογοτεχνικά κείμενα. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των συμμετεχόντων μαθητών, η γλωσσική ανάπτυξη και κυρίως η καλλιέργεια της αφηγηματικής ικανότητάς τους, καθώς επίσης και η εξοικείωσή τους με το λογοτεχνικό φαινόμενο. Στους στόχους θα μπορούσε επίσης να προστεθεί η προώθηση της επαφής κι επικοινωνίας μεταξύ όλων των μαθητών, με συνέπεια τη δημιουργία ισχυρών δεσμών ανάμεσά τους.
Σε τέτοιου είδους εκπαιδευτικά προγράμματα, που αποτυπώνουν, αναδεικνύουν και αξιοποιούν τις σκέψεις, τις εμπειρίες, τις επιθυμίες και τις προσδοκίες των μαθητών, προστίθεται προφανώς ο στόχος του ανοίγματος του σχολείου στην ευρύτερη κοινωνία, ώστε να διασφαλιστεί η επικοινωνία και η κατανόηση ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές, που θα προσφέρει σε όλους αισιοδοξία και ελπίδα. Επιπλέον, σε σχέση ειδικότερα με τα νήπια, σημαντικό στόχο συνιστά η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο.
Οι θεωρίες από το χώρο της αφηγηματολογίας και της κειμενογλωσσολογίας, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά της πρώιμης παιδικής ηλικίας, τα οποία παρουσιάζει η αναπτυξιακή ψυχολογία, μετασχηματίζονται σε διδακτική παρέμβαση, που ενεργοποιεί τα νήπια, για να παράγουν αφηγηματικό λόγο υψηλών για την ηλικία τους προδιαγραφών. Η προτεινόμενη παρέμβαση κινείται στο πλαίσιο των κειμενοκεντρικών διδακτικών μοντέλων, σύμφωνα με τα οποία εφαρμόζεται η διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, που περιλαμβάνει ποικίλες τεχνικές στήριξης των μαθητών κατά το προσυγγραφικό, το συγγραφικό και το μετασυγγραφικό στάδιο (Ματσαγγούρας, 2001).
Αναλυτικότερα, αρχικά η παραγωγή των κειμένων προκύπτει μέσα από τις ερωτήσεις που ο εκπαιδευτικός απευθύνει προς τους μαθητές. Εφόσον οι διαδοχικές απαντήσεις δίνονται από διαφορετικούς μαθητές, πρόκειται για παραγωγή ομαδικού κειμένου (Huck et al., 1979). Ο/Η εκπαιδευτικός, ως προσεκτικός ακροατής (Pascucci και Rossi, 2002), χρησιμοποιεί συμπληρωματικές ερωτήσεις, όποτε χρειάζεται, ώστε να μην υπάρχουν κενά ή ασάφειες στην τελική διατύπωση της παιδικής σκέψης. Καθώς η διαδικασία παραγωγής των κειμένων επαναλαμβάνεται, με την πάροδο του χρόνου ο εκπαιδευτικός περιορίζει τις ερωτήσεις του, εφόσον οι μαθητές σταδιακά γίνονται ικανότεροι στον τρόπο δόμησης της σκέψης (Ματσαγγούρας και Κουλουμπαρίτση, 1999), πληρέστεροι και ακριβέστεροι στην έκφρασή της.
Επειδή τα νήπια δεν είναι σε θέση να γράφουν τα ίδια τις ιστορίες που παράγουν, τις καταγράφει με ακρίβεια ο/η εκπαιδευτικός ως ενιαία κείμενα, χειρόγραφα ή στον υπολογιστή. Αμέσως μετά από την καταγραφή τού κάθε κειμένου, αυτό διαβάζεται στα νήπια, οπότε εκείνα εξοικειώνονται με τη διαδικασία της γραφής, ως μορφής προσωπικής έκφρασης κι επικοινωνίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προσπαθούν να κατακτήσουν συντομότερα και τα ίδια τη δεξιότητα της γραφής. Καθώς μάλιστα στη συνέχεια τα κείμενα των νηπίων δημοσιοποιούνται, ενισχύεται η επιθυμία και η διάθεσή τους να επιδιώκουν και στο μέλλον την απόλαυση που προσφέρει η δημιουργική γραφή, να την χρησιμοποιούν για την αποτύπωση και την ευρύτερη διάδοση και ανάδειξη της δημιουργικής σκέψης τους.
Η συγκεκριμένη παιδαγωγική παρέμβαση ενθαρρύνει την αποκλίνουσα σκέψη, η οποία υπαγορεύεται από την ίδια την πολυσημική και υποδηλωτική φύση της λογοτεχνίας (Iser, 1991). Τα νήπια-αναγνώστες προβαίνουν στην παραγωγή αφηγηματικών κειμένων, που άλλοτε συνιστούν δημιουργική μίμηση άλλοτε συνιστούν τροποποίηση και άλλοτε ανατροπή του λογοτεχνικού προτύπου (Ματσαγγούρας, 2001).
Στην υλοποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων δημιουργικής γραφής επικρατεί παιγνιώδης διάθεση (Ποσλανιέκ, 1992), σε πλήρη αντιστοιχία με την ανάγκη της παιδικής ηλικίας για παιχνίδι (Χουιζίνγκα, 1989). Τα νήπια εκφράζοντας την ταύτισή τους με τα αφηγηματικά πρόσωπα και επικεντρώνοντας στην αφηγηματική σκηνή που τα έχει συναρπάσει, αφενός ανακαλύπτουν και μοιράζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τις εμπειρίες και τις επιθυμίες τους και αφετέρου συμβάλλουν ως αναγνώστες στην ανάδειξη νέων στοιχείων του λογοτεχνικού έργου, που είναι ανεξάντλητο (Τζιόβας, 1987).
Το έργο του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν «Το κορίτσι με τα σπίρτα» κυκλοφόρησε το 1845 και περιλαμβάνεται ακόμη σήμερα στα δημοφιλέστερα λογοτεχνήματα παγκοσμίως. Σύμφωνα με την αφηγηματική υπόθεσή του, ένα μικρό κορίτσι που μάταια προσπαθεί να πουλήσει σπίρτα το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς στους διαβάτες, στην απεγνωσμένη προσπάθειά του να ζεσταθεί, ανάβει ένα-ένα τα σπίρτα του και ονειροπολεί. Στη φαντασία του αποκτά και απολαμβάνει όλα όσα στερείται στην πραγματικότητα, την οικογενειακή θαλπωρή, το γιορταστικό δείπνο, το ασφαλές σπιτικό περιβάλλον.
Αν και το τέλος του έργου είναι τραγικό, ο συγγραφέας αποδίδει το θάνατο της ηρωίδας του ως λύτρωση από τη βασανισμένη ζωή της, από την οποία απουσιάζουν τα αγαπημένα πρόσωπα της οικογένειάς της, η φροντίδα τους και η προστασία τους. Το διαχρονικό αυτό έργο προσφέρει στα παιδιά-αναγνώστες τη δυνατότητα να φορτιστούν συγκινησιακά και να ευαισθητοποιηθούν για τους κοινωνικά ευάλωτους ανθρώπους και ειδικότερα εφόσον αυτοί βρίσκονται σε παιδική ηλικία.
Κατά το προσυγγραφικό στάδιο, όπου τα νήπια καλούνται, στο πλαίσιο μιας χαλαρής συζήτησης, να αναλογιστούν αν έχουν συναντήσει στην πραγματική τους ζωή ή σε άλλα βιβλία, περιπτώσεις παιδιών, παρεμφερείς με αυτήν της ηρωίδας του Άντερσεν, αναδύονται οι σχετικές εμπειρίες τους. Στις ομαδικές αφηγήσεις των νηπίων που ακολουθούν, εκτυλίσσονται διάφορες σύγχρονες, φανταστικές περιπέτειες της κοινωνικά ευάλωτης ηρωίδας τους.
Στις εφτά παρακάτω παραγράφους παρατίθενται αποσπάσματα από τα ισάριθμα αφηγηματικά επεισόδια που περιλαμβάνει η ιστορία των νηπίων «Το κοριτσάκι του κήπου»:
Ο άνθρωπος που ζούσε στο σπίτι δίπλα στον κήπο όπου έμενε το κοριτσάκι, είχε έναν ταύρο. Όποτε έβρισκε καιρό, πήγαινε τον ταύρο στο δάσος, για να βρίσκουν άλλα ζώα και να τα πολεμάει. Όταν ο άνθρωπος αυτός συνάντησε το κοριτσάκι για πρώτη φορά, αντί να το χαιρετήσει, το τρόμαξε. Μια μέρα ο ταύρος του μπήκε στον κήπο και χτύπησε το κοριτσάκι …
Το κοριτσάκι έβλεπε μια γιαγιά να περνάει κάθε μέρα από τον κήπο. Όταν έφτασε η Άνοιξη, κάποιο έντομο τσίμπησε μια φορά τη γιαγιά. Από τότε η γιαγιά έβαζε τη μάσκα της κι έριχνε σπρέι στα λουλούδια. Όταν έφευγε από τον κήπο, το κοριτσάκι έριχνε στα λουλούδια νερό και τα έκανε καλά. Τα λουλούδια ξαναγίνονταν όμορφα και το γιόρταζαν με το κοριτσάκι …
Ένας άντρας κάθε πρωί έβγαζε το σκυλάκι του βόλτα. Όποτε περνούσε από τον κήπο, έπαιρνε το κοριτσάκι από το χέρι και πήγαιναν να του αγοράσει γάλα. Ήταν τραγουδιστής και κέρδιζε πάρα πολλά χρήματα. Όταν γνωρίστηκε με το κοριτσάκι, του είπε ότι περισσότερο από όλα του άρεσε να πετάει χαρταετό και να κολυμπάει. Δεν μπορούσε όμως να πηγαίνει στην παραλία, επειδή οι άνθρωποι του ζητούσαν αυτόγραφα και τον ενοχλούσαν. Έτσι είχε φτιάξει μια πισίνα στο σπίτι του …
Όταν μια μέρα το κοριτσάκι γύρισε απ’ το σχολείο, μια κυρία τού είχε μαγειρέψει κοτόπουλο με πατάτες. Αυτή η κυρία κάθε πρωί έριχνε κολόνια, έβαζε κραγιόν και ξεκινούσε για τη δουλειά της. Εκείνη τη μέρα όταν έφτασε στη δουλειά, έβγαλε τα κλειδιά της κι άρχισε να τα δοκιμάζει. Αλλά είχε πάρα πολλά κλειδιά και δεν έβρισκε το σωστό. Η ώρα περνούσε και βαρέθηκε να συνεχίσει. Έτσι γύρισε στο σπίτι της. Πότισε τα λουλούδια, φρόντισε το βάτραχο κι έκανε πολλές άλλες δουλειές, όπως το φαγητό για το κοριτσάκι …
Ένα ζευγάρι κλάδεψαν τον κήπο κι έριξαν τα κλαδιά στο τζάκι τους. Ύστερα ο άντρας έφυγε ταξίδι. Όλο τον καιρό που ο άντρας έλειπε, στον κήπο μεγάλωνε ένα δέντρο με μήλα και πουλιά. Η γυναίκα ζήτησε από το κοριτσάκι να τη βοηθήσει να κόψουν τα μήλα. Όταν ο άντρας γύρισε από το ταξίδι, βρήκε τη γυναίκα του να δίνει φάρμακο στο κοριτσάκι. Το κοριτσάκι είχε αρρωστήσει από το κρύο όταν μάζευαν με τη γυναίκα τα μήλα …
Το κοριτσάκι του κήπου έλεγε σε ένα άλλο κορίτσι στη γειτονιά να παίξουν οι δυο τους. Το άλλο κορίτσι όμως δεν πήγαινε, γιατί προτιμούσε να βλέπει διαφημίσεις, για να αγοράζει συνέχεια καινούρια παιχνίδια. Είχε ζητήσει από τους γονείς του να του αγοράσουν ανεμόμυλους και κούκλες. Τα άφησε όμως έξω στη βεράντα, επειδή δεν χωρούσαν πουθενά στο σπίτι του, που ήταν γεμάτο παιχνίδια. Την άλλη μέρα μόλις ξεκίνησε να παίζει, τα παράτησε για να δει τις διαφημίσεις και να παραγγείλει καινούρια παιχνίδια. Όποτε έφταναν οι παραγγελίες και πήγαινε να ανοίξει τα κουτιά, τα παρατούσε, γιατί πάλι πήγαινε να δει διαφημίσεις. Έτσι το κοριτσάκι του κήπου έμενε μόνο του κι έκανε κούνια. Μια φορά που κουνιόταν πολύ δυνατά, έπεσε από την κούνια και χτύπησε. Το άλλο κορίτσι πήγε τότε να το βοηθήσει να σηκωθεί. Εκεί που το σήκωνε, είδαν ένα ροζ λουλούδι. Επειδή και τα δύο κορίτσια αγαπούσαν πάρα πολύ το ροζ χρώμα, άρχισαν να φροντίζουν μαζί το λουλούδι για να μεγαλώσει και να γεμίσει ροζ ανθάκια. Τα δύο κορίτσια συνήθισαν από τότε να παίζουν μαζί στον κήπο, για να είναι συνέχεια κοντά στο λουλούδι. Αλλά όποτε ο καιρός ήταν βροχερός και σκοτεινός, πήγαιναν μαζί στο σπίτι του άλλου κοριτσιού και έβλεπαν διαφημίσεις …
Μια μέρα δύο αδέρφια πήραν τα βιντεοπαιχνίδια τους και πήγαν στον κήπο που έμενε το κοριτσάκι. Επειδή κοιτούσαν τις οθόνες και δεν πρόσεχαν πού πατούσαν, το ένα αγόρι γλίστρησε και έπεσε. Βγήκε η κασέτα και η οθόνη σκοτείνιασε. Όπως το αγόρι έψαχνε για την κασέτα, πέρασε η μαμά του, που πήγαινε στη δουλειά της. Επειδή κοιτούσε κι αυτή στην οθόνη της, δεν το είδε που ήταν σκυμμένο, και σκόνταψε πάνω του. Όταν το κατάλαβε, του έγραψε στην οθόνη «Συγγνώμη». Όσο το αγόρι έψαχνε την κασέτα, το βοηθούσε το κοριτσάκι του κήπου. Έτσι το αγόρι την ερωτεύτηκε και σταμάτησε πια να παίζει παιχνίδια στην οθόνη. Τώρα μάζευε λουλούδια και τα χάριζε στο κοριτσάκι. Τα δύο παιδιά προτιμάνε να παίζουν μαζί κρεμάλα στο χαρτί και μια φορά πήγαν στο θέατρο …
Η κύρια ηρωίδα της ιστορίας που παρήγαγαν τα νήπια, είναι συνομήλική τους και δεν έχει οικογένεια. Στο κείμενο των νηπίων αναφέρεται ως «κοριτσάκι», χωρίς συγκεκριμένο όνομα, αντίστοιχα με ό, τι ισχύει στο έργο του Άντερσεν. Ο τίτλος «Το κοριτσάκι του κήπου», που επιλέγουν τα νήπια για την ιστορία τους, προσδιορίζει την ηρωίδα τους σε σχέση με το μέρος όπου ζει.
Το κοριτσάκι του κήπου συναναστρέφεται διαδοχικά διάφορους οικείους στους συγκεκριμένους μαθητές του νηπιαγωγείου λογοτεχνικούς ήρωες, παιδιά και ενήλικους, που προέρχονται από το βιβλίου Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα (Ηλία, 2012). Το κοριτσάκι της ιστορίας των νηπίων, που είναι κοινωνικά ευάλωτο, έχει απολύτως την ανάγκη των υπολοίπων για να επιβιώσει. Πράγματι, μέσα από την επαφή του με τα γύρω του πρόσωπα, οι συνθήκες διαβίωσής του βελτιώνονται. Ταυτόχρονα όμως το κοριτσάκι ασκεί θετική επίδραση στον τρόπο ζωής και στην εξέλιξη του χαρακτήρα των άλλων προσώπων, τα προσανατολίζει προς ουσιαστικότερες αξίες. Όσοι συμπαραστέκονται στο κοριτσάκι και καλύπτουν ευκαιριακά έστω τις ανάγκες του, γίνονται τελικά οι ίδιοι καλύτεροι, ανακαλύπτοντας τη χαρά της προσφοράς. Στις περιπτώσεις της ευχάριστης και επωφελούς για τα διάφορα πρόσωπα συναναστροφής με το κοριτσάκι, περιλαμβάνεται, για παράδειγμα, το αγόρι που δεν διαθέτει πλέον αποκλειστικά το χρόνο του στις φορητές οθόνες του. Επίσης, περιλαμβάνεται εκείνο το κορίτσι που ενώ συνήθιζε να αποκτά συνέχεια καινούρια παιχνίδια χωρίς να προλαβαίνει να παίζει με αυτά, δίνει πλέον περισσότερη προσοχή και αξία στη φιλία και στη φύση.
Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος δημιουργικής γραφής με αφετηρία το λογοτεχνικό κείμενο του Άντερσεν, τα νήπια προβληματίστηκαν και ευαισθητοποιήθηκαν σχετικά με τα άτομα που ανήκουν σε κοινωνικά ευάλωτες ομάδες, οπότε στο σύνολό τους εξελίχθηκαν κοινωνικά και συναισθηματικά. Αν και επέλεξαν η ηρωίδα τους να βρίσκεται σε νηπιακή ηλικία, στην ιστορία τους κυριάρχησε η ισότιμη και αρμονική συνύπαρξή της με τους υπόλοιπους ανθρώπους.
Το λογοτεχνικό πρότυπο πρόσφερε το κατάλληλο ερέθισμα στην παιδική φαντασία, αφού, έχοντας αφομοιωθεί θαυμάσια, λειτούργησε για τα νήπια ως εμπειρία, ως βίωμα, που οδήγησε στη συνειδητοποίηση την ευθύνης όλων προς τις κοινωνικά ευάλωτες ομάδες.
Η φαντασία των νηπίων αποδείχτηκε ανεξάντλητη. Κάθε αφήγησή τους ήταν διαφορετική, πρωτότυπη, ανεπανάληπτη. Όπως αποδεικνύεται από την ευστοχία των αφηγήσεων, από τη συνοχή και από την ποικιλία τους, η ικανότητα της ακρόασης και της επικοινωνίας, καθώς και της συνεργασίας, αναπτύχθηκε για το σύνολο των νηπίων στο έπακρο.
Ο ενθουσιασμός του συνόλου των νηπίων για τη συμμετοχή τους στο συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, διατηρήθηκε αμείωτος σε ολόκληρη τη διάρκειά του. Μέσα από τη διεξαγωγή του προγράμματος η σχέση μεταξύ όλων ανεξαιρέτως των συμμαθητών εξελίχθηκε ποιοτικά.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα μπορεί να πραγματοποιηθεί εκτός από το νηπιαγωγείο και σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού. Στην περίπτωση των μεγαλύτερων παιδιών, που έχουν αποκτήσει σχετική ευχέρεια στη γραπτή έκφραση, τα ίδια τα παιδιά γράφουν πρώτα τα ατομικά κείμενά τους με θέμα την αλληλεπίδραση με κοινωνικά ευάλωτα άτομα. Στη συνέχεια το κάθε κείμενο διαβάζεται στη σχολική τάξη από το μαθητή που το έγραψε ή από συμμαθητές του.
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Γραμματάς, Θ. (2014). Το θέατρο στην εκπαίδευση. Καλλιτεχνική έκφραση και παιδαγωγία. Αθήνα: Διάδραση.
Ηλία, Ε. και Ματσαγγούρας Η. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο. Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ.), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 307-317.
Ηλία, Ε. Α. (2012). Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα. Αθήνα: Ηριδανός.
Κωτόπουλος, Τ. (2012). Η «νομιμοποίηση» της δημιουργικής γραφής, ΚΕΙΜΕΝΑ, 15, http://keimena.ece.uth.gr
Ματσαγγούρας, Η. και Κουλουμπαρίτση, Α. (1999). Ένα Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Κριτικής Σκέψης. Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Παραγωγή του Γραπτού Λόγου, Ψυχολογία, 6 (3), 299-396.
Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη. Β΄, Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.
Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες, 6, 16-23.
Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα (Στ. Αθήνη, μτφρ.) Αθήνα: Καστανιώτης.
Τζιόβας, Δ. (1987). Μετά την αισθητική. Θεωρητικές δοκιμές κι ερμηνευτικές αναγνώσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Γνώση
Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι (Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος, μτφρ.) Αθήνα: Γνώση.
Ξενόγλωσση
Booth, W.C. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.
Huck, C., Hepler, S. and Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary School. Austin: Holt, Rinehart and Winston.
Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.
Iser, W. (1991). The Act of Reading. A theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.
Tompkins, J. P. (1988). The reader in history: The changing shape of literary-response. Στο J. P. Tompkins (Επιμ.), Reader-response criticism. From Formalism to Post-Structuralism. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 201-232.
Εγώ και Ο Μικρός Πρίγκιπας. Όταν ο ήρωας του Εξυπερύ εμπνέει τη δημιουργική γραφή των νηπίων
Ελένη Ηλία, Δρ. Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΕΚΠΑ
5ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΕΚΕΔΙΣΥ, 25-27 Σεπτεμβρίου 2020.
Τίτλος Συνεδρίου: «Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα: Ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, της δημιουργικότητας και της καινοτομίας»
Περίληψη
Ο Μικρός Πρίγκιπας, κύριος λογοτεχνικός ήρωας του ομώνυμου έργου του Εξυπερύ, συνιστά οικουμενικό και διαχρονικό σύμβολο της παιδικότητας. Καθώς ο συγγραφέας τον παρουσιάζει σε αντίθεση με ενήλικα αφηγηματικά πρόσωπα, των οποίων τα αρακτηριστικά διακωμωδούνται στο έργο, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται την παιδικότητα ως εξιδανικευμένη κατάσταση. Ειδικότερα τα παιδιά-αναγνώστες, καθώς ταυτίζονται με το συγκεκριμένο λογοτεχνικό πρότυπο, αποκτούν αυτογνωσία και αυτοπεποίθηση. Η επίγνωση ότι η λογοτεχνία συνιστά το αποτελεσματικότερο και αναντικατάστατο μέσο διαπαιδαγώγησης, οδηγεί στο σχεδιασμό και την υλοποίηση ποικίλων εκπαιδευτικών προγραμμάτων με σημείο αναφοράς το Μικρό Πρίγκιπα, προκειμένου οι μαθητές από τη νηπιακή τους ακόμη ηλικία, να επωφεληθούν από την τεράστια παιδαγωγική αξία του έργου τού Εξυπερύ. Στο πρώτο από τα προγράμματα το μαγικό ραβδί αγγίζει διαδοχικά τους μαθητές, οπότε εκείνοι διαλέγουν ποιον ήρωα θα υποδυθούν. Αφού φορέσουν το χαρακτηριστικό αντικείμενο αυτού του ήρωα και πάρουν την ανάλογη θέση στη σκηνή, απαντώντας σε ερωτήσεις του εκπαιδευτικού, αναφέρονται σε πρώτο ενικό πρόσωπο στο έργο μέσα από τη δική του οπτική. Στο δεύτερο πρόγραμμα τα νήπια καλούνται να φανταστούν μια συνάντησή τους με τον Μικρό Πρίγκιπα, ώστε να καθησυχάσουν τον πιλότο-αφηγητή του έργου, που ζητά εναγωνίως να πληροφορηθεί από τους αναγνώστες αν ο Μικρός Πρίγκιπας επισκέφτηκε και πάλι τη γη. Στο τρίτο πρόγραμμα, όπως ο πιλότος συναντά στην έρημο τον παιδικό εαυτό του στο πρόσωπο του Μικρού Πρίγκιπα, έτσι και τα νήπια καλούνται σε μία συνάντηση με τον ενήλικο εαυτό τους, όπου προβάλλουν τις προσωπικές επιθυμίες τους, ονειρεύονται την εξέλιξή τους. Οι αφηγήσεις των νηπίων στα τρία προγράμματα που πραγματοποιήθηκαν σε διαφορετικά σχολικά έτη σε νηπιαγωγεία της Αττικής, μετατρέπονται σε γραπτά κείμενα, με τη συμβολή του εκπαιδευτικού που τις καταγράφει. Εφόσον τα νήπια αντιλαμβάνονται πως ο προφορικός λόγος τους αναπαρίσταται πιστά με τη γραφή, βιώνουν την εμπειρία της δημιουργικής γραφής, μυούνται στη διαδικασία καταγραφής της δημιουργικής σκέψη τους.
Λέξεις-κλειδιά: Εκπαίδευση νηπίων, Μικρός Πρίγκιπας, δημιουργική γραφή.
Η παρούσα εισήγηση έχει σκοπό να δείξει πώς τα νήπια αναπτύσσουν προσωπικό διάλογο με το έργο «Ο Μικρός Πρίγκιπας» (Εξυπερύ, 1968), πώς το οικειοποιούνται και το εμπλουτίζουν με τα προσωπικά χαρακτηριστικά τους, πώς το συνδέουν με τις εμπειρίες και τις επιθυμίες τους. Καθώς πρόκειται για έργο που ευαισθητοποιεί και υποβάλλει διαχρονικές και οικουμενικές πολιτισμικές αξίες (Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, 1993), ο διάλογός των νηπίων με αυτό καθίσταται πολύτιμος για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης τους, συμβάλλει στην κοινωνική και συναισθηματική ωρίμασή τους.Ο αφηγητής του έργου «Ο Μικρός Πρίγκιπας» ανακαλύπτει τον αληθινό εαυτό του, τη χαμένη παιδικότητά του, όταν βρίσκεται σε συνθήκες κινδύνου, που ευνοούν την περισυλλογή και την αυτοσυγκέντρωση, μακριά από τις συμβάσεις και τους συμβιβασμούς που συνήθως επιβάλλει η ενήλικη ζωή. Τα χαρακτηριστικά του Μικρού Πρίγκιπα ως αφηγηματικού προσώπου αποτελούν τα σημεία επαφής του με τα παιδιά-αναγνώστες.
Ωστόσο, μέσα από την ανάγνωση του έργου από το οποίο προκύπτει η σπουδαιότητα της παιδικής ηλικίας, και οι ενήλικοι άνθρωποι φορτίζονται συγκινησιακά, οδηγούνται σε υπαρξιακούς προβληματισμούς, επιλέγουν την επιστροφή στην παιδικότητα ως συνειδητή στάση ζωής. Η αναζήτηση και διαφύλαξη του παιδικού εαυτού, όπως προτείνει ο Εξυπερύ μέσα από το έργο του «Ο Μικρός Πρίγκιπας» (Ηλία, 2012), συνιστά την ύψιστη δικαίωση της παιδικής ηλικίας και τον ασφαλέστερο δρόμο που οδηγεί στην προσωπική ευτυχία.
Το βιβλίο «Ο Μικρός Πρίγκιπας» συνιστά το σημείο αναφοράς τριών διαφορετικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Τα συμμετέχοντα στα προγράμματα νήπια εκφράζονται με πρωτοτυπία, παράγοντας υψηλών προδιαγραφών για την ηλικία τους αφηγηματικά κείμενα, μέσα από παιδαγωγικές παρεμβάσεις που στηρίζονται σε θεωρίες από το χώρο της αφηγηματολογίας και της κειμενογλωσσολογίας, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά της νηπιακής ηλικίας, τα οποία παρουσιάζει η αναπτυξιακή ψυχολογία. Η παραγωγή των κειμένων τους κινείται στο πλαίσιο των κειμενοκεντρικών μοντέλων διδασκαλίας της γραπτής έκφρασης. Τα συγκεκριμένα μοντέλα εκλαμβάνουν το κείμενο ως μονάδα διδακτικής προσέγγισης και διδάσκουν στους μαθητές τους υπερπροτασιακούς κανόνες και τις δομές που διακρίνουν τους διάφορους τύπους του εξειδικευμένου λόγου (Ματσαγγούρας, 2001). Έτσι οι μαθητές καθίστανται σταδιακά αποτελεσματικότεροι στην κατανόηση κειμένων και ικανότεροι στη λεκτική έκφραση και ειδικότερα στον τρόπο δόμησης της σκέψης (Ματσαγγούρας και Κουλουμπαρίτση, 1999).
Τα τρία εκπαιδευτικά προγράμματα πραγματοποιήθηκαν με τη σειρά που παρουσιάζονταιστην παρούσα εισήγηση κατά τα σχολικά έτη 2006-2007, 2016-2017 και 2015-2016, σε νηπιαγωγεία της Αττικής, είτε σε κλασικά είτε σε ολοήμερα τμήματα.
– Η εξοικείωση με το παγκόσμιο λογοτεχνικό πρόσωπο-σύμβολο του Μικρού Πρίγκιπα και η μύηση στις πολιτισμικές, ανθρωπιστικές αξίες που ενσαρκώνει. Γενικότερα δε η συνειδητοποίηση ότι τα λογοτεχνικά έργα και οι ήρωές τους συνιστούν διαχρονικά και οικουμενικά σημεία αναφοράς.
– Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, ως αποτέλεσμα της απόλαυσης που προκαλεί η ανάγνωση ως δημιουργική, βιωματική διαδικασία.
– Η προώθηση της επαφής και επικοινωνίας μεταξύ όλων των νηπίων, με τη διαδοχική τοποθέτησή τους στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος ολόκληρου του τμήματος. Επίσης η συνεργασία του συνόλου για την επίτευξη ενός κοινού, ομαδικά αποδεκτού σκοπού.
– Η λεκτική ανάπτυξη και ειδικότερα η καλλιέργεια της αφηγηματικής ικανότητας.
– Η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης.
– Η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά πιστά τον προφορικό.
Οι λογοτεχνικές αναγνώσεις συντελούν στην ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης, στην αισθητική καλλιέργεια, στην επαφή με τις διαχρονικές, πολιτισμικές αξίες, στη γλωσσική ανάπτυξη, συμβάλλουν στην ψυχική και κοινωνική ωριμότητα του ατόμου και προάγουν τη φιλαναγνωσία. Κατά συνέπεια ο ρόλος τους στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι αναντικατάστατος (Tompkins, 1988). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ανάγνωση κάθε λογοτεχνικού κειμένου είναι μια διαδικασία ιδιαίτερα δημιουργική. Γινόμαστε συνδημιουργοί του συγγραφέα, σχηματίζουμε προσδοκίες για την εξέλιξη της υπόθεσης (Iser, 1991), ταυτιζόμαστε με τους ήρωες (Booth, 1987). Ως αποτέλεσμα αυτής της δημιουργικής δραστηριότητας, αποκομίζουμε την αίσθηση ότι εμπλεκόμαστε άμεσα στα αφηγηματικά δρώμενα, ότι βιώνουμε προσωπικά καταστάσεις και συναισθήματα που αποδίδονται στο κείμενο (Iser, 1990). Εφόσον η επαφή μας με το λογοτεχνικό έργο έχει το χαρακτήρα του βιώματος, συντελεί καθοριστικά στην αυτογνωσία μας.
Οι τρόποι διδακτικής προσέγγισης των λογοτεχνικών έργων υπαγορεύονται από τη φύση της λογοτεχνίας. Στο Νηπιαγωγείο ειδικότερα, χρησιμοποιούνται ευφάνταστα, ελκυστικά εκπαιδευτικά προγράμματα με παιγνιώδη χαρακτήρα (Ποσλανιέκ, 1992), σε αντιστοιχία με την ανάγκη των νηπίων να παίζουν (Χουιζίνγκα, 1989). Δίνοντας στα νήπια τη δυνατότητα να εκφράσουν ελεύθερα είτε ατομικά είτε ομαδικά (Huck, Hepler & Hickman, 1979) την αναγνωστική ανταπόκρισή τους, να αξιοποιήσουν τα λογοτεχνήματα ως πηγή έμπνευσης και κινητήρια δύναμη της φαντασίας τους (Κωτόπουλος, 2012), παράγονται πρωτότυπα αφηγηματικά κείμενα. Τα παραγόμενα κείμενα συνιστούν δημιουργική μίμηση ή τροποποίηση ή ανατροπή του λογοτεχνικού προτύπου (Ματσαγγούρας, 2001).
Προκειμένου τα νήπια να εκφράσουν τις εντυπώσεις και τις εμπειρίες τους από την επαφή τους με το λογοτεχνικό έργο, χρησιμοποιείται η συνέντευξη, αρχικά η ημιδομημένη και στη συνέχεια η μη δομημένη. Ο εκπαιδευτικός, ως πολύ προσεκτικός ακροατής, διατυπώνει, όπου απαιτείται, διευκρινιστικές ερωτήσεις, σε σχέση με τις προηγούμενες απαντήσεις που έχει λάβει (Pascucci και Rossi, 2002). Οι ερωτήσεις αναφέρονται στη δράση των ηρώων, τον τόπο, το χρόνο και την εξέλιξή της, τα συναισθήματά τους, τις μεταξύ τους σχέσεις. Σύμφωνα με τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, που περιλαμβάνει διαδικασίες στήριξης των μαθητών τόσο κατά το συγγραφικό, όσο και κατά το προσυγγραφικό και το μετασυγγραφικό στάδιο (Ματσαγγούρας 2001), σταδιακά οι απαντήσεις των νηπίων γίνονται πληρέστερες και σαφέστερες, οπότε οι ερωτήσεις του εκπαιδευτικού περιορίζονται σημαντικά. Τα παιδικά κείμενα αξιοποιούνται σε έντυπες εκδόσεις ή αναρτήσεις στο σχολικό ιστολόγιο και περιλαμβάνονται σε ανοιχτές σχολικές θεατρικές παραστάσεις (Γραμματάς, 2014), ως επιπλέον κίνητρο για ελεύθερη και δημιουργική έκφραση των νηπίων (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006).
Σύμφωνα με την αφηγηματική υπόθεση του έργου «Ο Μικρός Πρίγκιπας», ένας πιλότος αναγκάζεται λόγω βλάβης του αεροπλάνου του να προσγειωθεί στην αφρικανική έρημο, όπου προσπαθεί μόνος να το επιδιορθώσει. Εκεί τον πλησιάζει ένα παράξενο πλάσμα, που το ονομάζει Μικρό Πρίγκιπα. Σταδιακά ανακαλύπτει ότι έρχεται από άλλον πλανήτη. Το Μικρό Πρίγκιπα χαρακτηρίζουν η φαντασία, η ευαισθησία, η υπευθυνότητα, η αισιοδοξία και η σοφία. Εκτιμά και απολαμβάνει τις απλές χαρές της ζωής ενώ αρνείται να αποδεχθεί τον ανούσιο και ανιαρό τρόπο ζωής των ενηλίκων. Στο τέλος της αφήγησης οδηγείται στην αυτοθυσία για να βρεθεί ξανά κοντά στο τριαντάφυλλο που έχει αφήσει πίσω στον πλανήτη του, προσπαθώντας ταυτόχρονα με κάθε τρόπο να παρηγορήσει τον πιλότο για την επώδυνη αναχώρησή του από τη γη.
Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του Μικρού Πρίγκιπα αντιπαρατίθενται σε αυτά των κατοίκων των άλλων πλανητών. Ο βασιλιάς, ο ματαιόδοξος, ο μπεκρής, ο επιχειρηματίας, ο γεωγράφος και ο φανοκόρος ενσαρκώνουν το πάθος για δύναμη, δόξα, χρήμα, εξουσία ή αντίθετα, την παραίτηση από τον αγώνα της ζωής και την αδυναμία προσαρμογής στις εξελίξεις. Πρόκειται για πρόσωπα που καθώς αγγίζουν τη γελοιότητα, μας υποβάλλουν τα αδιέξοδα, την τραγικότητα, τη μοναξιά τους (Ηλία, 2007).
6.1.Παιχνίδια με το Μικρό Πρίγκιπα
Στο πρώτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα το άγγιγμα των νηπίων με το μαγικό ραβδί, τα μεταμορφώνει σε όποιο από τα λογοτεχνικά πρόσωπα του βιβλίου επιθυμούν. Έτσι εκφράζεται η ταύτισή τους με το πρόσωπο αυτό. Τα νήπια για να μεταμορφωθούν στον ήρωα που επιλέγουν, χρησιμοποιούν κάποιο από τα αντικείμενα μεταμφίεσης. Λόγου χάριν, φορούν το κασκόλ, εφόσον επιθυμούν να υποδυθούν το Μικρό Πρίγκιπα ή μπαίνουν μέσα σε κάποιο από τα στεφάνια του χουλα-χουπ, τα οποία αναπαριστούν τους διάφορους πλανήτες, προκειμένου να υποδυθούν τους κατοίκους τους. Καθώς η αφηγηματική υπόθεση αποδίδεται στο πλαίσιο του προγράμματος μέσα από την οπτική του ήρωα που το κάθε νήπιο έχει επιλέξει, οι απαντήσεις των νηπίων δίνονται σε πρώτο ενικό πρόσωπο.
Από τα τρία κείμενα νηπίων που παρατίθενται στη συνέχεια σχετικά με το συγκεκριμένο πρόγραμμα, το πρώτο αναφέρεται στο κεφάλαιο ΧΙΙΙ, όπου ο Μικρός Πρίγκιπας επισκέπτεται τον πλανήτη ενός επιχειρηματία, ο οποίος ακατάπαυστα υπολογίζει το πλήθος των αστεριών, επειδή τα θεωρεί ιδιοκτησία του: «Είμαι ο Μικρός Πρίγκιπας και μετράω τ’ αστέρια, για να πω στο Θεό πόσα είναι, επειδή εκείνος νομίζω πως θα βαριέται να τα μετρήσει. Όταν είναι μέρα και δεν φαίνονται τ’ αστέρια, μετράω τον ουρανό, για να πω στους ανθρώπους πόσο μεγάλος είναι. ΄Ολοι θα ήθελαν να ξέρουν, αλλά δεν τον μετράνε μόνοι τους, για να μην τους μαλώσει ο Θεός. Εμένα όμως ο Θεός είναι φίλος μου, γιατί του μετράω τ’ αστέρια».
Το δεύτερο κείμενο αναφέρεται στο κεφάλαιο ΧΙV, όπου ο Μικρός Πρίγκιπας συναντά ένα γεωγράφο, που του ζητά πληροφορίες για τον πλανήτη του, προκειμένου να τις καταγράψει στο βιβλίο του: «Είμαι γεωγράφος και ζητάω από το Μικρό Πρίγκιπα να μου δώσει στοιχεία, για να γράψω για τον πλανήτη του. Για το δικό μου πλανήτη δεν έχω γράψει ακόμη, γιατί μέχρι τώρα δεν έχω βρει καιρό να τον εξερευνήσω. Είχα να γράψω για τους άλλους πλανήτες, αφού έρχονταν συνέχεια διάφοροι εξερευνητές, ο ματαιόδοξος, ο επιχειρηματίας και άλλοι και μου έδιναν στοιχεία για τους πλανήτες τους. Μου έχει απομείνει μόνο μια τελευταία σελίδα στο βιβλίο μου, κι εκεί γράφω για τον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Δεν έχω άλλο χαρτί. Όταν φύγει ο Μικρός Πρίγκιπας, θα ψάξω στα μαγαζιά, για να αγοράσω χαρτί. Εκεί θα γράψω για το δικό μου πλανήτη, που θα τον έχω εξερευνήσει, ψάχνοντας για χαρτί».
Το τρίτο κείμενο αναφέρεται στο κεφάλαιο XXVI, όπου ο Μικρός Πρίγκιπας, προκειμένου να επιστρέψει στον πλανήτη του για να φροντίσει το λουλούδι, επιλέγει να πεθάνει από δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού: «Είμαι ο πιλότος. Ο Μικρός Πρίγκιπας είναι ξαπλωμένος δίπλα μου και κοιμάται, γιατί είναι κουρασμένος. Περπατήσαμε πολύ, επειδή θέλαμε να φύγουμε από την έρημο. Δεν αρέσει καθόλου στο Μικρό Πρίγκιπα, γιατί η άμμος λερώνει τα ρούχα του».
6.2. Οι συναντήσεις μας με το Μικρό Πρίγκιπα
Το δεύτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα επικεντρώνεται στον επίλογο του βιβλίου «Ο Μικρός Πρίγκιπας», όπου ο πιλότος-αφηγητής απαρηγόρητος για τον επώδυνο τρόπο που ο Μικρός Πρίγκιπας επέλεξε να επιστρέψει στον πλανήτη του, απευθύνει στους αναγνώστες την ακόλουθη έκκληση: «Αν έρθει τότε κοντά σας ένα παιδί, και γελά, κι έχει χρυσά μαλλιά, και δεν αποκρίνεται όταν το ρωτούνε, θα μαντέψετε βέβαια ποιος είναι. Τότε, σας παρακαλώ, κάντε μου τη χάρη! Μη μ’ αφήσετε να μένω τόσο λυπημένος: γρήγορα γράψτε μου πως ξαναγύρισε…» Τα νήπια ανταποκρίνονται με ενθουσιασμό, παρουσιάζοντας φανταστικές συναντήσεις τους με τον Μικρό Πρίγκιπα, οπότε παράλληλα συμβάλλουν στην πραγματοποίηση της επιθυμίας του να γνωρίσει φίλους στη γη.
Από τα κείμενα που παρατίθενται ενδεικτικά, το πρώτο είναι ατομικό: «Με την αδερφή μου μυρίζουμε τα λουλούδια στο βάζο που έχουμε σπίτι μας. Ο Μικρός Πρίγκιπας περνά απέξω. Θέλει κι αυτός να μυρίσει τα λουλούδια μας, για να ξέρει τι άρωμα έχουν. Είναι περίεργος αν θα μυρίζουν σαν το δικό του λουλούδι που είναι κόκκινο, επειδή τα δικά μας είναι ροζ. Όταν τα μυρίζει, μας λέει ότι έχουν το ίδιο άρωμα με το λουλούδι του. Έτσι μένει εκεί, για να τα μυρίσει κι άλλο. Όταν του λέω ότι έχω ένα δικό μου ζωάκι, μού ζητάει να το δει. Βλέπει το περιστέρι μου αλλά ούτε τότε φεύγει. Του έχω πει πως η μαμά μου έχει μέσα στην κοιλιά της μωράκι. Θα περιμένει να το δει κι αυτό κι ύστερα θα φύγει».
Η αναφορά στο συγκεκριμένο πρόγραμμα συνεχίζεται με ένα ομαδικό κείμενο: «Στη συμμαθήτριά μας χάρισαν ένα διαστημόπλοιο. Στην αρχή δεν το χρησιμοποιούσε, επειδή δεν ήξερε. Όταν είδε στην τηλεόραση πώς το οδηγούν, έμαθε κι αυτή. Το πήρε και πήγε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Το πάρκαρε στο πάρκινγκ που είχε χτίσει ο Μικρός Πρίγκιπας δίπλα στο σπίτι του για τα διαστημόπλοια των φίλων του, που πηγαίνουν να τον επισκεφτούν. Όταν η συμμαθήτριά μας έφτασε εκεί, βρήκε το Μικρό Πρίγκιπα να κάνει τούμπες. Ήταν πολύ χαρούμενος που θα γνώριζε μια καινούρια φίλη. Του είπε να σταματήσει τις τούμπες αλλά αυτός συνέχιζε μέχρι που χτύπησε. Τότε τον πήρε αγκαλιά, τον έβαλε στο διαστημόπλοιο και τον έφερε στο σπίτι της, για να τον φροντίσει η μαμά της».
6.3 Με πρότυπο τη συνάντηση πιλότου-Μικρού Πρίγκιπα
Στο τρίτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με πρότυπο τη συνάντηση του πιλότου με τον Μικρό Πρίγκιπα στην έρημο, τα νήπια καλούνται να παράγουν κείμενα με αντίστοιχες συναντήσεις τους με τον ενήλικο εαυτό τους. Καθώς πρόκειται για συναντήσεις οι οποίες αναφέρονται στο μέλλον τους, κάθε νήπιο προβάλλει στο κείμενό του τις προσωπικές επιθυμίες του, ονειρεύεται την εξέλιξή του. Με το συγκεκριμένο πρόγραμμα επιδιώκεται η συνειδητοποίηση από τα νήπια του καθοριστικού ρόλου της παιδικής ηλικίας στη ζωή κάθε ανθρώπου.
Για να αντιληφθούν οι μικροί μαθητές ότι τα παιδικά βιώματα παραμένουν μέσα μας και συνιστούν αναπόσπαστο κομμάτι του ενήλικου εαυτού μας, διαβάζεται η αφιέρωση του Εξυπερύ προς το φίλο του, όπου περιλαμβάνεται η φράση «Όλοι οι μεγάλοι ήταν κάποτε παιδιά, λίγοι όμως το θυμούνται». Στη συνέχεια τα νήπια παρακολουθούν το απόσπασμα του κεφαλαίου ΙΙ, όπου ο πιλότος-αφηγητής εκφράζει την απορία του για την παρουσία του Μικρού Πρίγκιπα στην έρημο: «Φαντάζεστε λοιπόν την έκπληξή μου, τα χαράματα, όταν μία μικρή αλλόκοτη φωνή με ξύπνησε, λέγοντας: – Σας παρακαλώ… Ζωγράφισέ μου ένα αρνί! Κοίταζα λοιπόν αυτήν την οπτασία γουρλώνοντας τα μάτια από κατάπληξη. Δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι βρισκόμουν χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή. Κι όμως ο μικρός μου ανθρωπάκος δε μου φαινόταν να ’χει χαθεί, μήτε πεθαμένος από την κούραση, μήτε πεθαμένος από την πείνα, μήτε πεθαμένος από τη δίψα, μήτε πεθαμένος από το φόβο. Δεν έδειχνε καθόλου σαν παιδί που χάθηκε μέσα στη μέση της ερήμου, χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή». Τέλος ακολουθεί η ανάγνωση αποσπάσματος από το ίδιο κεφάλαιο, όπου ο πιλότος διαπιστώνει έκπληκτος ότι ο Μικρός Πρίγκιπας καταλαβαίνει τις ζωγραφιές του, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Όταν τα νήπια συνειδητοποιούν ότι ο Μικρός Πρίγκιπας είναι ο παιδικός εαυτός του πιλότου, ξεκινούν οι αντίστοιχες αφηγήσεις τους, που εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο παιδικός εαυτός προσέρχεται στον ενήλικο, για να καλύψει κάποια δική του ανάγκη, για να αναζητήσει προστασία ή βοήθεια. Σε μερικές άλλες η συνάντηση γίνεται χωρίς ιδιαίτερο λόγο, ωστόσο την απολαμβάνουν εξίσου και ο παιδικός και ο ενήλικος εαυτός. Τέλος, σε ορισμένες αφηγήσεις αυτό που φέρνει τον παιδικό εαυτό κοντά στον ενήλικο, είναι το ενδιαφέρον ή ο θαυμασμός του πρώτου για τα επιτεύγματα του τελευταίου.
Από τα σχετικά κείμενα παρατίθεται αρχικά αυτό μιας μαθήτριας: «Είναι βράδυ και δουλεύω. Είμαι τραγουδίστρια. Στους ανθρώπους αρέσει το τραγούδι μου. Το καταλαβαίνω, επειδή χορεύουν. Εκεί στο χώρο που τραγουδάω, βλέπω μπροστά μου το κοριτσάκι που ήμουνα παλιά. Το αναγνωρίζω αμέσως, γιατί το θυμάμαι καλά. Έχει έρθει εκεί, επειδή του αρέσουν οι φιόγκοι μου. Αγοράζω φιόγκους από τη φίλη μου, που τους φτιάχνει μόνη της. Την τελευταία φορά αγόρασα αυτόν τον πολύ όμορφο μπλε φιόγκο που φοράω και τώρα. Χαρίζω στο κοριτσάκι ένα φιόγκο μου ροζ. Χάρηκα πολύ που το είδα αλλά δεν ξέρω αν θα το ξαναδώ. Τώρα μένω σε άλλο σπίτι. Ίσως όμως αν πάω κάποια μέρα επίσκεψη στο σπίτι που μεγάλωσα, να το βρω εκεί να με περιμένει. Ξέρω πως είναι ευτυχισμένο, αφού πάντα αυτό που ήθελε, ήταν να γίνει τραγουδίστρια. Το όνειρό του τώρα είναι πραγματικότητα».
Η παρουσίαση αυτού του προγράμματος ολοκληρώνεται με το κείμενο ενός ακόμη μαθητή: «Έχω έρθει με το αμάξι μου για ψάρεμα. Φοράω τη μπλε φόρμα μου κι έχω πάρει μαζί μου εννέα καλάμια. Τα ψάρια που πιάνω, τα πουλάω στο παζάρι. Κρατάω όμως μερικά, για να τα τρώμε μαζί με τη γυναίκα μου. Έτσι όπως είμαι εδώ στη θάλασσα, βλέπω μπροστά μου το μικρό εαυτό μου. Με ρωτάει τι θα φτιάξει η μαμά σήμερα να φάμε κι εγώ του δείχνω τα ψάρια που έπιασα, για να του φτιάξει ψαρόσουπα. Του ζητάω να έρχεται όποτε ψαρεύω να με βρίσκει στην παραλία, για να του δίνω ψάρια. Είναι πολύ ευτυχισμένος, επειδή έχω δικό μου αμάξι. Είναι μπλε, το αγαπημένο του χρώμα»
Όπως αποδεικνύεται από την παράθεση των αποτελεσμάτων των τριών προγραμμάτων, το σύνολο των κοινών στόχων επιτεύχθηκαν πλήρως. Αναλυτικότερα, τα νήπια εξοικειώθηκαν με το λογοτεχνικό πρόσωπο του Μικρού Πρίγκιπα ως φορέα οικουμενικών και διαχρονικών αξιών. Συνειδητοποιώντας τη σπουδαιότητα της παιδικής ηλικίας, τον καθοριστικό ρόλο της στη μετέπειτα ζωή, αποκτούν αυτοπεποίθηση και αρχίζουν να κατακτούν την αυτογνωσία.
Μέσα από την αναγνωστική απόλαυση του συγκεκριμένου έργου συνειδητοποίησαν τη δημιουργικότητα της αναγνωστικής διαδικασίας και ανέπτυξαν θετική στάση για τα λογοτεχνικά βιβλία γενικότερα. Η ποικιλία και η ευστοχία της αναγνωστικής ανταπόκρισης των νηπίων στο έργο του Εξυπερύ αποδεικνύει πόσο η λογοτεχνική ποιότητα συνιστά πολύτιμο ερέθισμα για την αποκλίνουσα σκέψη τους.
Τα νήπια συνεργάστηκαν πρόθυμα και επικοινώνησαν ουσιαστικά μεταξύ τους, με σημείο αναφοράς το έργο του Εξυπερύ. Επίσης καλλιεργήθηκε η ικανότητά τους να παράγουν πλήρη και σαφή αφηγηματικά κείμενα. Επιπλέον κατανόησαν τη δυνατότητα της γραφής να αναπαριστά πιστά τον προφορικό λόγο.
Το ενδιαφέρον για τα προγράμματα διατηρήθηκε αδιάπτωτο σε όλη τη διάρκειά τους. Όλα τα νήπια ανυπομονούσαν να παράγουν τα δικά τους κείμενα. Ως ακροατές παρακολουθούσαν με τεράστιο ενδιαφέρον τις αφηγήσεις των συμμαθητών τους. ΄Ολες δε οι αφηγηματικές εκδοχές των νηπίων ήταν ευφάνταστες και αισιόδοξες.
Τα συγκεκριμένα προγράμματα θα μπορούσαν εκτός από τα νηπιαγωγεία να υλοποιηθούν και στις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Booth, W. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.
Huck, C., Hepler, S. & Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary School. Austin: Holt, Rinehart & Winston.
Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.
Iser W. (1991). The Act of Reading. A theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.
Tompkins, J. (1988). The reader in history: The changing shape of literary – response. Στο J. Tompkins (Επιμ.), Reader-response criticism. From Formalism to Post-Structuralism. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 201-232.
Γραμματάς, Θ. (2014). Το θέατρο στην εκπαίδευση. Καλλιτεχνική έκφραση και παιδαγωγία. Αθήνα: Διάδραση.
Exupery, A. (1968). Ο Μικρός Πρίγκιπας, μτφρ. Στρ. Τσίρκας. Αθήνα: Ηριδανός.
Ηλία, Ε. και Ματσαγγούρας Η. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ.), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 307-317.
Ηλία, Ε. (2007). Μαθητές και δάσκαλοι από τη λογοτεχνική ανάγνωση στη δημιουργική αναδιήγηση. Διαδρομές 85, 20-26.
Ηλία, Ε. (2012). Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα. Αθήνα: Ηριδανός.
Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κ. (1993). Ο Μικρός Πρίγκιπας ξαναγυρίζει κοντά μας, αναζητεί ανθρώπους. Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας 8, 81-85.
Κωτόπουλος, Τ. (2012). Η «νομιμοποίηση» της δημιουργικής γραφής, ΚΕΙΜΕΝΑ 15, http://keimena.ece.uth.gr
Ματσαγγούρας, Η. και Κουλουμπαρίτση, Α. (1999). Ένα Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Κριτικής Σκέψης: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Παραγωγή του Γραπτού Λόγου, Ψυχολογία 6(3), 299-396.
Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β΄ : Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.
Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες 6, 16-23.
Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, μτφρ. Στ. Αθήνη. Αθήνα: Καστανιώτης.
Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, μτφρ. Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση.
Δρόμο παίρνει, δρόμο αφήνει… Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για τους «δρόμους της προσφυγιάς»
Ελένη Α. Ηλία, Δρ. Λογοτεχνίας, Νηπιαγωγός
Η εισήγηση παρουσιάστηκε στο 3ο Διεθνές Συνέδριο για την προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας, στη Λάρισα, 13-15 Οκτωβρίου 2017. Περιλαμβάνεται στον Α΄ τόμο των Πρακτικών ( ISBN: 978-618-82197-6-2), στις σελίδες: 697-702.
Η εισήγηση αναφέρεται σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που στηρίχθηκε στην ηρωίδα του βιβλίου μου ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΜΙΚΡΟ ΠΡΙΓΚΙΠΑ, Ηριδανός, 2012.
Περίληψη
Με στόχο την ευαισθητοποίηση των νηπίων απέναντι στους πρόσφυγες, σχεδιάζουμε και υλοποιούμε εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που επικεντρώνεται σε οικείο στην τάξη μας λογοτεχνικό πρόσωπο, το οποίο αναφέρθηκε από τα ίδια τα νήπια, στην προσπάθειά τους να συμβάλουν στην κατανόηση της έννοιας «πρόσφυγας». Χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού μας προγράμματος είναι ο παιγνιώδης χαρακτήρας του, η καθολική συμμετοχή των νηπίων σε αυτό και η έκφραση της δημιουργικής σκέψης των νηπίων. Με βάση τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, οι μαθητές αφηγούνται επεισόδια που δημιουργούν με τη φαντασία τους, με θέμα την περιπέτεια της προσφυγιάς του συγκεκριμένου λογοτεχνικού ήρωα, που θεωρούν ότι ξεκινά όταν ο κήπος του καταστρέφεται.
Λέξεις κλειδιά: προσφυγιά, λογοτεχνικός ήρωας, αφήγηση, δημιουργικότητα.
Εισαγωγή
Η ιδιότητα της λογοτεχνίας να προκαλεί βιώματα ευθύνεται για την επινόηση αυτού του προγράμματος. Αναλυτικότερα, στην τάξη μας επιχειρήσαμε να ορίσουμε την έννοια «πρόσφυγας», στο πλαίσιο μιας χαλαρής συζήτησης με τα νήπια, με στόχο την ευαισθητοποίησή τους αναφορικά με την παρουσία προσφύγων στην περιοχή μας, την ανάπτυξη από μέρους τους φιλικών συναισθημάτων και στάσεων απέναντι στους πρόσφυγες συνανθρώπους μας. Επισημαίνοντας ότι οι συγκεκριμένοι άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο που έμεναν, επειδή έχει καταστραφεί κι ενώ αναζητούσαμε σχετικά ερεθίσματα για τους μαθητές μας από την πραγματική ζωή, τα δελτία ειδήσεων κ.ο.κ. , μια μαθήτρια παρατήρησε με ενθουσιασμό: «Όπως το Κοριτσάκι, που έφυγε από τον κήπο του που καταστράφηκε».
Το συγκεκριμένο πρόσωπο για το οποίο έκανε λόγο η μαθήτρια, συνιστά την ηρωίδα ενός αγαπημένου στα νήπια της τάξης μας λογοτεχνικού κείμενου. Αν και στο εν λόγω κείμενο δεν χαρακτηριζόταν πουθενά η ηρωίδα με τον όρο «προσφυγόπουλο», θεωρήσαμε ότι το παράδειγμά της ήταν ιδεώδες για την επεξήγηση της έννοιας. Χάρη στο συσχετισμό των προσφύγων με ένα ήδη οικείο στα νήπια λογοτεχνικό πρόσωπο, οι πρόσφυγες είχαν πλέον αποκτήσει οντότητα στην αντίληψη όλων των μαθητών μας, είχαν γίνει πρόσωπα υπαρκτά, γνώριμα, φιλικά.
Ως τίτλο του εκπαιδευτικού μας προγράμματος επιλέξαμε τη στερεοτυπική φράση των παραμυθιών «Δρόμο παίρνει, δρόμο αφήνει», ώστε αφενός να αναδείξουμε τη διάσταση της περιπέτειας που συνιστά η προσφυγιά και αφετέρου να προσδώσουμε στο πρόγραμμα το προσφιλές στα παιδιά «μαγικό» στοιχείο.
Ταυτότητα του προγράμματος
Η εκπαιδευτική μας δράση για το σχ. έτος 2016-2017 πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά στο πλαίσιο του προαιρετικού προγράμματος του Νηπιαγωγείου, που αναπτύσσεται από τη μία μ.μ. έως τις τέσσερις μ.μ. σε δημόσιο νηπιαγωγείο της Δυτικής Αττικής. Οι συμμετέχοντες μαθητές είναι δεκαπέντε, από τους οποίους οι δέκα είναι κορίτσια, οι τρεις είναι προνήπια, ένας δεν γνωρίζει καλά την ελληνική γλώσσα και ένας επαναφοιτά, επειδή αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα άρθρωσης.
Στόχοι
Αρχές και μεθόδευση
Αντιδρώντας με ευελιξία, με ερέθισμα την αναφορά της μαθήτριας, σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε το παρόν εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που επικεντρώνει το ενδιαφέρον της τάξης στον αγώνα επιβίωσης των προσφύγων, αξιοποιώντας ένα αφηγηματικό πρόσωπο. Έτσι, η τεράστια παιδαγωγική δύναμη της λογοτεχνίας, εφόσον μας μεταδίδει εμπειρίες, βιώματα ( Iser, 1990: 104, 281) μέσα από την ταύτισή μας με τους λογοτεχνικούς ήρωες (Booth, 1987: 278-281, 378), γίνεται στην περίπτωσή μας η αφετηρία για τη μύηση των νηπίων στο προσφυγικό φαινόμενο. Για το συγκεκριμένο λογοτεχνικό πρόσωπο στο οποίο επικεντρώσαμε το πρόγραμμά μας, δεν υπάρχει πουθενά στο σχετικό λογοτεχνικό βιβλίο (Ηλία, 2012) προσδιορισμός εθνικός ή φυλετικός, ούτε καν αυτό αναφέρεται με κάποιο όνομα παρά μόνο ως «Κοριτσάκι». Έτσι προκύπτει ασφαλώς η εντύπωση ότι πρόσφυγας θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε, εφόσον συντρέχουν συνθήκες και προϋποθέσεις.
Η αξιοποίηση του εν λόγω αφηγηματικού προσώπου για την εμπέδωση της έννοιας «πρόσφυγας» και την εξοικείωση των νηπίων με το αντίστοιχο κοινωνικό φαινόμενο του καιρού μας, εμφανίζει επιπλέον το πλεονέκτημα ότι το πρόσωπο αυτό δεν δημιουργήθηκε ad hoc (επί τούτω). Προϋπήρχε και απλώς η σύγχρονη πραγματικότητα, η συγκυρία που βιώνουμε, υπαγόρευσε τον αντίστοιχο τρόπο θεώρησής του. Κατά συνέπεια, έννοιες και εντυπώσεις αναφορικά με την προσφυγιά, προκύπτουν αβίαστα, φυσικά.
Το αφηγηματικό σημείο του σχετικού έργου στο οποίο η αναζήτηση ενός άλλου τόπου γίνεται η μοναδική διέξοδος και προοπτική για το Κοριτσάκι-ηρωίδα, συνιστά την αφετηρία της αφήγησης των μαθητών, οι οποίοι καλούνται διαδοχικά να τοποθετηθούν σε μια σειρά κοινών για όλους ερωτημάτων. Κάθε ερώτημα αντιστοιχεί σε ένα κεφάλαιο της ιστορίας τους για την προσφυγική πορεία της μικρής ηρωίδας. Η αφήγηση δηλαδή των νηπίων συνιστά μια συνέχεια του λογοτεχνικού κειμένου σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση που τα ίδια τα νήπια το οδήγησαν.
Καθώς το κυρίαρχο στοιχείο της παιδικής φύσης είναι η ανάγκη και η διάθεση για παιχνίδι (Χουιζίνγκα, 1989: 20-28), φροντίζουμε να προσδώσουμε στο εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα παιγνιώδη διάσταση (Ποσλανιέκ, 1992: 18). Τα νήπια λοιπόν πριν πάρουν το λόγο για να απαντήσουν στην όποια ερώτηση, γυρίζουν είτε προς τα δεξιά είτε προς τα αριστερά την υδρόγειο σφαίρα που βρίσκεται τοποθετημένη στο κέντρο του κύκλου όπου κάθονται. Έτσι αναπαρίσταται η διαδρομή που θα διανύσει το Κοριτσάκι έως ότου καταλήξει σε κάποιο τόπο, που θα γίνει η νέα του πατρίδα.
Αποσκοπώντας με το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και στην καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης και έκφρασης του συνόλου των μαθητών, με επίκεντρο το θέμα της προσφυγιάς, τα νήπια παράγουν τα πρωτότυπα αφηγηματικά κείμενα άλλοτε ομαδικά και άλλοτε ατομικά (Huck κ. ά., 1979: 679-713). Η δημιουργία των κειμένων προκύπτει με βάση την αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, που εφαρμόζεται στα κειμενοκεντρικά μοντέλα διδασκαλίας (Ματσαγγούρας, 2001: 180-182, 199-203). Συγκεκριμένα, η διαδικασία απ’ την οποία προκύπτουν τα παιδικά κείμενα, είναι αυτή των ερωταποκρίσεων. Ο εκπαιδευτικός, που είναι ένας πολύ προσεκτικός ακροατής, διατυπώνει ερωτήσεις, διευκρινιστικές συνήθως, σε σχέση με τις προηγούμενες απαντήσεις που έχει λάβει (Pascucci και Rossi, 2002). Είναι αυτονόητο πως όσο οι απαντήσεις των νηπίων γίνονται πληρέστερες και σαφέστερες τόσο περιορίζεται ο αριθμός των συμπληρωματικών ερωτήσεων που τους απευθύνονται. Τα αφηγηματικά κείμενα των μαθητών καταγράφονται με παραδοσιακούς ή σύγχρονους τρόπους (γραφή σε χαρτί, γραφή σε υπολογιστή, μαγνητοφώνηση, βιντεοσκόπηση κ.λπ.), για ποικιλότροπη αξιοποίηση. Η αξιοποίηση αυτή, π. χ. θεατρική απόδοση, δημοσίευση κ.λπ., λειτουργεί για τους μαθητές ως επιπλέον κίνητρο δημιουργικής έκφρασης (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006: 312-313).
Παραθέτουμε στο σημείο αυτό μερικές από τις κοινές προς όλα τα νήπια ερωτήσεις μας, στις οποίες καταγράψαμε τις απαντήσεις τους: Τι έχει το Κοριτσάκι μαζί του στο ταξίδι της προσφυγιάς ; /Με ποιο τρόπο ταξιδεύει ; /Πού θα ήθελε να πάει ; /Πώς ονειρεύεται το μέρος που θα ζήσει ; / Ποιοι είναι οι σύντροφοί του στους δρόμους της προσφυγιάς; / Οι εμπειρίες του ταξιδιού / Οι εντυπώσεις από τη νέα ζωή / Τα συναισθήματα για την παλιά και τη νέα ζωή.
Αποτελέσματα
Ακολουθούν εντελώς ενδεικτικά από τρεις αφηγήσεις νηπίων: α) για το πώς ονειρεύεται το Κοριτσάκι τον τόπο που θα ζήσει, β) για τις εμπειρίες του από τους δρόμους της προσφυγιάς και γ) για τις εντυπώσεις του και τα συναισθήματα για την παλιά και τη νέα ζωή του.
α)
1. Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να φτιάξει έναν άλλο κήπο, που να είναι πολύ πιο μεγάλος από τον παλιό. Θέλει να έχει μέσα ένα άλογο, μία αγελάδα, πεταλούδες, γάτες και έναν σκύλο. Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να φροντίζει τα ζώα του μαζί με τον Μικρό Πρίγκιπα. Να ζουν οι δυο τους σε ένα μέρος που να μην υπάρχουν άλλοι άνθρωποι και να κάνουν βόλτες μαζί στην παιδική χαρά.
2. Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να έχει λεφτά στην καινούρια του ζωή, για να αγοράζει αυτά που θέλει, όπως ένα μικρό κουτάκι με σπόρους, για να τους φυτέψει και να φυτρώσουν παντού μαργαρίτες. Και θα ήθελε να αγόραζε και πολλά κουκλάκια, για να παίζει με αυτά κουκλοθέατρο στο μπαμπά και στη μαμά.
3. Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να φτιάξει στο σπίτι του Μικρού Πρίγκιπα που θα μένουν, έναν κήπο με λουλούδια, για να νιώθει ο Μικρός Πρίγκιπας ευτυχισμένος. Το χιόνι θα πέφτει όλη νύχτα αλλά κάθε πρωί που θα ξυπνάνε, ο ήλιος θα έχει λιώσει το χιόνι.
β)
1. Το Κοριτσάκι είδε μια νύχτα στο δρόμο του ένα δράκο κόκκινο, που από το στόμα του έβγαζε φωτιά. Ο δράκος έριξε φωτιά σε ένα σπίτι, που άρχισε να καίγεται. Η οικογένεια που ήταν μέσα, ειδοποίησε την πυροσβεστική, που έφτασε γρήγορα. Πρόλαβαν κι έσβησαν τη φωτιά πριν καεί όλο το σπίτι. Κάηκε μόνο το μπάνιο. Ο δράκος αυτός είχε φτερά. Άρχισε να πετάει και έριχνε πέτρες στα σπίτια των ανθρώπων. Το Κοριτσάκι έβλεπε τους ανθρώπους που έκαναν δουλειές, για να διορθώσουν τις καταστροφές του δράκου κι έμπαινε στα σπίτια και βοηθούσε. Σε ένα σπίτι είπε στο παιδάκι και στους γονείς του: «Ωραίο είναι το σπίτι σας». Κι αυτοί τότε του είπαν ότι μπορεί να μείνει μαζί τους εκεί. Όταν ήρθε ο ήλιος, η αστυνομία κυνήγησε το δράκο αλλά αυτός ξέφυγε. Το Κοριτσάκι θυμήθηκε ένα φίλο του, που ήξερε πολλά για δράκους. Είχε μάθει από αυτόν πως όταν ένας δράκος κυβερνάει την πόλη, είναι γιατί θέλει να φάει. Το είπε στην οικογένεια κι η μαμά έφτιαξε σούπα στο δράκο. Από τότε ο δράκος κάθε φορά που πεινούσε, πήγαινε κι έτρωγε στο σπίτι που έμενε το Κοριτσάκι. Έτσι δεν έκανε πάλι κακό στους ανθρώπους.
2. Το Κοριτσάκι είχε δει ένα σπίτι που είχε σχήμα τριαντάφυλλου. Οι μάστορες το είχαν φτιάξει έτσι για κάποια κοπέλα, που της άρεσαν τα λουλούδια. Το σπίτι μύριζε τριαντάφυλλο, γιατί η κοπέλα που έμενε εκεί, το ψέκαζε με τη δικιά της κολόνια τριαντάφυλλο. Όταν το Κοριτσάκι πέρασε απέξω, είδε ότι η πόρτα ήταν ανοιχτή και μπήκε. Η κοπέλα που αυτό ήταν το σπίτι της, όποτε έλειπε, άφηνε την πόρτα ανοιχτή, για να μπαίνει μέσα όποιος του αρέσουν τα λουλούδια. Όταν το Κοριτσάκι μπήκε μέσα, είδε ότι στους τοίχους ήταν ζωγραφισμένα λουλούδια. Το Κοριτσάκι ξάπλωσε στο κρεβάτι για να ξεκουραστεί. Ύστερα έφαγε δύο γιαούρτια που βρήκε στο ψυγείο και έναν ανανά ολόκληρο που είδε πάνω στο τραπέζι, και συνέχισε το ταξίδι.
3. Το Κοριτσάκι μαζί με άλλα προσφυγάκια μπήκαν σε ένα δάσος, για να χαλαρώσουν και να κόψουν φρούτα. Εκεί είδαν ένα καταπληκτικό σπίτι. Έκαναν μια ευχή να ανοίξει η πόρτα και άνοιξε αμέσως. Κατάλαβαν ότι το σπίτι είναι μαγικό. Είδαν στον κήπο ένα σιντριβάνι να αλλάζει χρώματα και βρήκαν πίνακες, για να ζωγραφίζουν εκεί τα παιδιά. Έκαναν την ευχή να μείνουν σε αυτό το σπίτι και να έχουν πολλά βιβλία και παιχνίδια κι έγινε και αυτή η ευχή τους. Η τελευταία ευχή που έκανε το Κοριτσάκι, ήταν να έχουν όλα τα παιδιά πολλά ζευγάρια παπούτσια, άλλο για το Χειμώνα, άλλο για την Άνοιξη, άλλο για το Καλοκαίρι και άλλο για το Φθινόπωρο.
γ)
1. Στο Κοριτσάκι αρέσει η καινούρια του πατρίδα, που είναι η Αγγλία. Έχει πάει και η ξαδέρφη του εκεί και κάνουν παρέα. Έχει κούκλες που μιλάνε, λένε ό, τι τους λέει το Κοριτσάκι. Στην Αγγλία το Κοριτσάκι βρίσκει τηλεσκόπια, για να κοιτάζει τους πλανήτες. Αγοράζει και αντίκες, για να στολίζει το σπίτι του. Δεν μπορεί να βρει μόνο ένα λουλούδι ροζ και άσπρο, που είχαν στην πατρίδα τους. Όποτε το Κοριτσάκι θυμάται τη μητέρα του, που έχει σκοτωθεί, κλαίει. Αλλά επειδή κανονίζει να βγαίνει, σταματάει γρήγορα τα κλάματα, για να ετοιμαστεί.
2. Το Κοριτσάκι βρίσκεται στην Ελλάδα. Πηγαίνει σε ένα μαγαζί που έχει μια όμορφη κούκλα και παίζουν οικογένεια μαζί με ένα αγοράκι. Την κούκλα την έχουν για μωρό τους. Το Κοριτσάκι έχει χάσει την οικογένειά του όταν καταστράφηκε το σπίτι του. Τη μέρα που το Κοριτσάκι έχει τα γενέθλιά του, το αγόρι που παίζουν μαζί στο μαγαζί, παίρνει από το μπαμπά του χρήματα και κάνει δώρο στο Κοριτσάκι την κούκλα. Όποτε το Κοριτσάκι θυμάται την παλιά του ζωή, νιώθει λυπημένο. Σκέφτεται τότε το φίλο του και νιώθει χαρούμενο.
3. Το Κοριτσάκι είναι χαρούμενο, γιατί μπορεί να παίζει με τα λουλούδια «μ’ αγαπά-δεν μ’ αγαπά» για τον παλιό του κήπο και ύστερα να πετάει τα λουλούδια ψηλά, για να πέφτουν πάνω του. Κοιτάζει από το παράθυρο τα παιδιά στην πλατεία και τα χαιρετάει. Έτσι έχει κάνει πέντε φίλους. Παίζει μαζί τους όταν βρίσκει εύκολα τα παιχνίδια τους. Στα δύσκολα παιχνίδια, όπως είναι το κυνηγητό, δεν παίζει, γιατί φοβάται μην χτυπήσει. Εύκολο παιχνίδι είναι όταν παίζουν οικογένεια ή όταν παίζουν τον Ήλιο, τη Γη και τους άλλους πλανήτες. Το Κοριτσάκι φοράει ρούχα κεντημένα με κλωστές που έχουν τα χρώματα της γης. Έτσι τα άλλα παιδιά βάζουν το Κοριτσάκι πάντα να κάνει τη Γη.
Συμπεράσματα
Τα παιδιά ευαισθητοποιήθηκαν στο θέμα των προσφύγων, καθώς τους ταύτισαν με ένα οικείο τους λογοτεχνικό πρόσωπο, που τα ίδια θεώρησαν ότι βιώνει την εμπειρία της προσφυγιάς. Στο πλαίσιο του προγράμματος εστίασαν το ενδιαφέρον τους στον εσωτερικό κόσμο των προσφύγων, εφόσον προβληματίστηκαν σχετικά και παρουσίασαν τα όνειρα και τις προσδοκίες ενός προσφυγόπουλου για την καινούρια του ζωή, τις αναμνήσεις του από τη ζωή του πριν την περίοδο της προσφυγιάς και τα συναισθήματά του για όλη αυτήν την περιπέτεια.
Το λογοτεχνικό κείμενο έχοντας αφομοιωθεί θαυμάσια, όπως αποδεικνύεται από την αξιοποίησή του από τα ίδια τα νήπια για την κατανόηση της έννοιας της προσφυγιάς, λειτούργησε ως εμπειρία, ως βίωμα και πρόσφερε ένα ιδανικό ερέθισμα στην παιδική φαντασία για την εξέλιξη της ιστορίας. Ο ενθουσιασμός των παιδιών για τη συμμετοχή στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, διατηρήθηκε αμείωτος. Από τις διαδοχικές αφηγήσεις κάθε παιδιού, διαφαίνεται η αφηγηματική εξέλιξή του.
Εξίσου εύκολα προκύπτει και το συμπέρασμα ότι η φαντασία των νηπίων είναι ανεξάντλητη. Κάθε αφήγηση αναφορικά με το ίδιο ερώτημα/θέμα είναι διαφορετική, πρωτότυπη, ανεπανάληπτη. Όποτε γίνεται αναφορά από κάποιο νήπιο-αφηγητή σε στοιχεία προηγούμενης αφήγησης συμμαθητή του, γίνεται ταυτόχρονα θαυμάσια αξιοποίηση αυτών των στοιχείων.
Η ικανότητα της ακρόασης και της επικοινωνίας αναπτύχθηκε για το σύνολο των νηπίων στο έπακρο, όπως αποδεικνύεται από τη σχέση των αφηγήσεων με το θέμα, από την ποικιλία των αφηγηματικών εκδοχών των νηπίων και από τη δημιουργική αξιοποίηση της συμμετοχής των συμμαθητών στην αφηγηματική διαδικασία.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα μπορεί να πραγματοποιηθεί με μαθητές νηπιαγωγείου, καθώς και με μαθητές όλων των τάξεων του Δημοτικού αλλά και του Γυμνασίου, με μοναδική προϋπόθεση την αξιοποίηση ενός κατάλληλου ερεθίσματος, λογοτεχνικού ή άλλου έργου τέχνης (π. χ. πίνακα ζωγραφικής, τραγουδιού κ. ο. κ.), το οποίο ερέθισμα θα προκύψει αβίαστα.
Αναφορές
Booth, W.C. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.
Huck, C., Hepler, S. και Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary School. Holt Rinehart And Winston.
Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.
Ηλία, Ε.Α. και Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα. Ελληνικά Γράμματα, 307-317.
Ηλία, Ε. Α. (2012). Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα. Αθήνα: Ηριδανός.
Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β ́ : Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.
Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ́Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες, τ. 6. 16-23.
Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα (Στ. Αθήνη, μτφρ.) Αθήνα: Καστανιώτης.
Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι (Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος, μτφρ.) Αθήνα: Γνώση
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2
Αποτελέσματα (αναλυτικά)
Όταν το Κοριτσάκι αποφασίζει να φύγει, σε μια ροζ μωβ βαλίτσα με μεγάλες ρόδες βάζει ρούχα και για το Χειμώνα και για το Καλοκαίρι./ Τα τέσσερα παντελόνια του, το ροζ, το μωβ, το πορτοκαλί και το λαχανί./ Παίρνει ακόμη το τάμπλετ του, για να βλέπει την ώρα, να παίζει παιχνίδια και να βλέπει shows./ Από τα βιβλία του παίρνει αυτό που ζωγραφίζει μέσα με τους μαρκαδόρους του./ Από τις κούκλες του παίρνει μόνο τη ροκ σταρ, που του αρέσει περισσότερο, για να κοιμούνται τα βράδια μαζί./ Στη βαλίτσα μέσα έχει και το αγαπημένο του επιτραπέζιο. Είναι με αριθμούς και κάτω από το σύννεφο βάζεις τόσες σταγόνες όσες σου λέει ο αριθμός. /Φοράει ένα κολιέ με μπλε και ροζ χάντρες-λουλουδάκια. /Παίρνει δύο κουτιά γάλα και την αγαπημένη του σοκολάτα, που έχει μέσα τάπες. /Και παίρνει τηλέφωνο ένα φίλο του, για να βοηθήσει να κουβαλήσουν τα πράγματα μέχρι το δικό του σπίτι. ( Ομαδική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι έφυγε από το σπίτι του φίλου του με λεωφορείο. Όταν κατέβηκε στη στάση, πέρασε μια κουκουβάγια και του είπε: «Έλα να σε πάω όπου θες». Το Κοριτσάκι σκέφτηκε πως θα ήταν ωραία να περνούσε τη θάλασσα πάνω στην κουκουβάγια./ Αλλά πήρε το αεροπλάνο. Όμως τα χρήματα που είχε, τελείωσαν. Όταν προσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο, ένας κύριος που έγραφε τα ονόματα αυτών που έφταναν, της έδωσε χρήματα, για να μείνει σε ξενοδοχείο. Έμεινε σε κάποιο, που δίπλα του είναι ένα μαγαζί που πουλάει γλυκά. Το άλλο πρωί άφησε το κλειδί και συνέχισε το δρόμο της./ Μπήκε στο λεωφορείο και κατέβηκε κοντά σε ένα λουνα παρκ./ Επειδή έκανε κρύο, έψαχνε να βρει ένα σπίτι κοντά εκεί, για να μείνει μέχρι ο καιρός να γίνει καλός, για να συνεχίσει το ταξίδι./ Γνωρίζει ένα παιδάκι που γίνονται φίλοι και μένει στο σπίτι του. /Πηγαίνουν μαζί στο λουνα παρκ και το Κοριτσάκι οδηγεί αυτοκινητάκια. Θέλει να μάθει οδήγηση, για να οδηγεί το δικό του αυτοκίνητο όταν θα μεγαλώσει./ Όταν ο καιρός καλυτερεύει, αυτός ο φίλος του δίνει στο Κοριτσάκι το εισιτήριο, για να πάρει το τραίνο και να πάει όπου θέλει./ Το τραίνο περνά μέσα σε ένα τούνελ. Αλλά το Κοριτσάκι δεν φοβάται το σκοτάδι, γιατί δίπλα του κάθεται ένα αγοράκι, που έχει γίνει φίλος της. Όταν το τραίνο βγαίνει από το τούνελ, το Κοριτσάκι που κάθεται στο παράθυρο, βλέπει τον ήλιο στον ουρανό και τα δέντρα και του αρέσει το ταξίδι./ Όταν φτάνει το Κοριτσάκι στο σταθμό, παίρνει ξανά λεωφορείο και πηγαίνει να βρει ένα σπίτι που του είπε κάποιος στο τραίνο. Βλέπει την ταμπέλα που του είπαν ότι εκεί θα ψάξει για το σπίτι. Κατεβαίνει στη στάση και περπατάει για να το βρει. / Του έχουν πει για να το γνωρίσει, ότι έχει στον κήπο λουλούδια και ένα δέντρο με μήλα. Αυτός που έχει το σπίτι, μένει αλλού και δεν το χρειάζεται. (Ομαδική αφήγηση )
Το Κοριτσάκι θέλει να μείνει σε ένα ήσυχο νησί, για να μην έχει φασαρία στο κεφάλι του. / Προτιμάει όμως την πόλη, για να έχει πολλά σπίτια. Έτσι, θα μπορεί να κάνει πολλούς φίλους. / Θέλει να μείνει στην Ελλάδα, γιατί εδώ υπάρχουν πολλά νησιά με πόλεις και πολλά σπίτια στη θάλασσα. / Ένα σπίτι μπροστά στη θάλασσα που το είχε ένας κύριος που τώρα μένει αλλού, / το έχει δώσει στο Μικρό Πρίγκιπα. / Ο Μικρός Πρίγκιπας όμως δεν ήθελε αυτό το σπίτι. Θα ήθελε ένα σπίτι με ψηλό μπαλκόνι, για να μπορεί να βλέπει τους καπετάνιους που κάνουν πόλεμο στα βαθιά, οι κακοί με τους καλούς. / Ο Μικρός Πρίγκιπας το είχε πει αυτό σε μία κυρία, που μένει κοντά εκεί. Όταν η κυρία γνώρισε το Κοριτσάκι και είδε ότι δεν ήξερε πού να μείνει, του είπε να μείνει σ’ αυτό το σπίτι. / Στο Κοριτσάκι αρέσει γιατί είναι μωβ και μπλε και βρίσκεται μπροστά στη θάλασσα./ Η θάλασσα εκεί είναι ήρεμη. / Το Κοριτσάκι θέλει να μένει σε αυτό το σπίτι και να έχει ένα αμάξι, να βάζει βενζίνη και να πηγαίνει στο παζάρι. (Ομαδική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι θέλει στο μέρος που θα ζήσει όλοι οι άνθρωποι να είναι φίλοι του. Να καλεί στο σπίτι του κάθε μέρα κι έναν καινούριο φίλο, για να παίζουν με κούκλες και κρυφτό. Να πηγαίνει κι εκείνο στα σπίτια των φίλων του που θα έχουν πολλά χαρτιά, για να κόβουν με ψαλιδάκια. Να έχει λίγα χρήματα στην τράπεζα, για να ψωνίζει στο σούπερ μάρκετ, να νοικιάζει ταινίες και να αγοράζει σπόρους. Θα ήθελε στο χώρο που θα έχει έξω από το σπίτι του να φυτεύει τους σπόρους, για να γεμίσει λουλούδια. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να φτιάξει στο σπίτι του Μικρού Πρίγκιπα που θα μένει, έναν κήπο όλο λουλούδια, για να κάνει ευτυχισμένο και τον Μικρό Πρίγκιπα. Να δουλέψει σε σούπερ μάρκετ, για να έχει χρήματα και να δίνει και στο Μικρό Πρίγκιπα. Να φτιάξουν στο σπίτι ένα ψηλό μπαλκόνι, όπως το ήθελε ο Μικρός Πρίγκιπας. Εκεί να βγαίνει το Κοριτσάκι, να βλέπει πού δεν υπάρχουν λουλούδια και να κατεβαίνει για να φυτέψει κι εκεί. Να κοιτάζει το χιόνι που θα πέφτει όλη τη νύχτα και το πρωί που θα ξυπνάει, όλα να είναι βρεγμένα, γιατί θα έχει βγει ο ήλιος και το χιόνι θα έχει λιώσει. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι ονειρεύεται στο καινούριο μέρος που θα ζήσει, να έχει πολλά λουλούδια και ο ήλιος να είναι λαμπερός, για να πηγαίνει στην παιδική χαρά με τις φίλες του. Θέλει να έχει πολλές φίλες, για να παίζουν και να τρώνε μαζί. Και θέλει να γνωρίσει και αγόρια φίλους, για να τους δίνει να παίζουν με τα αμαξάκια που της έχει χαρίσει ο Μικρός Πρίγκιπας πριν φύγει για τον πλανήτη του (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να ζήσει με χαρά στον καινούριο τόπο. Να πηγαίνει σχολείο και εκεί να φτιάχνουν ιστορίες και να τρώνε. Ονειρεύεται τη δασκάλα να φοράει ροζ και μωβ φορέματα και κοριτσίστικα παπούτσια και τη μαμά του να του μαγειρεύει όλα τα αγαπημένα του φαγητά, φακές, φασόλια, πατάτες, μακαρόνια με κιμά και μακαρόνια σκέτα. Θέλει να πηγαίνει στα μαγαζιά, για να αγοράζει παιχνίδια και κουλούρια. Να έχει μια κούκλα Μπάρμπι ροκ σταρ για να παίζει στο σπίτι και να παίζει και με χιονόμπαλες απέξω. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να είχε στη νέα του ζωή ένα ζωάκι, ένα κουταβάκι άσπρο και καφέ, για να το χαϊδεύει και να του κάνει παρέα. Κάθε πρωί που το σκυλάκι θα γάβγιζε, το Κοριτσάκι θα ξυπνούσε και θα του έδινε σκυλοτροφή. Μετά θα έπαιζαν κυνηγητό, το Κοριτσάκι θα κυνηγούσε το σκυλάκι. Το μεσημέρι μετά το παιχνίδι, θα έτρωγε πάλι το σκυλάκι. Ονειρεύεται να έπαιρνε το σκυλάκι μαζί του και να έκαναν βόλτα στο πάρκο. Το Κοριτσάκι θα είχε μαζί του κέρματα, θα τα έριχνε στα παιχνίδια κι εκείνα θα έπαιζαν μουσική και θα κουνιούνταν σαν καρουσέλ. Και μόλις θα σκοτείνιαζε και θα γύριζαν σπίτι, το Κοριτσάκι θα τάιζε για άλλη μια φορά το σκυλάκι του. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να είχε μαζί του τους παλιούς του φίλους και να έπαιζαν κρυφτό μέσα κι έξω απ’ το σπίτι και βόλεϊ. Κι ύστερα να κοιμούνταν όλοι μαζί οι συμμαθητές, αγόρια και κορίτσια. Δεν θα ήθελε όμως να πηγαίνει σχολείο. Δεν του αρέσει γιατί βαριέται που κάνουν πολλές ασκήσεις. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να φτιάξει έναν άλλο κήπο, που να είναι πολύ πιο μεγάλος από τον παλιό. Θέλει να έχει μέσα ένα άλογο, μία αγελάδα, πεταλούδες, γάτες και έναν σκύλο. Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να φροντίζει τα ζώα του μαζί με τον Μικρό Πρίγκιπα. Να ζουν οι δυο τους σε ένα μέρος που να μην υπάρχουν άλλοι άνθρωποι και να κάνουν βόλτες μαζί στην παιδική χαρά. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να έχει λεφτά στην καινούρια του ζωή, για να αγοράζει αυτά που θέλει, όπως ένα μικρό κουτάκι με σπόρους, για να τους φυτέψει και να φυτρώσουν παντού μαργαρίτες. Και θα ήθελε να αγόραζε και πολλά κουκλάκια, για να παίζει με αυτά κουκλοθέατρο στο μπαμπά και στη μαμά, επειδή αυτό θα τους άρεσε πολύ. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι ονειρεύεται να ζούσε σε έναν ωραίο κήπο με λουλούδια μαζί με ένα άλλο παιδί από τον ίδιο τόπο. Αλλά όχι για πάντα. Θα ήθελε κάποτε να φύγει από εκεί με το τρένο και να γυρίσει πίσω, στο δικό του κήπο. Όμως αυτός ο κύριος που τον χάλασε, να τον είχε ξαναφτιάξει όπως ήταν πριν, με τα δέντρα (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι ονειρεύεται στο καινούριο μέρος που θα ζήσει, να υπάρχουν λουλούδια και δέντρα με μήλα. Να είναι μαζί του οι ίδιοι φίλοι που είχε παλιά, όταν ζούσε στον κήπο που έχασε. Να το βοηθάνε όλοι μαζί και τα κορίτσια και το αγόρι, για να φτιάχνει τον καινούριο κήπο./ Τα τριαντάφυλλα του κήπου να μυρίζουν πολύ ωραία και το Κοριτσάκι με τις φίλες του να τα κόβουν και να τα παίρνουν μέσα στο σπίτι./ Κι αυτό το σπίτι να είναι στην πόλη, επειδή εκεί τα σπίτια είναι πιο ωραία. (Αφήγηση υποομάδας)
Το Κοριτσάκι στο δρόμο της προσφυγιάς γνώρισε ένα άλλο κορίτσι, πιο μεγάλο, που το έλεγαν Μαρία. Έμειναν στο ίδιο ξενοδοχείο κι έπαιζαν μαζί κουκλοθέατρο, κυνηγητό και πάρτι με τσάι. ¨Όταν το Κοριτσάκι βρήκε το σπίτι που θα μείνει στην καινούρια του ζωή, ειδοποίησε την Μαρία πού μένει και την προσκάλεσε να κάνουν παρέα. Η Μαρία θα βρει σπίτι εκεί κοντά και θα κάνουν πάρτι, για να διασκεδάζουν. Όταν ο ουρανός είναι καθαρός, πηγαίνουν βόλτες στη γειτονιά και κάνουν επίσκεψη στις καινούριες φίλες που έχουν γνωρίσει εκεί. Όταν πέφτει χιόνι, φτιάχνουν όλες μαζί χιονάνθρωπο και παίζουν χιονοπόλεμο. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι στο ταξίδι του γνώρισε μερικές φίλες, που ήταν κι εκείνες προσφυγούλες. Τα σπίτια αυτών των κοριτσιών τα είχαν γκρεμίσει μια ομάδα κακών ανθρώπων. Αυτοί ήθελαν το μέρος που ήταν τα σπίτια, να γίνει δικό τους. Όταν αυτό έγινε, τα κορίτσια έφυγαν με τους γονείς τους. Σταμάτησαν σε ένα ποταμάκι, για να ξεκουραστούν από το πολύ περπάτημα και εκεί συναντήθηκαν και οι τρεις με το Κοριτσάκι. Ήταν ίσα και συνέχισαν μαζί το ταξίδι τους μέχρι το τέλος. Μιλούσαν για το σχολείο τους και έλεγαν η καθεμία ποιο ζώο της αρέσει καλύτερα. Είπαν για το δελφίνι, το κουταβάκι, τα ψάρια και τις πάπιες. Κι είπαν ότι ξέρουν να γράφουν τις λέξεις ήλιος, λουλούδι, πάπια, δελφίνι, πεταλούδα. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι στο δρόμο του γνώρισε κάποιους παππούδες και γιαγιάδες. Πέρασε από εκεί που έμεναν όλοι μαζί, όταν έφυγε από τον καταστραμμένο κήπο. Είχε ακούσει να μιλάνε για αυτό το μέρος οι φίλοι και οι φίλες του, που είχαν πάει πρώτοι εκεί. Πρόσεχαν τις γιαγιάδες και τους παππούδες. Τους βοηθούσαν να προχωράνε στο δρόμο και τους κουβαλούσαν τα ψώνια, γιατί τα παιδιά ήξεραν ότι οι γιαγιάδες και οι παππούδες είναι πάντα καλοί και αγαπάνε τα παιδιά. Το Κοριτσάκι έμεινε μια μέρα κοντά σε αυτούς τους ανθρώπους και συνέχισε το δρόμο του. Όμως δεν θα τους ξεχάσει ποτέ. Όποτε θα πηγαίνει να τους βλέπει, όλοι θα είναι χαρούμενοι. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι γνώρισε στην παιδική χαρά τρία αγόρια μεγαλύτερα από εκείνο, που έμεναν μαζί στο ίδιο σπίτι. Τα αγόρια ρώτησαν το Κοριτσάκι τι κάνει και πού πάει. Τους είπε ότι πάει να αγοράσει χυμό, για να τον πάρει μαζί του σε μια εκδρομή. Όμως αυτά τα παιδιά κατάλαβαν ότι ήταν ψέματα πως το Κοριτσάκι θα πάει εκδρομή. Το Κοριτσάκι είπε έτσι γιατί ντρεπόταν. Τα αγόρια πήραν το Κοριτσάκι στο σπίτι τους, για να κοιμηθεί. Έμεινε μαζί τους για δέκα μέρες μέχρι που ξεκουράστηκε. (Αφήγηση υποομάδας)
Το Κοριτσάκι όταν έφτασε στο καινούριο μέρος, βρήκε πρώτα ένα σπίτι, που δεν έμεινε πολύ. Το σπίτι αυτό δεν του άρεσε, γιατί δεν είχε μπαλκόνια. Μετά βρήκε ένα άλλο σπίτι εκεί κοντά, που είχε μπαλκόνια ψηλά. Το Κοριτσάκι καθόταν στο μπαλκόνι και κοίταζε πότε τον ήλιο στον ουρανό και πότε τα λουλούδια εκεί δίπλα. Μια μέρα είδε τα δίδυμα να περνάνε από κάτω. Αυτά τα αδερφάκια τα ήξερε από τον τόπο του. Ήταν ένα κορίτσι και ένα αγόρι, που έμεναν στην ίδια γειτονιά με το Κοριτσάκι. Όταν είδαν το Κοριτσάκι, σταμάτησαν να μιλήσουν. Του είπαν ότι ο γείτονας, που είχε καταστρέψει τον κήπο που έμενε το Κοριτσάκι, χάλασε και το δικό τους κήπο. Έριξε φάρμακο στα λουλούδια, για να μην φυτρώσουν ξανά. Δεν ήθελε να μείνουν εκεί τα δύο παιδιά, γιατί έπαιζαν μπάλα και έκαναν φασαρία. Και μια φορά είχαν πετάξει τη μπάλα και έσπασε ένα τζάμι. Το Κοριτσάκι είπε στα παιδιά να μείνουν στο σπίτι που είχε πρώτα. Τα δίδυμα συμφώνησαν, γιατί δεν ήθελαν το σπίτι τους να έχει ψηλό μπαλκόνι. Όταν κοιτάζουν από ψηλά, τρομάζουν. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι περνούσε έξω από έναν κήπο. Σταμάτησε και τον κοιτούσε. Έμοιαζε με το δικό του κήπο αλλά δεν είχε τριανταφυλλιές. Το Κοριτσάκι σκέφτηκε ότι θα ήθελε να μένει σε αυτόν τον κήπο. Τότε ήρθαν από την άλλη μεριά δύο παιδάκια, ένα κορίτσι και ένα αγόρι. Το Κοριτσάκι τα ρώτησε: «Μπορώ να μείνω κι εγώ εδώ»; Το αγόρι είπε «όχι», γιατί αυτό έμενε εκεί. Το κορίτσι ήταν φίλη του και είχε πάει να παίξουν μαζί. Το Κοριτσάκι είπε «Δεν πειράζει» και τους προσκάλεσε να περπατήσουν παρέα για λίγο. Τα παιδιά πήραν από το σπίτι τρία μπουκάλια νερό, ένα για το καθένα, και ξεκίνησαν να περπατάνε. Το Κοριτσάκι τους είπε ότι δεν έβρισκε πού να μείνει κι εκείνα απάντησαν: «Όσο συνεχίζεις το δρόμο σου, μπορείς να βρεις». Όταν νύχτωσε, τα παιδιά έπρεπε να γυρίσουν στα σπίτια τους και το Κοριτσάκι έψαξε να βρει ένα μέρος να κοιμηθεί. Ξάπλωσε σε ένα δέντρο και είχε ωραίες σκέψεις, γιατί είχε γνωρίσει αυτά τα παιδιά. Και τα παιδιά όταν γύριζαν πίσω, έλεγαν ότι έκαναν πολύ ωραία βόλτα και ότι το Κοριτσάκι ήταν πάρα-πάρα πολύ καλό. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι περνούσε από ένα χωριό στο βουνό. Μπήκε στην παιδική χαρά και έκανε κούνια. Τότε είδε να έρχεται ένα μεγαλύτερο κορίτσι, που είχε ροζ μαλλιά και μωβ φόρεμα. Στο Κοριτσάκι άρεσαν πολύ τα ροζ μαλλιά. Η κοπέλα ρώτησε το Κοριτσάκι αν ήθελε να πάει μαζί της στο σπίτι της. Το Κοριτσάκι όταν έφτασαν, είδε ότι αυτό το σπίτι είχε ωραίο κήπο. Ρώτησε αν ανάμεσα στα λουλούδια υπήρχαν πασχαλίτσες. Το μεγάλο κορίτσι απάντησε ότι έχει δει μόνο σαλιγκάρια. Ύστερα έφαγαν μπιφτέκια με μακαρόνια. Η κοπέλα που ζει με τους γονείς της, θα φιλοξενήσει εκεί το Κοριτσάκι για πολύ καιρό. Οι δυο τους θα παίζουν μαζί, θα πηγαίνουν σχολείο και θα βλέπουν τηλεόραση. (Αφήγηση υποομάδας)
Το Κοριτσάκι ζωγραφίζει ένα δρόμο που πηγαίνει στο καινούριο του σπίτι κι ένα αμάξι που το οδηγεί ο μπαμπάς του, να περνά σε αυτό το δρόμο. Όλη αυτήν την πορεία του από τότε που έφυγε από τον κήπο του μέχρι να φτάσει εδώ, την βλέπει σαν βόλτα. Έμαθε ότι μπορεί να πάει παντού, όπου θέλει, σε παιδότοπο ή στο σχολείο. Έμαθε ότι μπορεί να κάνει αυτό που του αρέσει, να ταξιδεύει με αεροπλάνο, να έχει μια οικογένεια, γονείς και αδερφούς και να πιάσει δουλειά. (Ατομική αφήγηση)
Το πιο σπουδαίο για το Κοριτσάκι στο δρόμο της προσφυγιάς, είναι ότι βρήκε μια οικογένεια. Διάλεξε αυτήν την οικογένεια, επειδή είχαν έναν κήπο ίδιο με το δικό της. Όταν το Κοριτσάκι είδε αυτόν τον κήπο, ζήτησε από τους ανθρώπους που έμεναν εκεί, μια μαμά, έναν μπαμπά και τα δίδυμα κορίτσια τους, να μείνει μαζί τους. Επειδή το Κοριτσάκι το ζήτησε ευγενικά και ήταν πολύ γλυκιά, το δέχτηκαν στην οικογένειά τους. Το Κοριτσάκι είναι πολύ ευχαριστημένο που έχει αποκτήσει αυτήν την οικογένεια, γιατί τα αδερφάκια του είναι πολύ ωραία κι έχουν ωραία ψυχή, δεν φέρονται σαν μωρά. (Ατομική αφήγηση)
Το πιο σημαντικό από αυτά που έζησε το Κοριτσάκι στο δρόμο της προσφυγιάς, ήταν που γνώρισε τους εξωγήινους. Ένας φίλος του τούς είχε συναντήσει πρώτος. Με τον πύραυλο που είχε αγοράσει, έστειλε και το Κοριτσάκι στον πλανήτη που ζουν, επειδή ήθελε κι αυτό να τους γνωρίσει. Το Κοριτσάκι είδε πως είναι όπως οι άνθρωποι στη γη. Αλλά αυτοί ζουν διαφορετικά από εμάς. Χοροπηδάνε στα κρυφά, ανεβαίνουν στα τραπέζια και μπορούν να κάνουν ό, τι θέλουν. Όμως εδώ στη γη η μαμά και ο μπαμπάς δεν αφήνουν εμάς να κάνουμε ό, τι θέλουμε. Οι εξωγήινοι δεν πηγαίνουν στο σχολείο, γιατί δεν τους νοιάζει να μάθουν γράμματα, δεν θέλουν να μάθουν να γράφουν το όνομά τους. Ξέρουν μόνο ένα γράμμα, το άλφα. Έτσι το Κοριτσάκι έφυγε από τον πλανήτη τους και ξαναγύρισε στη γη, γιατί του έλειψε το σχολείο. Στην καινούρια του ζωή πηγαίνει σε ένα σχολείο, που του αρέσει πολύ. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι όταν χάλασαν τον κήπο του και έφυγε, για να βρει ένα καινούριο μέρος να μείνει, γνώρισε ένα αγόρι κι έγιναν φίλοι. Το αγόρι έδωσε στο Κοριτσάκι το δικό του σπίτι. Αυτό το αγόρι δεν ήθελε να μείνει στο σπίτι του, γιατί είχε ένα κήπο με ροζ λουλούδια. Τα λουλούδια δεν άρεσαν στο αγόρι, επειδή είναι κοριτσίστικα. Έτσι πήγε να μείνει στο σπίτι που χάλασαν τον κήπο του. Πέρασε ο καιρός και στον κήπο έπεσε χιόνι. Τα λουλούδια αρρώστησαν από το χιόνι και το Κοριτσάκι πήρε ένα φάρμακο, για να τα κάνει καλά. Όμως τα λουλούδια χάλασαν. Τώρα το Κοριτσάκι περιμένει να έρθει η Άνοιξη, για να φυτέψει καινούρια λουλούδια. Αυτή τη φορά θα διαλέξει λουλούδια που να είναι κόκκινα για να αλλάξει γνώμη το αγόρι για τον κήπο. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι ήταν σε ένα δάσος μαζί με άλλα παιδιά, που ήταν κι αυτά προσφυγάκια. Μπήκαν σε αυτό το δάσος, για να χαλαρώσουν και να κόψουν μερικά φρούτα. Ευτυχώς είχαν καλαθάκια, για να τα βάλουν. Εκεί στο δάσος είδαν ένα καταπληκτικό σπίτι. Έκαναν μια ευχή να ανοίξει η πόρτα και η πόρτα άνοιξε αμέσως. Τότε όλα τα παιδιά κατάλαβαν ότι αυτό το σπίτι είναι μαγικό. Μπήκαν μέσα και είδαν στον κήπο ένα σιντριβάνι, που αλλάζει χρώματα. Είδαν και πίνακες, για να ζωγραφίζουν τα παιδιά. Ύστερα έκαναν την ευχή να έχουν πολλά βιβλία και πολλά παιχνίδια κι έγινε κι αυτή η ευχή τους. Έτσι ευχήθηκαν να μείνουν σε αυτό το σπίτι κι έγινε πραγματικότητα. Επειδή βρίσκονται στα μαγικό σπίτι, κάνουν συνέχεια ευχές και όλες γίνονται. Η τελευταία ευχή που έκανε το Κοριτσάκι ήταν να έχει αυτό και όλα τα άλλα παιδιά, πολλά ζευγάρια παπούτσια, άλλο για το Χειμώνα άλλο για την Άνοιξη άλλο για το Καλοκαίρι κι άλλο για το Φθινόπωρο. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι είδε μια νύχτα στο δρόμο του ένα δράκο κόκκινο, που από το στόμα του έβγαζε φωτιά. Έριξε φωτιά σε ένα σπίτι, που άρχισε να καίγεται. Η οικογένεια που ήταν μέσα, ειδοποίησε την πυροσβεστική, που έφτασε πάρα πολύ γρήγορα. Έτσι πρόλαβαν κι έσβησαν τη φωτιά πριν καεί όλο το σπίτι. Κάηκε μόνο το μπάνιο. Ο δράκος αυτός είχε φτερά. Άρχισε να πετάει και έριχνε πέτρες στα σπίτια των ανθρώπων. Το Κοριτσάκι έβλεπε τα σπίτια που ήταν πολύ ωραία και τους ανθρώπους που έκαναν δουλειές, για να διορθώσουν τις καταστροφές του δράκου. Το Κοριτσάκι έμπαινε μέσα στα σπίτια και βοηθούσε στις δουλειές. Σε ένα σπίτι είπε στο παιδάκι και στους γονείς του: «Ωραίο είναι το σπίτι σας». Κι αυτοί είπαν στο Κοριτσάκι ότι μπορεί να μείνει εκεί. Όταν ήρθε ο ήλιος, η αστυνομία κυνήγησε το δράκο αλλά αυτός ξέφυγε. Το Κοριτσάκι σκεφτόταν γιατί ο δράκος τα έκανε αυτά. Θυμήθηκε ένα φίλο του, που ήξερε πολλά για δράκους. Είχε μάθει από αυτόν πως όταν ένας δράκος κυβερνάει την πόλη, είναι γιατί θέλει να φάει. Το είπε στους ανθρώπους κι η μαμά έφτιαξε σούπα στο δράκο. Από τότε ο δράκος κάθε φορά που πεινούσε, πήγαινε κι έτρωγε στο σπίτι που έμενε το Κοριτσάκι. Έτσι δεν έκανε πάλι κακό στους ανθρώπους. (Αφήγηση υποομάδας)
Το Κοριτσάκι έφτασε σε ένα μέρος ωραίο και καθαρό, που είχε πολλά σπίτια. Εκεί έμεινε μαζί με μια κοπέλα που γνώρισε. Μια μέρα όμως το σπίτι τους έπαθε ζημιά. Έπαιζαν απέξω μπάλα και η μπάλα έσπασε το τζάμι και έπεσε μέσα στο σπίτι. Το Κοριτσάκι έδωσε τη μπάλα στα παιδιά και τους είπε να παίξουν αλλού, για να μην ξανακάνουν ζημιά. Τα παιδιά έφυγαν και το Κοριτσάκι μπήκε να καθαρίσει. Ύστερα έπαιζε μέσα στο σπίτι με ένα μικρό μπαλάκι. Είχε μείνει όμως ένα κομματάκι τζάμι και το Κοριτσάκι γλίστρησε. Έπεσε και έσπασε το χέρι του και το έβαλαν στο γύψο. (Αφήγηση υποομάδας)
Το Κοριτσάκι ζει σε ένα σπίτι, που έχει κήπο με λουλούδια. Στο Κοριτσάκι αρέσει και ο κήπος και το σπίτι. Το σπίτι είναι παλιό αλλά του αρέσει, γιατί έχει πάρα πολλές κούκλες. Μια κούκλα φοράει σκουλαρίκια μωβ και μπλε. Τα χρώματα αυτά αρέσουν πολύ στο Κοριτσάκι κι έτσι μια φορά φοράει τα σκουλαρίκια της κούκλας. Όταν τα βάζει, νιώθει ότι είναι μοντέλο. Κι αυτό κάνει το Κοριτσάκι πολύ χαρούμενο. Έτσι αρχίζει να φοράει τα σκουλαρίκια κάθε μέρα. Επειδή τα φοράει, ξεχνάει και το κακό πουλί, που θέλει να μπει στο παλιό σπίτι. Αυτό το πουλί το Κοριτσάκι το φοβόταν χωρίς τα σκουλαρίκια. Τώρα όμως που το Κοριτσάκι έχει τα σκουλαρίκια, το πουλί φεύγει, πάει μακριά. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι είχε δει ένα σπίτι που ήταν άσπρο και είχε σχήμα τριαντάφυλλο. Οι μάστορες το είχαν φτιάξει έτσι, για κάποιο μικρό κορίτσι, που του άρεσαν πολύ τα λουλούδια. Το σπίτι μύριζε τριαντάφυλλο, γιατί αυτό το κορίτσι που έμενε εκεί, το ψέκαζε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή με τη δικιά του κολόνια τριαντάφυλλο. Όταν το Κοριτσάκι πέρασε από κει, γύριζε γύρω-γύρω από το σπίτι, για να δει αν ήταν κανένας μέσα. Τότε είδε ότι η πόρτα ήταν ανοιχτή και μπήκε. Το μικρό κορίτσι που αυτό ήταν το σπίτι του, όποτε έλειπε, άφηνε την πόρτα ανοιχτή, για να μπαίνει μέσα όποιος του αρέσουν τα λουλούδια. Όταν το Κοριτσάκι μπήκε μέσα, βρήκε το σπίτι σκονισμένο. Αφού το καθάρισε, είδε ότι στους τοίχους ήταν ζωγραφισμένα λουλούδια κόκκινα, κίτρινα, άσπρα και ροζ. Το Κοριτσάκι ξάπλωσε για λίγο στο κρεβάτι για να ξεκουραστεί. Ύστερα έφαγε δύο γιαούρτια που βρήκε στο ψυγείο και έναν ανανά ολόκληρο που είδε πάνω στο τραπέζι, και συνέχισε το ταξίδι. Θυμάται πάντα αυτό το σπίτι και μιλάει συνέχεια για αυτό στους τρεις καλύτερους φίλους του, που έχει παρέα στην καινούρια του ζωή. (Ατομική αφήγηση)
Η χώρα που βρίσκεται τώρα το Κοριτσάκι, είναι η Ελλάδα. Σε αυτή τη χώρα περνάει καλύτερα. Από την παλιά του ζωή θυμάται μόνο το ποδήλατό του, που έκανε βόλτες στη γειτονιά. Εκεί όμως δεν υπήρχαν παιδιά. Το Κοριτσάκι προτιμάει την καινούρια του ζωή, που με τους φίλους και τις φίλες του μένουν μαζί στο σπίτι, κάνουν παρέλαση πάνε στις κούνιες, χορεύουν Κρητικά και κάνουν ανακύκλωση. (Ατομική αφήγηση)
Στο Κοριτσάκι αρέσει η καινούρια του πατρίδα, που είναι η Αγγλία, γιατί έχει πάει εκεί και η ξαδέρφη του και κάνουν παρέα. Έχει και πιο όμορφα χρωματιστά λουλούδια εκεί και κούκλες που μιλάνε. Λένε ό, τι τους λέει το Κοριτσάκι. Στην Αγγλία νιώθει καταπληκτικά, γιατί βρίσκει τηλεσκόπια, για να κοιτάζει τους πλανήτες, τον Άρη, το Δία, τον Κρόνο, την Αφροδίτη, τον Ουρανό. Βρίσκει και αντίκες, για να στολίζει το σπίτι του. Δεν βρίσκει μόνο ένα λουλούδι ροζ και άσπρο που είχε στην πατρίδα του και στην Αγγλία δεν υπάρχει. Από την παλιά του ζωή θυμάται μόνο τη μητέρα του που έχει σκοτωθεί. Όποτε τη θυμάται, κλαίει. Θα ήθελε να την έβλεπε ξανά. Ύστερα σταματάει να κλαίει, γιατί έχει κανονίσει να βγει έξω με τις φίλες και τους φίλους του και πρέπει να ετοιμαστεί. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι στην καινούρια του ζωή βρίσκεται στην Ελλάδα. Του αρέσει πολύ, γιατί στο σχολείο του έχει γνωρίσει τους ήρωες της Επανάστασης. Πηγαίνει και σε ένα μαγαζί που έχει μια όμορφη κούκλα. Εκεί πηγαίνει και ένα αγοράκι και παίζουν μαζί οικογένεια. Την κούκλα την έχουν για μωρό. Το Κοριτσάκι δεν έχει τώρα πια άλλη οικογένεια. Καταστράφηκε το σπίτι του και έχασε και την οικογένειά του. Όταν το Κοριτσάκι έχει τα γενέθλιά του, ο μπαμπάς του φίλου του, δίνει στο παιδί του χρήματα, για να αγοράσει στο Κοριτσάκι ό, τι θέλει. Το αγοράκι αγοράζει την κούκλα και λέει στη φίλη του «αυτό είναι για σένα». Τότε και το Κοριτσάκι του δίνει δώρο μια μπάλα. Όταν το Κοριτσάκι θυμάται την παλιά του ζωή, νιώθει λυπημένο. Σκέφτεται τότε το φίλο του και τα δώρα που του κάνουν και νιώθει χαρούμενο. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι είναι χαρούμενο στην καινούρια του ζωή, γιατί το αγαπάει ένα μικρό αγόρι. Αυτό το αγόρι το Κοριτσάκι το είχε δει μια φορά στην τηλεόραση να κάνει κάτι καλό. Πήρε στα χέρια του ένα παπάκι και το φρόντισε. Ύστερα η τηλεόραση έδειξε και το Κοριτσάκι να φροντίζει ένα παπάκι που κρατούσε στα χέρια του. Τα παπάκια τα έπαιρναν από μια λίμνη, που ήταν μέσα στον κήπο εκεί κοντά. Τα δύο παιδιά συναντήθηκαν στον κήπο και μίλησαν για τα παπάκια, που είναι καλά. Το αγόρι έδωσε τότε στο Κοριτσάκι λουλούδια από τον κήπο, για να τού δείξει την αγάπη του. Αφού και το Κοριτσάκι αγάπησε το αγόρι, αποφάσισαν να μείνουν στον κήπο μαζί και να δίνουν στα παπάκια φαγητό. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι είναι χαρούμενο με την καινούρια του ζωή, γιατί έχει βρει ξανά ένα κήπο με πολλά δέντρα. Το Κοριτσάκι παίζει στον κήπο κούκλες και κουκλοθέατρο. Θυμάται τον παλιό του κήπο αλλά δεν νιώθει να λείπει κάτι. Έχει και τώρα κούνια. Παίρνει αγκαλιά την κούκλα μοντέλο και κάνουν κούνια μαζί. Στο καινούριο σπίτι του μέσα στον κήπο, το Κοριτσάκι μένει μαζί με άλλα δύο παιδάκια. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι είναι χαρούμενο με την καινούρια του ζωή, γιατί μπορεί να παίζει με τα λουλούδια που βρίσκει έξω. Παίζει «μ’ αγαπά-δεν μ’ αγαπά» για τον παλιό του κήπο και πετάει ψηλά τα λουλούδια για να πέφτουν πάνω του. Έχει τηλεόραση και βλέπει να χορεύουν Κρητικά και φτιάχνει κατασκευές με χαρτόνια, κόλλες και ψαλίδι. Κοιτάζει από το παράθυρο τα παιδιά που παίζουν στην πλατεία όταν δεν έχει κρύο και τα χαιρετάει, για να γνωριστούν. Έτσι έχει κάνει φίλους τα πέντε παιδιά που παίζουν στην πλατεία. Το Κοριτσάκι πηγαίνει και παίζει μαζί τους μόνον όταν βρίσκει εύκολα τα παιχνίδια τους. Στα δύσκολα παιχνίδια φοβάται μην χτυπήσει. Δύσκολα παιχνίδια είναι το κρυφτό και το κυνηγητό. Εύκολα είναι όταν παίζουν οικογένεια και σπίτι ή όταν παίζουν τον Ήλιο, τη Γη και τους άλλους πλανήτες. Το Κοριτσάκι φοράει συνέχεια ρούχα, κεντημένα με κλωστές που έχουν τα χρώματα της γης, επειδή του αρέσει να είναι η Γη. Κι έτσι πάντα τα άλλα παιδιά βάζουν το Κοριτσάκι να κάνει τη Γη. (Ατομική αφήγηση)
Το Κοριτσάκι θυμάται τον παλιό κήπο και σκέφτεται ότι ήταν άσχημο που έκλεβαν και χαλούσαν τα λουλούδια. Και τώρα όμως γίνεται κάτι άσχημο. Ένα αγόρι κλέβει τη μπάλα και το πατίνι που έχει το Κοριτσάκι και έχει σκάψει στην παραλία, για να τα θάψει πολύ βαθιά, να μην τα βρει κανένας. Αυτό το αγόρι κλέβει συνέχεια μέχρι να μεγαλώσει, γιατί του αρέσει να έχει τα πιο πολλά παιχνίδια από όλους. Όταν μεγαλώνει, δεν κλέβει πια, επειδή μαζεύει χρήματα, για να αγοράζει τα παιχνίδια που του αρέσουν. Το Κοριτσάκι νιώθει καλύτερα στην καινούρια του ζωή, αφού αυτό το αγόρι σταματάει να κλέβει. Αυτοί όμως που χαλάσανε τα λουλούδια του κήπου, δεν σταμάτησαν μέχρι που τον κατάστρεψαν. (Ατομική αφήγηση)
Η μετάδοση ιδεών και αξιών με την αξιοποίηση της λογοτεχνίας στο σχολείο. Ενδεικτικές περιπτώσεις με νήπια.
Ελένη Ηλία, Διδάκτορας Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΕΚΠΑ
Εισήγηση στο 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο «Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα. Σχολείο και πολιτισμός» (Υπό την αιγίδα του προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας). Συνδιοργάνωση: Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης του ΕΚΕΔΙΣΥ, Κολλέγιο Αθηνών, Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδας.
Τόμος Β΄Πρακτικών Συνεδρίου, επιμ. Γιώτα Παπαδημητρίου, Χριστόφορος Κωσταρής, ISBN (τόμου Β΄): 978-618-5458-02-7 και ISBN SET: 978-618-5458-00-3, Αθήνα 2019, σσ. 15-21
Περίληψη
Η αδιαμφισβήτητη παιδαγωγική δύναμη της λογοτεχνίας, εφόσον προκαλεί βιώματα ως συνέπεια του δημιουργικού ρόλου του αναγνώστη, συνιστά πολύτιμο σύμμαχο του εκπαιδευτικού. Στα λογοτεχνικά κείμενα τα πρόσωπα είναι φορείς ιδεών και αξιών. Καθώς ταυτιζόμαστε μαζί τους, προσλαμβάνουμε τις ιδέες και τις αξίες τους με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο. Ειδικότερα για τους μικρότερης ηλικίας αναγνώστες, που δυσκολεύονται να αντιληφθούν αφηρημένες έννοιες, ο συγκεκριμένος τρόπος μετάδοσης θα μπορούσε να θεωρηθεί ιδεώδης, με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα επιλεγεί μια διδακτική προσέγγιση που θα επιτρέψει στους μαθητές να εκφράσουν τις αναγνωστικές εντυπώσεις τους από την επαφή με το κείμενο. Έτσι, θα αναδειχθούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε μαθητή-αναγνώστη αλλά και νέα στοιχεία του ίδιου του λογοτεχνικού έργου, που είναι ανεξάντλητο. Σχετικά με τη μετάδοση ιδεών και αξιών στο Νηπιαγωγείο μέσα από τη λογοτεχνία, παραθέτουμε δύο περιπτώσεις. Στην πρώτη επιδιώκεται η ευαισθητοποίηση των νηπίων για το δικαίωμα κάθε παιδιού να μεγαλώνει ξένοιαστο και ασφαλές σε περιβάλλον οικογενειακό. Το κείμενο που επιλέγεται για την επίτευξη του παραπάνω στόχου, είναι Το κορίτσι με τα σπίρτα του Άντερσεν. Με ερέθισμα την εμβληματική, διαχρονική ηρωίδα, που προσπαθεί να ζεσταθεί ανάβοντας ένα-ένα τα σπίρτα της, τα νήπια δημιουργούν πρωτότυπα αφηγηματικά κείμενα, αναζητώντας για εκείνη μια οικογένεια. Την παρουσιάζουν να παρατηρεί τους ανθρώπους γύρω της και να ονειρεύεται μια οικογενειακή ζωή κοντά τους. Στη δεύτερη περίπτωση, προκειμένου οι μαθητές να συνειδητοποιήσουν τη σπουδαιότητα του φυσικού κόσμου για τον άνθρωπο, αξιοποιείται στη διδασκαλία η περιεκτικότητα και η ευστοχία ενός εύκολα κατανοητού αποσπάσματος του έργου Αναφορά στον Γκρέκο, του Καζαντζάκη. Τα νήπια που καλούνται να αναδιηγηθούν το απόσπασμα στην τάξη, αντικαθιστούν τον εαυτό τους με το μαθητή που ζητά να διακοπεί η διδασκαλία, προκειμένου να απολαύσει καλύτερα το κελάηδισμα ενός πουλιού. Εμπεδώνουν έτσι την ουσιαστική σχέση με τη φύση, που ως βίωμα του συγγραφέα, προκύπτει άλλωστε από το σύνολο του έργου του.
Λέξεις-κλειδιά: Λογοτεχνικά κείμενα, νήπια-αναγνώστες, οικογένεια, φύση.
1.Εισαγωγή
Η αδιαμφισβήτητη παιδαγωγική δύναμη της λογοτεχνίας, που είναι γνωστή και αξιοποιείται από την αρχαιότητα ακόμη συστηματικά στην αγωγή (Tompkins, 1988, 204), έγκειται στην ιδιότητα της να προκαλεί βιώματα. Κατά την ανταπόκριση στο ρόλο που έχει καθορίσει σε κάθε έργο για τον αναγνώστη ο συγγραφέας του, συμβαίνουν ποικίλες αντιληπτικές διεργασίες. Πρόκειται για μία διαδικασία ιδιαίτερα δημιουργική (Iser, 1990), που οδηγεί στην άμεση αναγνωστική εμπλοκή στην αφηγηματική υπόθεση, στην ταύτιση με τους ήρωες (Booth, 1987).
Καθώς δε αυτοί οι λογοτεχνικοί ήρωες είναι φορείς ιδεών και αξιών, ταυτιζόμενος ο αναγνώστης μαζί τους, προσλαμβάνει τις ιδέες και αξίες που τους χαρακτηρίζουν, με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο. Ειδικότερα μάλιστα για τους μικρότερης ηλικίας αναγνώστες, οι οποίοι αδυνατούν να αντιληφθούν αφηρημένες έννοιες, ο συγκεκριμένος τρόπος μετάδοσης θεμελιωδών ιδεών και αξιών του πολιτισμού μας, θα μπορούσε μετά βεβαιότητας να θεωρηθεί αναντικατάστατος. Συνεπώς, στοχεύοντας στην αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, η αξιοποίηση της λογοτεχνίας θα αποτελέσει τον πολυτιμότερο σύμμαχο.
Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της αγωγής με την αξιοποίηση της λογοτεχνίας, θα επιλεγεί μια διδακτική προσέγγιση που θα επιτρέπει στους μαθητές να εκφράζουν τις αναγνωστικές εντυπώσεις τους από την επαφή με το κείμενο. Στην παρούσα εισήγηση μέσα από δύο λογοτεχνικά έργα όπου πρωταγωνιστούν παιδιά-ήρωες, υποβάλλονται ιδέες και αξίες που αφορούν άμεσα στην παιδική ηλικία.
Τα συγκεκριμένα εκπαιδευτικά προγράμματα που αξιοποιούν λογοτεχνικά κείμενα για τη μετάδοση ιδεών και αξιών σε νήπια, πραγματοποιήθηκαν σε δημόσιο νηπιαγωγείο της Δυτικής Αττικής. Το πρώτο πρόγραμμα υλοποιήθηκε το 2015-2016, με δεκαοκταμελή ομάδα νηπίων, στη διάρκεια του υποχρεωτικού ωραρίου. Από τα συμμετέχοντα νήπια, τα δεκαπέντε ήταν πεντάχρονα. Από αυτά τα έξι φοιτούσαν για δεύτερη χρονιά. Τα τρία τετράχρονα νήπια του τμήματος ήταν στο σύνολό τους αγόρια.
Το δεύτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε αντίθετα, αποκλειστικά στο προαιρετικό ωράριο του νηπιαγωγείου, από τη μία έως τις τέσσερις μ.μ., το έτος 2016-2017. Σε αυτό συμμετείχαν δεκατρία νήπια και τρία προνήπια.
Οι μαθητές επιδιώκεται να εκφράζουν στο σύνολό τους με ενθουσιασμό τη συγκινησιακή φόρτιση που τους προκαλεί το κείμενο, μέσα από τη συμμετοχή τους σε εκπαιδευτικά λογοτεχνικά προγράμματα. Τα συγκεκριμένα προγράμματα εκτυλίσσονται ως παιχνίδι (Ποσλανιέκ, 1992), σε πλήρη αντιστοιχία με την παιγνιώδη διάθεση που χαρακτηρίζει την παιδική ηλικία (Χουιζίνγκα, 1989). Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας τα νήπια εκφράζουν την ταύτισή τους με τα αφηγηματικά πρόσωπα και επικεντρώνονται στην αφηγηματική σκηνή που τα έχει συναρπάσει. Έτσι, ανακαλύπτουν και μοιράζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους αλλά και συμβάλλουν ως αναγνώστες στην ανάδειξη νέων στοιχείων του ίδιου του λογοτεχνικού έργου, που εκ φύσεως είναι ανεξάντλητο (Τζιόβας, 1987).
Τα νήπια διαμορφώνουν την εξέλιξη της δράσης, επιλέγοντας τη δημιουργική μίμηση του λογοτεχνικού προτύπου ή την τροποποίηση ή ακόμη και την ανατροπή του, σύμφωνα με τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης (Ματσαγγούρας, 2001), απαντώντας στις ερωτήσεις του εκπαιδευτικού (Pascucci και Rossi, 2002), ομαδικά ή ατομικά (Huck κ. ά., 1979). Η ακριβής καταγραφή από τον εκπαιδευτικό του παραγόμενου λόγου από τα νήπια, με επίκεντρο το λογοτέχνημα, αξιοποιείται ακολούθως ως θεατρικό δρώμενο, γεγονός που συνιστά περαιτέρω κίνητρο για ελεύθερη και δημιουργική έκφραση (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006).
5.Διδακτικό υλικό
Το έργο πρωτοεκδόθηκε το 1845 και είναι από τα δημοφιλέστερα λογοτεχνήματα παγκοσμίως. Σύμφωνα με την αφηγηματική του υπόθεση, ένα μικρό κορίτσι που προσπαθεί να πουλήσει σπίρτα το βράδυ της παραμονής της πρωτοχρονιάς στους διαβάτες, στην απεγνωσμένη προσπάθειά του να ζεσταθεί, ανάβει ένα-ένα τα σπίρτα του και ονειροπολεί. Στη φαντασία του αποκτά και απολαμβάνει όλα όσα στερείται στην πραγματικότητα, τη θαλπωρή, το γιορταστικό δείπνο, το εορταστικό σπιτικό περιβάλλον (΄Αντερσεν, 2005).
Το συγκεκριμένο κείμενο αποτέλεσε το επίκεντρο εκπαιδευτικού προγράμματος κοινωνικής ευαισθητοποίησης με τίτλο «Μια οικογένεια για το Κοριτσάκι». Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε προκειμένου να συνειδητοποιηθεί από τα νήπια η αξία της οικογένειας, να αναδυθεί και να εμπεδωθεί από τα ίδια η ανάγκη, η επιθυμία, το δικαίωμα κάθε παιδιού να αναπτύσσεται σε οικογενειακό περιβάλλον.
5.2. Αναφορά στο Γκρέκο, του Καζαντζάκη
Από το εν λόγω έργο επιλέγεται ένα σύντομο απόσπασμα, στο οποίο εμφανίζεται ένα μικρό αγόρι κάποια ανοιξιάτικη μέρα, να ζητά από το δάσκαλο να διακόψει το μάθημα, προκειμένου μαζί με τους συμμαθητές του να απολαύσουν απερίσπαστα το κελάηδισμα ενός πουλιού. Το έργο χαρακτηρίζεται αυτοβιογραφικό, όπως άλλωστε ισχύει για το σύνολο των μυθιστορημάτων του Καζαντζάκη, αφού όλοι οι ήρωές του έχουν στοιχεία της ίδιας του της προσωπικότητας (Ζωγράφου, 1977).
Το απόσπασμα που αναγνώστηκε στα νήπια έχει ως εξής: «Μια μέρα, ήταν άνοιξη, χαρά Θεού, τα παράθυρα ήταν ανοιχτά κι έμπαινε η μυρωδιά από μιαν ανθισμένη μανταρινιά στο αντικρινό σπίτι. Το μυαλό μας είχε γίνει κι αυτό ανθισμένη μανταρινιά και δεν μπορούσαμε πια ν’ ακούμε για οξείες και περισπωμένες. Κι ίσια ίσια ένα πουλί είχε καθίσει στο πλατάνι της αυλής του σκολειού και κελαηδούσε. Τότε πια ένας μαθητής, χλωμός, κοκκινομάλλης, που ’χε έρθει εφέτο από το χωριό, Νικολιό τον έλεγαν, δε βάσταξε, σήκωσε το δάχτυλο: -Σώπα, δάσκαλε, φώναξε. Σώπα, δάσκαλε, ν’ ακούσουμε το πουλί!» (Καζαντζάκης, 2015).
Από το απόσπασμα αυτό προκύπτει η θέση ότι ο ρόλος της φύσης, ως πεδίου αγωγής και αυτογνωσίας της ανθρώπινης ύπαρξης, είναι μοναδικός και αναντικατάστατος. Η περιεκτικότητα και η ευστοχία του αποσπάσματος αλλά και το γεγονός ότι εύκολα γίνεται κατανοητό από τα νήπια, επιτρέπει την αξιοποίησή του για την εξοικείωσή τους με το φυσικό κόσμο, για την ευαισθητοποίησή τους ως προς την ανάγκη επαφής με τη φύση, προκειμένου το άτομο να αναπτυχθεί ομαλά, για τη συνειδητοποίηση από μέρους τους του πρωταρχικού ρόλου της στη ζωή τους.
6.1. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μια οικογένεια για το Κοριτσάκι»
Με ερέθισμα την εμβληματική, διαχρονική ηρωίδα του Άντερσεν, ξεκινάμε αρχικά μία χαλαρή συζήτηση για τους λόγους που θεωρείται σκόπιμο κάθε μικρό παιδί να μεγαλώνει σε μια οικογένεια. Στη συνέχεια παρουσιάζονται στα νήπια ποικίλα μοντέλα οικογένειας, που συναντάμε στη σύγχρονη εποχή. Αναλυτικότερα, μέσα από εφτά διαφορετικούς τύπους οικογενειών από τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία και συγκεκριμένα από το βιβλίο Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα (Ηλία, 2012), τα νήπια καλούνται να επιλέξουν τον καταλληλότερο κατά την άποψή τους για το Κοριτσάκι. Όσα νήπια επιλέγουν την ίδια οικογένεια, συνιστούν μία υποομάδα η οποία θα αφηγηθεί συλλογικά τη ζωή για το κοριτσάκι μέσα στην οικογένεια αυτή. Κάθε αφήγηση θα εικονογραφηθεί στη συνέχεια από το σύνολο των μαθητών. Οι αφηγήσεις εξελίσσονται σε δρώμενα, από τα οποία θα προκύψει η ανοιχτή θεατρική χριστουγεννιάτικη παράσταση του νηπιαγωγείου.
Ακολουθούν ενδεικτικά τέσσερεις από τις σχετικές αφηγήσεις των νηπίων:
6.2. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Σώπα, δάσκαλε»
Κατά την υλοποίηση του προγράμματος καταρχάς απομονώνουμε τη φράση «Σώπα, δάσκαλε!» και ζητάμε από τους μαθητές να μαντέψουν ποιος τη λέει, σε ποιον και για ποιο λόγο. Με το συγκεκριμένο χειρισμό επιδιώκουμε να προσφέρουμε ένα ερέθισμα, που θα εξάψει την περιέργεια των νηπίων, θα τα προβληματίσει, ώστε όταν ακολουθήσει η ανάγνωση του αποσπάσματος του Καζαντζάκη όπου θα λυθεί η απορία τους, να το παρακολουθήσουν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προσοχή. Επιπλέον, κατά τον τρόπο αυτό, η ανάγνωση του αποσπάσματος που ακολουθεί, επιφυλάσσει την έκπληξη, εφόσον οι υποθέσεις και οι προσδοκίες των παιδιών ματαιώνονται (Riffaterre, 1988). Ως αποτέλεσμα της έκπληξης, κορυφώνεται το αναγνωστικό ενδιαφέρον για το κείμενο.
Μετά την ανάγνωση του αποσπάσματος, τα νήπια καλούνται να το αναδιηγηθούν, αντικαθιστώντας τον εννιάχρονο Νικολό με τον εαυτό τους. Κάθε συμμετέχον στο πρόγραμμα νήπιο παρουσιάζει δηλαδή τον εαυτό του στη θέση του μαθητή που αναφέρεται στο πουλί, απευθυνόμενο στο δάσκαλο. Όλα τα νήπια αφηγούνται την ίδια σκηνή, με παραλλαγές από το λογοτεχνικό πρότυπο και πρωταγωνιστές τα ίδια. Από τις δεκαέξι συνολικά αφηγήσεις των νηπίων, παραθέτουμε τέσσερεις, που έχουν συλλεγεί με την τεχνική της τυχαίας δειγματοληψίας:
Αξιολόγηση
Το σύνολο των νηπίων συμμετείχαν με απόλυτη επιτυχία στις δραστηριότητες, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον τους στα δύο κύρια παιδικά λογοτεχνικά πρόσωπα του Άντερσεν και του Καζαντζάκη. Τα νήπια ταυτίζονται πλήρως τόσο με το Κοριτσάκι όσο και με το μαθητή στο έργο του Καζαντζάκη, που θεωρούσε πιο ενδιαφέρον το κελάηδισμα του πουλιού από το μάθημα του δασκάλου. Ο καθολικός ενθουσιασμός των νηπίων διατηρήθηκε αμείωτος σε ολόκληρη τη διάρκεια των προγραμμάτων.
Η ανεξάντλητη παιδική φαντασία δημιούργησε πρωτότυπες αφηγήσεις, όλες εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους. Αρκετές αναφορές νηπίων αξιοποιήθηκαν δημιουργικά σε επόμενες αφηγήσεις συμμαθητών τους. Το γεγονός αυτό, καθώς και η αντιστοιχία των αφηγήσεων με την εικονογράφησή τους, αποδεικνύουν την ανάπτυξη της ικανότητας των νηπίων στην ακρόαση και την επικοινωνία. Η συνεργασία μεταξύ των νηπίων προκύπτει επίσης από τις συνεκτικές αφηγήσεις των υποομάδων.
Αφού είχαν προηγηθεί τα μαντέματα των νηπίων και μεσολάβησαν οι διακοπές του Πάσχα, κατά την επιστροφή στο σχολείο τα νήπια ρωτούσαν ανυπόμονα πότε θα αναγνωστεί το κείμενο, για να διαπιστώσουν εάν είχαν μαντέψει σωστά. Πραγματικά, όταν διαβάστηκε το απόσπασμα, τα νήπια το παρακολούθησαν με πολλή προσοχή. Ακούγοντας πως ο λόγος που ο μαθητής στο κείμενο ζητούσε από το δάσκαλό του να σταματήσει, ήταν για να απολαύσει το κελάηδισμα του πουλιού, η έκπληξή τους ήταν καταφανής. Στον καθολικό ενθουσιασμό συνετέλεσε η σύμπτωση ότι κατά την ώρα των παιδικών αφηγήσεων στο πλαίσιο της διεξαγωγής του προγράμματος, ακουγόταν συνεχώς κελάηδισμα πουλιών από το προαύλιο του σχολείου. Έτσι η ατομική αφήγηση κάθε νηπίου εκτυλισσόταν σε ένα πολύ ήρεμο, σχεδόν κατανυκτικό περιβάλλον.
Για τα ευαισθητοποιημένα από το έργο του Καζαντζάκη νήπια, αυτό το κελάηδισμα συνιστούσε άμεση και προσωπική επικοινωνία τους με τα πουλιά. Επιχειρούσαν μάλιστα να ερμηνεύσουν το κελάηδισμα, αναφέροντας ότι τα πουλιά εκδήλωναν τη χαρά τους. Συχνά, δε, έμπαιναν στη διαδικασία να εντοπίσουν την αιτία αυτής της χαράς. Κάποιος υπέθεσε ότι ένα πουλί γεννούσε. Άλλος απέδωσε αυτήν τη χαρά στο γεγονός ότι τα πουλιά βρίσκονταν κοντά του. Ένας τρίτος θεώρησε ότι τα πουλιά χαίρονταν με όσα τα παιδιά μάθαιναν στο σχολείο κ.ο.κ.
Όπως προκύπτει από την παράθεση των αποτελεσμάτων, το σύνολο των στόχων επιτεύχθηκαν πλήρως. Συγκεκριμένα, τόσο οι ατομικές όσο και οι ομαδικές νηπιακές αφηγήσεις διακρίνονται για τη μοναδικότητα και την πρωτοτυπία τους. Η πλοκή τους είναι ενδιαφέρουσα και οι χαρακτήρες αποτυπώνονται σε αυτές ευκρινέστατα. Αυτό που κυρίως όμως προκύπτει ως συμπέρασμα από τη διεξαγωγή των προγραμμάτων, είναι η αποτελεσματικότητα της μετάδοσης των ιδεών και αξιών που απορρέουν μέσα από τα δύο συγκεκριμένα λογοτεχνικά έργα, στους μαθητές νηπιακής ηλικίας.
Βιβλιογραφία
Booth, W. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.
Huck, C., Hepler, S. & Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary School: Holt Rinehart And Winston, 679-713.
Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.
Riffaterre, M. (1988). Describing poetic structures. Two approaches to Baudelaire’s “Les Chats”. Στο Tompkins, J. P. ( Επιμ.), Reader-response criticism. From Formalism to Post-Structuralism. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 26-40.
Tompkins, J. (1988). The reader in history: The changing shape of literary-response. Στο J. Tompkins ( Επιμ.), Reader-response criticism. From Formalism to Post-Structuralism. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 201-232.
Andersen, H.- C. (2005). Το κοριτσάκι με τα σπίρτα. Αθήνα: Καλειδοσκόπιο.
Ζωγράφου, Λ. (1977). Νίκος Καζαντζάκης. Ένας τραγικός. Αθήνα: Παπαζήσης.
Ηλία, Ε. (2012). Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα. Αθήνα: Ηριδανός.
Ηλία, Ε. & Ματσαγγούρας, Η. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη & Κ. Θηβαίος (Επιμ.) Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Πρακτικά Συνεδρίου. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 307-317.
Καζαντζάκης, Ν. (2015). Αναφορά στον Γκρέκο. Αθήνα: Εκδόσεις Καζαντζάκη.
Ματσαγγούρας, Ηλίας. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β΄ . Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.
Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες 6, 16-23.
Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, μτφρ. Στ. Αθήνη. Αθήνα: Καστανιώτης.
Τζιόβας, Δ. (1987). Μετά την αισθητική. Θεωρητικές δοκιμές κι ερμηνευτικές αναγνώσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Γνώση.
Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, μτφρ. Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Για ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ βλέπε και στο iliaeleni’s blog
Στο συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα αναφέρεται η εισήγηση της Ελένης Α. Ηλία, με τίτλο «Η μετάδοση ιδεών και αξιών με την αξιοποίηση της λογοτεχνίας στο σχολείο. Ενδεικτικές περιπτώσεις με νήπια», η οποία παρουσιάστηκε στο 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο «Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα: Σχολείο και Πολιτισμός», που τελεί υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Δημοκρατίας και συνδιοργανώθηκε από Tο Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης του ΕΚΕΔΙΣΥ, την Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος και το Κολλέγιο Αθηνών, στις 10-12 Μαΐου 2019 στην Αθήνα.
Η εισήγηση είναι δημοσιευμένη στον Τόμο Β΄Πρακτικών Συνεδρίου, επιμ. Γιώτα Παπαδημητρίου, Χριστόφορος Κωσταρής, ISBN (τόμου Β΄): 978-618-5458-02-7 και ISBN SET: 978-618-5458-00-3, Αθήνα 2019, σσ. 15-21.
Εισαγωγή του Εκπαιδευτικού Προγράμματος:
Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που απευθύνεται κυρίως σε μαθητές του Νηπιαγωγείου και των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού, βασίζεται και αξιοποιεί τις επιθυμίες και τις εμπειρίες των παιδιών αναφορικά με την οικογένεια. Όπως δε σε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματά μας, ξεκινά από την επίγνωση ότι τα λογοτεχνικά κείμενα είναι ανεξάντλητα.
Συγκεκριμένα, ερέθισμα και επίκεντρο αυτού του προγράμματος συνιστούν τα εφτά κεφάλαια του Β’ μέρους του βιβλίου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» (Συγγραφέας: Ελένη Α. Ηλία, Εικονογράφηση: Λήδα Βαρβαρούση, εκδ.: Ηριδανός). Σε αυτά εμφανίζονται αφενός το πρωταγωνιστικό πρόσωπο του παραπάνω έργου, το Κοριτσάκι, και αφετέρου τα δευτερεύοντα πρόσωπα που σύμφωνα με την αφηγηματική υπόθεση, κατοικούν διαδοχικά στο σπίτι όπου ανήκει ο κήπος με τον οποίο είναι συναισθηματικά συνδεδεμένο το Κοριτσάκι. Στο έργο διαγράφονται ευδιάκριτα τα αρνητικά χαρακτηριστικά των δευτερευόντων αυτών προσώπων, εξαιτίας των οποίων ο κήπος σταδιακά καταστρέφεται, γεγονός που οδηγεί το Κοριτσάκι σε απόγνωση.
Το πρόγραμμα συνιστά μια πρόκληση για τους συμμετέχοντες, καθώς προτείνει και προϋποθέτει την ανατροπή της αφηγηματικής πλοκής. Στο έργο το Κοριτσάκι είναι ταυτισμένο με τον κήπο, οπότε βρίσκεται «απέναντι» σε όσους τον καταστρέφουν. Ωστόσο στο πλαίσιο του προγράμματος, οι συμμετέχοντες μαθητές καλούνται να εντάξουν το Κοριτσάκι σε μία από τις οικογένειες που παρουσιάζονται στο έργο, ώστε μέσα από την αλληλεπίδραση μεταξύ τους, να επιδιωχθεί η κοινή ευτυχία.
Μεταξύ όλων των προσώπων και των τύπων των οικογενειών που παρουσιάζονται, κάθε παιδί έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μόνον ένα, εκείνον με το οποίο θεωρεί ότι το Κοριτσάκι θα συμβίωνε αρμονικότερα. Χωρίς να αγνοηθούν οι άσχημες ιδιότητες που διακρίνουν τα δευτερεύοντα πρόσωπα του έργου, παράλληλα θα αναζητηθούν, θα αναδειχθούν ή θα επινοηθούν από τα παιδιά, θετικά στοιχεία στους χαρακτήρες αυτών των προσώπων, προκειμένου αυτά να αξιοποιηθούν σε αφηγήσεις με θέμα την οικογενειακή ζωή που θα βιώσει κοντά τους το Κοριτσάκι.
Στόχοι:
• Στους σημαντικότερους στόχους του προγράμματος περιλαμβάνεται η δυνατότητα των παιδιών να σκέφτονται, να κρίνουν, να επιλέγουν και να υποστηρίζουν την επιλογή τους, καθώς καλούνται να εντάξουν το Κοριτσάκι σε μία συγκεκριμένη οικογένεια, βασίζοντας την επιλογή τους σε παράγοντες που τα ίδια επιθυμούν (για παράδειγμα, την ύπαρξη ενδεχομένως άλλων παιδιών στην οικογένεια αυτή ή το φύλο των εν λόγω παιδιών, τις δραστηριότητές τους, τις σχέσεις μεταξύ των μελών της, τον τρόπο ζωή τους κ. ο. κ.)
• Ο προβληματισμός και η συνειδητοποίηση των στοιχείων που καθιστούν μια οικογένεια κατάλληλη και επιθυμητή για ένα παιδί. • Η συνεργασία μεταξύ των παιδιών επιδιώκεται να αναπτυχθεί καθώς θα αφηγούνται σε υποομάδες αναφορικά με τη ζωή για το Κοριτσάκι στην οικογένεια που θα επιλέξουν.
• Η λεκτική ανάπτυξη και ειδικότερα η καλλιέργεια της αφηγηματικής ικανότητας επιδιώκεται να επιτευχθούν επίσης μέσα από τις σχετικές αφηγήσεις.
• Η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης των μαθητών, καθώς οι πληροφορίες για το Κοριτσάκι και τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα του έργου αξιοποιούνται δημιουργικά κατά την απόδοση της νέας του οικογένειας.
• Η καλλιέργεια της δημιουργικής εικαστικής έκφρασης των μαθητών, καθώς παράγουν ατομικές ζωγραφιές που χρησιμοποιούνται ως σύμβολα και εικονογραφούν τις ομαδικές ιστορίες των συμμαθητών τους.
• Για το Νηπιαγωγείο ειδικότερα, η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό, επιδιώκεται καθώς ο δάσκαλος καταγράφει τις ομαδικές αφηγήσεις.
• Επίσης για το νηπιαγωγείο, επιδιώκεται η εξοικείωση με τα αριθμητικά σύνολα και τα αριθμητικά σύμβολα, καθώς ο αριθμός των παιδιών που επιλέγουν την ίδια οικογένεια για το Κοριτσάκι και κατά συνέπεια περιλαμβάνονται στην ίδια υποομάδα, καθορίζει με ποια σειρά η κάθε υποομάδα θα αφηγηθεί την ιστορία της.
• Η εξοικείωση με το λογοτεχνικό φαινόμενο επιδιώκεται μέσα από την ανάγνωση των αποσπασμάτων του κειμένου που αναφέρονται στα πρόσωπα ανάμεσα στα οποία θα επιλεγεί η νέα οικογένεια για το Κοριτσάκι.
Μεθόδευση:
Σε εμφανή σημεία της αίθουσας βρίσκονται αναρτημένα με μορφή αφισών, αντίγραφα σκίτσου με το Κοριτσάκι καθισμένο στην κούνια, από την εικονογράφηση της Λήδας Βαρβαρούση. Επάνω στις αφίσες με το σκίτσο έχουν γραφτεί με κόκκινο μαρκαδόρο οι λέξεις «Μια οικογένεια για το Κοριτσάκι».
Με αυτήν την ενέργεια επιδιώκεται να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των παιδιών της τάξης όπου πραγματοποιείται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ώστε να ενδιαφερθούν αβίαστα για το Κοριτσάκι που απεικονίζεται στο σκίτσο και για το νόημα της αναγραφόμενης φράσης.
Όταν τα ίδια τα παιδιά εκφράσουν τη σχετική απορία, θα επιδιώξουμε αρχικά μία χαλαρή συζήτηση για τους λόγους που θεωρείται σκόπιμο κάθε μικρό παιδί να μεγαλώνει σε μια οικογένεια. Στη συνέχεια θα διαβάσουμε τα εφτά κεφάλαια του β΄ μέρους του βιβλίου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα», ώστε τα νήπια να επιλέξουν για το Κοριτσάκι μια από τις «διαθέσιμες» οικογένειες στο περιβάλλον του. Την οικογένεια εκείνη που τα εμπνέει καλύτερα, που την θεωρούν περισσότερο οικεία, κατάλληλη ή ενδιαφέρουσα, που εκτιμούν ότι έχει τις περισσότερες πιθανότητες και προϋποθέσεις να του προσφέρει την ευτυχία.
Για το κάθε κεφάλαιο οι μαθητές καλούνται να ζωγραφίσουν μία εικόνα που να το χαρακτηρίζει. Οι ζωγραφιές αυτές θα λειτουργήσουν ως σύμβολα των προσώπων στα οποία το αντίστοιχο κεφάλαιο αναφέρεται. Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία των συμβόλων, έρχεται η στιγμή που κάθε μαθητής θα επιλέξει την οικογένεια που επιθυμεί για το Κοριτσάκι, επιλέγοντας την αντίστοιχη ζωγραφιά-σύμβολο. Στο σημείο αυτό καταγράφουμε επιγραμματικά όλες τις περιπτώσεις οικογενειών ή μεμονωμένων προσώπων που εμφανίζονται στο έργο, με βάση την αρίθμηση του κεφαλαίου όπου τα συναντάμε. Κάθε αναφορά ακολουθείται εδώ από την αντίστοιχη ζωγραφιά-σύμβολο:
Α) Το ζευγάρι των ηλικιωμένων που ο φόβος για τη ζωή τους, τους εμποδίζει να απολαύσουν τις ομορφιές του κήπου (κεφ. Φόβος, σσ. 25-26)
Β) Το νεότερο ζευγάρι που ο εγωισμός και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός το οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσματα (κεφ. Οι παντογνώστες, σσ. 27-29)
Γ) Η οικογένεια με τις τρεις κόρες, ο πατέρας των οποίων, δέσμιος των παιδικών του τραυμάτων, επιδιώκει να δημιουργεί στους άλλους προβλήματα, προκειμένου να νιώθει σημαντικός και δυνατός (κεφ. Ασήμαντος, σσ. 30-32). 
Δ) Η μόνη γυναίκα με την άψογα φροντισμένη εμφάνιση και το πλήθος των ενασχολήσεων και δραστηριοτήτων, που δεν της επιτρέπουν να φροντίζει το περιβάλλον όπου ζει (κεφ. Η Πολυάσχολη, σσ. 33-34)
Ε) Η οικογένεια με τους δίδυμους γιους, που είναι απόλυτα εξαρτημένη από την τεχνολογία των οθονών, αγνοώντας παντελώς το φυσικό κόσμο (κεφ. Άνθρωποι με Οθόνες, σσ. 35-36)
Στ) Η οικογένεια με τη μικρή μοναχοκόρη, που έχουν ως μοναδικό σκοπό στη ζωή τους να καταναλώνουν προϊόντα, με συνέπεια ο κήπος τους να μετατραπεί σε σκουπιδότοπο (κεφ. Καταναλωτές, σσ. 37-39)
Ζ) Ο άντρας που επιθυμώντας τη διασημότητα με κάθε τίμημα, δεν διστάζει να θυσιάσει το καθετί, για να την επιδιώξει (κεφ. Διάσημος, σσ. 40-43).
Οι υποομάδες που θα προκύψουν με βάση τις προτιμήσεις των παιδιών στις διάφορες οικογένειες, θα αφηγηθούν τις σχετικές ιστορίες, διαδικασία που συνιστά την κορύφωση του εν λόγω εκπαιδευτικού προγράμματος. Όσα παιδιά έχουν επιλέξει την ίδια οικογένεια για το Κοριτσάκι, συνιστούν μία υποομάδα η οποία θα αφηγηθεί συλλογικά τη ζωή για το κοριτσάκι μέσα στην οικογένεια αυτή. Κάθε αφήγηση θα εικονογραφηθεί από το σύνολο των μαθητών.
Αν κάποια οικογένεια επιλεγεί για το Κοριτσάκι από έναν μόνο μαθητή, η σχετική αφήγηση θα είναι ασφαλώς ατομική. Υπάρχει αφενός το ενδεχόμενο όλες οι οικογένειες να επιλεγούν από κάποιον ή κάποιους μαθητές, οπότε θα έχουμε ισάριθμες αφηγήσεις με τα κεφάλαια του β΄ μέρους του βιβλίου. Ωστόσο οι παιδικές αφηγήσεις θα μπορούσε να είναι λιγότερες από τα κεφάλαια του έργου, αν δεν επιλεγούν κάποιες οικογένειες για το Κοριτσάκι από κανέναν μαθητή.
Χρονοδιάγραμμα: Για την έναρξη του προγράμματος δίνεται όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί μέχρι τα παιδιά να ενδιαφερθούν για την αφίσα. Επίσης, η συζήτηση για τις μορφές, την οργάνωση, τις ιδιότητες του θεσμού της οικογένειας, όπως τα παιδιά τα αντιλαμβάνονται, θα διαρκέσει όσο επιτρέψει το ενδιαφέρον τους για το θέμα και η διάθεσή τους να προβούν σε σχετικές τοποθετήσεις. Στη συνέχεια, για την ανάγνωση των κεφαλαίων όπου βασίζεται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και τις αντίστοιχες ζωγραφιές που θα χρησιμοποιηθούν ως σύμβολα, υπολογίζεται ότι θα απαιτηθεί περίπου ένας μήνας. Σε άλλο τόσο διάστημα θα εκτυλιχθούν και οι αφηγήσεις των υποομάδων και η εικονογράφησή τους.
ΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΑΚΙ ΜΕ ΤΑ ΣΠΙΡΤΑ (Χριστουγεννιάτικο θεατρικό δρώμενο)
Εισαγωγή
Η χριστουγεννιάτικη γιορτή δεν είναι μια δραστηριότητα ξεχωριστή. Πάντα είναι μέρος του εκπαιδευτικού μας προγράμματος, που το ξεκινάμε από το Σεπτέμβρη. Είναι η παρουσίαση του κάθε προγράμματος, που απλώς εφευρίσκουμε έναν τρόπο, για να του δώσουμε χρώμα χριστουγεννιάτικο.
Οι διάλογοι των παιδιών στην παράσταση είναι η θεατρική απόδοση των δικών τους ιστοριών. Στο συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα από το οποίο προέκυψε το θεατρικό που ακολουθεί, παρουσιάστηκαν εφτά οικογένειες από το βιβλίο μου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα». Από αυτές κάθε νήπιο διάλεξε μία για το Κοριτσάκι της «αφίσας», που έχουμε αναρτήσει στη συνέχεια. Όσα νήπια διάλεξαν την ίδια οικογένεια, αποτέλεσαν την ίδια υποομάδα και αφηγήθηκαν μαζί τη δική τους ιστορία. Για τη δημιουργία των ιστοριών απευθύναμε στα νήπια διάφορες ερωτήσεις, στις οποίες απαντούσαν χωρίς να υπάρχει άλλη απάντηση από αυτήν που έδιναν με τη φαντασία τους. Έτσι φτιάχτηκε στο σκηνικό της παράστασης από τα ίδια τα νήπια ένα κατάστημα με παπούτσια, ένα με τάμπλετ, υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα, ένα με κρύσταλλα κι ένα ανθοπωλείο. Η ζωή όπως εκτυλίχθηκε για το κοριτσάκι σε καθεμιά από τις εφτά οικογένειες, παρουσιάστηκε στις εφτά διαφορετικές ιστορίες που περιλαμβάνονται στο θεατρικό μας. Το «Κοριτσάκι με τα σπίρτα», ηρωίδα στο χριστουγεννιάτικο παραμύθι του Άντερσεν, αξιοποιήθηκε για να γίνει η παράστασή μας χριστουγεννιάτικη.
Καλή διασκέδαση από την ανάγνωση του θεατρικού μας!
Ελένη Ηλία
Οι μαθητές μας, δημιουργοί των εφτά ιστοριών:
Τα νήπια του κλασικού τμήματος του Πρώτου Νηπιαγωγείου Ασπροπύργου, σχ. έτους 2015-2016.
1. Ένα κοριτσάκι γυρίζει σε έναν εμπορικό πεζόδρομο. Προσπαθεί να πουλήσει σπίρτα στους ανθρώπους που πηγαινοέρχονται με τα χριστουγεννιάτικα ψώνια τους. Μπροστά του περνά ένα ηλικιωμένο ζευγάρι.
– Ένα ανθοπωλείο!
– Να φύγουμε μακριά. Κινδυνεύουμε από τα λουλούδια. Φοβάμαι τόσο να μην πάθουμε καμιά αλλεργία!
– Άσε που τα λουλούδια είναι γεμάτα έντομα. Αλίμονό μας αν μας τσιμπήσουν! Το κοριτσάκι ανάβει ένα σπίρτο, για να ζεσταθεί. Στη φλόγα του βλέπει πως έχει μια οικογένεια. Έναν παππού και μια γιαγιά, που φοβούνται τα λουλούδια.
– Έλα κοριτσάκι να ζήσεις κοντά μας. Θέλουμε λίγη βοήθεια.
– Πώς να προλάβουμε να ψεκάσουμε τόσο πολλά φύλλα, για να φύγουν τα έντομα;
– Παππού και γιαγιά μην ανησυχείτε καθόλου. Θα σας βοηθάω εγώ στον κήπο. Καλά μου λουλουδάκια μην τρομάζετε. Έχω ένα σπρέι που θα σας κάνει πιο ζωντανά, δυνατά και όμορφα. Μόνο που ο παππούς και η γιαγιά θα νομίζουν πως είναι εντομοκτόνο.
– Αχ! Τι πανέμορφα που μυρίζει… Γρήγορα, γρήγορα, ελάτε να δείτε τι υπέροχα που έγιναν τα λουλούδια μας!
– Ο κήπος μας μοιάζει με Παράδεισο.
– Πώς να μην είναι κανείς ευτυχισμένος όταν έχει τέτοιον κήπο; Το σπίρτο σβήνει. Μαζί με τη φλόγα χάνεται και το όνειρο του κοριτσιού.
2. Τότε στο δρόμο περνάει ένα νεαρό ζευγάρι.
– Πάρτε φτηνά σπίρτα.
– Έχουμε αργήσει πάλι.
– Δεν σου φώναζα να ετοιμαστείς γρήγορα; Εσύ κάνεις δέκα ώρες.
– Δεν λες που οδηγάς σαν χελώνα;
– Πάρτε σπίρτα παρακαλώ…
– Να σκοτωθούμε ήθελες; Δεν θα σου κάνω το χατίρι.
‘Όταν το ζευγάρι προσπερνά, το κοριτσάκι ανάβει ένα ακόμη σπίρτο. Στη φλόγα του ονειρεύεται πως ήταν στην ίδια οικογένεια μαζί τους. Έτρεχαν με το αυτοκίνητό τους. Το Κοριτσάκι είχε ζαλιστεί κι ήταν ξαπλωμένο στο πίσω κάθισμα. Έφτασαν σε ένα μεγάλο ξενοδοχείο.
– Τα φόρτωσες όλα ή μήπως ξέχασες πάλι τίποτα;
– Αν δεν τα μάζεψες εσύ, εγώ φταίω.
– Μην φωνάζετε παρακαλώ. Απαγορεύονται οι θόρυβοι εδώ. Ο κόσμος ξεκουράζεται.
– Πάλι κάνεις φασαρία;
– Ενώ εσύ δεν κάνεις;
– Αν μας διώξουν, θα ησυχάσεις;
– Το παιδί δεν μας φταίει σε τίποτα, να χάσει τις διακοπές του.
– Παρακαλώ μην τσακώνεστε. Όλοι έρχονται εδώ για να ηρεμήσουν.
Έτσι το ζευγάρι σταμάτησε να τσακώνεται. Κι όταν οι διακοπές τους τελείωσαν, είχαν συνηθίσει πια στην ησυχία. Κι ήταν όλοι τους ευτυχισμένοι. Τότε το σπίρτο σβήνει και χάνεται το όνειρο του κοριτσιού.
3. Μετά περνάνε στο δρόμο τρείς αδερφούλες. Πηγαίνουν στο μαγαζί του μπαμπά τους, που πουλάει παπούτσια. Το κοριτσάκι ανάβει ένα ακόμη σπίρτο και ονειρεύεται πως τα κορίτσια είναι και δικές του αδερφούλες. Μένουν όλες μαζί στο ίδιο δωμάτιο.
– Παιδιά, το πρωινό μας είναι έτοιμο.
– Τι έχουμε σήμερα;
– Τοστ και μήλο.
– Τελειώσατε; Κάνει πολύ κρύο. Μην βγούμε να παίξουμε έξω κι αρρωστήσουμε πάλι.
– Θυμάστε την άλλη φορά που ο μπαμπάς έμεινε να μας φροντίζει και η μαμά πήγε να μας αγοράσει τα φάρμακα;
– Ας μείνουμε στο ζεστό μας δωμάτιο λοιπόν. Ελάτε να παίξουμε με τις πλαστελίνες μας.
– Τι θα φτιάξουμε σήμερα;
– Εγώ λέω να φτιάξουμε παγωτά.
– Με τόσο κρύο; Να μου λείπει. Εγώ θα φτιάξω πίτσα. Θα βάλω απ’ όλα πάνω.
– Εγώ με τις χρωματιστές πλαστελίνες θα φτιάξω πολύχρωμα μπισκοτάκια.
– Κι όταν το απόγευμα πάμε να βοηθήσουμε το μπαμπά στο μαγαζί, θα τον κεράσουμε.
– Θα κεράσουμε και τους πελάτες του.
– Ειδικά τα παιδάκια!
Το σπίρτο όμως σβήνει κι αυτήν τη φορά. Και μαζί του χάνευαι και το όνειρο του κοριτσιού.
4. Στο φωτισμένο εμπορικό δρόμο υπάρχει κι ένα κατάστημα με υπολογιστές, τάμπλετ και κινητά τηλέφωνα. Εκεί μπαίνουν δύο αγόρια. Περνούν μπροστά από το κοριτσάκι χωρίς να το προσέξουν, γιατί και οι δύο κοιτούν τις οθόνες τους.
– Πάρτε παρακαλώ σπίρτα.
– Τέλεια. Πέρασα κι αυτήν την πίστα.
– Για να δούμε, τι καινούρια παιχνίδια θα βρούμε;
‘Όταν τα δίδυμα αγόρια προσπερνούν, το κοριτσάκι ανάβει γρήγορα ένα ακόμη σπίρτο. Στη φλόγα του ονειρεύεται ότι έπαιζε με τα δυο παιδιά. Κρατούσε στα χεράκια του ένα ολοκαίνουριο τάμπλετ. Ήταν ενθουσιασμένη. Τα βράδια που βάζουν τα τάμπλετ να φορτίζουν, κοιτάζουν και οι τρεις μαζί τον ουρανό.
– Σας αρέσει το φεγγάρι;
– Εμένα μου αρέσει πολύ. Είναι μεγάλο και φωτεινό.
– Εμένα μου αρέσουν τα αστέρια, που είναι τόσο πολλά!
– Γιατί οι γονείς μας ανοίγουν το εστιατόριο μόνο το βράδυ;
– Γιατί την ημέρα μελετάνε στα τάμπλετ τους καινούριες συνταγές.
– Εγώ νομίζω ότι επειδή στους πελάτες τους αρέσουν τα αστέρια…
Κάπου αυτή τη στιγμή το σπίρτο σβήνει κι ένα ακόμη όνειρο χάνεται για το Κοριτσάκι.
5. Ένα κοριτσάκι που έχει την ίδια ηλικία, περνά με τους γονείς του από μπροστά του. Κουβαλούν τεράστιες τσάντες, γεμάτες πράγματα. Από όποιο μαγαζί περνούν, μπαίνουν μέσα και ψωνίζουν κι άλλα πράγματα. Το κοριτσάκι χωρίς να τους αφήσει απ’ τα μάτια του, ανάβει ένα ακόμη σπίρτο.
– Πώς θα ζήσουμε τώρα που χάσαμε το σπίτι μας κι όλα μας τα πράγματα, επειδή χρωστούσαμε;
– Θα πάρουμε μαζί μας κι αυτό το φτωχό κοριτσάκι και θα πάμε να μας φιλοξενήσουν σε ένα ξενοδοχείο, που δίνουν δωρεάν φαγητό.
– Πώς θα παίζουμε αφού δεν έχουμε παιχνίδια;
– Υπάρχει πισίνα εκεί. Και μοιράζουν σε όλα τα παιδιά νεροπίστολα.
– Τώρα που έχει χιόνι, δεν χρειαζόμαστε παιχνίδια. Θα φτιάξουμε μπάλες από χιόνι και θα τις πετάμε η μία στην άλλη. Θα φτιάξουμε και χιονάνθρωπους αντί για κούκλες.
– Και σπιτάκια και αυτοκίνητα από χιόνι.
– Ζήτω! Θα περάσουμε τέλεια!
Τότε το σπίρτο σβήνει και μαζί του κι αυτό το όνειρο τελειώνει.
6. Μία πανέμορφη κυρία βγαίνει από το ανθοπωλείο, φορτωμένη μια αγκαλιά λουλούδια. Μπαίνει στο διπλανό μαγαζί με τα κρύσταλλα, που είναι δικό της. Όπως περνά μπροστά από το κοριτσάκι, του χαμογελά. Τι γλυκό που είναι το χαμόγελό της! Το Κοριτσάκι ανάβει ένα σπίρτο και ονειρεύεται ότι ζούσε κοντά της. Είχαν ένα τεράστιο κήπο, με πολλά διαφορετικά λουλούδια και τα φρόντιζαν κάθε μεσημέρι, που το κοριτσάκι γύριζε από το σχολείο του κι η μαμά από το μαγαζί της.
– Τι θέλεις να σου μαγειρέψω για αύριο;
– Μου αρέσουν όλα τα φαγητά που φτιάχνεις;
– Δεν έχεις κάποια προτίμηση σε μερικά;
– Έχω στα κεφτεδάκια, στο κοτόπουλο και στα μακαρόνια.
– Ας φτιάξουμε λοιπόν κεφτεδάκια, που έχουμε πολλές μέρες να τα φάμε. Θα τα φτιάξω και για τα γενέθλιά σου. Μαζί με μια τεράστια τούρτα.
– Θα μου κάνεις πάρτι μανούλα;
– Οπωσδήποτε. Και θα καλέσουμε όλους τους φίλους σου από το σχολείο.
Όμως κι αυτό το όμορφο όνειρο τελειώνει για το Κοριτσάκι, όταν το σπίρτο του σβήνει.
7. Από τον πεζόδρομο που κάθεται, φαίνεται η φωτισμένη λεωφόρος. Το Κοριτσάκι βλέπει να περνά εκεί ένα ανοιχτό αυτοκίνητο. Είναι μπλε γυαλιστερό. Το οδηγεί ένας άντρας. Το Κοριτσάκι σκέφτεται πως αν την έβλεπε, θα αγόραζε όλα της τα σπίρτα, φαινόταν πολύ πλούσιος. Ανάβει για να ζεσταθεί στην παγωμένη νύχτα το τελευταίο της σπίρτο. Τότε ονειρεύεται ότι καθόταν στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου αυτού του κυρίου. Όλα εκεί μέσα είναι ροζ. Πηγαίνουν στον κινηματογράφο.
– Πού θέλεις να πάμε αύριο;
– Πάμε στη θάλασσα να ψαρέψουμε;
– Ωραία ιδέα. Να περάσουμε και από το λιμάνι. Όταν ήμουν μικρός, πήγαινα συχνά, για να βλέπω τις νταλίκες, να μπαίνουν και να βγαίνουν στα πλοία.
– Και το απόγευμα θα πάμε πάλι στον κινηματογράφο;
– Όχι. Αύριο θα πάμε να σου αγοράσω παιχνίδια. Πολλά-πολλά όμορφα παιχνίδια!
Το τελευταίο σπίρτο σβήνει και μαζί του τελειώνει και το όνειρο του κοριτσιού. Έχει αρχίσει να χαράζει. Μια καινούρια μέρα ξημερώνει. Μια μέρα γιορτινή!…
Σημείωση: Στην παράσταση, η ηρωίδα του έργου του Άντερσεν, «Το Κοριτσάκι με τα σπίρτα» μεταφέρεται στη σύγχρονη εποχή, καθώς ταυτίζεται με το Κοριτσάκι του βιβλίου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα».
Ελένη Α. Ηλία, Δρ. Λογοτεχνίας, Συγγραφέας
Η παρούσα εισήγηση της Ελένης Α. Ηλία, παρουσιάστηκε στο 4ο συνέδριο του Νέου Παιδαγωγού, στην Αθήνα, 1 και 2 Απριλίου 2017. Περιλαμβάνεται στα Πρακτικά του 4ου Συνεδρίου: «Νέος Παιδαγωγός»
Μορφή: e-Book/pdf
ISBN: 978-618-82301-2-5, στο Ε ́ ΜΕΡΟΣ (ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ), σελ. 3433-3439.
Δικτυακή διεύθυνση ανάρτησης τόμου (link): http://users.sch.gr/synedrio/Praktika_Synedriou_04_Synedrio_Neos_Paidagogos_2017.pdf
Περίληψη
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Κάπου θα συναντηθούμε… στο ίδιο σύμπαν ζούμε» σχεδιάστηκε για νήπια. Υλοποιήθηκε με μαθητές δημόσιου νηπιαγωγείου κατά το σχ. έτος 2016-2017. Βασίζεται στο λογοτεχνικό πρότυπο του Μικρού Πρίγκιπα του Εξυπερύ. Όπως ο Μικρός Πρίγκιπας, ο κύριος ήρωας του ομώνυμου βιβλίου συναντήθηκε στην έρημο με τον πιλότο-αφηγητή του έργου, έτσι και κάθε νήπιο φαντάστηκε και παρουσίασε στους συμμαθητές του μια παρόμοια δική του συνάντηση με τον λογοτεχνικό ήρωα. Απαντώντας στις ερωτήσεις του εκπαιδευτικού, καθόρισε επίσης τις περιστάσεις και την αιτία αυτής της συνάντησης. Στόχος του προγράμματος να συνεχίσουν τα νήπια την αφήγηση του έργου, σύμφωνα με την επιθυμία τους. Η επιθυμία των νηπίων είναι κοινή και συνίσταται στην επιλογή της αισιόδοξης αφηγηματικής εκδοχής, η οποία περιλαμβάνει την επιστροφή του Μικρού Πρίγκιπα στη Γη και τη συνάντησή του και με άλλους ανθρώπους.
Εισαγωγή
Η δημιουργικότητά μας κατά την αναγνωστική διαδικασία( Iser 1990, σσ.44-45), σε συνδυασμό με την τεράστια παιδαγωγική δύναμη της λογοτεχνίας, εφόσον μας μεταδίδει εμπειρίες, βιώματα (ό. π., σσ. 104, 281) υπαγορεύουν το σχεδιασμό και την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων που επικεντρώνονται σε λογοτεχνικά κείμενα. Το λογοτεχνικό πρότυπο συνιστά το δυνατότερο ερέθισμα της παιδικής –και όχι μόνο- φαντασίας (Ηλία, 2004, σ. 167). Εμπνέει, απογειώνει, απελευθερώνει δυνάμεις και ικανότητες. Η ταύτιση με τα λογοτεχνικά πρόσωπα (Booth, 1987, σσ. 278-281, 378) προσφέρει τη δυνατότητα να συμμετέχεις προσωπικά στις αφηγηματικές καταστάσεις, να αντιδράς συγκινησιακά σε αυτές και να εκφράζεις χωρίς αναστολές τον εαυτό σου, αναφερόμενος στα συναισθήματα και τις προσδοκίες που σου προξενεί το λογοτέχνημα (Ηλία, 2007, σ. 20).
Η φαντασία των νηπίων ειδικότερα, όταν τροφοδοτείται από λογοτεχνικά κείμενα, γίνεται ανεξάντλητη, γεγονός που αποτυπώνεται σε σχετική έρευνα που πραγματοποίησα στο παρελθόν με μαθητές Νηπιαγωγείου, Α΄, Β΄ και Γ΄ Δημοτικού (Ηλία, 2006, σσ. 20-25). Καθώς δε το κυρίαρχο στοιχείο της παιδικής φύσης είναι η ανάγκη και η διάθεση για παιχνίδι (Χουιζίνγκα, 1989, σσ. 20-28), φροντίζουμε να προσδώσουμε στο εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα παιγνιώδη διάσταση (Ποσλανιέκ, 1992, σ. 18). Το τρίτο στοιχείο του προγράμματος είναι ότι εκφράζει απολύτως τους συμμετέχοντες. Σχεδιάστηκε αποκλειστικά από το δάσκαλο της τάξης όπου υλοποιείται, και προσαρμόστηκε στο συγκεκριμένο μαθητικό δυναμικό. Έτσι τόσο ως προς το σχεδιασμό όσο και ως προς την υλοποίησή του απηχεί τα χαρακτηριστικά, τις κλίσεις, τις προτιμήσεις και τις διαθέσεις του συνόλου των μελών της σχολικής τάξης όπου εκτυλίσσεται, μαθητών και δασκάλου.
Ταυτότητα του προγράμματος
Η εκπαιδευτική μας δράση για το σχ. έτος 2016-2017 πραγματοποιείται αποκλειστικά στο πλαίσιο του προαιρετικού προγράμματος του Νηπιαγωγείου, που αναπτύσσεται από τη μία μ.μ. έως τις τέσσερις μ.μ. στο 1ο Νηπιαγωγείο Ασπροπύργου. Οι συμμετέχοντες μαθητές είναι δεκαεπτά, από τους οποίους οι δέκα είναι κορίτσια, οι τρεις είναι προνήπια, οι δύο έχουν συμμετάσχει και κατά την περσινή χρονιά σε ανάλογα εκπαιδευτικά προγράμματα, ένας δεν γνωρίζει σχεδόν καθόλου την ελληνική γλώσσα και ένας επαναφοιτά, επειδή αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα άρθρωσης.
Στόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματος
Συνεργασία του συνόλου των μαθητών για την επίτευξη ενός κοινού, ομαδικά αποδεκτού σκοπού ( την εκπλήρωση και της επιθυμίας του Μικρού Πρίγκιπα και της επιθυμίας του πιλότου )
Τοποθέτηση του κάθε νηπίου στο επίκεντρο της ομάδας των συμμαθητών του και κατ’ επέκταση προώθηση της επαφής και επικοινωνίας μεταξύ όλων των νηπίων.
Συνειδητοποίηση των λογοτεχνικών έργων και ηρώων ως διαχρονικών και οικουμενικών σημείων αναφοράς.
Εξοικείωση με το παγκόσμιο λογοτεχνικό πρόσωπο-σύμβολο του Μικρού Πρίγκιπα και μύηση στις πολιτισμικές, ανθρωπιστικές αξίες που ενσαρκώνει.
Η λεκτική ανάπτυξη και ειδικότερα η καλλιέργεια της αφηγηματικής ικανότητας .
Η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης των μαθητών.
Η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό.
Καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, ως συνέπεια της απόλαυσης που προσφέρει ο δημιουργικός ρόλος του αναγνώστη.
Μεθόδευση
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα αναφέρεται στον Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερύ σαν λογοτεχνικό πρότυπο και παγκόσμιο σύμβολο της παιδικής αθωότητας (Ηλία, 2012, σσ. 45-46). Ο τίτλος που δώσαμε στην εκπαιδευτική δράση μας «Κάπου θα συναντηθούμε… στο ίδιο σύμπαν ζούμε», συνιστά παράφραση του ρεφραίν γνωστού τραγουδιού (Δεν μπορεί, δεν μπορεί,/κάπου θα συναντηθούμε./ Δεν μπορεί, δεν μπορεί,/ στο ίδιο σπίτι ζούμε). Ενώ όμως στο τραγούδι το χιούμορ (Βελουδή, 1983, σ. 45) προκύπτει από το γεγονός ότι αδυνατούν να συναντηθούν μεταξύ τους δύο άνθρωποι που κατοικούν στο ίδιο σπίτι, στον τίτλο του προγράμματος το χιούμορ απορρέει από τον τρόπο που αναφερόμαστε στο σύμπαν. Αν και αυτό είναι απέραντο, το αντιμετωπίζουμε σαν να επρόκειτο για μια γειτονιά. Αυτή δε η θεώρηση του σύμπαντος βασίζεται στο γεγονός ότι σε αυτό κατοικεί ένα ιδιαίτερα αγαπητό μας πρόσωπο, ο Μικρός Πρίγκιπας, ήρωας του Εξυπερύ, που ταξίδεψε από το μακρινό πλανήτη του έως τη γη μας, για να αποκτήσει φίλους. Στην τάξη μας γνωρίσαμε την ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα μέσα από αφήγηση, που συνοδεύτηκε όχι μόνο από τις εικόνες του ίδιου του συγγραφέα αλλά και από τις πρόσφατες και εντυπωσιακότερες της ιταλίδας εικονογράφου Laura Zannoni , στη σύγχρονη ιταλική έκδοση Rusconi Libri S. p. A. Αυτό που προβλημάτισε περισσότερο τα νήπια από την ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα, είναι η επιστροφή του στον πλανήτη του. Εστίασαν ιδιαίτερα την προσοχή τους στον τρόπο που ο ήρωας επέλεξε για να ξαναγυρίσει εκεί, στη «βοήθεια» δηλαδή που του πρόσφερε το δηλητηριώδες φίδι, δαγκώνοντάς τον. Ως συνέπεια της επίδρασης που είχε στα νήπια το συγκεκριμένο αφηγηματικό σημείο, δώσαμε μεγάλη έμφαση στον επίλογο του Εξυπερύ, όπου ο αφηγητής παρακαλεί τους αναγνώστες, αν συναντήσουν το Μικρό Πρίγκιπα, να του γράψουν αμέσως πως ξαναγύρισε, για να πάψει να είναι λυπημένος (Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, 1993, σσ. 81-85). Τα νήπια δέχτηκαν με ενθουσιασμό και χαρά την πρότασή μας να αφηγηθούν στον πιλότο του έργου του Εξυπερύ δικές τους συναντήσεις με τον Μικρό Πρίγκιπα, προκειμένου να τον κάνουν χαρούμενο. Πέρα ωστόσο από την επιβεβαίωση των νηπίων προς τον πιλότο για την επιστροφή του Μικρού Πρίγκιπα στη Γη, τα νήπια με τις αφηγήσεις τους επιδίωξαν παράλληλα να συμβάλλουν προσωπικά στην πραγματοποίηση της επιθυμίας του μικρού Πρίγκιπα να γνωρίσει φίλους.
Μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης του έργου του Εξυπερύ, οι μαθητές προχώρησαν τόσο σε ομαδικές όσο και σε ατομικές αφηγήσεις (Huck κ. ά., 1979, σσ. 679-713 και Μπαρντώ, 1990, σ. 27) με θέμα τις δικές τους συναντήσεις με τον Μικρό Πρίγκιπα. Η σειρά των συναντήσεων καθορίστηκε από τον παράγοντα τύχη. Το αποτέλεσμα της κλήρωσης καταγράφηκε σε έναν πίνακα, όπου κάθε ονόματος προηγήθηκε η αρίθμηση, που αναφερόταν στη σειρά με την οποία κληρώθηκε. Τις αφηγήσεις κατέγραφε ο δάσκαλος είτε χειρόγραφα είτε στον υπολογιστή. Η διαδικασία απ’ την οποία προέκυψαν τα παιδικά κείμενα είναι αυτή των ερωταποκρίσεων. Ο δάσκαλος, που είναι ένας πολύ προσεκτικός ακροατής, διατύπωνε ερωτήσεις, διευκρινιστικές συνήθως, σε σχέση με τις προηγούμενες απαντήσεις που έχει λάβει (Pascucci και Rossi, 2002, σσ. 16-23). Είναι αυτονόητο πως όσο πληρέστερες είναι οι απαντήσεις των νηπίων τόσο περιορίζεται ο αριθμός των ερωτήσεων του δασκάλου, σύμφωνα με τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης (Ματσαγγούρας, 2001, σσ. 180-182, 199-203). Για κάθε νήπιο, προηγήθηκε ομαδική αφήγηση των συμμαθητών του, αναφορικά με αυτήν τη συνάντηση και ακολούθησε η ατομική αφήγησή του με το ίδιο θέμα. Έτσι όλα τα νήπια έγιναν οι συμπρωταγωνιστές του Μικρού Πρίγκιπα όχι μόνο στη δική τους αφήγηση αλλά και σε αυτή των συμμαθητών τους, που τα αφορούσε. Όταν ολοκληρωνόταν κάθε ομαδική αφήγηση, τα νήπια έδιναν συλλογικά σε αυτήν έναν τίτλο.
Προαναγγείλαμε στα νήπια τη δημοσίευση των αφηγήσεων τους στο ιστολόγιο του νηπιαγωγείου, προκειμένου αυτό να λειτουργήσει ως επιπλέον κίνητρο για τη συμμετοχή τους στη δράση. Επιπλέον δείξαμε στα νήπια αναρτημένα στο ιστολόγιο του νηπιαγωγείου μας ομαδικά και ατομικά κείμενα μαθητών προηγούμενων ετών, διαβεβαιώνοντάς τα ότι μπορεί να διαβαστούν από ανθρώπους σε ολόκληρη τη γη. Η σταθερή επιλογή μας για πολύπλευρη ανάδειξη και αξιοποίηση των παιδικών ιστοριών (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006, σσ. 312-313), διαπιστώθηκε από τα νήπια και στη συνέχεια μέχρι την ολοκλήρωση του προγράμματος.
Αποτελέσματα
Εντελώς ενδεικτικά εδώ παρατίθενται οι πρώτες αφηγήσεις, με βάση την κλήρωση. Προηγούνται οι ομαδικές αφηγήσεις και ακολουθούν οι ατομικές.
Ομαδικές αφηγήσεις
ΠΑΡΕΑ ΜΕ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ
Ο Μικρός Πρίγκιπας πέταξε από τον πλανήτη του ένα γράμμα στη γη, που έγραφε ότι θέλει να συναντήσει το Μάριο. Ο Μικρός Πρίγκιπας παρακολουθεί από τον πλανήτη του όλους τους ανθρώπους και αυτές τις μέρες παρακολουθεί ειδικά το Μάριο. Θέλει να συναντηθεί με όλους, για να γίνουν φίλοι. Ο Μάριος όταν πήρε το γράμμα, ανέβηκε στο διαστημόπλοιο, για να φτάσει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Μέσα στο διαστημόπλοιο ο Μάριος βρήκε το τριαντάφυλλο του Μικρού Πρίγκιπα. Ένας κλέφτης που είχε διαβάσει το γράμμα, έκλεψε από το διάστημα το διαστημόπλοιο και το πήγε έξω από το σπίτι του Μάριου. Ο ίδιος κλέφτης είχε γίνει αόρατος κι είχε κλέψει και το τριαντάφυλλο. Όταν έφτασε ο Μάριος στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, ο Μικρός Πρίγκιπας τον ρώτησε πώς περνάει στη γη. Ο Μάριος είπε ότι περνάει όμορφα και θα επιστρέψει για να είναι κοντά στους γονείς του που αγαπάει, και για να παίζει με τους φίλους του. Τότε ο Μικρός Πρίγκιπας σκέφτηκε πριν φύγει ο Μάριος, να πάνε οι δυο τους πετώντας μέχρι το φεγγάρι, για να κάνουν φίλους τους αστροναύτες που θα βρουν εκεί. Οι τρεις αστροναύτες που ήταν στο φεγγάρι, έβλεπαν τα δύο παιδιά να φτάνουν πετώντας και είπαν «ας τους κάνουμε φίλους, αφού κατάφεραν κάτι πολύ δύσκολο, να φτάσουν πετώντας εδώ». Ο Μικρός Πρίγκιπας είπε και στους αστροναύτες το σχέδιο του να γνωρίσει όλους τους ανθρώπους, επειδή πιστεύει ότι όλοι είναι καλοί και οι αστροναύτες συμφώνησαν μαζί του.
Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΜΟΙΡΑΖΕΙ ΒΡΑΧΙΟΛΙΑ
Ο Μικρός Πρίγκιπας πηγαίνει το πρωί έξω από το σπίτι της Ιωάννας, επειδή έχει έρθει η σειρά της να συναντηθεί μαζί του. Περίμενε απέξω ήσυχος, για να καταλάβει απ’ όσα θα άκουγε, αν η Ιωάννα ήταν στο σπίτι. Όταν κατάλαβε ότι δεν την πρόλαβε, ακολούθησε το άρωμά της, για να την βρει. Η Ιωάννα με το μπαμπά της πριν από το σχολείο πέρασαν από το super-market για να πάρουν τυρί. Όταν ο μπαμπάς της πιάνει σειρά για το ταμείο, ο Μικρός Πρίγκιπας την βρίσει μόνη της σε ένα διάδρομο και την πλησιάζει. Η Ιωάννα τον αναγνωρίζει αμέσως και τον ρωτάει αν θα ήθελε να της χαρίσει ένα βραχιόλι με την εικόνα του. Εκείνος της απαντάει ότι θα πρέπει να περιμένει να έρθει η νύχτα. Όταν η Ιωάννα κοιμάται, ονειρεύεται ότι ο Μικρός Πρίγκιπας είναι στο δωμάτιό της. Το κορίτσι αμέσως ξυπνάει. Ο Μικρός Πρίγκιπας έχει μπει στ’ αλήθεια μέσα στο δωμάτιο και μόλις η Ιωάννα ξυπνάει, αυτός κρύβεται, για να μην τον δει. Όταν την ξαναπαίρνει ο ύπνος, βγαίνει από την κρυψώνα του, την σηκώνει κοιμισμένη στην αγκαλιά του, την βάζει μέσα σε μια βάρκα και κάνει κουπί μέχρι που φτάνουν στη Μύκονο. Εκεί, ανάμεσα στα φύλλα ενός δέντρου έχει κρύψει το τελευταίο βραχιόλι. Όταν το φοράει στο χέρι της Ιωάννας, εκείνη ξυπνάει. Ο Μικρός Πρίγκιπας κάνει ξανά κουπί και πάνε με τη βάρκα πίσω. Την Ιωάννα την παίρνει πάλι ο ύπνος μέχρι να φτάσουν. Ο Μικρός Πρίγκιπας έχει κουραστεί πολύ και κοιμάται ολόκληρη την ημέρα μέχρι να νυχτώσει ξανά. Τότε βλέπει όνειρο μια νεράιδα, που του δίνει ένα κέρμα, γιατί έπεσε ένα δόντι του. Με αυτό το κέρμα ο Μικρός Πρίγκιπας θα αγοράσει κι άλλα βραχιόλια, αφού αυτό που χάρισε στην Ιωάννα ήταν το τελευταίο που είχε. Τα βραχιόλια τα αγοράζει από μια γυναίκα, που τα φτιάχνει με το γιο της σε μια σπηλιά. Ζωγραφίζουν πάνω το Μικρό Πρίγκιπα, γιατί θέλουν να τον δουν οι άνθρωποι που είναι τόσο όμορφος. Ο Μικρός Πρίγκιπας κάθε νύχτα μοιράζει τα βραχιόλια μόνο σε όσα παιδιά τον γνωρίζουν.
ΤΟ ΔΟΝΤΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ
Η Μιχαέλα με τους γονείς της είχε πάει το Σάββατο στα μαγαζιά, για να ψωνίσει ρούχα. Ο Μικρός Πρίγκιπας τριγύριζε εκεί. Πεινούσε και έψαχνε ένα μέρος για να φάει. Όπως προχωρούσε, γύρισε το κεφάλι του και την είδε. Είπε στη Μιχαέλα, αν μπορεί, να μιλήσουν λίγο οι δυο τους. Εκείνη όμως δεν ήθελε να απαντήσει, για να μην την ρωτήσουν οι γονείς της πού τον ξέρει. Αφού ο Μικρός Πρίγκιπας έφαγε κάτι, έτρεξε μήπως την προλάβει. Όταν είδε ότι είχε φύγει, γύριζε γύρω-γύρω, για να την βρει. Την είδε στο μπαλκόνι της να παίζει με μια φίλη της. Τότε ο Μικρός Πρίγκιπας έριξε στην πόρτα ένα λάσο που είχε μαζί του και την άνοιξε. Οι γονείς της έπιναν καφέ και ρώτησαν τη Μιχαέλα ποιος είναι. Αυτή τους είπε «Είναι ο Μικρός Πρίγκιπας που διαβάσαμε την ιστορία του στο σχολείο και θέλει να μιλήσουμε επειδή ξέρει ότι τον αγαπάω και τον εκτιμάω». Τότε οι γονείς την τον κέρασαν μπισκοτάκια. Όταν ο Μικρός Πρίγκιπας μπήκαν με τη Μιχαέλα στο δωμάτιό της, εκείνη του πάτησε το πόδι κατά λάθος. Ο Μικρός Πρίγκιπας γλίστρησε, έπεσε και χτύπησε το δόντι του. Πήγε στον οδοντίατρο κι εκείνος του έβαλε σιδεράκια. Άρεσαν στο Μικρό Πρίγκιπα και γελούσε το ίδιο όπως πριν. Όταν η Μιχαέλα τον είδε με τα σιδεράκια, του είπε ότι είναι πολύ όμορφος.
Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΣΤΟ ΛΟΥΝΑ ΠΑΡΚ ΚΑΙ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ
Ο Μικρός Πρίγκιπας το Σάββατο πήγε στο λουνα παρκ κι εκεί συνάντησε τη Λάουρα. Ήταν πολλά παιδιά σε αυτό το λουνα παρκ, γιατί έχει πάρα πολλά παιχνίδια. Ο Μικρός Πρίγκιπας όμως μίλησε μόνο στη Λάουρα, επειδή εκείνη γνώριζε, τα άλλα παιδιά τού ήταν ξένα. Η Λάουρα είχε φύγει από τον πλανήτη της κι είχε κατέβει στη γη, επειδή εκεί έβρεχε συνέχεια. Κάποτε, η Λάουρα στον πλανήτη της είχε αφήσει για πολλή ώρα το φαγητό στη φωτιά και κάηκε το σπίτι της. Τότε η Λάουρα λυπήθηκε πολύ κι έτσι ο Μικρός Πρίγκιπας την πήρε στον πλανήτη του. Όταν το σπίτι της επισκευάστηκε, την ειδοποίησαν στο κινητό κι εκείνη γύρισε στον πλανήτη της. Αλλά έχασε το κινητό της κι έτσι με τον Μικρό Πρίγκιπα επικοινωνούσε πια με το skype μέχρι που βρέθηκαν σε αυτό το λουνα παρκ. Ανέβηκαν στη ρόδα αλλά ο Μικρός Πρίγκιπας ζαλίστηκε. Η Λάουρα ειδοποίησε για να σταματήσουν τη ρόδα κι ύστερα πιάστηκαν χέρι-χέρι και ανέβηκαν στο ίδιο αλογάκι. Όταν κατέβηκαν κι από κει, η Λάουρα αγόρασε για το Μικρό Πρίγκιπα ένα μπαλόνι κι έπαιξαν με αυτό. Μόλις βαρέθηκαν, ανέβηκαν σε ένα διαστημόπλοιο που με αυτό είχε φτάσει στη γη ένας εξωγήινος, για να γυρίσουν στους πλανήτες τους. Το οδηγούσε η Λάουρα αλλά έπεσε πάνω στα σπίτια μας και τα κατάστρεψε και το έδειξε η τηλεόραση. Έσπασε το αριστερό της χέρι κι ο Μικρός Πρίγκιπας την πήγε στο νοσοκομείο. Εκεί όμως κόλλησαν αρρώστια κι έτσι δεν έχουν φύγει ακόμα από τη γη.
Η ΤΟΥΜΠΑ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ
Η Κατερίνα επισκέφτηκε τον Μικρό Πρίγκιπα στον πλανήτη του. Χρησιμοποίησε ένα διαστημόπλοιο, που της είχαν χαρίσει, για να πηγαίνει παντού. Η Κατερίνα όταν το πήρε, δεν το χρησιμοποιούσε, επειδή δεν ήξερε. Όταν είδε στην τηλεόραση πώς το οδηγούσαν, έμαθε κι αυτή. Τότε το πήρε και πήγε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Πάρκαρε το διαστημόπλοιο στο παρκινγκ που είχε ο Μικρός Πρίγκιπας δίπλα στο σπίτι του. Αυτό το παρκινγκ το είχε χτίσει για τα διαστημόπλοια των φίλων του, που πάνε να τον επισκεφτούν. Όταν η Κατερίνα έφτασε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, τον βρήκε να κάνει τούμπες. Ήταν πολύ χαρούμενος που θα γνώριζε μια καινούρια φίλη. Η Κατερίνα του είπε να σταματήσει τις τούμπες αλλά αυτός συνέχιζε μέχρι που χτύπησε. Τότε η Κατερίνα τον πήρε αγκαλιά, τον έβαλε στο διαστημόπλοιο και τον έφερε στο σπίτι της, για να τον φροντίσει η μαμά της. Όταν βρήκαν ανοιχτό φαρμακείο, του έδωσαν το φάρμακο κι έγινε καλά. Τότε έφυγε για διακοπές στην Κρήτη. Επειδή εκεί του αρέσει πολύ, θα μείνει για εκατό χρόνια. Η Κατερίνα του έχει χαρίσει ένα κινητό και από αυτό της τηλεφωνάει. Μια μέρα της αγοράζει ένα δώρο από ένα μαγαζί και της το στέλνει.
ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ
Ο Σάμπρι έφτιαξε μόνος του έναν πύραυλο, για να πάει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Τα κατάφερε, γιατί έβλεπε ένα χάρτη με οδηγίες. Όταν έφτασε εκεί, βρήκε τον Μικρό Πρίγκιπα να φτιάχνει ένα διαστημόπλοιο, για να έρθει στη γη, να συναντήσει το Σάμπρι. Είχαν γνωριστεί στο ίντερνετ και κανόνισαν να συναντηθούν. Πήγαν μαζί στη θάλασσα του πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, που είναι μπλε, στρογγυλή και μικρή. Όπως έμπαιναν για να κολυμπήσουν, έπεσε μία βόμβα και τραυμάτισε τον Μικρό Πρίγκιπα. Ο Σάμπρι δεν ήξερε τι να κάνει, πήρε τον πύραυλό του και γυρνούσε στο διάστημα. Κοίταζε αριστερά, κοίταζε δεξιά μήπως βρει κάποιο νοσοκομείο να τον πάει. Σταμάτησε σε έναν πλανήτη που κάποιος φορούσε ένα καπέλο, που έγραφε ότι ήταν γιατρός. Ο Σάμπρι τον ρώτησε αν έχει κλείσει. Εκείνος είπε όχι και έτσι ο Σάμπρι του πήγε τον Μικρό Πρίγκιπα. Όταν ο γιατρός τον έκανε καλά, ξαναγύρισαν στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα και έπαιξαν σκάκι. Δεν πήγαν πάλι για μπάνιο, για να μην φύγει το αυτοκόλλητο που έβαλε ο γιατρός. Ο Σάμπρι θα μείνει για πάντα με τον Μικρό Πρίγκιπα, γιατί χωρίς αυτόν και τη βοήθειά του ο Μικρός Πρίγκιπας δεν θα είχε γίνει καλά τότε που τον χτύπησε η βόμβα.
Ατομικές αφηγήσεις
Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΟΥ ΜΕ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΠΡΙΓΚΙΠΑ
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι στόχοι που θέσαμε αναφορικά με το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα επιτεύχθηκαν στο σύνολό τους, όπως αποδεικνύεται από την παράθεση των αποτελεσμάτων του προγράμματος, δηλαδή των παιδικών αφηγήσεων. Το ενδιαφέρον για το πρόγραμμα διατηρήθηκε αδιάπτωτο σε όλη τη διάρκειά του. Η ανυπομονησία των νηπίων να έρθει η σειρά τους, ήταν τέτοια που κάθε φορά που ολοκλήρωναν μια ιστορία, κατέφευγαν στην καρτέλα όπου αναγραφόταν η σειρά των ονομάτων τους με βάση την προηγηθείσα κλήρωση, για να διαπιστώσουν πόσο πλησίαζε η μέρα για τη δική τους συνάντηση με τον Μικρό Πρίγκιπα.
Εξίσου εντυπωσιακό είναι το ότι όλα τα νήπια-ακροατές παρακολουθούσαν με τεράστιο ενδιαφέρον τις αφηγήσεις των συμμαθητών τους, γεγονός που αποδεικνύεται από την πλήρη συνάφεια, την αλληλουχία, τη συσχέτιση ανάμεσα στις συμμετοχές όλων των νηπίων στην ίδια ομαδική αφήγηση.
Στην ελεύθερη απασχόληση, που συνιστά μέρος του ημερήσιου προγράμματος, αλλά και στα κενά ανάμεσα στις προγραμματισμένες δραστηριότητες, οι ερωταποκρίσεις μεταξύ των νηπίων, οι οποίες αναφέρονταν στο θέμα του προγράμματος, αναδείχθηκε σε μία από τις προσφιλέστερες δραστηριότητες. Το νήπιο μάλιστα το οποίο ρωτούσε το συμμαθητή του, υποδυόταν ότι κατέγραφε τις απαντήσεις, μιμούμενο την καταγραφή από τη δασκάλα. Οι δε ερωτήσεις ήταν πλήρως σχετικές με τις απαντήσεις που είχαν προηγηθεί. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα θεωρούμε ότι θα μπορούσε άνετα να υλοποιηθεί σε οποιοδήποτε νηπιαγωγείο, καθώς και στις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, δίνοντας την ευκαιρία στους μικρούς μαθητές να εκφράσουν την αισιοδοξία τους για την εκπλήρωση της επιθυμίας του πιλότου να επιστρέψει ο Μικρός Πρίγκιπας στη Γη, καθώς και της επιθυμίας του Μικρού Πρίγκιπα να γνωρίσει περισσότερους φίλους και έτσι να επικοινωνήσουν ουσιαστικότερα με τους συμμαθητές τους αλλά και με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον τους, μέσω της ηλεκτρονικής ή έντυπης παρουσίασης του προγράμματος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βελουδή, Γ. (1983). Αναφορές. Έξη νεοελληνικές μελέτες. Αθήνα: Φιλιππότης.
Booth, W.C. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.
Ηλία, Ε.Α. και Ματσαγγούρας Η. Γ. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία (σσ. 307-317). Πρακτικά Συνεδρίου: Ελληνικά Γράμματα.
Ηλία, Ε. Α. (2004). «Η ανάγνωση-διδασκαλία της Λογοτεχνίας ως παιχνίδι φαντασίας και έκφραση της προσωπικότητας», Διαδρομές, τ. 15.
Ηλία, Ε. Α. (2006). «Η δημιουργική αφήγηση/γραφή με ερέθισμα λογοτεχνικά κείμενα. Μια εξελικτική προσέγγιση», Διαδρομές, τ. 82.
Ηλία, Ε. Α. (2007). «Μαθητές και δάσκαλοι από τη λογοτεχνική ανάγνωση στη δημιουργική αναδιήγηση», Διαδρομές, τ. 85.
Ηλία, Ε. Α. (2012). Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα. Αθήνα: Ηριδανός.
Huck, C., Hepler, S. και Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary School: Holt Rinehart And Winston.
Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.
Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κ. (1993). «Ο Μικρός Πρίγκιπας ξαναγυρίζει κοντά μας, αναζητεί ανθρώπους», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, τ. 8: Βιβλιογονία.
Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β΄ : Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.
Μπαρντώ, Κ. (1990). «Το μάθημα της Λογοτεχνίας», Το Δέντρο, τ. 56-57.
Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). «΄Oχι μόνο γραφέας», Γέφυρες, τ. 6.
Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, μτφρ. Στ. Αθήνη. Αθήνα: Καστανιώτης.
Χουιζίνγκα, Γ. (!989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, μτφρ. Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (Η πλήρης παρουσίαση του προγράμματος ).
Κάπου θα συναντηθούμε… στο ίδιο σύμπαν ζούμε.
Πρόγραμμα εκπαιδευτικό σε πλαίσιο προαιρετικό
Εισαγωγή
Η εκπαιδευτική μας δράση για το σχ. έτος 2016-2017 πραγματοποιείται αποκλειστικά στο πλαίσιο του προαιρετικού προγράμματος του Νηπιαγωγείου, που αναπτύσσεται από τη μία μ.μ. έως τις τέσσερις μ.μ. Ωστόσο, ακριβώς λόγω προφανώς του παιγνιώδους χαρακτήρα της δράσης, τόσο η διάθεση των νηπίων για συμμετοχή όσο και η ποιότητα του παραγόμενου λόγου τους είναι εξαιρετικά υψηλά. Ακριβέστερα, δεν παρατηρούμε καμία διαφοροποίηση στις επιδόσεις των νηπίων από τις αντίστοιχες στα υπόλοιπα είκοσι πέντε προγράμματα που έχουμε στο παρελθόν πραγματοποιήσει, σε κλασικά τμήματα τριών δημοσίων νηπιαγωγείων της Δυτικής Αττικής, από το 2000 έως το 2016.
Ο τίτλος που δώσαμε στην εκπαιδευτική δράση μας «Κάπου θα συναντηθούμε… στο ίδιο σύμπαν ζούμε», συνιστά παράφραση του ρεφραίν γνωστού τραγουδιού του Γιάννη Μηλιώκα, που κυκλοφόρησε το 1990 (Δεν μπορεί, δεν μπορεί,/κάπου θα συναντηθούμε./ Δεν μπορεί, δεν μπορεί,/ στο ίδιο σπίτι ζούμε). Ενώ όμως στο τραγούδι το χιούμορ προκύπτει από το γεγονός ότι αδυνατούν να συναντηθούν μεταξύ τους δύο άνθρωποι που κατοικούν στο ίδιο σπίτι, στον τίτλο του προγράμματος το χιούμορ απορρέει από τον τρόπο που αναφερόμαστε στο σύμπαν. Αν και αυτό είναι απέραντο, το αντιμετωπίζουμε σαν να επρόκειτο για μια γειτονιά. Αυτή δε η θεώρηση του σύμπαντος βασίζεται στο γεγονός ότι σε αυτό κατοικεί ένα ιδιαίτερα αγαπητό μας πρόσωπο, ο Μικρός Πρίγκιπας, ήρωας του Εξυπερύ, που ταξίδεψε από το μακρινό πλανήτη του έως τη γη μας, για να αποκτήσει φίλους. Στην τάξη μας γνωρίσαμε την ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα μέσα από αφήγηση, που συνοδεύτηκε όχι μόνο από τις εικόνες του ίδιου του συγγραφέα αλλά και από τις πρόσφατες και εντυπωσιακότερες της ιταλίδας εικονογράφου Laura Zannoni , στη σύγχρονη ιταλική έκδοση Rusconi Libri S. p. A.
Αυτό που προβλημάτισε περισσότερο τα νήπια από την ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα, είναι η επιστροφή του στον πλανήτη του. Εστίασαν ιδιαίτερα την προσοχή τους στον τρόπο που ο ήρωας επέλεξε για να ξαναγυρίσει εκεί, στη «βοήθεια» δηλαδή που του πρόσφερε το δηλητηριώδες φίδι, δαγκώνοντάς τον.
Ως συνέπεια της επίδρασης που είχε στα νήπια το συγκεκριμένο αφηγηματικό σημείο, δώσαμε μεγάλη έμφαση στον επίλογο του Εξυπερύ, όπου ο αφηγητής παρακαλεί τους αναγνώστες, αν συναντήσουν το Μικρό Πρίγκιπα, να του γράψουν αμέσως πως ξαναγύρισε, για να πάψει να είναι λυπημένος. Συνδέσαμε λοιπόν αβίαστα αυτό ακριβώς το σημείο, με μια άλλη συνάντηση του Μικρού Πρίγκιπα, αυτήν με ένα Κοριτσάκι, το κύριο λογοτεχνικό πρόσωπο του βιβλίου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» (συγγρ. Ελένη Ηλία, εικ. Λήδα Βαρβαρούση, εκδ. Ηριδανός 2012). Έχοντας τα νήπια πλέον την αναγκαία για αυτά διαβεβαίωση ότι ο μικρός ήρωας ξαναγύρισε στη γη, όπου συναντήθηκε με το Κοριτσάκι (η συνάντηση παρουσιάζεται στη σελίδα 51 του βιβλίου), δέχτηκαν με ενθουσιασμό και χαρά την πρότασή μας να αφηγηθούν στον πιλότο του έργου του Εξυπερύ και δικές τους συναντήσεις με τον Μικρό Πρίγκιπα. Με τον τρόπο αυτό επιδίωξαν να συμβάλλουν προσωπικά αφενός στην πραγματοποίηση της επιθυμίας του μικρού Πρίγκιπα να γνωρίσει φίλους και αφετέρου στην επιβεβαίωση της επιθυμίας του πιλότου να ξαναγυρίσει ο Μικρός Πρίγκιπας στη γη.
Στόχοι και Χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής δράσης
Συνεργασία του συνόλου των μαθητών για την επίτευξη ενός κοινού, ομαδικά αποδεκτού σκοπού ( την εκπλήρωση και της επιθυμίας του Μικρού Πρίγκιπα και της επιθυμίας του πιλότου )
Τοποθέτηση του κάθε νηπίου στο επίκεντρο της ομάδας των συμμαθητών του και κατ’ επέκταση προώθηση της επαφής και επικοινωνίας μεταξύ όλων των νηπίων.
Συνειδητοποίηση των λογοτεχνικών έργων και ηρώων ως διαχρονικών και οικουμενικών σημείων αναφοράς.
Εξοικείωση με το παγκόσμιο λογοτεχνικό πρόσωπο-σύμβολο του Μικρού Πρίγκιπα και μύηση στις πολιτισμικές, ανθρωπιστικές αξίες που ενσαρκώνει.
Η λεκτική ανάπτυξη και ειδικότερα η καλλιέργεια της αφηγηματικής ικανότητας .
Η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης των μαθητών.
Η κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό.
Καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, ως συνέπεια της απόλαυσης που προσφέρει ο δημιουργικός ρόλος του αναγνώστη.
Μεθόδευση
Μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης του έργου του Εξυπερύ, οι μαθητές προχώρησαν τόσο σε ομαδικές όσο και σε ατομικές αφηγήσεις, με θέμα τις δικές τους συναντήσεις με τον Μικρό Πρίγκιπα, τις οποίες κατέγραφε ο δάσκαλος είτε χειρόγραφα είτε στον υπολογιστή. Καταρχάς διενεργήθηκε κλήρωση, που καθόρισε τη σειρά με την οποία τα νήπια συναντήθηκαν με τον Μικρό Πρίγκιπα. Με την ίδια ακριβώς σειρά πραγματοποιήθηκαν οι αφηγήσεις τους . Για κάθε νήπιο, προηγήθηκε ομαδική αφήγηση των συμμαθητών του, αναφορικά με αυτήν τη συνάντηση και ακολούθησε η ατομική αφήγησή του με το ίδιο θέμα. Έτσι όλα τα νήπια έγιναν οι συμπρωταγωνιστές του Μικρού Πρίγκιπα όχι μόνο στη δική τους αφήγηση αλλά και σε αυτή των συμμαθητών τους, που τα αφορούσε. Όταν ολοκληρωνόταν κάθε ομαδική αφήγηση, τα νήπια έδιναν συλλογικά σε αυτήν έναν τίτλο. Προαναγγείλαμε μάλιστα στα νήπια τη δημοσίευση των αφηγήσεων τους, προκειμένου τα δημοσιευμένα παιδικά κείμενα να λειτουργήσουν ως επιπλέον κίνητρο για τη συμμετοχή των νηπίων στη δράση. Επιπλέον δείξαμε στα νήπια αναρτημένα στο ιστολόγιο του νηπιαγωγείου μας ομαδικά και ατομικά κείμενα μαθητών προηγούμενων ετών, διαβεβαιώνοντάς τα ότι μπορεί να διαβαστούν από ανθρώπους σε ολόκληρη τη γη.
Αποτελέσματα
Η εκπαιδευτική δράση μας βρίσκεται σε εξέλιξη, οπότε παραθέτουμε όσα κείμενα έχουμε ήδη καταγράψει ενώ θα συνεχίσουμε να ενημερώνουμε τη δημοσίευση, προσθέτοντας τα υπόλοιπα. Προηγούνται οι ομαδικές αφηγήσεις και ακολουθούν οι ατομικές.
Ομαδικές αφηγήσεις
ΠΑΡΕΑ ΜΕ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ
Ο Μικρός Πρίγκιπας πέταξε από τον πλανήτη του ένα γράμμα στη γη, που έγραφε ότι θέλει να συναντήσει το Μ. Ο Μικρός Πρίγκιπας παρακολουθεί από τον πλανήτη του όλους τους ανθρώπους και αυτές τις μέρες παρακολουθεί ειδικά το Μ. Θέλει να συναντηθεί με όλους, για να γίνουν φίλοι. Ο Μ. όταν πήρε το γράμμα, ανέβηκε στο διαστημόπλοιο, για να φτάσει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Μέσα στο διαστημόπλοιο ο Μ. βρήκε το τριαντάφυλλο του Μικρού Πρίγκιπα. Ένας κλέφτης που είχε διαβάσει το γράμμα, έκλεψε από το διάστημα το διαστημόπλοιο και το πήγε έξω από το σπίτι του Μ. Ο ίδιος κλέφτης είχε γίνει αόρατος κι είχε κλέψει και το τριαντάφυλλο. Όταν έφτασε ο Μ. στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, ο Μικρός Πρίγκιπας τον ρώτησε πώς περνάει στη γη. Ο Μ. είπε ότι περνάει όμορφα και θα επιστρέψει για να είναι κοντά στους γονείς του που αγαπάει, και για να παίζει με τους φίλους του. Τότε ο Μικρός Πρίγκιπας σκέφτηκε πριν φύγει ο Μ., να πάνε οι δυο τους πετώντας μέχρι το φεγγάρι, για να κάνουν φίλους τους αστροναύτες που θα βρουν εκεί. Οι τρεις αστροναύτες που ήταν στο φεγγάρι, έβλεπαν τα δύο παιδιά να φτάνουν πετώντας και είπαν «ας τους κάνουμε φίλους, αφού κατάφεραν κάτι πολύ δύσκολο, να φτάσουν πετώντας εδώ». Ο Μικρός Πρίγκιπας είπε και στους αστροναύτες το σχέδιο του να γνωρίσει όλους τους ανθρώπους, επειδή πιστεύει ότι όλοι είναι καλοί και οι αστροναύτες συμφώνησαν μαζί του.
Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΜΟΙΡΑΖΕΙ ΒΡΑΧΙΟΛΙΑ
Ο Μικρός Πρίγκιπας πηγαίνει το πρωί έξω από το σπίτι της Ι., επειδή έχει έρθει η σειρά της να συναντηθεί μαζί του. Περίμενε απέξω ήσυχος, για να καταλάβει απ’ όσα θα άκουγε, αν η Ι. ήταν στο σπίτι. Όταν κατάλαβε ότι δεν την πρόλαβε, ακολούθησε το άρωμά της, για να την βρει. Η Ι. με το μπαμπά της πριν από το σχολείο πέρασαν από το super-market για να πάρουν τυρί. Όταν ο μπαμπάς της πιάνει σειρά για το ταμείο, ο Μικρός Πρίγκιπας την βρίσει μόνη της σε ένα διάδρομο και την πλησιάζει. Η Ι. τον αναγνωρίζει αμέσως και τον ρωτάει αν θα ήθελε να της χαρίσει ένα βραχιόλι με την εικόνα του. Εκείνος της απαντάει ότι θα πρέπει να περιμένει να έρθει η νύχτα. Όταν η Ι. κοιμάται, ονειρεύεται ότι ο Μικρός Πρίγκιπας είναι στο δωμάτιό της. Το κορίτσι αμέσως ξυπνάει. Ο Μικρός Πρίγκιπας έχει μπει στ’ αλήθεια μέσα στο δωμάτιο και μόλις η Ι. ξυπνάει, αυτός κρύβεται, για να μην τον δει. Όταν την ξαναπαίρνει ο ύπνος, βγαίνει από την κρυψώνα του, την σηκώνει κοιμισμένη στην αγκαλιά του, την βάζει μέσα σε μια βάρκα και κάνει κουπί μέχρι που φτάνουν στη Μύκονο. Εκεί, ανάμεσα στα φύλλα ενός δέντρου έχει κρύψει το τελευταίο βραχιόλι. Όταν το φοράει στο χέρι της Ι., εκείνη ξυπνάει. Ο Μικρός Πρίγκιπας κάνει ξανά κουπί και πάνε με τη βάρκα πίσω. Την Ι. την παίρνει πάλι ο ύπνος μέχρι να φτάσουν. Ο Μικρός Πρίγκιπας έχει κουραστεί πολύ και κοιμάται ολόκληρη την ημέρα μέχρι να νυχτώσει ξανά. Τότε βλέπει όνειρο μια νεράιδα, που του δίνει ένα κέρμα, γιατί έπεσε ένα δόντι του. Με αυτό το κέρμα ο Μικρός Πρίγκιπας θα αγοράσει κι άλλα βραχιόλια, αφού αυτό που χάρισε στην Ιωάννα ήταν το τελευταίο που είχε. Τα βραχιόλια τα αγοράζει από μια γυναίκα, που τα φτιάχνει με το γιο της σε μια σπηλιά. Ζωγραφίζουν πάνω το Μικρό Πρίγκιπα, γιατί θέλουν να τον δουν οι άνθρωποι που είναι τόσο όμορφος. Ο Μικρός Πρίγκιπας κάθε νύχτα μοιράζει τα βραχιόλια μόνο σε όσα παιδιά τον γνωρίζουν.
ΤΟ ΔΟΝΤΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ
Η Μ. με τους γονείς της είχε πάει το Σάββατο στα μαγαζιά, για να ψωνίσει ρούχα. Ο Μικρός Πρίγκιπας τριγύριζε εκεί. Πεινούσε και έψαχνε ένα μέρος για να φάει. Όπως προχωρούσε, γύρισε το κεφάλι του και την είδε. Είπε στη Μ., αν μπορεί, να μιλήσουν λίγο οι δυο τους. Εκείνη όμως δεν ήθελε να απαντήσει, για να μην την ρωτήσουν οι γονείς της πού τον ξέρει. Αφού ο Μικρός Πρίγκιπας έφαγε κάτι, έτρεξε μήπως την προλάβει. Όταν είδε ότι είχε φύγει, γύριζε γύρω-γύρω, για να την βρει. Την είδε στο μπαλκόνι της να παίζει με μια φίλη της. Τότε ο Μικρός Πρίγκιπας έριξε στην πόρτα ένα λάσο που είχε μαζί του και την άνοιξε. Οι γονείς της έπιναν καφέ και ρώτησαν τη Μ. ποιος είναι. Αυτή τους είπε «Είναι ο Μικρός Πρίγκιπας που διαβάσαμε την ιστορία του στο σχολείο και θέλει να μιλήσουμε επειδή ξέρει ότι τον αγαπάω και τον εκτιμάω». Τότε οι γονείς την τον κέρασαν μπισκοτάκια. Όταν ο Μικρός Πρίγκιπας μπήκαν με τη Μ. στο δωμάτιό της, εκείνη του πάτησε το πόδι κατά λάθος. Ο Μικρός Πρίγκιπας γλίστρησε, έπεσε και χτύπησε το δόντι του. Πήγε στον οδοντίατρο κι εκείνος του έβαλε σιδεράκια. Άρεσαν στο Μικρό Πρίγκιπα και γελούσε το ίδιο όπως πριν. Όταν η Μ. τον είδε με τα σιδεράκια, του είπε ότι είναι πολύ όμορφος.
Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΣΤΟ ΛΟΥΝΑ ΠΑΡΚ ΚΑΙ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ
Ο Μικρός Πρίγκιπας το Σάββατο πήγε στο λουνα παρκ κι εκεί συνάντησε τη Λ. Ήταν πολλά παιδιά σε αυτό το λουνα παρκ, γιατί έχει πάρα πολλά παιχνίδια. Ο Μικρός Πρίγκιπας όμως μίλησε μόνο στη Λ., επειδή εκείνη γνώριζε, τα άλλα παιδιά τού ήταν ξένα. Η Λ. είχε φύγει από τον πλανήτη της κι είχε κατέβει στη γη, επειδή εκεί έβρεχε συνέχεια. Κάποτε, η Λάουρα στον πλανήτη της είχε αφήσει για πολλή ώρα το φαγητό στη φωτιά και κάηκε το σπίτι της. Τότε η Λ. λυπήθηκε πολύ κι έτσι ο Μικρός Πρίγκιπας την πήρε στον πλανήτη του. Όταν το σπίτι της επισκευάστηκε, την ειδοποίησαν στο κινητό κι εκείνη γύρισε στον πλανήτη της. Αλλά έχασε το κινητό της κι έτσι με τον Μικρό Πρίγκιπα επικοινωνούσε πια με το skype μέχρι που βρέθηκαν σε αυτό το λουνα παρκ. Ανέβηκαν στη ρόδα αλλά ο Μικρός Πρίγκιπας ζαλίστηκε. Η Λ. ειδοποίησε για να σταματήσουν τη ρόδα κι ύστερα πιάστηκαν χέρι-χέρι και ανέβηκαν στο ίδιο αλογάκι. Όταν κατέβηκαν κι από κει, η Λ. αγόρασε για το Μικρό Πρίγκιπα ένα μπαλόνι κι έπαιξαν με αυτό. Μόλις βαρέθηκαν, ανέβηκαν σε ένα διαστημόπλοιο που με αυτό είχε φτάσει στη γη ένας εξωγήινος, για να γυρίσουν στους πλανήτες τους. Το οδηγούσε η Λ. αλλά έπεσε πάνω στα σπίτια μας και τα κατάστρεψε και το έδειξε η τηλεόραση. Έσπασε το αριστερό της χέρι κι ο Μικρός Πρίγκιπας την πήγε στο νοσοκομείο. Εκεί όμως κόλλησαν αρρώστια κι έτσι δεν έχουν φύγει ακόμα από τη γη.
Η ΤΟΥΜΠΑ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ
Η Κ. επισκέφτηκε τον Μικρό Πρίγκιπα στον πλανήτη του. Χρησιμοποίησε ένα διαστημόπλοιο, που της είχαν χαρίσει, για να πηγαίνει παντού. Η Κ. όταν το πήρε, δεν το χρησιμοποιούσε, επειδή δεν ήξερε. Όταν είδε στην τηλεόραση πώς το οδηγούσαν, έμαθε κι αυτή. Τότε το πήρε και πήγε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Πάρκαρε το διαστημόπλοιο στο παρκινγκ που είχε ο Μικρός Πρίγκιπας δίπλα στο σπίτι του. Αυτό το παρκινγκ το είχε χτίσει για τα διαστημόπλοια των φίλων του, που πάνε να τον επισκεφτούν. Όταν η Κ. έφτασε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, τον βρήκε να κάνει τούμπες. Ήταν πολύ χαρούμενος που θα γνώριζε μια καινούρια φίλη. Η Κ. του είπε να σταματήσει τις τούμπες αλλά αυτός συνέχιζε μέχρι που χτύπησε. Τότε η Κ. τον πήρε αγκαλιά, τον έβαλε στο διαστημόπλοιο και τον έφερε στο σπίτι της, για να τον φροντίσει η μαμά της. Όταν βρήκαν ανοιχτό φαρμακείο, του έδωσαν το φάρμακο κι έγινε καλά. Τότε έφυγε για διακοπές στην Κρήτη. Επειδή εκεί του αρέσει πολύ, θα μείνει για εκατό χρόνια. Η Κ. του έχει χαρίσει ένα κινητό και από αυτό της τηλεφωνάει. Μια μέρα της αγοράζει ένα δώρο από ένα μαγαζί και της το στέλνει.
ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ
Ο Σ. έφτιαξε μόνος του έναν πύραυλο, για να πάει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Τα κατάφερε, γιατί έβλεπε ένα χάρτη με οδηγίες. Όταν έφτασε εκεί, βρήκε τον Μικρό Πρίγκιπα να φτιάχνει ένα διαστημόπλοιο, για να έρθει στη γη, να συναντήσει το Σ. Είχαν γνωριστεί στο ίντερνετ και κανόνισαν να συναντηθούν. Πήγαν μαζί στη θάλασσα του πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, που είναι μπλε, στρογγυλή και μικρή. Όπως έμπαιναν για να κολυμπήσουν, έπεσε μία βόμβα και τραυμάτισε τον Μικρό Πρίγκιπα. Ο Σ. δεν ήξερε τι να κάνει, πήρε τον πύραυλό του και γυρνούσε στο διάστημα. Κοίταζε αριστερά, κοίταζε δεξιά μήπως βρει κάποιο νοσοκομείο να τον πάει. Σταμάτησε σε έναν πλανήτη που κάποιος φορούσε ένα καπέλο, που έγραφε ότι ήταν γιατρός. Ο Σ. τον ρώτησε αν έχει κλείσει. Εκείνος είπε όχι και έτσι ο Σ. του πήγε τον Μικρό Πρίγκιπα. Όταν ο γιατρός τον έκανε καλά, ξαναγύρισαν στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα και έπαιξαν σκάκι. Δεν πήγαν πάλι για μπάνιο, για να μην φύγει το αυτοκόλλητο που έβαλε ο γιατρός. Ο Σ. θα μείνει για πάντα με τον Μικρό Πρίγκιπα, γιατί χωρίς αυτόν και τη βοήθειά του ο Μικρός Πρίγκιπας δεν θα είχε γίνει καλά τότε που τον χτύπησε η βόμβα.
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΧΩΡΙΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: Ο Μικρός Πρίγκιπας με το Κοριτσάκι παίρνουν τα ποδήλατά τους και πηγαίνουν μαζί στο λουνα-παρκ, που υπάρχει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Εκεί έχουν έρθει με πύραυλο πολλά παιδάκια από άλλους πλανήτες, για να παίξουν. Στους δικούς τους πλανήτες δεν μπορούν να παίζουν. Οι γονείς τους δεν αγοράζουν παιχνίδια, για να μην τους ενοχλούν που βλέπουν ειδήσεις. Βλέπουν στις ειδήσεις συνέχεια τι συμβαίνει, ποιος πέθανε, αν σκοτώθηκε κάποιος. Στα παιδιά αρέσει να παίζουν, όχι οι ειδήσεις. Έτσι αποφασίζουν να μην γυρίσουν πίσω στους πλανήτες τους. Θα μένουν συνέχεια στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα με το λουνα-παρκ. Όταν τα παιδιά δεν ξαναγύρισαν, οι γονείς τους καταλαβαίνουν ότι έκαναν λάθος. Φεύγουν μερικοί από έναν πλανήτη και πηγαίνουν στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, για να ζητήσουν από τα παιδιά τους συγγνώμη και να δώσουν από ένα φιλάκι και μια αγκαλίτσα. Τα παιδιά τους συγχωρούν και φεύγουν μαζί για τον πλανήτη τους. Από τότε οι γονείς σε αυτόν τον πλανήτη αγοράζουν στα παιδιά τους κούκλες, αυτοκινητάκια και σοκολάτες. Στους άλλους πλανήτες πήγαιναν και αγόραζαν παιχνίδια για τα παιδιά τους και τα περίμεναν να γυρίσουν. Τηλεφωνούσαν στα κινητά των παιδιών και έλεγαν ότι έχουν αγοράσει παιχνίδια. Έτσι γύρισαν στα σπίτια τους και τα παιδιά από τους άλλους πλανήτες και έπαιζαν με τα παιχνίδια. Μερικές φορές που τα παιχνίδια χαλάνε, οι γονείς δεν παίρνουν άλλα παιχνίδια στα παιδιά τους. Τα παιδιά που μένουν χωρίς παιχνίδια, πηγαίνουν πάλι στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Ο Μικρός Πρίγκιπας και το Κοριτσάκι είναι πολύ χαρούμενοι που ξαναβλέπουν τα παιδιά.
ΣΤΟ ΚΑΡΟΤΣΑΚΙ ΜΕ ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΠΟΔΙ: Ο Μικρός Πρίγκιπας και το Κοριτσάκι βρίσκονται στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Πήραν τηλέφωνο ένα φίλο τους από τη γη, τον Κλοντιάν, για να ανέβει να παίξει μαζί τους κρυφτό. Είχαν γνωριστεί στη γη, σε ένα λούνα-παρκ. Ο Μικρός Πρίγκιπας πήγαινε εκεί με το Κοριτσάκι, που το γνώριζε πολλά χρόνια. Είχαν συναντηθεί σε ένα νοσοκομείο για παιδιά. Ο Μικρός Πρίγκιπας είχε κάνει τρεις ρόδες σε ένα πάρτι κι έπεσε και έσπασε το πόδι του. Στο νοσοκομείο το έδεσαν και τον έβαλαν σε καροτσάκι. Το Κοριτσάκι σκέφτηκε να τον βοηθήσει. Έσπρωχνε το καροτσάκι του και τον πήγε να μείνει στο σπίτι της. Το Κοριτσάκι είχε στην τσάντα του σπόρους. Τους φύτεψε στο χώμα και τους έριχνε νερό. Έτσι φύτρωσαν σιγά-σιγά και φτιάχτηκε ένας κήπος. Στον Μικρό Πρίγκιπα άρεσε πολύ και είπε στο Κοριτσάκι «είναι τέλειος αυτός ο κήπος». Όμως τα δύο παιδιά έφυγαν για τον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, γιατί είχε αφήσει το κινητό του εκεί. Θα μείνουν σε αυτόν τον πλανήτη για καιρό, για να μην τους ενοχλεί ο ήλιος. Μόνον όταν ο ήλιος θα σταματήσει να καίει τόσο, θα επιστρέψουν στη γη.
Ατομικές αφηγήσεις:
1. Πήγα στο φεγγάρι πετώντας κι εκεί συναντήθηκα με τον Μικρό Πρίγκιπα. Παίξαμε μαζί στην Παιδική Χαρά του φεγγαριού. Βρήκαμε εκεί κι άλλα παιδιά από άλλους κόσμους και πλανήτες. Γίναμε φίλοι τους και παίξαμε μαζί τους. Η Παιδική Χαρά αυτή είναι καινούργια. Την έφτιαξε το φεγγάρι, γιατί σκέφτηκε ότι αν το έκανε αυτό, ο Μικρός Πρίγκιπας θα του έδινε βραβείο. Το φεγγάρι ήξερε ότι είχα πει στο Μικρό Πρίγκιπα να συναντηθούμε εκεί για να παίξουμε και κατάλαβε ότι θα άρεσε πολύ του Μικρού Πρίγκιπα να υπάρχει παιδική χαρά.
2. Ο Μικρός Πρίγκιπας ήρθε και με βρήκε στο σπίτι μου. Φορέσαμε στολές αστροναυτών. Η μαμά μου μάς έδωσε να φάμε τοστ, ζελέ και μπισκότα. Ύστερα ανεβήκαμε στο ποδήλατό μου. Εγώ κάθισα μπροστά κι εκείνος από πίσω και με κρατούσε. Τότε πάτησα ένα κουμπί που έχει το ποδήλατο και άνοιξαν αμέσως φτερά. Το ποδήλατο ταξίδευε στο διάστημα. Φτάσαμε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Εκεί ήρθαν μερικοί εξωγήινοι να μας επισκεφτούν. Αφού μας είπαν τα ονόματά τους και τους γνωρίσαμε, τους κεράσαμε κι αυτούς.
3. Με την αδερφή μου μυρίζουμε τα λουλούδια στο βάζο που είναι στο σπίτι μας. Ο Μικρός Πρίγκιπας περνά απέξω. Θέλει κι αυτός να μυρίσει τα λουλούδια μας, για να ξέρει τι άρωμα έχουν. Είναι περίεργος αν θα μυρίζουν σαν το δικό του λουλούδι που είναι κόκκινο, επειδή τα δικά μας είναι ροζ. Όταν τα μυρίζει, μας λέει ότι έχουν το ίδιο άρωμα με το λουλούδι του. Έτσι μένει εκεί, για να τα μυρίσει κι άλλο. Όταν του λέω ότι έχω ένα δικό μου ζωάκι, μού ζητάει να το δει. Βλέπει το περιστέρι μου αλλά ούτε τότε φεύγει. Του έχω πει πως η μαμά μου έχει μέσα στην κοιλιά της μωράκι. Θα περιμένει να το δει κι αυτό. Θέλει πρώτα να γεννηθεί το μωρό κι ύστερα να φύγει. 
4. Με τη γιαγιά μου πήγαμε στη θάλασσα με το αυτοκίνητο. Κάναμε μπάνιο κι ύστερα καθίσαμε στην παραλία και φάγαμε μπανάνες και άλλα φρούτα. Δεν υπήρχε εκεί άλλος κόσμος. Είδαμε μόνο μια βάρκα που ερχόταν στην παραλία. Μέσα ήταν μόνος του ο Μικρός Πρίγκιπας κι έκανε κουπί. Ήρθε κοντά μας. Κρατούσε σοκολάτες. Με ρώτησε «Έχεις πλαστελίνη;» Πήρα τις σοκολάτες και του έδωσα πλαστελίνη. ‘Εφυγε με τη βάρκα, για να πάει στο νησί που περίμενε ο φίλος του. Εκεί είχαν αφήσει το διαστημόπλοιό τους. Με αυτό θα φύγουν για τον πλανήτη του Μικρού πρίγκιπα, που θα παίζουν με την πλαστελίνη.
5. Συνάντησα τον Μικρό Πρίγκιπα στον πλανήτη του. Έφτασα εκεί με το αεροπλάνο μου. Μού έδωσε η μαμά μου χρήματα, για να αγοράσω το αεροπλάνο και να πάω με αυτό στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα να τον δω. Όταν έφτασα εκεί ο Μικρός Πρίγκιπας δεν με περίμενε, ήταν έκπληξη. Μού είπε μπράβο για το αεροπλάνο μου. Μού ζήτησε να πάμε στην παιδική χαρά. Αλλά εγώ δεν ήθελα. Έχω ξαναπάει εκεί και ξέρω ότι η κούνια είναι σπασμένη. Θα μείνω για πάντα κοντά στον Μικρό Πρίγκιπα, για να παίζουμε μαζί.
6. Συναντηθήκαμε με το Κοριτσάκι και τον Μικρό Πρίγκιπα εκεί που πουλάνε παπούτσια. Εγώ ήμουν εκεί με τη μαμά και τον αδερφό μου. Ο αδερφός μου είχε πάρει παπούτσια και περιμέναμε στο ταμείο. Τότε ήρθαν τα δύο παιδιά, για να αγοράσει παπούτσια το Κοριτσάκι. Ο Μικρός Πρίγκιπας μου λέει «Είσαι πάρα πολύ όμορφη. Θέλεις να γίνουμε φίλοι;» Είπα ναι και το Κοριτσάκι μου ζήτησε να γίνουμε και μαζί φίλες. Απέξω από το μαγαζί περίμενε ο θείος μου με το αυτοκίνητο. Έφυγαν μαζί του η μαμά μου κι ο αδερφός μου κι εγώ έμεινα, για να φύγω με τους καινούριους φίλους μου. Το Κοριτσάκι διάλεξε τα ροζ παπούτσια με τις πεταλούδες. Είχαν ξεχάσει να πάρουν χρήματα. Έτσι έδωσα εγώ μερικά χρήματα που είχα στην τσέπη μου και αγοράσαμε τα παπούτσια. Μετά πήγαμε με τα πόδια στο σπίτι μου. Παίξαμε με τα παιχνίδια μου και ήπιαμε χυμό πορτοκάλι και φράουλα, που είχε ετοιμάσει η μητέρα μου. Κοιμηθήκαμε μαζί και την άλλη μέρα τα παιδιά έφυγαν για το κάστρο που μένουν. Με έχουν καλέσει και μένα να πάω μεθαύριο στο κάστρο. Πηγαίνω εκεί με το λεωφορείο. Παίζουμε με τα παιχνίδια και κάνουμε βόλτες στον κήπο, για να βλέπουμε τις μέλισσες. Κάθε Πέμπτη ή Παρασκευή θα πηγαίνω στο κάστρο να παίζουμε με τον Μικρό Πρίγκιπα και το Κοριτσάκι.
7. Με το Μικρό Πρίγκιπα και το Κοριτσάκι συναντηθήκαμε σ’ ένα λιβάδι. Όταν εγώ πήγα να μαζέψω λουλούδια, οι άλλοι δύο ήταν εκεί. Τα λουλούδια τα μαζεύω, για να στολίζω τα βάζα στο εστιατόριό μου. Αυτό το εστιατόριο έχει το όνομα ΑΓΑΠΗ και είναι δίπλα σ’ αυτό το λιβάδι. Στο εστιατόριο είχα γνωρίσει το Μικρό Πρίγκιπα και το Κοριτσάκι. Η φίλη μου η Ιωάννα τους είχε μιλήσει για το εστιατόριό μου κι έτσι έρχονταν εκεί για να τρώνε το αγαπημένο τους φαγητό, πατάτες τηγανητές με κρέας. Όταν βρεθήκαμε στο λιβάδι, μου είπαν «κάναμε μια βολτίτσα εδώ, για να πάρουμε αέρα». Αλλά ο Μικρός Πρίγκιπας είχε αγχωθεί τι ώρα θα πάνε σπίτι. Ήθελαν να φύγουν με το αεροπλάνο. Θα πάνε στο Παρίσι με το Κοριτσάκι, για να δουν τον πύργο του Άιφελ. Για να προλάβουν, δεν θα περάσουν από το εστιατόριο. Έτσι τους στέλνω εγώ φαγητό στο σπίτι πριν φύγουν. Το σπίτι που μένουν, το έφτιαξε ο Μικρός Πρίγκιπας για να μείνουν με το Κοριτσάκι που έχασε τον κήπο του. Είναι απέναντι από τη θάλασσα. Όταν ο Μικρός Πρίγκιπας και το Κοριτσάκι γυρίζουν από το Παρίσι, περνάνε από το εστιατόριο, για να με δουν. Μού λένε ότι ήταν πάρα πολύ ωραία στο Παρίσι. Μετά έφυγαν για το σπίτι τους κι έφυγα κι εγώ από το εστιατόριο, για να πάω για ύπνο.
8. Είδα τον Μικρό Πρίγκιπα να περνά έξω από το σπίτι μου και κατέβηκα, για να γνωριστούμε. Κανονίσαμε να συναντιόμαστε τα Σαββατοκύριακα και να πηγαίνουμε μαζί εκδρομές. Σε κάθε εκδρομή ανεβαίνουμε κάπου ψηλά, για να κοιτάζουμε από εκεί τη θέα. Ο Μικρός Πρίγκιπας κάθε φορά έρχεται με άλλο κορίτσι. Αυτός μπορεί να γνωρίζει εύκολα κορίτσια, επειδή είναι πρίγκιπας και όλες θέλουν να είναι μαζί του. Μία φορά έφερε το Κοριτσάκι. Το γνώριζε από καιρό. Πήγαινε και το έβρισκε στον κήπο του. Εγώ συμπαθώ όλα τα κορίτσια που έχει φέρει μαζί του ο Μικρός Πρίγκιπας. Μια μέρα γνώρισα κι εγώ μόνος μου ένα κορίτσι κι από τότε στις εκδρομές αυτό το κορίτσι έρχεται πάντα μαζί μας. Γυρίζουμε και οι τέσσερις παντού στην Ελλάδα αλλά ποτέ δεν πάμε σε άλλες χώρες. Τον Μικρό Πρίγκιπα δεν τον αφήνουν οι λιμενικοί να ταξιδεύει. Του λένε ότι οι πρίγκιπες δεν πρέπει να μπαίνουν σε πλοίο. Το καλύτερο που έχουμε κάνει, είναι που μια φορά σκαρφαλώσαμε ψηλά στα βράχια και φτάσαμε στην κορυφή και μάς άρεσε πολύ από εκεί η θέα.
9. Τον πύραυλο του Μικρού Πρίγκιπα μου τον έφερε ένας φίλος του, για να ταξιδέψω στον πλανήτη του. Περνούσα από όλους τους πλανήτες και σε έναν πλανήτη είδα τον αριθμό του σπιτιού του. Τον ήξερα γιατί αυτός ο αριθμός είναι γραμμένος μέσα στον πύραυλο. Κατέβηκα από τον πύραυλο και χτύπησα την πόρτα του σπιτιού. Αλλά δεν με άκουγε. Έτσι τον πήρα τηλέφωνο και μου άνοιξε. Φύγαμε με τον πύραυλο, για να κάνουμε μαζί διακοπές στη γη. Πήγαμε σε μια παραλία που ήξερα, και στήσαμε τη σκηνή μας στα βότσαλα. Είχαμε μαζί μας σάντουιτς, για να τρώμε. Όταν οι διακοπές μας τελείωσαν, ο Μικρός Πρίγκιπας πήγε με τον πύραυλο πίσω στον πλανήτη του. Εγώ όμως δεν έφυγα, γιατί ήρθε κοντά μου το Κοριτσάκι. Θέλω να μείνω για να το προσέχω. Περνάμε ωραία εδώ. Φτιάχνουμε κάστρα με τα βότσαλα. Παίζουμε κρυφτό και κυνηγητό.
10. Ο Μικρός Πρίγκιπας και το Κοριτσάκι ήρθαν μαζί στο σπίτι μου. Χτύπησαν το κουδούνι και τους άνοιξα εγώ. Οι γονείς μου είχαν πάει στη γιαγιά. Μου έφεραν δώρο ένα σταθερό τηλέφωνο, ψεύτικο. Κι εγώ τους έκανα δώρο από μια κούπα και τους κέρασα τσάι. Συζητήσαμε για τα σχολεία μας. Αυτοί στο σχολείο τους κάνουν εργασίες, παζλ, ζωγραφίζουν με μαρκαδόρους και τρώνε. Μου είπαν ότι αγόρασαν εργαλεία και καινούργιους μαρκαδόρους, γιατί οι παλιοί είχαν τελειώσει. Μετά κάναμε άλλη κουβέντα. Το Μικρό Πρίγκιπα τον έχει φέρει εδώ στη γη το Κοριτσάκι, γιατί όταν πήγε στον πλανήτη του να τον δει, της είπε ότι δεν ήθελε να είναι μόνος. Εδώ στη γη του αρέσει πολύ, Θέλει καμιά μέρα να πάει στον πλανήτη του αλλά μαζί με τους φίλους του από το σχολείο, όχι μόνος του.
11. Ο Μικρός Πρίγκιπας και το Κοριτσάκι έρχονται σπίτι μου κάθε μέρα, για να παίζουμε. Εδώ στη γη δεν έχουν κανέναν άλλο, ξέρουν μόνο εμένα. Πρώτα εγώ με το Κοριτσάκι παίζουμε με τις κούκλες μου. Η αγαπημένη του κούκλα είναι η σούπερ ντίβα και η δική μου αγαπημένη κούκλα είναι η Μπάρμπι. Ο Μικρός Πρίγκιπας ζωγραφίζει μέχρι να τελειώσουμε. Ύστερα παίζουμε όλοι μαζί κρυφτό στην αυλή μου. Όταν νυχτώνει, τα δύο παιδιά γυρίζουν στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, για να κοιμηθούν. Εγώ δεν έχω πάει ποτέ στον πλανήτη του, γιατί του Μικρού Πρίγκιπα του αρέσει να παίζουμε στο δικό μου σπίτι.
12. Ο Γιώργος φιλοξενεί τον Μικρό Πρίγκιπα στο σπίτι του. Είχαν γνωριστεί όταν ο Γιώργος ταξίδεψε στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα, για να τον συναντήσει. Του είχε μιλήσει γι’ αυτόν ένας φίλος του από το σχολείο κι ύστερα είδε τον Μικρό Πρίγκιπα στην τηλεόραση. Όταν ο Γιώργος έφτασε εκεί, ρώτησε τον Μικρό Πρίγκιπα αν θέλει να γίνουν φίλοι κι εκείνος του απάντησε «ναι». Έπαιξαν μπάλα, μπάσκετ, κρυφτό και κυνηγητό. Οι γονείς του Γιώργου τον αφήνουν τα Σαββατοκύριακα που δεν έχει σχολείο, να πηγαίνει στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Αυτή τη φορά τον έχει καλέσει ο Γιώργος στο σπίτι του. Πηγαίνουν βόλτα, για να γνωρίσει ο Μικρός Πρίγκιπας κι άλλους ανθρώπους. Και με μερικούς γίνονται φίλοι. Έτσι ο Γιώργος με τον Μικρό Πρίγκιπα πηγαίνουν και στον κήπο που ζει το Κοριτσάκι. Ο κήπος έχει ξαναφτιαχτεί. Στον Μικρό Πρίγκιπα αρέσει πολύ αυτός ο κήπος και ζητάει από το Κοριτσάκι να μείνουν μαζί εκεί, για να κάνει διακοπές. Όταν βγαίνει ο ήλιος, πιάνουν τα εντομάκια κι ύστερα τα αφήνουν πάλι ελεύθερα. Τη μια φορά κάνει κούνια ο Μικρός Πρίγκιπας και την άλλη φορά κάνει κούνια το Κοριτσάκι. Το Χειμώνα παίζουν χιονοπόλεμο κι όταν κρυώνουν, μπαίνουν στο σπιτάκι. Πηγαίνουν κι ο Γιώργος με τους φίλους του τα Σαββατοκύριακα, για να τους δουν.
Συμπεράσματα
Οι στόχοι που θέσαμε αναφορικά με το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα επιτεύχθηκαν στο σύνολό τους, όπως αποδεικνύεται από την παράθεση των αποτελεσμάτων του προγράμματος, δηλαδή των παιδικών αφηγήσεων. Το ενδιαφέρον για το πρόγραμμα διατηρήθηκε αδιάπτωτο σε όλη τη διάρκειά του. Η ανυπομονησία των νηπίων να έρθει η σειρά τους, ήταν τέτοια που κάθε φορά που ολοκλήρωναν μια ιστορία, κατέφευγαν στην καρτέλα όπου αναγραφόταν η σειρά των ονομάτων τους με βάση την προηγηθείσα κλήρωση, για να διαπιστώσουν πόσο πλησίαζε η μέρα για τη δική τους συνάντηση με τον Μικρό Πρίγκιπα.
Εξίσου εντυπωσιακό είναι το ότι όλα τα νήπια-ακροατές παρακολουθούσαν με τεράστιο ενδιαφέρον τις αφηγήσεις των συμμαθητών τους, γεγονός που αποδεικνύεται από την πλήρη συνάφεια, την αλληλουχία, τη συσχέτιση ανάμεσα στις συμμετοχές όλων των νηπίων στην ίδια ομαδική αφήγηση.
Στην ελεύθερη απασχόληση, που συνιστά μέρος του ημερήσιου προγράμματος, αλλά και στα κενά ανάμεσα στις προγραμματισμένες δραστηριότητες, οι ερωταποκρίσεις μεταξύ των νηπίων, οι οποίες αναφέρονταν στο θέμα του προγράμματος, αναδείχθηκε σε μία από τις προσφιλέστερες δραστηριότητες. Το νήπιο μάλιστα το οποίο ρωτούσε το συμμαθητή του, υποδυόταν ότι κατέγραφε τις απαντήσεις, μιμούμενο την καταγραφή από τη δασκάλα. Οι δε ερωτήσεις ήταν πλήρως σχετικές με τις απαντήσεις που είχαν προηγηθεί. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα θεωρούμε ότι θα μπορούσε άνετα να υλοποιηθεί σε οποιοδήποτε νηπιαγωγείο, καθώς και στις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, δίνοντας την ευκαιρία στους μικρούς μαθητές να εκφράσουν την αισιοδοξία τους για την εκπλήρωση της επιθυμίας του πιλότου να επιστρέψει ο Μικρός Πρίγκιπας στη Γη, καθώς και της επιθυμίας του Μικρού Πρίγκιπα να γνωρίσει περισσότερους φίλους και έτσι να επικοινωνήσουν ουσιαστικότερα με τους συμμαθητές τους αλλά και με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον τους, μέσω της ηλεκτρονικής ή έντυπης παρουσίασης του προγράμματος.
Παραμύθια για ζωγραφιές. Δημιουργικές αφηγήσεις από νήπια
Ηλία Ελένη, Νηπιαγωγός, Δρ. Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Ε.Κ.Π.Α.
Εισήγηση στο 5o Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας, που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα, 11- 13 Οκτωβρίου 2019
Δημοσιευμένη στα Πρακτικά εργασιών του Συνεδρίου https://drive.google.com/drive/folders/1FJgXC1X0L_N1v9QGOIUKX3HM1vbJSGCY , τ. Α΄, σελ. 288-294.
ISSN : 2529-1580
SET : 978-618-84206-5-6
ISBN τόμου Α΄: 978-618-84206-9-4
Περίληψη
Στην εισήγηση παρουσιάζεται η αφήγηση πρωτότυπων παραμυθιών από νήπια, στο πλαίσιο εμψυχωτικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, που εκτυλίσσονται στη σχολική τάξη. Η διαδικασία παραγωγής των παραμυθιών των νηπίων ξεκινά με ερωτήσεις που απευθύνει ο εκπαιδευτικός και εξελίσσεται σύμφωνα με την αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης. Οι αφηγήσεις των νηπίων καταγράφονται και αξιοποιούνται πολύπλευρα. Τα παιδικά κείμενα που παρουσιάζονται στα αποτελέσματα, συλλέγονται με τις τεχνικές της τυχαίας δειγματοληψίας και της δειγματοληψίας κατά ομάδες. Πρόκειται για τέσσερα ατομικά και τέσσερα ομαδικά παιδικά κείμενα, που παράχθηκαν με ερέθισμα νηπιακές ζωγραφιές. Καθώς τα νήπια απολαμβάνουν την εμπειρία της εκδήλωσης της δημιουργικότητάς τους, προκύπτει η ανεξάντλητη φαντασία τους και η εξοικείωσή τους με τα χαρακτηριστικά του παραμυθιού. Το κυρίαρχο στο παραμύθι μαγικό στοιχείο, ευθύνεται για τη συναρπαστική πλοκή στις αφηγήσεις των νηπίων και για το αίσιο τέλος κάθε περιπέτειας, εκφράζοντας την αισιόδοξη φύση τους και την επιθυμία τους για ανταμοιβή και δικαίωση των ηρώων
Λέξεις κλειδιά: Δημιουργικότητα, αφήγηση παραμυθιών, νήπια, ζωγραφιές.
Εισαγωγή
Η παρούσα εργασία έχει σκοπό να δείξει πώς θεωρίες από το χώρο της αφηγηματολογίας και της κειμενογλωσσολογίας, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά της νηπιακής ηλικίας, τα οποία παρουσιάζει η αναπτυξιακή ψυχολογία, μετασχηματίζονται σε διδακτικές προσεγγίσεις παραγωγής πρωτότυπου αφηγηματικού λόγου, παρέχοντας στα νήπια πολύτιμες εμπειρίες δημιουργικότητας, με απώτερο στόχο την ευτυχία τους.
Στη συγκεκριμένη παιδαγωγική παρέμβαση, δύο εικοσιπενταμελείς ομάδες μαθητών και μαθητριών δημοσίου νηπιαγωγείου της Αττικής, που φοίτησαν σε διαφορετικές σχολικές χρονιές (2011-2012 και 2014-2015), παρήγαγαν τα αφηγηματικά κείμενά τους είτε ατομικά είτε ομαδικά, με ερέθισμα ζωγραφιές τους. Πρόκειται για ζωγραφιές, τις οποίες εμπνεύστηκαν από την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων, καθώς η φύση της λογοτεχνίας συνδέεται αναπόσπαστα με την ανθρώπινη δημιουργικότητα (Κωτόπουλος, 2012). Η εν λόγω διδακτική προσέγγιση χαρακτηρίζεται για την παιγνιώδη φύση της, σε αντιστοιχία με τις ανάγκες της παιδικής ηλικίας (Χουιζίνγκα, 1989). Δίνει έμφαση στη λεκτική έκφραση και επικοινωνία μεταξύ των νηπίων που συναπαρτίζουν τη σχολική τάξη, προϋποθέτει τη συλλογική αλληλεπίδρασή τους (Γουγουλάκης, 2012), την αυτενέργεια και την πρωτοβουλία τους.
Η ενεργητική έκφραση των συναισθηματικών και πνευματικών δυνατοτήτων του ατόμου γενικότερα, οδηγεί στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του, από την οποία προκύπτει η ευτυχία του (Φρομ, 1971). Η δε κατάκτηση της ευτυχίας, που συνδέεται κυρίως με τη σοφία, ορίζεται ως ο απώτατος σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης (Αριστοτέλης, χ.χ.). Έτσι και στην περίπτωση των αφηγήσεων τις οποίες παρήγαγαν τα νήπια, η εμπειρία της δημιουργικότητας εξασφαλίζει την απόλαυση και την αποτελεσματικότητα, συντελεί στην ευτυχία τους κατά την εκπαιδευτική διαδικασία.
Στον τίτλο της εργασίας γίνεται λόγος για «παραμύθια» αντί των γενικότερων όρων «ιστορίες» ή «εξιστορήσεις», για να αναδειχθεί η αυθόρμητη προτίμηση από τα νήπια του μαγικού στοιχείου, το οποίο συνιστά το βασικό χαρακτηριστικό του παραμυθιού (Μερακλής, 1986), η συχνή όσο και εύστοχη αξιοποίησή του στις αφηγήσεις τους.
Αρχές της κειμενοκεντρικής προσέγγισης
Η προτεινόμενη παρέμβαση κινείται στο πλαίσιο των κειμενοκεντρικών μοντέλων διδασκαλίας της γραπτής έκφρασης. Τα μοντέλα αυτά διδάσκουν στους μαθητές τούς υπερπροτασιακούς κανόνες και τις δομές που διακρίνουν τους διάφορους τύπους του λόγου (Ματσαγγούρας, 2001). Έτσι, αποδεδειγμένα ο μαθητής καθίσταται σταδιακά ικανότερος στην παραγωγή αφηγηματικών κειμένων και στον τρόπο δόμησης της σκέψης (Ματσαγγούρας και Κουλουμπαρίτση, 1999).
Μεθοδολογία παιδαγωγικής παρέμβασης
Σημείο αναφοράς των παραμυθιών αποτελούν οι ζωγραφιές των νηπίων. Τα νήπια δημιουργούσαν τη δική τους αφήγηση, απαντώντας αρχικά σε διαδοχικές ερωτήσεις του εκπαιδευτικού προς εκείνα. Οι συμπληρωματικές, διευκρινιστικές ερωτήσεις που ο εκπαιδευτικός ως προσεκτικός ακροατής απεύθυνε, σε σχέση με τις προηγούμενες αποκρίσεις που λάμβανε (Pascucci και Rossi, 2002), για τα δρώντα πρόσωπα ή τον τόπο και το χρόνο δράσης, μειώνονταν διαρκώς, στο βαθμό που οι απαντήσεις των νηπίων γίνονταν πληρέστερες, σύμφωνα με τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης (Ματσαγγούρας, 2001).
Τα αφηγηματικά κείμενα που παράχθηκαν από τα νήπια είτε ατομικά είτε ομαδικά (Huck, Hepler Hickman, 1979), καταγράφηκαν από τον εκπαιδευτικό, με παραδοσιακούς ή σύγχρονους τρόπους, όπως γραφή σε χαρτί ή γραφή σε υπολογιστή, ως ενιαίο κείμενο σε κάθε περίπτωση. Αμέσως μετά ο εκπαιδευτικός διάβαζε στα νήπια τα κείμενα που είχε μόλις καταγράψει, ώστε εκείνα να έχουν την ευκαιρία να διαπιστώσουν την ορθότητα και την ακρίβεια της καταγραφής. Με τον τρόπο αυτό συνειδητοποιούσαν την ιδιότητα του γραπτού λόγου να αναπαριστά πιστά τον προφορικό.
Ακολούθησε ποικιλότροπη αξιοποίηση των παραμυθιών των νηπίων, όπως έντυπο και ηλεκτρονικό δημοσίευμα ή σχολική θεατρική παράσταση, η οποία κατά κανόνα συμβάλλει στο άνοιγμα του σχολείου στην ευρύτερη κοινωνία (Γραμματάς, 2014). Οι παραπάνω δραστηριότητες ανάδειξης του παιδικού λόγου λειτουργούν ως επιπλέον κίνητρο ελεύθερης και δημιουργικής έκφρασης των μαθητών κατά την εκπαιδευτική διαδικασία (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006).
Η παραγωγή των ομαδικών παραμυθιών
Τα νήπια ζωγραφίζουν με θέμα τον κήπο στις τέσσερεις διαφορετικές εποχές του χρόνου, μεταξύ μιας σειράς παιγνιωδών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την ομαδική ανάγνωση λογοτεχνικού κειμένου (Ποσλανιέκ, 1992). Μετά από τις τέσσερεις πρώτες αντιπροσωπευτικές ζωγραφιές για καθεμία εποχή από το κάθε νήπιο, προτείνεται να συνεχίσουν τις ζωγραφιές για κήπους, επιδιώκοντας αυτήν τη φορά την πρωτοτυπία, τη μοναδικότητα, την επιλογή τού μη αναμενόμενου, με απώτερο στόχο το χιούμορ (Τζαφεροπούλου, 1995). Κάθε νήπιο στη συνέχεια καλείται να επιλέξει μια από όλες τις ζωγραφιές του, η οποία θα αποτελέσει το ερέθισμα για να εκτυλιχθεί η ομαδική αφήγηση από τους συμμαθητές. Όλες οι επιλεγμένες ζωγραφιές συγκεντρώνονται σε ένα φάκελο, κατά προτίμηση με ζωγραφική αναπαράσταση λουλουδιών. Ακολούθως πραγματοποιείται κλήρωση ανάμεσα στις επιλεγμένες ζωγραφιές, για να καθοριστεί η σειρά με την οποία αυτές θα χρησιμοποιηθούν για τις ομαδικές αφηγήσεις των παραμυθιών. Αφού ετοιμάζονται τόσοι λαχνοί με αριθμούς όσες και οι ζωγραφιές, κάθε παιδί τραβά έναν αριθμό, που αναγράφεται πάνω στην επιλεγμένη ζωγραφιά του. Έπειτα, οι ζωγραφιές τοποθετούνται με αύξοντα αριθμό, που χρησιμοποιείται και σαν αρίθμηση των σελίδων του βιβλίου που θα δημιουργηθεί. Το συγκεκριμένο βιβλίο ολοκληρώνεται όταν πίσω από κάθε ζωγραφιά θα επικολληθεί το αντίστοιχο ομαδικό παραμύθι των νηπίων. Τέλος, δεν παραλείπεται να δημιουργηθεί και το ηλεκτρονικό βιβλίο με τις ζωγραφιές και τα σχετικά παραμύθια στο ιστολόγιο του σχολείου, προκειμένου αυτό να αναγνωστεί και από άτομα εκτός της σχολικής αίθουσας. Η ανάρτηση προηγείται της σχολικής εκδήλωσης κατά την οποία τα ομαδικά παραμύθια των νηπίων αποδίδονται ως θεατρικά δρώμενα, ώστε να προσελκύσει περισσότερους θεατές από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον των νηπίων. Μετά την πραγματοποίηση της εκδήλωσης, η θεατρική απόδοση των παραμυθιών αναρτάται επίσης στο ιστολόγιο.
Η παραγωγή των ατομικών παραμυθιών
Μετά από την ανάγνωση στην τάξη λογοτεχνικού αποσπάσματος από το μυθιστόρημα Αιολική Γη, στο οποίο περιγράφεται η μορφή της γοργόνας (Βενέζης, 2009), όλα τα νήπια κλήθηκαν να ετοιμάσουν από μια σχετική ζωγραφιά, ώστε να εκφραστεί η διαφορετική, η σύμφωνη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθενός τους αναγνωστική ανταπόκριση στο κείμενο που προηγήθηκε (Τζιόβας, 1987). Στη συνέχεια κάθε νήπιο επιλέγει κάποια από τις ζωγραφιές των συμμαθητών του, προκειμένου να την αξιοποιήσει ως ερέθισμα για την πρωτότυπη αφήγησή του που ακολουθεί. Οι ζωγραφιές εντάσσονται στο βιβλίο της τάξης και στο αντίστοιχο ηλεκτρονικό βιβλίο ως εικονογράφηση των αφηγήσεων που δημιουργήθηκαν αναφορικά με αυτές. Στο τέλος της σχολικής χρονιάς πραγματοποιείται επίσης σχολική εκδήλωση, όπου όλα τα νήπια παρουσιάζουν στο κοινό τα παραμύθια τους.
Αποτελέσματα
Οι τέσσερεις ομαδικές αφηγήσεις παραμυθιών που παρατίθενται, έχουν συλλεγεί με την τεχνική της τυχαίας δειγματοληψίας, ανάμεσα από τις είκοσι οχτώ που παράχθηκαν συνολικά. Τόσο οι αφηγήσεις στο σύνολό τους όσο και οι ζωγραφιές των κήπων από τα νήπια, οι οποίες λειτούργησαν ως ερέθισμα για την παραγωγή τους, αναρτήθηκαν κατά το διδακτικό έτος 2014- 2015 στο ιστολόγιο με τίτλο ekpaideutika programmata. literature and education, του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου.
Τα τέσσερα ατομικά παραμύθια για γοργόνες, επελέγησαν με την τεχνική της δειγματοληψίας κατά ομάδες, με βάση αφενός το φύλο και αφετέρου τη χώρα προέλευσης των αφηγητών τους. Ηλικιακές διαφοροποιήσεις δεν υπήρχαν τη συγκεκριμένη χρονιά, καθώς στο τμήμα φοιτούσαν μόνο πεντάχρονα νήπια. Τα ατομικά παραμύθια, συνοδευόμενα από τις αντίστοιχες ζωγραφιές με γοργόνες, έχουν επίσης αναρτηθεί στο σύνολό τους στο ίδιο ιστολόγιο, το 2012.
Τα παραμύθια για κήπους
α) Μια μάγισσα έκανε τα μαγικά της κι έφτιαξε έναν παγετώνα μέσα στον κήπο. Όταν τα παιδιά βγήκαν από το σπίτι στον κήπο, ακούμπησαν το χέρι τους πάνω στον παγετώνα, που η μάγισσα τον είχε καταραστεί. Έτσι μαγεύτηκαν αμέσως, έγιναν κακά κι έκαναν ζημιές, έσπαγαν τα έπιπλα και τα τζάμια. Όταν τελείωσαν, είπαν στη μάγισσα: «Όλα εντάξει». Τότε η μάγισσα πάγωσε ολόκληρο το σπίτι κι έκανε τα παιδιά αγάλματα από πάγο. Μόλις επέστρεψαν οι γονείς τους που είχαν πάει να ψωνίσουν, η μάγισσα είχε γυρίσει στη σπηλιά της. Οι γονείς άναψαν φλόγες και μετά από ώρες οι πάγοι έλιωσαν. Οι γονείς δεν ήξεραν πώς είχαν γίνει όλα αυτά. Έτσι έβαλαν τιμωρία τα παιδιά τους, να κάνουν όλες τις δουλειές στο σπίτι και στον κήπο. Τα παιδιά δεν μπορούσαν να τους εξηγήσουν τι έγινε, γιατί η μάγισσα τους είχε πάρει τη φωνή. Όταν όμως τα δύο παιδιά άρχισαν να κάνουν τις δουλειές, ζεστάθηκαν κι έτσι μετά μπορούσαν να γράψουν όλα όσα έγιναν με τη μάγισσα. Οι γονείς τα διάβασαν κι άρχισαν να ψάχνουν τη μάγισσα, να της ζητήσουν πίσω τις φωνές των παιδιών τους. Δεν την έβρισκαν όμως πουθενά. Ώσπου μια μέρα η μαμά των παιδιών την είδε να πετάει με τη σκούπα της. Όλες οι μάγισσες έχουν μαγικές σκούπες που πετάνε. Η μαμά τής φώναξε «έλα εδώ» και η μάγισσα πήγε κοντά της. Της ζήτησε πίσω τις φωνές των παιδιών, αλλά η μάγισσα είπε όχι κι έφυγε με τη σκούπα της. Μια νεράιδα τα είχε δει όλα αυτά από ψηλά. Μπήκε λοιπόν αθόρυβα στη σπηλιά της μάγισσας όταν εκείνη κοιμόταν και πήρε το βαζάκι με τις φωνές των παιδιών. Το άλλο πρωί όταν τα παιδιά ξύπνησαν, προσπάθησαν να μιλήσουν, όπως έκαναν κάθε μέρα. Κι αυτήν τη φορά τα κατάφεραν. Η μάγισσα που ξύπνησε και δεν βρήκε το βάζο με τις φωνές, ούρλιαξε: «Αααα… ποιος πήρε το βάζο;» Κι ύστερα έκλαψε. Προσπάθησε πολλές φορές να πάρει ξανά τις φωνές των παιδιών αλλά η νεράιδα φρόντιζε πάντα οι φωνές να γυρίζουν στα παιδιά. Έτσι η μάγισσα τα παράτησε πια.
β) Ένας μάγος κατέβασε με το μαγικό ραβδί του τον ήλιο στον κήπο. Ο ήλιος ήταν ζεστός αλλά δεν έκαιγε, γιατί ήταν πέντε το απόγευμα. Ο μάγος έκρυψε τον ήλιο πίσω από ένα δέντρο, για να φέρει το σκοτάδι. Όταν τα παιδιά είδαν τον ήλιο στον κήπο τους, κατάλαβαν πώς βρέθηκε εκεί, αφού ήξεραν ότι ο γείτονάς τους είναι ο μάγος της νύχτας. Έτσι πήγαν και του ζήτησαν να βάλει τον ήλιο πάλι πίσω στη θέση του στον ουρανό. Εκείνος είπε όχι, αφού του άρεσε το σκοτάδι. Επειδή οι ακτίνες του ήλιου είναι αγκάθια, τα παιδιά δεν μπορούσαν να τον πιάσουν. Έτσι τον άφησαν στον κήπο τους μέχρι να σκεφτούν τον τρόπο για να γυρίσει ο ήλιος στον ουρανό. Όταν όμως πήγαν πάλι να τον δουν, ο ήλιος δεν ήταν εκεί που τον είχαν αφήσει. Για δέκα ολόκληρα χρόνια τα δύο παιδιά μαζί με όλους τους άλλους ανθρώπους έψαχναν τον ήλιο. Όλο αυτόν τον καιρό δεν ξημέρωνε, ήταν πάντα σκοτάδι και τα μωρά έκλαιγαν. Ώσπου κάποτε ένας άλλος μάγος, ο μάγος της μέρας που αγαπούσε το φως, μ’ ένα μαγικό ξόρκι υπνώτισε το μάγο της νύχτας κι έμαθε ότι ο ήλιος ήταν κλεισμένος στην αποθήκη ενός κάστρου στο δάσος. Τον απελευθέρωσε αμέσως και τον ανέβασε στον ουρανό. Τώρα ο μάγος της νύχτας ξυπνάει μόνο όταν είναι σκοτάδι και στον ουρανό βρίσκεται το φεγγάρι. Αλλά όταν βγαίνει ο ήλιος, κοιμάται αμέσως ξανά.
γ) Δύο παιδάκια πηγαίνουν με το μπαμπά τους επίσκεψη στο σπίτι της νονάς τους. Είναι Σεπτέμβρης και βρέχει. Όταν η βροχή σταματάει, βγαίνουν στον κήπο, για να παίξουν κρυφτό και κυνηγητό. Εκεί βλέπουν το ουράνιο τόξο και σταματάνε το παιχνίδι τους για να το θαυμάσουν. Τα δύο παιδιά αποφασίζουν να πάνε κοντά στο ουράνιο τόξο, για να το αγγίξουν. Χωρίς να ρωτήσουν κανέναν, παίρνουν το δρόμο με τα πεύκα και φτάνουν στο δάσος. Οι πρώτοι που συναντάνε εκεί, είναι οι νεράιδες και τα ξωτικά. Λένε στα παιδιά ότι δεν θα μπορέσουν να φτάσουν το ουράνιο τόξο όμως αυτά δεν σταματούν, γιατί ποτέ δεν τα παρατάνε. Στο δρόμο τους συναντούν ένα λύκο. Δεν φοβούνται όμως, γιατί μαζί τους έχουν πάρει τα ξωτικά και τραγουδάνε όλοι μαζί το «Φεγγαράκι μου λαμπρό». Αλλά τα ξωτικά έχουν νυστάξει και πηγαίνουν στο κάστρο τους να κοιμηθούν. Τα δυο παιδιά απομένουν μόνα μέσα στο σκοτεινό δάσος και χάνουν το δρόμο. Έχουν φοβηθεί πολύ και δεν ξέρουν τι να κάνουν. Ευτυχώς οι νεράιδες ξαγρυπνάνε, γιατί πρέπει να τα βοηθήσουν. Φέρνουν τη μέρα στο δάσος και στέλνουν στα παιδιά δύο πουλιά, που κρατάνε στο ράμφος τους το χάρτη του δάσους. Τα παιδιά ξέρουν να διαβάζουν τους χάρτες, γιατί πηγαίνουν στη Δευτέρα δημοτικού. Έτσι βρίσκουν γρήγορα το δρόμο να βγουν από το δάσος και συναντούν τη νονά και το μπαμπά τους, που έχουν βγει να τα ψάξουν. Το ίδιο βράδυ τα δύο παιδιά βλέπουν στο όνειρό τους ότι βγαίνουν στον κήπο και το ουράνιο τόξο έχει έρθει εκεί. Όταν το αγγίζουν, είναι τρυφερό και απαλό σαν σύννεφο.
δ) Έχει συννεφιάσει. Το κοριτσάκι παίζει στον κήπο κρυφτό με τον αδερφό του. Εδώ και μισή ώρα τον ψάχνει και δεν μπορεί να τον βρει. Είναι χωμένος μέσα στα χορτάρια, που έχουν μεγαλώσει πολύ. Το κοριτσάκι πηγαίνει προς το σπίτι, για να ξεκουραστεί για λίγο. Ο αδερφός του ανοίγει τα χορτάρια με τα χέρια του και το βλέπει. Φωνάζει στο κοριτσάκι να συνεχίσουν το παιχνίδι. Εκείνο του απαντάει ότι βαριέται όταν δεν τον βρίσκει. Τότε το αγόρι έχει την ιδέα να παίξουν με τη μπάλα. Όπως την κλωτσάνε, τα λουλούδια τρώνε συνέχεια δυνατές μπαλιές και πονάνε. Φωνάζουν βοήθεια όμως τα παιδιά δεν τα ακούν. Μια φορά, καθώς το κοριτσάκι τρέχει να πιάσει τη μπάλα, γλιστράει και πέφτει δίπλα σ’ ένα λουλούδι. Και τότε το ακούει να ζητάει βοήθεια. Το κοριτσάκι δεν το περίμενε αυτό. Τρέχει και το λέει πρώτα στον αδερφό του. Εκείνος δεν το πίστευε μέχρι που έσκυψε και το άκουσε και ο ίδιος. Τα δύο παιδιά καλούν τους γονείς τους κι όλοι ακούν τα λουλούδια να ζητάνε βοήθεια. Έτσι καταλαβαίνουν ότι τα λουλούδια τους είναι μαγικά. Τότε το κοριτσάκι εντελώς στην τύχη λέει ένα μαγικό σύνθημα και αμέσως οι νεράιδες που είχαν μαγέψει τα λουλούδια, φτάνουν στον κήπο. Κρατούν ραβδιά, φορούν φτερά και ρούχα κανονικά. Η οικογένεια τις ευχαριστούν για τα μαγικά λουλούδια που τους χάρισαν κι εκείνες απαντάνε ότι θα μείνουν για πάντα στον κήπο.
Τα παραμύθια για γοργόνες
α) Μια ηλιόλουστη χειμωνιάτικη μέρα ταξιδεύουν δυο αδερφάκια και ο μπαμπάς τους με το καράβι τους. Ξαφνικά σηκώνονται κύματα σαν γιγάντια βουνά. Τότε τα δυο παιδάκια βλέπουν στο πλάι του καραβιού μια καφέ ουρά ψαριού. Το κοριτσάκι λέει «μήπως είναι κάποιο σπάνιο ψάρι;» Ύστερα το καράβι πέφτει πάνω σ’ αυτήν την ουρά. Ο μπαμπάς τούς εξηγεί πως είναι μια γοργόνα. Έχει μακριά μαύρα μαλλιά και στην ουρά της μικρές κίτρινες βουλίτσες. Τα μάτια της είναι μπλε. Η γοργόνα πριν χαθεί πάλι στη θάλασσα, προλαβαίνει να δει τον καπετάνιο και να τον ερωτευτεί. Από εκείνη τη στιγμή θέλει να γίνει άνθρωπος, για να μείνει κοντά του. Βρίσκει ένα σπάνιο κοράλλι, το τρίβει και φτιάχνει με αυτό ένα μαγικό φίλτρο. Το πίνει και μεταμορφώνεται σε κανονική γυναίκα. Βγαίνει στην παραλία, ψάχνει σ’ όλα τα σπίτια και βρίσκει τον καπετάνιο της στο τελευταίο. Εκείνος την αναγνωρίζει αμέσως από μια λεπτομέρεια, έχει παπούτσια με κίτρινες βουλίτσες. Η γοργόνα γίνεται τότε γυναίκα του καπετάνιου, γιατί τη μαμά των παιδιών την είχε αρπάξει ένα τεράστιο ψάρι κάποτε, που είχε πάει να κολυμπήσει.
β) Μια Γοργόνα έχει βγει στο νησί. Έβγαλε την ουρά της και περπατάει κανονικά. Έχει πάει στη γιαγιά της που ζει εκεί. Κάποτε αυτή η Γοργόνα ήταν κοριτσάκι. Βρήκε σ’ ένα συρτάρι μια ζώνη, που ήταν κόκκινη και της άρεσε. Την φόρεσε και μεταμορφώθηκε σε Γοργόνα. Όμως τότε δεν το κατάλαβε. Φώναξε τη γιαγιά της για να της δείξει τη ζώνη κι εκείνη της είπε μόνο «ωραία ζώνη». Μόλις όμως το κοριτσάκι μπήκε στη θάλασσα για να κολυμπήσει, τότε κατάλαβε πως είχε γίνει Γοργόνα. Ταξίδεψε μακριά, έφτασε στο βυθό κι είδε ένα βυθισμένο καράβι. Όταν γύρισε στο σπίτι, η γιαγιά το ρώτησε «Πού ήσουνα; Πείνασες καθόλου;» Κάποια φορά μπήκαν μαζί στη θάλασσα για μπάνιο και τότε κατάλαβε η καθεμιά πως και η άλλη ήταν Γοργόνα. Τη ζώνη αυτή την είχε φορέσει παλιότερα και η γιαγιά χωρίς να το ξέρει το κοριτσάκι. Στο πρώτο ταξίδι που έκαναν μαζί, πήγαν στο ναυάγιο.
γ) Όταν περνάνε καράβια, οι γοργόνες βγαίνουν στην επιφάνεια και δίνουν αθάνατο νερό στους ανθρώπους, χωρίς να τους λένε τι είναι. Εκείνοι νομίζουν ότι είναι απλό νερό και το πίνουν για να ξεδιψάσουν. Όταν οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι έχουν γίνει αθάνατοι, φτιάχνουν ένα ποτό με χρυσόσκονη που παίρνουν από την άμμο και το δίνουν με τη σειρά τους στις γοργόνες που συναντούν, για να τις κάνουν κοπέλες κι έτσι να τους ξεπληρώσουν το καλό που τους έχουν κάνει αυτές. Έτσι οι γοργόνες μπορούν να ζουν πια μαζί τους. Θα υπάρχουν όμως πάντα γοργόνες, γιατί κάποιες δεν θέλουν να γίνουν κοπέλες.
δ) Ο βασιλιάς της θάλασσας δίνει σε μια γοργόνα το αθάνατο νερό κι αυτή το αφήνει στο νησί που ζει ο αδερφός της που είναι ψαράς, για να το βρει και να το πιει. Όμως εκείνος δεν το πίνει, γιατί δεν ξέρει πως το έχει στείλει η αδερφή του. Μετά από καιρό το βρίσκει και το πίνει μια άλλη γοργόνα, που είναι κι αυτή αδερφή του ψαρά, και έτσι γίνεται αθάνατη. Όταν οι δυο γοργόνες μαθαίνουν από τους άλλους ψαράδες ότι ο αδερφός τους έχει πεθάνει, βρίσκουν μια μαγική σκόνη σ’ ένα μαργαριτάρι και εύχονται να ζωντανέψουν όλοι οι νεκροί. Έτσι ζωντανεύει κι ο αδερφός τους.
Συμπεράσματα
Από την παρατήρηση των νηπίων κατά τη διεξαγωγή των δύο εκπαιδευτικών προγραμμάτων, διαπιστώθηκε ότι όλα επεδίωκαν ή ακριβέστερα διεκδικούσαν δυναμικά τη συμμετοχή τους στην ομαδική αφήγηση. Η χαρά, η απόλαυση, ο ενθουσιασμός κάθε νηπίου που άκουγε τους συμμαθητές του να μετατρέπουν τη ζωγραφιά του σε παραμύθι, ήταν εμφανέστατα. Η παρουσία του δημιουργού της ζωγραφιάς επαύξανε τη διάθεση του συνόλου των μαθητών για συμμετοχή στην ομαδική αφήγηση. Ο συγκεκριμένος μαθητής αναδεικνυόταν στον πλέον σημαντικό ακροατή. Με άλλα λόγια ο συμμαθητής τόσο μέσα από τη ζωγραφιά του όσο και με τη φυσική του παρουσία συνέβαλλε καθοριστικά στη διαδικασία της αφήγησης παραμυθιών από τα νήπια. Συνεπώς κάθε μαθητής ήταν οπωσδήποτε παρών, τη συγκεκριμένη μέρα που για τη ζωγραφιά του εκτυλισσόταν η ομαδική αφήγηση.
Ως προς τη συνεργασία κατά την αφήγηση, παρατηρήθηκε ότι ήταν εξαιρετικά αναπτυγμένη. Συγκεκριμένα, το κάθε νήπιο λάμβανε υπόψη του τα στοιχεία που είχαν παραθέσει τα προηγούμενα, τα αξιοποιούσε και τα επέκτεινε. Οι διαφορετικές απόψεις των νηπίων για τα πρόσωπα και για την εξέλιξη της δράσης τίθεντο σε ψηφοφορία και στο κείμενό τους τελικά καταγραφόταν εκείνη η άποψη, την οποία επέλεγαν τα περισσότερα. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας γινόταν πάντα σεβαστό από όλους και η αφήγηση προχωρούσε με βάση αυτό.
Ως προς το περιεχόμενο του συνόλου των αφηγήσεων των νηπίων, διαπιστώνονται επιρροές από λογοτεχνικά βιβλία που αγαπούν, όπως και αναφορές σε προσφιλείς τους ήρωες. Ειδικότερα σχετικά με τις γοργόνες, είναι εμφανής η επίδραση της Μικρής Γοργόνας του Άντερσεν και ακόμη περισσότερο στις ζωγραφιές τους της φιγούρας της Άριελ από τα κινούμενα σχέδια του Ντίσνεϋ. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι μετά το 1837, οπότε κυκλοφόρησε το έργο του μεγάλου Δανού συγγραφέα και μέχρι σήμερα, δεν έχουν πάψει να γράφονται λογοτεχνικά βιβλία με θέμα τις γοργόνες ενώ στις μέρες μας υπάρχουν και σχετικά παιχνίδια, κούκλες, στολές κ.ο.κ., που καθιστούν τη φιγούρα της γοργόνας ιδιαίτερα οικεία στον παιδικό πληθυσμό. Ωστόσο και ο ελληνικός θρύλος για το αθάνατο νερό του Μεγαλέξαντρου, που κατά λάθος το ήπιε η Γοργόνα κι έγινε αθάνατη, αξιοποιείται σε κάποιες από τις αφηγήσεις των νηπίων.
Μάγοι και μάγισσες, ξωτικά και νεράιδες είναι τα αφηγηματικά πρόσωπα που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής στα συγκεκριμένα κείμενα των νηπίων. Εκείνα δημιουργούν τα εμπόδια που καλείται να ξεπεράσει ο κύριος ήρωας αλλά και εκείνα δίνουν τη λύση στα αδιέξοδα που προκύπτουν. Ο μαγικός παράγοντας στις νηπιακές αφηγήσεις συνδέεται επίσης με το φυσικό κόσμο, καθώς σε διάφορα φυσικά στοιχεία ή πλάσματα προσδίδονται μαγικές ιδιότητες. Έτσι βοηθιούνται οι ήρωες, εφόσον τα δικά τους χαρακτηριστικά, όπως δύναμη ή ευφυία, αποδεικνύονται ανεπαρκή για να εκπληρωθούν οι επιθυμίες τους.
Ο πρωταρχικός ρόλος του μαγικού στοιχείου στις παιδικές αφηγήσεις, δικαιολογεί λοιπόν πλήρως το χαρακτηρισμό τους ως παραμύθια. Καθώς άλλωστε στα παραμύθια συμβαίνει ως και η υπέρβαση των φυσικών νόμων, πρόκειται για το αφηγηματικό είδος που ταιριάζει απόλυτα στην ιδιοσυγκρασία των νηπίων. Τα παραμύθια δηλαδή εκφράζουν την αισιοδοξία που διακρίνει τα άτομα της νηπιακής ηλικίας και καλύπτουν τη σταθερή ανάγκη τους για αίσια έκβαση, για ευτυχισμένο τέλος, όπως συνηθίζεται να αποκαλείται.
Αναφορές
Huck, C., Hepler, S. and Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary School. Austin: Holt, Rinehart and Winston.
Αριστοτέλης (χ.χ.). Ηθικά Νικομάχεια, Β΄ (Κ. Ζάμπας, μτφρ.) Αθήνα: Ευθεία.
Βενέζης, Η. (2009). Αιολική Γη. Αθήνα: Εστία.
Γουγουλάκης, Π. (2012). Κοινωνικές ικανότητες, κοινωνικό κεφάλαιο και εκπαίδευση. Επιστήμη και Κοινωνία, 29, 37-53.
Γραμματάς, Θ. (2014). Το θέατρο στην εκπαίδευση. Καλλιτεχνική έκφραση και παιδαγωγία. Αθήνα: Διάδραση.
Ηλία, Ε. και Ματσαγγούρας Η. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ.), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 307-317.
Κωτόπουλος, Τ. (2012). Η «νομιμοποίηση» της δημιουργικής γραφής, ΚΕΙΜΕΝΑ, 15, http://keimena.ece.uth.gr
Ματσαγγούρας, Η. και Κουλουμπαρίτση, Α. (1999). Ένα Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Κριτικής Σκέψης: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Παραγωγή του Γραπτού Λόγου, Ψυχολογία, 6(3), 299-396.
Ματσαγγούρας, Η. (2001). Η Σχολική Τάξη, Β΄ Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.
Μερακλής, Μ. (1986). Το παραμύθι και το παιδαγωγικό του περιεχόμενο. Διαδρομές, 2, 88-90.
Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες, 6, 16-23.
Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα (Στ. Αθήνη, μτφρ.) Αθήνα: Καστανιώτης.
Τζαφεροπούλου, Μ. (1995). Το χιούμορ στο σχολείο: Θεωρία και πράξη. Διαδρομές, 40, 318-322.
Τζιόβας, Δ. (1987). Μετά την αισθητική. Θεωρητικές δοκιμές κι ερμηνευτικές αναγνώσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Γνώση
Φρομ, Ε. (1971). Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία (Δ. Θεοδωρακάτος, μτφρ.) Αθήνα: Μπουκουμάνης.
Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι (Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος, μτφρ.) Αθήνα: Γνώση.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα περιλαμβάνεται στην εισήγηση της Ελένης Α. Ηλία, με τίτλο «Παραμύθια για ζωγραφιές. Δημιουργικές αφηγήσεις από νήπια», που παρουσιάστηκε στο 5ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας, το οποίο πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα, 11 – 13 Οκτωβρίου 2019.
Η εισήγηση είναι δημοσιευμένη στα Πρακτικά εργασιών του Συνεδρίου https://drive.google.com/…/1FJgXC1X0L_N1v9QGOIUKX3HM1vbJSGCY , τ. Α΄, σελ. 288-294.
ISSN : 2529-1580
SET : 978-618-84206-5-6
ISBN τόμου Α΄: 978-618-84206-9-4
Ελένη Α. Ηλία
Εισαγωγή-Μεθόδευση: Θυμίζουμε ότι στο τελευταίο μέρος του προγράμματος με τον τίτλο «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;» τα νήπια κλήθηκαν σε μια ακόμη δραστηριότητα, με επίκεντρο αυτή τη φορά τη φράση «Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε και μια φωλιά για την αλεπού…» από το βιβλίο Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα (Συγγρ. Ελένη Α. Ηλία, Εικον.: Λήδα Βαρβαρούση, Εκδ. Ηριδανός, 2012, σελ 51). Ζητήσαμε λοιπόν από τους μαθητές μας να αντικαταστήσουν στη φράση τις λέξεις «μια φωλιά για την αλεπού» με κάποιο άλλο αντικείμενο, που επίσης θεωρούν ασυνήθιστο, διαφορετικό, απίθανο να τοποθετηθεί μέσα σε έναν κήπο. Έχοντας τα νήπια αντιληφθεί ότι εκείνο που επιδιώκεται είναι η πρωτοτυπία, η μοναδικότητα, η επιλογή τού πλέον μη αναμενόμενου, η ανατροπή και γιατί όχι το χιούμορ, παρουσιάζουν στην τάξη τις επιλογές τους, παραλλάζοντας τη φράση-πρότυπο. Στη συνέχεια, τα νήπια ψηφίζουν ανάμεσα σε αυτές τις παραλλαγμένες φράσεις, όποια θεωρούν ότι αναπαριστά την πιο πρωτότυπη, την πιο ανατρεπτική επιλογή, την πιο «ανορθόδοξη» για έναν κήπο και προχωρούν σε σχέση με αυτήν στη δημιουργία μιας ομαδικής ιστορίας.
Είναι αξιοσημείωτη η προθυμία με την οποία τα νήπια προτείνουν αντικείμενα, ζώα ή οτιδήποτε άλλο του οποίου την παρουσία στον κήπο θεωρούν απίθανη. Ακολουθεί ο κατάλογος των στοιχείων που παρέθεσαν. Ο συγκεκριμένος κατάλογος αναρτήθηκε στη σχολική αίθουσα, ώστε δίπλα από κάθε στοιχείο να αναγραφεί ο αριθμός των ψήφων. Το στοιχείο εκείνο που συγκέντρωσε τις περισσότερες ψήφους, καθώς θεωρήθηκε το πλέον παράξενο, θα αποτελούσε το θέμα της ομαδικής αφήγησης.
Κατάλογος προτεινόμενων στοιχείων:
Αϊ-Βασίλης, ταύρος, μαϊμού, σάκος Αϊ-Βασίλη, αστυνομικό αυτοκίνητο, φίδι, ουράνιο τόξο, ηφαίστειο, πύραυλος, βασιλιάς, λύκος, ήλιος, ξωτικό, νεράιδα, θάλασσα, τζάκι, κοχύλι, κουκλόσπιτο, λίμνη, βασίλισσα του χιονιού, πολική αρκούδα, παγετώνας, δράκος, δάσος, θησαυρός ((διαμάντια και χρυσάφι), αγριογούρουνο, τέρατα, καραγκιόζης, τυραννόσαυρος, βιντεοπαιχνίδια, μάγος-μάγισσα, γοργόνα, αλεπού, σπηλιές, βυθός, αστέρι, σύννεφο, πάγος, βροντή, χιονάνθρωπος, χελωνονιντζάκια, αποκριάτικες στολές, αποκριάτικες μάσκες, κλόουν.
Τροποποίηση μεθόδευσης – χρονοδιαγράμματος: Κατά τη διεξαγωγή του προγράμματος παρατηρήθηκε αφενός η παράθεση πλήθους στοιχείων από τα νήπια, καθώς τα περισσότερα δεν περιορίστηκαν σε ένα μόνο και αφετέρου η επίμονη υποστήριξη της υποψηφιότητας ορισμένων στοιχείων από επιμέρους ομάδες νηπίων. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η χρονική διάρκεια του προγράμματος, με βάση τον αρχικό σχεδιασμό του, ολοκληρωνόταν στις αρχές του Μαρτίου, επέτρεψαν την ακόλουθη διαφοροποίηση. Αντί να περιοριστούμε σε μία μόνο ομαδική ιστορία για το στοιχείο εκείνο που συγκέντρωσε τις περισσότερες ψήφους ως το πλέον απίθανο, καταρτίσαμε λίστα με τα δημοφιλέστερα απίθανα στοιχεία. Για το καθένα από αυτά, τα νήπια αφηγήθηκαν ομαδικές, αστείες, ανατρεπτικές ιστορίες, που στη συνέχεια εικονογράφησαν. Έτσι το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε τελικά στις αρχές του Μάη.
Ως προς τη μεθόδευση αυτού του μέρους του προγράμματος, συμπληρώνουμε επίσης ότι τις λέξεις που απαρτίζουν τη λίστα των δημοφιλέστερων στοιχείων, τις αντιγράψαμε σε μικρά χαρτάκια, τα οποία τυλίξαμε κυλινδρικά και τα συγκεντρώσαμε σε ένα κουτάκι, προκειμένου τραβώντας τα διαδοχικά σαν κλήρους, να καθοριστεί η σειρά με την οποία θα τις χρησιμοποιούσαμε στις τρελές ιστορίες μας. Πρόκειται για μια διαδικασία που ενθουσίασε ιδιαίτερα τα νήπια σε όλη τη διάρκειά της.
Αποτελέσματα: Ορισμένες από τις «απίθανες» ομαδικές ιστορίες των νηπίων παρουσιάζονται ενδεικτικά εδώ, μαζί με τις ζωγραφιές οι οποίες συνιστούν την εικονογράφησή τους. Προηγείται η παραλλαγή της φράσης-πρότυπου, στην οποία βασίζεται η αντίστοιχη ιστορία.
Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε και μια βροντή…
Τα μαύρα σύννεφα κατέβηκαν στον κήπο κι έκαναν μια βροντή. Το κοριτσάκι κοιμόταν κι ο ξάδερφός του που ήταν πάρα πολύ μωρό, κοιμόταν κι αυτός σε κούνια. Το κοριτσάκι σηκώθηκε τρομαγμένο από τη βροντή και βλέπει να φτάνει ένας κλόουν με ομπρέλα. Ο κλόουν λέει στο κοριτσάκι ότι είναι εκεί για το πάρτι, για να παίξει μουσική για τους καλεσμένους, τους φίλους του κοριτσιού που θα έρθουν στο πάρτι για να διασκεδάσουν. Τότε αρχίζει ξαφνικά μια ολόκληρη βροχή από κλόουν. Οι κλόουν πέφτουν βροχή από τον ουρανό στο διπλανό τσίρκο, που φαίνεται από την πίσω αυλή. Το τσίρκο γεμίζει κλόουν και τα ζώα, ελέφαντες και λιοντάρια, τους βλέπουν και γελάνε. Την ώρα που το κοριτσάκι κοιτάζει τους κλόουν να κάνουν αστεία, η βροντή φεύγει για πάντα, σε άλλους κήπους της Άνοιξης.
Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε κι έναν ήλιο…
Ένας μάγος κατέβασε με το μαγικό ραβδί του τον ήλιο στον κήπο. Ο ήλιος ήταν ζεστός αλλά δεν έκαιγε, γιατί ήταν πέντε το απόγευμα. Ο μάγος έκρυψε τον ήλιο πίσω από ένα δέντρο, για να φέρει το σκοτάδι. Όταν τα παιδιά είδαν τον ήλιο στον κήπο τους, κατάλαβαν πώς βρέθηκε εκεί, αφού ήξεραν ότι ο γείτονάς τους είναι ο μάγος της νύχτας. Έτσι πήγαν και του ζήτησαν να βάλει τον ήλιο πάλι πίσω στη θέση του στον ουρανό. Εκείνος είπε όχι, αφού του άρεσε το σκοτάδι. Επειδή οι ακτίνες του ήλιου είναι αγκάθια, τα παιδιά δεν μπορούσαν να τον πιάσουν. Έτσι τον άφησαν στον κήπο τους μέχρι να σκεφτούν τον τρόπο για να γυρίσει ο ήλιος στον ουρανό. Όταν όμως πήγαν πάλι να τον δουν, ο ήλιος δεν ήταν εκεί που τον είχαν αφήσει. Για δέκα ολόκληρα χρόνια τα δύο παιδιά μαζί με όλους τους άλλους ανθρώπους έψαχναν τον ήλιο. Όλο αυτόν τον καιρό δεν ξημέρωνε, ήταν πάντα σκοτάδι και τα μωρά έκλαιγαν. Ώσπου κάποτε ένας άλλος μάγος, ο μάγος της μέρας που αγαπούσε το φως, μ’ ένα μαγικό ξόρκι υπνώτισε το μάγο της νύχτας κι έμαθε ότι ο ήλιος ήταν κλεισμένος στην αποθήκη ενός κάστρου στο δάσος. Τον απελευθέρωσε αμέσως και τον ανέβασε στον ουρανό. Τώρα ο μάγος της νύχτας ξυπνάει μόνο όταν είναι σκοτάδι και στον ουρανό βρίσκεται το φεγγάρι. Αλλά όταν βγαίνει ο ήλιος, κοιμάται αμέσως ξανά.
Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε κι έναν δράκο…
Στον κήπο βρέθηκε ένας άγριος δράκος. Έφυγε από τη σπηλιά του που ήταν στο βουνό, για να κατέβει στο χωριό. Όταν έφτασε εκεί, μύρισε κρέας κατσίκας. Έτσι μπήκε στον κήπο όπου είδε την κατσίκα να τρώει χορτάρια. Την πλησίασε σιγά-σιγά για να μην τον ακούσει και φύγει τρέχοντας. Ο δράκος την έφαγε και γύρισε στη σπηλιά του, που ήταν γεμάτη θησαυρούς και κόκαλα ιπποτών. Από το χωριό ξεκίνησαν τότε οι άνθρωποι, για να σκοτώσουν το δράκο, που ήταν κακός και τους απειλούσε. Οι άνθρωποι πήγαιναν όλοι μαζί αλλά ήταν ο ένας πίσω από τον άλλο, για να νομίζει ο δράκος ότι έχει να πολεμήσει μόνο με έναν. Όταν οι άνθρωποι είδαν το δράκο να κοιμάται, τον κάρφωσαν με τα σπαθιά τους και εκείνος πέθανε. Πήραν τους θησαυρούς και βγήκαν από τη σπηλιά. Ύστερα πήγαν σε μια άλλη σπηλιά. Το δράκο που έμενε στη δεύτερη σπηλιά τον είχαν σκοτώσει πιο παλιά αλλά τότε δεν είχαν ψάξει για θησαυρούς, δεν ήξεραν ότι υπήρχαν. Τώρα που το κατάλαβαν, πήγαν ξανά εκεί να ψάξουν. Βρήκαν εκατό σεντούκια γεμάτα χρυσάφι. Αυτά ήταν οι θησαυροί των ιπποτών, που οι δράκοι τους είχαν κλέψει. Οι δύο δράκοι είχαν σκάψει στη γη μέχρι το υπόγειο που φύλαγαν οι ιππότες τους θησαυρούς τους, και μοιράστηκαν τους θησαυρούς που βρήκαν. Όταν οι ιππότες είδαν τις πατημασιές των δράκων, τις ακολούθησαν κι έφτασαν στις δύο σπηλιές, για να πάρουν τους θησαυρούς τους πίσω. Απότυχαν όμως, γιατί οι δράκοι τους έκαψαν με τη φωτιά τους.
Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε και μια θάλασσα…
Ένα πάρα πολύ μεγάλο κύμα περνά μέσα στον κήπο, σπάει τα τζάμια του σπιτιού και το πλημμυρίζει. Αυτήν τη στιγμή ο μπαμπάς έψηνε κρέας και τα παιδιά έτρωγαν μπανάνες στον κήπο. Μόνο η μαμά έλειπε. Είχε πάει με το αμάξι να ψωνίσει στο σούπερ μάρκετ. Το κύμα παίρνει το μπαμπά με τα παιδιά και τους ρίχνει στη θάλασσα. Ο μπαμπάς που δεν ξέρει να κολυμπάει, βουλιάζει. Τα παιδιά τον πιάνουν από την κουκούλα και τον τραβάνε, για να τον σώσουν. Ένα καράβι που περνά στα βαθιά, τους πετάει τρία σωσίβια. Όταν η μαμά γυρίζει στο σπίτι, τα βρίσκει όλα χάλια. Στον κήπο βρίσκονται πολλά πράγματα του σπιτιού σπασμένα. Τα λουλούδια έχουν πέσει και τα κλαδιά έχουν σπάσει. Έχει σπάσει και ο σωλήνας του νερού και ο κήπος έχει πλημμυρίσει. Η φωτιά στην ψησταριά έχει σβήσει. Η μαμά μπαίνει στο σπίτι και το βρίσκει άνω-κάτω. Σπασμένα τζάμια, σπασμένα τα κρεβάτια και άλλα έπιπλα, παιχνίδια ανακατεμένα. Η μαμά φωνάζει και ψάχνει την οικογένειά της παντού. Δοκιμάζει το νερό που έχει κάνει λιμνούλες στο σπίτι και επειδή είναι αλμυρό, καταλαβαίνει ότι θα τους βρει στη θάλασσα. Όταν φτάνει εκεί, τους βλέπει που κολυμπάνε με τα σωσίβια προς την παραλία. Μπαίνει και η μαμά στο νερό, για να τούς βοηθήσει. Όταν βγαίνουν από τη θάλασσα, κοιμούνται στο αμάξι, γιατί είναι κουρασμένοι και το σπίτι τους έχει καταστραφεί.
Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε και σπηλιές…
Ένας δράκος πήρε από το δάσος σπηλιές και τις έφερε στον κήπο. Στο δάσος υπήρχαν πολλοί δράκοι που τον κορόιδευαν, επειδή ήταν ο πιο μικρός από όλους. Αισθανόταν πολύ άσχημα. Δεν μπορούσε πια να κάνει υπομονή. Είχε ήδη κάνει πάρα πολλή. Έτσι κουβάλησε τις σπηλιές στον κήπο, για να μείνει εκεί. Τις χρειαζόταν όλες, για να χωρέσουν όλα τα παιχνίδια του. Το κρεβάτι του μόνο έπιανε ολόκληρη σπηλιά. Διάλεξε αυτόν τον κήπο για να μείνει όταν έφυγε από το δάσος, επειδή ήταν πολύ όμορφος. Είχε μπόλικο χορτάρι, ωραία λουλούδια και δέντρα για να παίζει. Έκοβε φύλλα και κλαράκια κι έπαιζε με αυτά. Του άρεσε πολύ το παιχνίδι. Επειδή ήθελε παρέα, άρχισε να παίζει με τις γατούλες και τα σκυλάκια που έρχονταν στον κήπο. Ύστερα γνωρίστηκε με τους ανθρώπους που έμεναν στο σπίτι. Δεν είχαν πρόβλημα που ο δράκος έμενε στο σπίτι τους, γιατί δεν τους έκανε κακό. Είχαν τέλειες σχέσεις. Τους έλεγε το παράπονό του για τους άλλους δράκους που τον κορόιδευαν κι οι άνθρωποι του έλεγαν πως ήθελαν να μείνει κοντά τους για πάντα. Όμως η μαμά του η δρακουλίνα και τα αδέρφια του στενοχωριούνταν που είχε φύγει μακριά τους και τον έψαχναν παντού. Τον βρήκαν μια μέρα στον κήπο να μιλάει με το κοριτσάκι του σπιτιού. Η μαμά του τού λέει: «Γιατί χάθηκες αγοράκι μου;» Εκείνος της απαντάει ότι οι φίλοι του τον κοροϊδεύουν. Η μαμά του παίρνει τότε τηλέφωνο τις μαμάδες των άλλων δράκων κι εκείνες βάζουν τα παιδιά τους τιμωρία, για να μην το ξανακάνουν. Έτσι ο δράκος γυρίζει πίσω στο δάσος με την οικογένειά του. Αφήνει όμως στον κήπο μια σπηλιά, για να τον θυμούνται οι άνθρωποι. Στο δάσος δεν τον κοροϊδεύει πια κανένας. Όταν έρχεται η ώρα του δράκου να πεθάνει, γυρίζει στον κήπο, για να αποχαιρετήσει τους ανθρώπους που γνώρισε εκεί. Πεθαίνει κοντά τους και οι άνθρωποι στεναχωριούνται και κλαίνε. Θάβουν το δράκο στη σπηλιά του και σπρώχνουν μια μεγάλη πέτρα, για να κλείσουν την είσοδο. Κάθε χρόνο όποτε έρχεται ο μήνας που είχε πεθάνει ο δράκος, βάζουν απέξω από τη σπηλιά του λουλούδια και κεριά.
Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε κι έναν παγετώνα…
Μια μάγισσα έκανε τα μαγικά της κι έφτιαξε έναν παγετώνα μέσα στον κήπο. Όταν τα παιδιά βγήκαν από το σπίτι στον κήπο, ακούμπησαν το χέρι τους πάνω στον παγετώνα που η μάγισσα τον είχε καταραστεί. Έτσι μαγεύτηκαν αμέσως, έγιναν κακά κι έκαναν ζημιές, έσπαγαν τα έπιπλα και τα τζάμια.. Όταν τελείωσαν, είπαν στη μάγισσα: «Όλα εντάξει». Τότε η μάγισσα πάγωσε ολόκληρο το σπίτι κι έκανε τα παιδιά αγάλματα από πάγο. Μόλις γύρισαν οι γονείς τους που είχαν πάει να ψωνίσουν, η μάγισσα είχε γυρίσει στη σπηλιά της. Οι γονείς άναψαν φλόγες και μετά από ώρες οι πάγοι έλιωσαν. Οι γονείς δεν ήξεραν πώς είχαν γίνει όλα αυτά. Έτσι έβαλαν τιμωρία τα παιδιά τους, να κάνουν όλες τις δουλειές στο σπίτι και στον κήπο. Τα παιδιά δεν μπορούσαν να τους εξηγήσουν τι έγινε, γιατί η μάγισσα τους είχε πάρει τη φωνή. Όταν όμως τα δύο παιδιά άρχισαν να κάνουν τις δουλειές, ζεστάθηκαν κι έτσι μετά μπορούσαν να γράψουν όλα όσα έγιναν με τη μάγισσα. Οι γονείς τα διάβασαν κι άρχισαν να ψάχνουν τη μάγισσα, να της ζητήσουν πίσω τις φωνές των παιδιών τους. Δεν την έβρισκαν όμως πουθενά. Ώσπου μια μέρα η μαμά την είδε που πετούσε με τη σκούπα της. Όλες οι μάγισσες έχουν μαγικές σκούπες που πετάνε. Η μαμά της φώναξε «έλα εδώ» και η μάγισσα πήγε κοντά της. Της ζήτησε πίσω τις φωνές των παιδιών, αλλά η μάγισσα είπε όχι κι έφυγε με τη σκούπα της. Μια νεράιδα τα είχε δει όλα αυτά από ψηλά. Μπήκε λοιπόν αθόρυβα στη σπηλιά της μάγισσας όταν εκείνη κοιμόταν και πήρε το βαζάκι με τις φωνές των παιδιών. Το άλλο πρωί που τα παιδιά ξύπνησαν, προσπάθησαν να μιλήσουν, όπως έκαναν κάθε μέρα. Κι αυτήν τη φορά, τα κατάφεραν. Η μάγισσα που ξύπνησε και δεν βρήκε το βάζο με τις φωνές , ούρλιαξε: «Αααα… ποιος πήρε το βάζο;» Κι ύστερα έκλαψε. Προσπάθησε πολλές φορές να πάρει ξανά τις φωνές των παιδιών αλλά η νεράιδα φρόντιζε πάντα οι φωνές να γυρίζουν στα παιδιά. Έτσι η μάγισσα τα παράτησε πια.
Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε κι ένα ηφαίστειο…
Σ’ ένα νησί ζούσε μια οικογένεια δράκων. Μια μεγάλη σπηλιά πάνω σ’ ένα βουνό ήταν το σπίτι τους. Το βουνό αυτό ήταν ηφαίστειο όμως οι δράκοι δεν το ήξεραν. Το μπαμπά δράκο τότε που ήταν μωράκι, τον είχε βρει ένας παππούς στα χωράφια. Επειδή ο δράκος ήταν πάρα πολύ μικρός, ο παππούς τον πήγε στο εγγονάκι του για να παίξει. Όσο πήγαινε ο δράκος μεγάλωνε κι όταν έφτασε πια ένα μέτρο, δάγκωσε το παιδάκι και το πήγαν στο νοσοκομείο. Έτσι έδιωξαν το δράκο από το σπίτι. Αυτός τότε χτύπησε το κουδούνι σε ένα άλλο σπίτι αλλά η κυρία που του άνοιξε, τρόμαξε και τον έδιωξε. Νόμιζε πως ήταν ο άντρας της. Μετά ο δράκος έφυγε μακριά από τα σπίτια. Βρήκε αυτήν τη μεγάλη σπηλιά στο ηφαίστειο κι έμεινε εκεί κι έκανε οικογένεια. Μια μέρα έγινε έκρηξη όταν οι δράκοι ήταν στα χωράφια, για να βρουν τροφή. Επειδή έτρωγαν το κρέας, πήγαιναν όπου υπήρχε χορτάρι κι έπαιρναν τα αρνάκια που έβοσκαν. Οι δράκοι άκουσαν έναν ήχο σαν να μπουμπουνίζει. Ύστερα η γη έκανε σεισμό και ράγισε. Τότε οι δράκοι είδαν τη λάβα που χυνόταν κοντά στη σπηλιά τους. Πήραν τεράστιες πέτρες κι έκλεισαν την τρύπα, για να σταματήσουν την έκρηξη. Αφού τα κατάφεραν, οι άνθρωποι τους έδωσαν κρέας, για να τους ευχαριστήσουν, που σώθηκαν.
Τότε λοιπόν στον κήπο να βάλουμε κι ένα σύννεφο…
Ο άνεμος έφερε ένα σύννεφο πάνω από τον κήπο. Ξαφνικά όμως σταμάτησε να φυσάει και το σύννεφο έπεσε μέσα στον κήπο. Μπλέχτηκε στα δέντρα και στα λουλούδια και δεν μπορούσε να φύγει. Τότε τα παιδιά που έμεναν στο σπίτι, βγήκαν στον κήπο, για να ελευθερώσουν το σύννεφο. Αλλά επειδή ήταν μικρά, δεν μπορούσαν να φτάσουν τα κλαδιά των δέντρων. Κι οι γονείς τους είχαν πει να μην σηκώνουν βάρη. Έτσι τα παιδιά φώναξαν τους γονείς τους να τα βοηθήσουν. Πρώτα αγκάλιασαν όλοι μαζί το σύννεφο, για να του δείξουν την αγάπη τους. Ύστερα ο μπαμπάς έφερε τη σκάλα που είχε στο μαγαζί του, ανέβηκε ψηλά και σήκωσε το σύννεφο πάνω από τα δέντρα. Το σύννεφο όμως δεν ήθελε να φύγει μακριά, γιατί το είχαν αγάπησαν όλοι, και τα παιδιά και οι γονείς τους. Έτσι έγινε βροχή κι έπεσε πάνω τους. Έβρεξε τα ρούχα τους και πότισε τα λουλούδια και τα δέντρα του κήπου.
Συμπεράσματα: Η παράθεση των αποτελεσμάτων μαρτυρά το βαθμό στον οποίο το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα επέτρεψε την εκδήλωση της ανεξάντλητης φαντασίας και της παιγνιώδους διάθεσης των νηπίων. Η ένταξη του «υπερρεαλιστικού» στοιχείου στο μέρος αυτό του προγράμματος με τις αλλεπάλληλες προκλήσεις που επιφυλάσσει, σε συνδυασμό με τον ομαδικό χαρακτήρα του, οδήγησε σε εκπλήξεις και συγκινήσεις και στην αίσθηση «απελευθέρωσης» των συμμετεχόντων. Αξίζει τέλος να επισημανθεί η πλήρης αντιστοιχία των ομαδικών κειμένων με τις ζωγραφιές που συνιστούν την εικονογράφησή τους. Η αντιστοιχία αυτή αποδεικνύει την ωριμότητα και τη συγκρότηση των νηπίων-δημιουργών τους.
Ευχαριστίες: Ολοκληρώνοντας με αυτό το άρθρο, τρίτο κατά σειρά, την παρουσίαση του προγράμματος «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;», αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω και δημόσια τους μαθητές μου της φετινής χρονιάς 2014-2015, νήπια και προνήπια, τα οποία αναφέρονται και ονομαστικά στο πρώτο από τα τρία σχετικά άρθρα. Η ενθουσιώδης ανταπόκρισή τους στο πρόγραμμα και οι επιδόσεις τους σε αυτό συνιστούν για μένα μια ακριβή, γεμάτη συγκινήσεις διδακτική εμπειρία. Τους συγχαίρω και τους εύχομαι καλή συνέχεια…
Διάλογοι νηπίων του 21ου αιώνα με παραδοσιακά παιχνιδοτράγουδα
Εισήγηση Ελένης Ηλία στο 6ο Συνέδριο Νέου Παιδαγωγού, Αθήνα, 11 & 12 Μαΐου 2019
(εφαρμογή με link) http://users.sch.gr/…/Praktika_Synedriou_06_Synedrio_Neos_P…
Επιμέλεια τόμου: Φ. Γούσιας
ISBN: 978-618-82301-5-6
(Σελ. 93-100).
Περίληψη
Τα παιχνιδοτράγουδα ακολουθούν συγκεκριμένα ρυθμικά μοτίβα και προϋποθέτουν κίνηση, ομαδικότητα και συνεργασία. Η ένταξή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία
συμβάλλει σημαντικά στην ισόρροπη ανάπτυξη των νηπίων. Στην πρότασή μας τα παιχνιδοτράγουδα αξιοποιούνται περαιτέρω, προκειμένου στο παιγνιώδες, διασκεδαστικό
πλαίσιο που συνιστούν, να ενθαρρύνονται οι συμμετέχοντες μαθητές να παράγουν πρωτότυπα αφηγηματικά κείμενα. Τα κείμενα δημιουργούνται με αφετηρία τον τίτλο ή κάποιο στίχο των παιχνιδοτράγουδων, με βάση τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης. Εξελίσσονται σαν μίμηση ή σαν τροποποίηση ή σαν ανατροπή του εναρκτήριου ερεθίσματος, εκφράζοντας τα χαρακτηριστικά, τις εμπειρίες και τις επιθυμίες των μικρών δημιουργών τους. Η δυνατότητα τα παιχνιδοτράγουδα όχι απλώς να ψυχαγωγούν αλλά και να εμπνέουν τα σημερινά νήπια, αποδεικνύει τη διαχρονικότητά
τους. Οι αφηγήσεις των νηπίων καταγράφονται σε υπολογιστή και είναι διαθέσιμες ως έντυπο και ως ανάρτηση στο σχολικό ιστολόγιο, τόσο στους δημιουργούς τους όσο και σε ολόκληρη τη διαδικτυακή κοινότητα, ώστε να ενισχύεται η διάθεση για συμμετοχή σε παρόμοιες δράσεις.
Λέξεις-Κλειδιά: δημιουργική αφήγηση, ομαδικά παιχνίδια, κείμενα.
Εισαγωγή
Η ανάγκη και η διάθεση για παιχνίδι (Χουιζίνγκα, 1989) συνιστά διαχρονικά το κυρίαρχο στοιχείο της παιδικής φύσης. Στις μέρες μας ειδικότερα, κάποτε η διάθεση αυτή εκδηλώνεται ή και εξαντλείται, από τη νηπιακή ακόμη ηλικία, με τη συνεχή ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια. Νήπια περνούν μεγάλο μέρος του χρόνου τους απορροφημένα μπροστά σε υπολογιστές, διαδικασία που είναι από τη φύση της στατική και μοναχική. Επιπλέον, η εικόνα, γενικότερα, στην εποχή μας έχει κυριαρχήσει με άπειρους τρόπους έναντι του λόγου, του κειμένου, αν και το δεύτερο προσφέρει πολύ περισσότερα στη δραστηριοποίηση της αναγνωστικής φαντασίας (Αναγνωστόπουλος, 2007).
Σε αυτές τις συνθήκες, η συμμετοχή των νηπίων σε γνωστά παραδοσιακά παιχνιδοτράγουδα (Μπάδα, 1993), που χαρακτηρίζονται από κινητικότητα, ομαδικότητα (Διαμαντόπουλος, 2009) και λεκτική επικοινωνία, θα συμβάλει σημαντικά στη σωματική, γλωσσική, συναισθηματική, νοητική και κοινωνική ανάπτυξή τους. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών της σχολικής τάξης, που τα συγκεκριμένα παιχνιδοτράγουδα προϋποθέτουν, και η απόλαυση, η ικανοποίηση που προσφέρουν στους συμμετέχοντες, τα
αναδεικνύει σε αποτελεσματικότατο μέσο μάθησης και ειδικότερα αυτογνωσίας, βελτίωσης και ανάπτυξης ποικίλων δεξιοτήτων (Όξλυ, 2005). Αναλυτικότερα, η επαφή των νηπίων με τα παιχνιδοτράγουδα θα συμβάλει στη μύησή τους στη λαογραφική παράδοση και στην προσέγγισή τους με τις γενιές των προγόνων τους. Επίσης, θα βοηθήσει τα νήπια να αποκτήσουν κουλτούρα συνεργασίας και θα προάγει τη συντροφικότητα (Χατζημανώλη, 2001) .
Παρουσίαση του διδακτικού αντικειμένου
Θα επικεντρωθούμε στη συμμετοχή των νηπίων σε δύο από τα ευρύτερα διαδεδομένα παραδοσιακά παιχνιδοτράγουδα, το «Γύρω-γύρω όλοι» και το «Δεν περνάς κυρά-Μαρία». Και στα δύο παιχνίδια, τα παιδιά σχηματίζουν κλειστό κύκλο με μέτωπο προς το κέντρο του και βηματίζουν στη δεξιά φορά του ενώ την κίνησή τους συνοδεύουν με το ρυθμικό τραγούδι τους.
Σύμφωνα με το παιχνιδοτράγουδο «Γύρω-γύρω όλοι», κάποιο από τα παιδιά παραμένει στο κέντρο του κύκλου και μαζί με τα υπόλοιπα που περπατούν γύρω του, προσαρμόζουν τις κινήσεις τους στο περιεχόμενο των στίχων. Στο παιχνιδοτράγουδο «Δεν περνάς κυρά Μαρία», αναπτύσσεται διάλογος του παιδιού που υποδύεται την κυρά Μαρία, με τα υπόλοιπα που βρίσκονται στον κύκλο, ώστε να πειστούν να της επιτρέψουν να περάσει στους υποτιθέμενους κήπους, στο εσωτερικό του κύκλου. Στη διάρκεια του διαλόγου, ο κύκλος αποδομείται σταδιακά, καθώς ένα-ένα τα παιδιά φεύγουν από αυτόν, ακολουθώντας σε ζευγάρια την «κυρά Μαρία».
Βασική αρχή της προτεινόμενης διδακτικής προσέγγισης
Θεωρώντας ότι η εκπαιδευτική διαδικασία στο σχολικό πλαίσιο θα όφειλε να εκμεταλλεύεται κάθε ευκαιρία και αφορμή ώστε οι μαθητές να ανακαλύπτουν και να εκδηλώνουν τη δημιουργικότητά τους (Κωτόπουλος, 2012), προτείνεται εδώ για την εξυπηρέτηση αυτής ακριβώς της θέσης, μια διαφορετική διαχείριση και αξιοποίηση των παιχνιδοτράγουδων. Τα νήπια προκαλούνται να αναπτύσσουν με αυτά προσωπικό διάλογο, να εκφράζονται με πρωτοτυπία μέσα από τη συμμετοχή τους, να τα οικειοποιούνται και να τα εμπλουτίζουν με τα προσωπικά χαρακτηριστικά τους, να τα συνδέουν με τις εμπειρίες και τις επιθυμίες τους.
Με την παραπάνω διδακτική προσέγγιση αναφορικά με τα παραδοσιακά παιχνιδοτράγουδα, επιδιώκεται η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης και έκφρασης των νηπίων,
η γλωσσική και αισθητική ανάπτυξή τους και η ικανότητα της ακρόασης και της επικοινωνίας. Επίσης, στο παραπάνω διδακτικό πλαίσιο τα νήπια αντιλαμβάνονται τη δυνατότητα του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό και εξοικειώνονται με τη διαδικασία της γραφής σε ηλεκτρονικό υπολογιστή.
Μεθόδευση: Τα διδακτικά βήματα
Αφού το κάθε παιχνίδι επαναληφθεί για αρκετές φορές, σύμφωνα πάντα με τη διάθεση των παιδιών, στη συνέχεια προτείνουμε μια διαφορετική, εναλλακτική δραστηριότητα.
Στην περίπτωση του παιχνιδοτράγουδου «Γύρω-γύρω όλοι», απομονώνουμε τον τίτλο του και παροτρύνουμε τα νήπια να δημιουργήσουν μια ιστορία, που να ξεκινά με τις
συγκεκριμένες λέξεις. Μοναδική προϋπόθεση που θέτουμε, είναι η κάθε ατομική ιστορία να είναι διαφορετική, μοναδική, πρωτότυπη, ώστε να περιληφθεί στο σχετικό «βιβλίο» της τάξης. Ως προς το παιχνιδοτράγουδο «Δεν περνάς κυρά-Μαρία», το απαγγέλουμε ομαδικά κι όταν φτάνουμε στο στίχο «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;», ζητάμε από κάθε νήπιο να δώσει μια διαφορετική απάντηση, δημιουργώντας μια αφηγηματική ιστορία.
Προκειμένου δε να ενθαρρυνθούν τα νήπια στη διαδικασία της αφήγησης, ο εκπαιδευτικός θέτει αρχικά γενικές ερωτήσεις και στη συνέχεια συμπληρωματικές, διευκρινιστικές, σε σχέση με τις προηγούμενες απαντήσεις που έχει λάβει, για τα δρώντα πρόσωπα, τον τόπο και το χρόνο δράσης κ ά., που βοηθούν τα παιδιά να οργανώσουν τη σκέψη τους και αποσκοπούν να βελτιώσουν σταδιακά την αφηγηματική τους ικανότητα. Ο εκπαιδευτικός, που είναι πολύ προσεκτικός ακροατής, χρησιμοποιώντας τις ερωταποκρίσεις (Pascucci και Rossi, 2002), για να προκύψει μια ολοκληρωμένη αφηγηματική ιστορία, εφαρμόζει ουσιαστικά τη διδακτική αρχή της «φθίνουσας καθοδήγησης» (Ματσαγγούρας, 2001, σσ. 180-182, 199-203). Τα αφηγηματικά κείμενα που
τα νήπια παράγουν ατομικά ή ομαδικά (Huck κ. ά., 1979), τα καταγράφει ο εκπαιδευτικός της τάξης σε υπολογιστή, ως ενιαίο κείμενο σε κάθε περίπτωση. Κατά τον ίδιο
τρόπο, με τη μορφή δηλαδή ενιαίου κειμένου, διαβάζονται αμέσως μετά από τον εκπαιδευτικό στο σύνολο των νηπίων, είτε από την οθόνη είτε αφού εκτυπωθούν. Έτσι,
τα νήπια που δεν είναι ακόμη σε θέση να γράφουν τα ίδια, έχουν τη δυνατότητα και την ευκαιρία να επαληθεύσουν την πιστότητα και την ακρίβεια των καταγεγραμμένων κειμένων τους.
Ακολουθεί η εικονογράφηση από το σύνολο των νηπίων κάθε ατομικής ή ομαδικής ιστορίας που έχει προηγηθεί. Στη συνέχεια, δημιουργείται ένα βιβλίο που περιλαμβάνει τα διάφορα κείμενα, καθώς και όλες τις ζωγραφιές των νηπίων αναφορικά με αυτά. Στο εξώφυλλο του κάθε βιβλίου αναγράφεται ο τίτλος του, «Γύρω-γύρω όλοι» ή «Τι θα
κάνεις εις τους κήπους;». Το βιβλίο τοποθετείται στη σχολική βιβλιοθήκη, για να μπορούν ανά πάσα στιγμή όλοι οι μαθητές να το «διαβάζουν». Παράλληλα, φτιάχνεται και το ηλεκτρονικό βιβλίο, καθώς αναρτώνται τα κείμενα και η σχετική εικονογράφησή τους στο ιστολόγιο του σχολείου στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο, καθώς και στα ιστολόγια των ομάδων στις οποίες το σχολείο συμμετέχει, ώστε να έχουν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι πρόσβαση σε αυτά. Δεν παραλείπουμε μάλιστα να προσδώσουμε στην τεχνολογικά προηγμένη επιλογή μας οικολογική και οικονομική διάσταση, προκειμένου να ευαισθητοποιήσουμε σχετικά τα παιδιά.
Η ποικιλότροπη αξιοποίηση των παιδικών κειμένων περιλαμβάνει επίσης τη θεατρική απόδοσή τους. Τα παιδικά κείμενα μετατρέπονται σε δρώμενα και παρουσιάζονται από
τα ίδια τα νήπια σε ανοιχτές σχολικές εκδηλώσεις. Στη φάση της αξιοποίησης των κειμένων προσδίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα, εφόσον η αξιοποίηση αυτή λειτουργεί για τους
μαθητές ως επιπλέον «κίνητρο», προκειμένου να εκφράζονται ελεύθερα και δημιουργικά (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006, σσ. 312-313).
Τα νήπια επαναλαμβάνουν μεταξύ τους αυθόρμητα, ως ελεύθερη δραστηριότητα, την παραπάνω διαδικασία, που σε αυτήν την περίπτωση μετατρέπεται σε μιμητικό παιχνίδι.
Κάποιο νήπιο υποδύεται τον εκπαιδευτικό και τα υπόλοιπα τους μαθητές και φυσικά οι ρόλοι εναλλάσσονται. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη ελεύθερη δραστηριότητα δεν διαδραματίζεται μόνο με επίκεντρο τα δύο παιχνιδοτράγουδα αλλά επεκτείνεται και σε διάφορους τίτλους λογοτεχνικών βιβλίων ή στίχους τραγουδιών που επιλέγουν τα ίδια τα νήπια. Έτσι οι μαθητές δημιουργούν πολλές επιπλέον ευκαιρίες
και αφορμές να εκφράσουν στους συμμαθητές τους τις προτιμήσεις τους, να ανταλλάξουν και να μοιραστούν τις διαφορετικές προσωπικές εμπειρίες τους.
Ταυτότητα των δημιουργών των κειμένων
Οι ομαδικές ιστορίες με γενικό τίτλο «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;», εκτυλίχθηκαν κατά το σχ. έτος 2014-2015, σε τμήμα όπου τα τετράχρονα νήπια ανέρχονταν σε δεκατρία ενώ τα πεντάχρονα σε έντεκα. Οι ατομικές ιστορίες με κεντρικό θέμα «Γύρω-γύρω όλοι», πραγματοποιήθηκαν την επόμενη σχολική χρονιά, 2015-2016, σε τμήμα όπου η πλειοψηφία των πεντάχρονων νηπίων φοιτούσαν για δεύτερη χρονιά στο νηπιαγωγείο, οπότε είχαν ήδη συμμετάσχει στις ομαδικές αφηγήσεις του περασμένου έτους. Τα τετράχρονα νήπια αυτού του έτους ανέρχονταν μόλις σε τρία και ήταν στο σύνολό τους
αγόρια.
Αποτελέσματα
Προκειμένου να καταδειχθεί η δυνατότητα των παραδοσιακών παιχνιδοτράγουδων να λειτουργούν υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες και προϋποθέσεις, ως ερέθισμα, πεδίο
έμπνευσης και δημιουργικής έκφρασης για τα νήπια, παραθέτουμε στη συνέχεια ενδεικτικά ορισμένες από τις ιστορίες τους. Πρόκειται αφενός για τρεις από τις ομαδικές
ιστορίες αναφορικά με το παιχνίδι «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;» και αφετέρου για τρεις από τις ατομικές αφηγήσεις με το θέμα «Γύρω-γύρω όλοι».
Παιδικά κείμενα με θέμα «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;»
Ένα κοριτσάκι μπαίνει στον κήπο το πρωί μιας ηλιόλουστης μέρας, για να μαζέψει πευκοβελόνες και κουκουνάρια. Πηγαίνει στη Δευτέρα τάξη και θέλει με αυτά τα υλικά
να φτιάξει μια εργασία για το σχολείο. Μαζεύει πρώτα όσα κουκουνάρια είναι κάτω αλλά χρειάζεται περισσότερα. Σκέφτεται τότε να ανέβει στα πεύκα και να κόψει κι
άλλα κουκουνάρια. Πηγαίνει στην αποθήκη για να πάρει μια σκάλα. Τη σέρνει στο χώμα του κήπου και αποφεύγει τα λουλούδια, για να μην τα καταστρέψει, επειδή τα αγαπάει πολύ. Ακουμπάει τη σκάλα στο πεύκο που έχει τα περισσότερα κουκουνάρια, και ανεβαίνει. Το κοριτσάκι έχει ένα καλαθάκι, περασμένο στο μπράτσο, για να βάζει τα κουκουνάρια. Όταν τελειώνει, δεν μπορεί να κατέβει, επειδή κουβαλά πολύ βάρος. Γλιστράει και πέφτει μαζί με τη σκάλα. Το γόνατό του τρέχει αίμα και φοβάται. Μπαίνει στο σπίτι, όπου ο μπαμπάς ανοίγει αμέσως το φαρμακείο τους και παίρνει ό, τι χρειάζεται, για να περιποιηθεί το τραύμα. Το κοριτσάκι κλαίει σαν μωρό, γιατί πονάει πολύ. Τότε ο μπαμπάς του παίζει θέατρο, ένα έργο τρελό, για να κάνει το κοριτσάκι
του να γελάσει και έτσι να ξεχάσει την πληγή του. Όταν γυρίζει σπίτι η μαμά, ο μπαμπάς παίζει ακόμη θέατρο. Ύστερα το κοριτσάκι τους εξηγεί πώς χτύπησε. Βγαίνουν όλοι μαζί στον κήπο, για να μαζέψουν τα κουκουνάρια που έχουν πέσει. Όμως τα κουκουνάρια δεν βρίσκονται πια εκεί. Μια οικογένεια σκίουρων έχουν τη φωλιά τους σ’ ένα πεύκο. Τα σκιουράκια έχουν πάρει όλα τα κουκουνάρια, ένα-ένα, μέχρι το τελευταίο. Το κοριτσάκι φωνάζει στους σκίουρους ότι χρειάζεται τα κουκουνάρια για την εργασία του. Όμως εκείνοι δεν καταλαβαίνουν. Έτσι, το βοηθάνε οι γονείς του να μαζέψει άλλα κουκουνάρια από τα πεύκα, για να μην ξαναπέσει.
Στο χορτάρι του κήπου πέφτει χιόνι και τα σκεπάζει όλα. Το κοριτσάκι που βλέπει το χιόνι από το παράθυρό του, ντύνεται με μπουφάν, κασκόλ, γάντια, σκουφάκι και βγαίνει να παίξει χιονοπόλεμο με τον αδερφό του. Αυτός είναι πολύ πιο μεγάλος και φτιάχνει για το κοριτσάκι ένα χιονάνθρωπο. Σκάβουν μαζί το χιόνι και βρίσκουν πετρούλες. Βάζουν δυο για μάτια του χιονάνθρωπου. Του βάζουν κι ένα καρότο για μύτη. Κόβουν
και δυο κλαράκια και τα κάνουν χέρια του χιονάνθρωπου, για να του φορέσουν τα κόκκινα μάλλινα γάντια της μαμάς. Του φοράνε και το πράσινο κασκόλ του μπαμπά και ένα μωβ καπέλο. Τις υπόλοιπες πετρούλες τις βάζουν για κουμπιά και για να φτιάξουν το στόμα του χιονάνθρωπου μαζί και με τα κουκούτσια από τις ελιές που τρώει ο μπαμπάς. Όταν ο χιονάνθρωπος είναι έτοιμος, τον αγκαλιάζουν, γιατί τον αγαπάνε μέχρι τον ουρανό. Όσες μέρες έχει χιόνι στον κήπο, φροντίζουν το χιονάνθρωπο να είναι καλά. Ύστερα όμως από πέντε μέρες λιώνει το χιόνι και λιώνει μαζί του και ο χιονάνθρωπος. Το κοριτσάκι νιώθει χάλια κι ο αδερφός του βγάζει στον κήπο έναν πλαστικό χιονάνθρωπο που τους είχε χαρίσει κάποτε ο Αϊ-Βασίλης. Αφήνουν κάθε μέρα αυτόν
το χιονάνθρωπο στο χορτάρι του κήπου μέχρι το απόγευμα και τα βράδια τον παίρνουν μέσα και τον βάζουν δίπλα στο κρεβάτι του κοριτσιού, για να του κάνει συντροφιά. Ακόμη και τα καλοκαίρια που φεύγουν διακοπές, παίρνουν μαζί τους το χιονάνθρωπο. Περνάνε χρόνια που δεν ρίχνει χιόνι κι όμως το κοριτσάκι έχει πάντα συντροφιά το χιονάνθρωπο.
Ένα παιδάκι παίζει μόνο του στον κήπο, επειδή η αδερφή του παίζει μέσα στο σπίτι με τον υπολογιστή της. Είχε βγει κι εκείνη στον κήπο αλλά βαρέθηκε γρήγορα. Όταν παίζει με τον υπολογιστή της δεν βαριέται ποτέ. Παίζει μαγειρική, ένα παιχνίδι που πουλάει παγωτά, ένα παιχνίδι με ταύρο που πρέπει να τον αποφεύγει για να μην χάσει κι ένα παιχνίδι με ζόμπι, που πρέπει να τα σκοτώσει όλα και να φτάσει όσο πιο μακριά μπορεί, για να αγοράσει πράγματα. Προσπαθεί να φτάσει στην τελευταία πίστα. Άμα την περάσει, θα πάει στο δεύτερο χάρτη. Το αγόρι βαριέται μόνο του στον κήπο και
μπαίνει στο σπίτι, για να βοηθήσει την αδερφή του στα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Το παιχνίδι που παίζει εκείνη, είναι δικό του κι έτσι το αγόρι το ξέρει καλύτερα. Στα δυο αδέρφια αρέσει πιο πολύ να παίζουν στον υπολογιστή παρά στον κήπο. Στον υπολογιστή κατεβάζουν πάρα πολλά παιχνίδια κι έτσι όταν βαρεθούν κάποιο, παίζουν άλλο. Στον κήπο παίζουν μόνο κρυφτό, κυνηγητό και γύρω-γύρω όλοι. Πηγαίνουν μαζί για
παιχνίδι στον κήπο μόνο όταν ο μπαμπάς κλείνει τον υπολογιστή, επειδή έχουν παίξει πολλή ώρα. Η μαμά κι ο μπαμπάς δεν χαίρονται που βλέπουν ότι τα παιδιά τους θέλουν να παίζουν συνέχεια στον υπολογιστή αλλά τα αφήνουν να παίζουν, γιατί τότε είναι χαρούμενα. Κάποτε ένα μπουμπουνητό είχε κόψει το ρεύμα και τότε τα παιδιά για
πρώτη φορά έπαιξαν επιτραπέζιο. Πέρασαν όμορφα με αυτό το παιχνίδι αλλά μόλις ήρθε το ρεύμα, πήγαν πάλι στον υπολογιστή.
Παιδικά κείμενα με θέμα «Γύρω-γύρω όλοι»
Είμαστε μαζί με όλους τους συμμαθητές μου γύρω από ένα σκυλάκι που το έχει χτυπήσει αμάξι και είναι ξαπλωμένο πάνω στο δρόμο. Πήγαινε να βρει φαγητό όταν πέρασε το κόκκινο αμάξι. Ο άντρας που το οδηγούσε, δεν το είχε δει και το χτύπησε κατά λάθος. Επειδή ήταν γιατρός, φρόντισε αμέσως το τραύμα του. Εμείς σκεφτήκαμε στην αρχή να περνάμε το δρόμο μαζί με το σκυλάκι, για να το προσέχουμε. Να κρατάμε και ένα φακό, για να μας βλέπουν τα αυτοκίνητα και να μην χτυπάνε το σκυλάκι όταν περνάει απέναντι. Αν όμως το σκυλάκι θα είναι πολύ πεινασμένο, δεν θα μας περιμένει
για να περάσει το δρόμο, και θα κινδυνεύει. Έτσι τελικά βρίσκουμε μια άλλη λύση, να φέρνουμε εμείς φαγητό στο σκυλάκι κάθε μέρα.
Γύρω-γύρω από το φορτηγό μας είμαστε εγώ, ο Στάθης, ο Γιώργος, ο Άγγελος και πολλοί άλλοι άνθρωποι. Το φορτηγό μας, που το έχουμε όλοι οι φίλοι μαζί, είναι πορτοκαλί και πολύ γερό και όλοι το θαυμάζουν. Στο φορτηγό φορτώνουμε τα σκουπίδια των ανθρώπων και τα πηγαίνουμε να τα πετάξουμε. Φορτώνουμε και πέτρες, που τις πουλάμε στους ανθρώπους, για να φτιάχνουν σπίτια. Το φορτηγό το οδηγώ εγώ και οι
φίλοι μου με βοηθάνε να το φορτώνουμε και να το ξεφορτώνουμε.
Γύρω-γύρω από την αλεπού είναι τα αγόρια της τάξης μας και μαζί τους εγώ, η Αγγελική και η Ισιδώρα. Είμαστε μαθητές στο Γυμνάσιο και έχουμε έρθει εκδρομή στο δάσος για κάμπινγκ. Εδώ συναντήσαμε μια αλεπού. Γλίστρησε από ένα βράχο και έπεσε σε μια παγίδα. Εγώ με τις δύο φίλες μου την ελευθερώσαμε και την ξαπλώσαμε, για να περιποιηθούμε το πόδι της. Εγώ φροντίζω να έχω πάντα μαζί μου γιατρικά, επιδέσμους, ένα ακουστικό, χαντζαπλάστ, ενέσεις, επειδή μού αρέσουν τα ζωάκια και θέλω να τα περιποιούμαι. Έτσι έχω βάλει το πόδι της αλεπούς στο γύψο. Όταν θα βγάλω το γύψο,
η αλεπού θα περπατάει κανονικά.
Συμπεράσματα
Οι μαθητές στο σύνολό τους ανταποκρίνονται με προθυμία και ενθουσιασμό στη δραστηριότητα. Παράγουν πρωτότυπα κείμενα, όλα διαφορετικά μεταξύ τους, αν και το ερέθισμα είναι κοινό, αποδεικνύοντας έτσι την ποιότητα της δημιουργικής σκέψης τους. Πολλά νήπια λαμβάνουν υπόψη στις αφηγήσεις τους, στοιχεία που είχαν αναφερθεί από συμμαθητές τους. Τα στοιχεία αυτά ωστόσο τα αξιοποιούν και τα επεκτείνουν.
Επιπλέον, όταν τα νήπια εικονογραφούν τις ιστορίες, διαπιστώνεται σημαντική συνάφεια ανάμεσα στα κείμενα και τις ζωγραφιές. Η εναλλαγή των ρόλων του αφηγητή και
του εικονογράφου συμβάλλει στην ποιότητα της συμμετοχής και στις δύο περιπτώσεις.
Ως αφηγητές τα νήπια επιδιώκουν να κερδίσουν το ακροατήριό τους ενώ ως εικονογράφοι επιδιώκουν να αναδειχθούν σε πλέον προσεκτικούς και υπεύθυνους ακροατές. Έτσι προκύπτουν πολύ ενδιαφέρουσες αφηγηματικές ιστορίες και παράλληλα ελκυστικές ζωγραφιές.
Παρά την ποικιλία των ατομικών παιδικών αφηγήσεων αναφορικά με το στίχο «γύρωγύρω όλοι», υπάρχει σχεδόν σε όλες ένα κοινό στοιχείο. Τα πρόσωπα στα οποία τα
νήπια αναφέρονται στις ιστορίες τους, είναι οι ίδιοι οι συμμαθητές τους, γεγονός που φανερώνει τις στενές σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί στη σχολική τάξη.
Στα παιδικά αφηγήματα περιλαμβάνονται συχνότατα καθημερινές συνήθειες των νηπίων και περιστατικά της οικογενειακής και της σχολικής τους ζωής.
Σημαντικός παράγοντας που καθορίζει την αφηγηματική έκβαση, αναδεινύεται η επικαιρότητα. Από αυτά προκύπτει ότι τα νήπια αξιοποιούν τη συγκεκριμένη διαδικασία,
για να εκφράσουν τον εαυτό τους.
Παρακολουθώντας τη συγκεκριμένη δραστηριότητα να εκτυλίσσεται ως ελεύθερο παιχνίδι των νηπίων, διαπιστώνουμε σε πόσο μεγάλο βαθμό εκείνα έχουν αφομοιώσει τις ερωτήσεις που συνηθίζει να απευθύνει ο εκπαιδευτικός, προκειμένου να συνεχίσουν και να ολοκληρώσουν τις αφηγήσεις τους. Εδώ δηλαδή τίθενται οι βάσεις για την εξέλιξη των νηπίων στο αντικείμενο της δημιουργικής γραφής. Το νήπιο που ρωτά, μιμείται μάλιστα και τη διαδικασία της καταγραφής των αφηγήσεων, που γίνεται με τη χρησιμοποίηση ενός παιχνιδιού-φορητού υπολογιστή, το οποίο είναι το δημοφιλέστερο παιχνίδι στη σχολική αίθουσα. Αποδεικνύεται συνεπώς η σπουδαιότητα που προσδίδουν τα ίδια τα νήπια στην καταγραφή των σκέψεών τους και η πλήρης εξοικείωσή τους με τον υπολογιστή ως μέσο γραφής.
Η μύηση των παιδιών στη λαογραφική παράδοση μέσα από την εξοικείωσή τους με τα παιχνιδοτράγουδα, συνδυάζεται με την έκφραση της ιδιαιτερότητας, της μοναδικότητας του καθενός και με την ανάπτυξη συνεργασίας σε πολλαπλά επίπεδα. Σημειώνεται λοιπόν σημαντική πρόοδος των νηπίων στην κατάκτηση της κοινωνικοσυναισθηματικής τους ωριμότητας.
Τα νήπια εκφράζονται γλωσσικά και κινητικά και αναπτύσσονται αισθητικά, καθώς έρχονται σε επαφή με τρόπο δημιουργικό, με την παράδοση. Έτσι βιώνουν τη δημιουργική διάσταση της ανθρώπινης φύσης και συνειδητοποιούν τη διαχρονικότητα της ανθρώπινης δημιουργικότητας.
Με την ποικιλότροπη αξιοποίηση (διαδικτυακή κ.λπ.) των έργων τους, επιτυγχάνεται το άνοιγμα του σχολείου στην ευρύτερη κοινωνία, που οδηγεί στην επικοινωνία και
την κατανόηση ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές και προσφέρει σε όλους αισιοδοξία και ελπίδα.
Bιβλιογραφικές αναφορές
Αναγνωστόπουλος, Β. (2007). Διαδρομές… στους χώρους της φιλαναγνωσίας, Διαδρομές, 85, σ. 1-2.
Διαμαντόπουλος, Δ. (2009). Το Παιχνίδι. Θεσσαλονίκη: Π. Πουρνάρας
Ηλία, Ε.Α. και Ματσαγγούρας Η. Γ. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α.
Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σσ. 307-317.
Huck, C., Hepler, S. και Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary
School: Holt Rinehart And Winston.
Κωτόπουλος, Τ. (2012, Ιούλιος). Η «νομιμοποίηση» της δημιουργικής γραφής, ΚΕΙΜΕΝΑ 15, http://keimena.ece.uth.gr
Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β΄ : Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.
Μπάδα, Κ. (1993). Tο παιχνίδι στην παραδοσιακή ελληνική κοινωνία. Mια πρόταση μελέτης, Eθνογραφικά, 9, σσ. 73 – 81.
Όξλυ , Κ (2005). Παιχνίδια στην αυλή ή στην τάξη. Αθήνα: Πατάκης.
Pascucci, M. και Rossi, F. (2002). ΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες, 6, σσ. 16-23.
Χατζημανώλη, Α. (2001). Παιχνιδοτράγουδα. Θεσσαλονίκη: Κίρκη.
Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, μτφρ. Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1
ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΕΙΣ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΚΗΠΟΥΣ; Εκπαιδευτικό πρόγραμμα
Δρ.Ελένη Α. Ηλία
Για ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ βλέπε και στο iliaeleni’s blog
Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα περιλαμβάνεται στην εισήγηση της Ελένης Α. Ηλία, Διάλογοι νηπίων του 21ου αι. με παραδοσιακά παιχνιδοτράγουδα, που έχει δημοσιευτεί στα Πρακτικά του 6ου Συνεδρίου του Νέου Παιδαγωγού, το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, 11 & 12 Μαΐου 2019
(εφαρμογή με link) http://users.sch.gr/…/Praktika_Synedriou_06_Synedrio_Neos_P…
Επιμέλεια τόμου: Φ. Γούσιας
ISBN: 978-618-82301-5-6,
σσ. 93-100.
Εισαγωγή
Με βάση το γενικό σκοπό της εκπαίδευσης και ειδικότερα του Νηπιαγωγείου, αναπτύσσουμε διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία αποσκοπούν στη σωματική, συναισθηματική, νοητική και κοινωνική ανάπτυξη του εκπαιδευόμενου. Τα προγράμματα αυτά έχουν ορισμένα σταθερά χαρακτηριστικά, τα κυριότερα από τα οποία είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών της σχολικής τάξης και η παιγνιώδης φύση τους. Επίσης, σε αυτά πρωταρχικός είναι ο ρόλος της γλώσσας, καθώς η γλωσσική ανάπτυξη θα επέλθει αβίαστα μέσα από την επαφή με τους συμμαθητές και τη χαρά του παιχνιδιού. Τέλος τα συγκεκριμένα προγράμματα εξασφαλίζουν με την ποικιλότροπη παρουσίαση των καθημερινών επιτευγμάτων των μαθητών στο πλαίσιο της διεξαγωγής τους, το άνοιγμα του σχολείου στην ευρύτερη κοινωνία. Το δε άνοιγμα του σχολείου συμβάλλει στην επικοινωνία και την κατανόηση ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές και προσφέρει σε όλους αισιοδοξία και ελπίδα.
Καθώς στα εν λόγω εκπαιδευτικά προγράμματα κυριαρχούν η μαθητική πρωτοβουλία, η αυτενέργεια, η συλλογικότητα και η πρωτοτυπία, επιδιώκεται να διασφαλιστεί τελικά η μελλοντική ευτυχία και δημιουργικότητα των συμμετεχόντων μαθητών. Επιπλέον, μέσα από τα σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα επιτυγχάνεται η κοινωνική εξέλιξη και πρόοδος, αφού τα παιδιά μυούνται στις οικουμενικές, διαχρονικές κοινωνικές αξίες, οι οποίες υπαγορεύουν αντίστοιχες στάσεις ζωής.
Ο τίτλος του προγράμματος που σχεδιάσαμε για την τρέχουσα σχολική χρονιά 2014-2015 και υλοποιούμε στο 1ο νηπιαγωγείο Ασπροπύργου, στο κλασικό τμήμα, είναι «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;» καιεπιδιώκει τα παιδιά να συμμετέχουν με ενθουσιασμό στις ποικίλες, ομαδικές μαθησιακές δραστηριότητες, ανακαλύπτοντας και εκδηλώνοντας τη δημιουργικότητά τους…
Στόχοι
Οι στόχοι που έχουμε θέσει, συνοψίζονται ακριβέστερα στα παρακάτω:
1. Μύηση των παιδιών στη λαογραφική παράδοση μέσα από την εξοικείωσή τους με τα στοιχεία των ομαδικών παιχνιδοτράγουδων, με τα οποία μεγάλωσαν οι γενιές των προγόνων τους.
2. Κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη μέσα από τη συμμετοχή σε ομαδικό, παραδοσιακό παιχνίδι και λοιπές δραστηριότητες που απαιτούν συνεργασία και επικοινωνία και προάγουν τη συντροφικότητα.
3. Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση μέσα από αναγνωστικές κυρίως εμπειρίες που αναφέρονται σε κήπους.
4. Εξοικείωση με το λογοτεχνικό φαινόμενο και ευρύτερα με τη δημιουργική διάσταση της ανθρώπινης φύσης μέσα από την ανάγνωση λογοτεχνικών αποσπασμάτων, όπου συνυπάρχουν η δημιουργικότητα του συγγραφέα και του αναγνώστη.
5. Καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης και έκφρασης μέσα από την εικαστική έκφραση των αναγνωστικών εμπειριών και εντυπώσεων και την παραγωγή ομαδικών αφηγηματικών ιστοριών.
6. Γλωσσική ανάπτυξη μέσα από την ανάγνωση λογοτεχνικών έργων και τη δημιουργία από τα παιδιά πρωτότυπων αφηγηματικών κειμένων με ερέθισμα τις προηγηθείσες ζωγραφιές τους.
7. Αισθητική ανάπτυξη μέσα από την απόκτηση εμπειριών από την επαφή με τις διάφορες μορφές τέχνης και τη φύση.
8. Εξοικείωση με τα αριθμητικά σύμβολα και ειδικότερα τους τακτικούς αριθμούς μέσα από τον καθορισμό της σειράς με την οποία οι ζωγραφιές θα χρησιμοποιηθούν στις αφηγήσεις.
9. Μύηση στην αρχή της πλειοψηφίας ως βάσης του δημοκρατικού πολιτεύματος, μέσα από την ψηφοφορία για την έκφραση της επιλογής της πιο «ανορθόδοξης» ζωγραφιάς και του καταλληλότερου τίτλου της σχετικής με αυτήν ιστορίας.
Μεθόδευση
Ο τίτλος του εκπαιδευτικού μας προγράμματος προέρχεται από το παραδοσιακό παιχνιδοτράγουδο «Δεν περνάς κυρα-Μαρία». Χρησιμοποιώντας το συγκεκριμένο στίχο, μας δίνεται η ευκαιρία να έχουμε ως αφετηρία το ευρύτατα διαδεδομένο στο παρελθόν κινητικό, ομαδικό παιχνίδι, ώστε να το γνωρίσουν τα νήπια. Ειδικότερα στις μέρες μας τα παιδιά από τη νηπιακή τους ηλικία περνούν μεγάλο μέρος του χρόνου τους μπροστά σε υπολογιστές, απορροφημένα από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα οποία είναι από τη φύση τους στατικά, μοναχικά και συχνότατα βίαια. Κατά συνέπεια γίνεται φανερή η πολυτιμότητα της συμμετοχής τους σε ένα παιχνίδι που να χαρακτηρίζεται από κινητικότητα, ομαδικότητα και επικοινωνία, καλύπτοντας έτσι τις πραγματικές ανάγκες της παιδικής φύσης.
Θυμίζουμε στο σημείο αυτό ότι στο συγκεκριμένο παιχνίδι μια ομάδα παιδιών σχηματίζει κλειστό κύκλο, εμποδίζοντας το παιδί που υποδύεται την κυρά Μαρία να εισέλθει στο εσωτερικό του κύκλου. Ανάμεσα στην κυρά Μαρία και όλα τα υπόλοιπα παιδιά αναπτύσσεται ένας διάλογος, ώστε να πειστούν να της επιτρέψουν να περάσει στους υποτιθέμενους κήπους, δηλαδή μέσα στον κύκλο. Στη διάρκεια του διαλόγου, κατά τον οποίο κινούνται κυκλικά τόσο τα παιδιά που σχηματίζουν τον κύκλο όσο και η κυρά Μαρία, ο κύκλος μικραίνει σταδιακά κι ένας-ένας όσοι φεύγουν από αυτόν, ακολουθούν σε ζευγάρια την κυρά Μαρία, που εξακολουθεί να κινείται κυκλικά.
Το εν λόγω παιχνίδι το αντιμετωπίζουμε ωστόσο στο πλαίσιο του προγράμματος κατά τρόπο που τα παιδιά να το αισθάνονται οικείο, το αξιοποιούμε για να τους δώσουμε μια επιπλέον δυνατότητα προσωπικής, δημιουργικής έκφρασης. Αναλυτικότερα, επικεντρωνόμαστε στο ερώτημα «Τι θα κάνεις εις τους κήπους» και ζητάμε από κάθε παιδί τη δική του διαφορετική απάντηση. Οι αποκρίσεις των νηπίων σε αυτό το ερώτημα, παρουσιάζονται στη συνέχεια, ξεκινώντας από τη λιγότερο προς την περισσότερο αποκλίνουσα από το παιχνιδοτράγουδο:
-Θα κόψω τριαντάφυλλα, για να τα βάλω στο ποτήρι να μυρίζει ωραία το σπίτι.
-Θα μαζέψω λουλούδια για τη μαμά και το μπαμπά.
-Θα κόψω μπανάνες/ φράουλες/ σταφύλια.
-Θα κόψω τα λουλούδια, για να μπορέσω να περάσω.
-Θα ποτίσω τα λουλούδια/ τα δέντρα.
-Θα κόψω τα χορτάρια, για να καθαρίσω τον κήπο.
-Θα φυτέψω λουλούδια.
-Θα σκαρφαλώσω στα δέντρα.
-Θα ζωγραφίσω στο δέντρο.
-Θα ζωγραφίσω τον κήπο.
-Θα ντύσω το σκυλάκι.
-Θα παίξω με τις γατούλες.
Μετά την προκαταρκτική φάση, η οποία διαρκεί για μία περίπου εβδομάδα, προχωράμε στο κυρίως πρόγραμμα. Στο πρώτο μέρος διαβάζουμε μικρά σε έκταση αποσπάσματα από το λογοτεχνικό κείμενο «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» (συγγρ.: Ελένη Α. Ηλία, εικονογρ.: Λήδα Βαρβαρούση, εκδ.: Ηριδανός 2012), μεταξύ των οποίων ολόκληρο το κεφάλαιο «Ο κήπος των αισθήσεων», που παρουσιάζεται σε δεκατρείς συνέχειες. Στα αποσπάσματα αυτά ο κήπος αρχικά «τοποθετείται» στο γεωφυσικό χάρτη. Στη συνέχεια συνδέεται και με τις πέντε αισθήσεις της ηρωίδας. Επιπλέον, παρουσιάζονται οι εντυπώσεις και τα συναισθήματα που ο κήπος προκαλεί σε εκείνη, όταν είναι μικρό κοριτσάκι. Επίσης, περιγράφονται τα στοιχεία που συνθέτουν τον κήπο, τα φυτά και τα ζώα του.
Για να γίνει καλύτερα αντιληπτή η εικόνα του κήπου, καλούμε τα νήπια να την δραματοποιήσουν. Ορισμένα λοιπόν νήπια τοποθετούνται στο προαύλιο σε σταθερή θέση, αναπαριστώντας με το σχήμα του σώματός τους τα τριαντάφυλλα, τα μοσχομπίζελα, τις ακακίες και τη συκιά. Από τα υπόλοιπα νήπια ζητάμε να υποδυθούν τα κινούμενα πλάσματα του κήπου. Οι πασχαλίτσες, τα μυρμήγκια, τα σαλιγκάρια, οι πεταλούδες, οι μέλισσες κινούνται ανάμεσα στα λουλούδια και τα δέντρα ενώ τα τζιτζίκια αγκαλιάζουν τους κορμούς των δέντρων, επαναλαμβάνοντας ταυτόχρονα διαρκώς το χαρακτηριστικό τους ήχο.
Στα αποσπάσματα παρουσιάζονται επίσης οι δραστηριότητες μέσα στον κήπο, τόσο οι ατομικές όσο και οι ομαδικές. Η απόδοση της εικόνας του κήπου γίνεται μέσα από ζεύγη αντιθέσεων: τάξη-αταξία, σιωπή-ήχοι, ηρεμία-δράση, φως-σκοτάδι, ώστε αυτές να είναι περισσότερο ευδιάκριτες. Στην παρουσίαση του κήπου χρησιμοποιούνται συχνά μεταφορικές εκφράσεις. Για παράδειγμα, για τον ήχο των κασμάδων, που παρομοιάζεται με μελωδική καμπάνα, αναφέρεται ότι αναπαριστά τους χτύπους της καρδιάς του κήπου. Επίσης, η ξύλινη κούνια παρομοιάζεται με θρόνο στο βασίλειο του κήπου κ.λπ. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο αποχωρισμός του κήπου, η νοσταλγία που αισθάνεται η μικρή ηρωίδα όσο βρίσκεται μακριά του, η οποία εκφράζεται με νυχτερινά όνειρα για την επιστροφή. Τέλος, αποδίδεται η αναγέννηση του κατεστραμμένου πλέον κήπου, καθώς ο κήπος μετατρέπεται σε ιδέα, σύμβολο, ψυχική κατάσταση.
Η ανάγνωση των αποσπασμάτων ακολουθείται από την εικονογράφησή τους από τα παιδιά. Από αυτήν την εικονογράφηση, θα επιλεγούν οι ζωγραφιές, που θα αποτελέσουν το ερέθισμα για τη δημιουργία πρωτότυπων αφηγηματικών ιστοριών με κοινό τίτλο «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;». Αναλυτικότερα, κάθε παιδί συγκεντρώνει όλες τις ζωγραφιές του που αναφέρονται στα ισάριθμα λογοτεχνικά αποσπάσματα για τον κήπο, σε ένα ατομικό φάκελο, κατά προτίμηση με λουλούδια.
Όταν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία της εικονογράφησης των αποσπασμάτων, κάθε μαθητής έχει τη δυνατότητα να επιλέξει κάποια από τις ζωγραφιές του, η οποία θα αποτελέσει το ερέθισμα για να εκτυλιχθεί μία ομαδική αφήγηση από τους συμμαθητές του, που να απαντά στο ίδιο πάντα ερώτημα: «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;» Όταν συγκεντρωθούν οι επιλεγμένες ζωγραφιές, γίνεται κλήρωση, η οποία θα καθορίσει τη σειρά με την οποία αυτές θα χρησιμοποιηθούν στις αφηγήσεις. Αφού ετοιμάζουμε τόσα χαρτάκια με αριθμούς όσες και οι ζωγραφιές, κάθε παιδί τραβά έναν αριθμό, που αναγράφεται πάνω στη ζωγραφιά του. Έπειτα, οι ζωγραφιές τοποθετούνται με αύξοντα αριθμό, που χρησιμοποιείται και σαν αρίθμηση των σελίδων στο βιβλίο που θα ολοκληρωθεί, όταν πίσω από κάθε ζωγραφιά θα επικολληθεί η αντίστοιχη αφηγηματική ιστορία.
Προκειμένου δε να ενθαρρύνουμε τη διαδικασία της ομαδικής αφήγησης, θέτουμε αρχικά ορισμένες συγκεκριμένες, ειδικότερες ερωτήσεις, που βοηθούν τα παιδιά να οργανώσουν τη σκέψη τους και αποσκοπούν να βελτιώσουν σταδιακά την αφηγηματική τους ικανότητα. Για παράδειγμα, για να περιγράψουν τα παιδιά το πλαίσιο όπου εκτυλίσσεται η δράση της ιστορίας τους, τα ρωτάμε για την εποχή, τις καιρικές συνθήκες, την ώρα (μέρα, νύχτα κ.λπ.). Οι αφηγήσεις καταγράφονται από το δάσκαλο και, όπως προαναφέρθηκε, τοποθετούνται σε ζεύγη με τις αντίστοιχες ζωγραφιές, κατά τρόπο που να σχηματιστεί ένα βιβλίο που θα έχει τόσα φύλλα όσοι και οι μαθητές. Η μπροστινή αριθμημένη σελίδα κάθε φύλλου περιλαμβάνει τη ζωγραφιά-επίκεντρο της αφήγησης και η από πίσω τη σχετική αφήγηση. Στο εξώφυλλο του βιβλίου αυτού αναγράφεται ο τίτλος του «Τι θα κάνεις εις τους κήπους;» και το βιβλίο τοποθετείται στη σχολική βιβλιοθήκη, για να μπορούν ανά πάσα στιγμή όλοι οι μαθητές να το «διαβάζουν». Παράλληλα, φτιάχνουμε και το ηλεκτρονικό βιβλίο, μεταφέροντας τις ζωγραφιές και τα κείμενα στο ιστολόγιο του σχολείου στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο, ώστε να έχουν όσο δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι πρόσβαση σε αυτό. Δεν παραλείπουμε μάλιστα να προσδώσουμε στην τεχνολογικά προηγμένη επιλογή μας οικολογική και οικονομική διάσταση, προκειμένου να ευαισθητοποιήσουμε σχετικά τα παιδιά.
Παράλληλα, με τη διεξαγωγή του παραπάνω προγράμματος, συμμετέχουμε και στο πρόγραμμα «Βιβλία με ρόδες», στο πλαίσιο του οποίου λειτουργούμε δανειστική βιβλιοθήκη, με τίτλους που αναφέρονται στο σύνολό τους σε κήπους. Αυτό που προσδοκούμε με το δανεισμό των βιβλίων, είναι να αποκομίσουν τα νήπια ποικίλα αναγνωστικά ερεθίσματα και βιώματα, τα οποία θα έχουν τη δυνατότητα να τα αξιοποιήσουν στις ομαδικές αφηγήσεις. Η διαδικασία του δανεισμού ξεκινά την 1η Δεκεμβρίου και ολοκληρώνεται μετά το τέλος των διακοπών των Χριστουγέννων ενώ οι αφηγήσεις έχουν ξεκινήσει μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Κατά συνέπεια, έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε κατά πόσο η επαφή των μαθητών με τα σχετικά λογοτεχνικά έργα θα βελτιώνει την αφηγηματική ικανότητά τους, να διαπιστώσουμε εάν και κατά πόσο οι σχετικές με κήπους αναγνωστικές εμπειρίες θα αφομοιωθούν και θα αξιοποιηθούν δημιουργικά.
Στο τελευταίο μέρος του προγράμματος, τα νήπια καλούνται σε μια ακόμη δραστηριότητα, με ερέθισμα ένα απόσπασμα από το έργο «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα», που αναφέρεται σε κάτι ασυνήθιστο, διαφορετικό, την τοποθέτηση δηλαδή μιας φωλιάς αλεπούς μέσα στον κήπο. Κάθε νήπιο φτιάχνει μία ακόμη ζωγραφιά, όπου εκείνο που επιδιώκεται είναι η πρωτοτυπία, η μοναδικότητα, η επιλογή τού μη αναμενόμενου, η ανατροπή και γιατί όχι το χιούμορ και την παρουσιάζει στην τάξη. Στη συνέχεια, τα νήπια ψηφίζουν ανάμεσα στις ζωγραφιές που παρουσιάστηκαν, όποια θεωρούν ότι αναπαριστά την πιο πρωτότυπη, την πιο ανατρεπτική επιλογή, την πιο «ανορθόδοξη» για έναν κήπο και προχωρούν σε σχέση με αυτήν στη δημιουργία μιας επίσης ομαδικής ιστορίας, για την οποία προτείνουν όλοι τίτλο και επιλέγουν με ψηφοφορία τον καταλληλότερο.
Ακριβώς επειδή πιστεύουμε ότι κάθε εκπαιδευτικό πρόγραμμα δεν μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένο, εάν δεν εφαρμοστεί, εάν δεν δοκιμαστεί και καταξιωθεί στη σχολική πράξη, κρίνουμε απαραίτητη στο σημείο αυτό και εξόχως ενδιαφέρουσα την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του παραπάνω προγράμματος. Προς το παρόν θα παραθέσουμε τις τέσσερις ατομικές ζωγραφιές για τις οποίες έχουν δημιουργηθεί αντίστοιχα ομαδικά κείμενα από τα νήπια μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης.
«Τι θα κάνεις εις τους κήπους ;…»:
Οι ζωγραφιές και οι αφηγήσεις
(Το βιβλίο μας)
1.Ένα κοριτσάκι μπαίνει στον κήπο το πρωί μιας ηλιόλουστης μέρας, για να μαζέψει πευκοβελόνες και κουκουνάρια. Πηγαίνει στη Δευτέρα τάξη και θέλει με αυτά να φτιάξει μια εργασία για το σχολείο. Μαζεύει πρώτα όσα κουκουνάρια είναι κάτω αλλά χρειάζεται περισσότερα. Σκέφτεται τότε να ανέβει στα πεύκα και να κόψει κι άλλα κουκουνάρια. Πηγαίνει στην αποθήκη για να πάρει τη σκάλα. Τη σέρνει στο χώμα του κήπου και αποφεύγει τα λουλούδια, για να μην τα καταστρέψει, επειδή τα αγαπάει πολύ. Ακουμπάει τη σκάλα στο δέντρο που έχει τα περισσότερα κουκουνάρια και ανεβαίνει. Το κοριτσάκι έχει ένα καλαθάκι, περασμένο στο μπράτσο, για να βάζει τα κουκουνάρια. Όταν τελειώνει, δεν μπορεί να κατέβει, επειδή κουβαλά πολύ βάρος. Γλιστράει και πέφτει μαζί με τη σκάλα. Το γόνατό του τρέχει αίμα και φοβάται. Μπαίνει στο σπίτι, όπου είναι μόνο ο μπαμπάς. Πηγαίνει γρήγορα στο φαρμακείο και παίρνει ό, τι χρειάζεται, για να περιποιηθεί το τραύμα. Κλαίει σαν μωρό, γιατί πονάει πολύ. Τότε ο μπαμπάς παίζει θέατρο, ένα τρελό έργο, για να κάνει το κοριτσάκι του να γελάσει και έτσι να ξεχάσει την πληγή του. Όταν γυρίζει σπίτι η μαμά, ο μπαμπάς παίζει ακόμη θέατρο. Έτσι παίζει μαζί του και η μαμά. Ύστερα το κοριτσάκι τους εξηγεί πώς χτύπησε και βγαίνουν όλοι μαζί στον κήπο, για να πάρουν τα κουκουνάρια που έχει μαζέψει. Όμως τα κουκουνάρια δεν βρίσκονται εκεί. Μια οικογένεια σκίουρων, που έχουν τη φωλιά τους σ’ ένα πεύκο, τα πήραν όλα, ένα-ένα μέχρι το τελευταίο. Το κοριτσάκι φωνάζει στους σκίουρους ότι χρειάζεται τα κουκουνάρια για την εργασία του. Όμως εκείνοι δεν καταλαβαίνουν. Έτσι, οι γονείς του το βοηθάνε να μαζέψει άλλα κουκουνάρια, για να μην ξαναπέσει.
2. Το πρωί μιας καλοκαιρινής μέρας, ένα κοριτσάκι είναι κρυμμένο κάτω από το πιο μεγάλο λουλούδι του κήπου. Κρύβεται από τον ήλιο, που είναι καυτός. Ξαφνικά όμως στον ουρανό εμφανίζονται σύννεφα και ξεσπάει μια καλοκαιρινή μπόρα. Το κοριτσάκι μπαίνει μέσα στο σπίτι του, για να μην βραχεί. Αλλάζει πρώτα την μπλούζα του και παίζει με τα παιχνίδια που έχει στο δωμάτιό του μέχρι να σταματήσει η μπόρα. Όταν σταματάει, τρέχει αμέσως έξω. Προλαβαίνει τέσσερα σαλιγκάρια, που προχωρούν πάνω στο κοτσάνι και τα φύλλα του μεγάλου λουλουδιού. Το κοριτσάκι τα παίρνει στο χέρι του για να παίξει κι εκείνα δεν τρομάζουν καθόλου, γιατί το γνωρίζουν. Επειδή ο ήλιος είναι και πάλι καυτός, το κοριτσάκι σκύβει ξανά κάτω από το μεγάλο λουλούδι. Τότε ακούγεται απ’ το χορτάρι ένας θόρυβος. Το κοριτσάκι βλέπει ξαφνικά μπροστά του ένα φίδι χοντρό και μακρύ. Δεν έχει ξαναδεί από κοντά φίδι αλλά καταλαβαίνει αμέσως τι είναι. Με τα σαλιγκάρια στο χέρι τρέχει προς το σπίτι. Όταν μπαίνει στο δωμάτιό του, το φίδι το ακολουθεί, περνά μέσα από το ανοιχτό παράθυρο και τρυπώνει στη ντουλάπα. Το κοριτσάκι από το φόβο του δεν μπορεί να φωνάξει για βοήθεια. Ευτυχώς όμως ο μπαμπάς του μπαίνει τυχαία στο δωμάτιο, για να το ειδοποιήσει να φάνε. Με σιγανή φωνή το κοριτσάκι του λέει για το φίδι στη ντουλάπα. Ο μπαμπάς μένει ψύχραιμος. Παίρνει το σφυρί και στέλνει το κοριτσάκι στην κουζίνα. Το κοριτσάκι δεν φοβάται και πολύ όσο τον περιμένει, επειδή πιστεύει ότι ο μπαμπάς θα τα καταφέρει. Θυμάται ότι το χειμώνα που είχε πιάσει το σπίτι φωτιά απ’ το τζάκι, ο μπαμπάς την είχε σβήσει. Και πιο παλιά είχε πει ότι κάποτε πήγε σαφάρι και σκότωσε ένα λιοντάρι. Σε λίγο ο μπαμπάς έρχεται και παίρνει το κοριτσάκι, για να του δείξει το σκοτωμένο φίδι. Τότε γυρίζει στο σπίτι από τα ψώνια η μαμά και μαθαίνει όλα όσα έγιναν. Σκέφτεται τι κακό θα μπορούσαν να πάθουν και λέει: «μπράβο σας που τα καταφέρατε!»
3. Δύο παιδάκια έχουν πάει με το μπαμπά τους επίσκεψη στο σπίτι της νονάς. Είναι Σεπτέμβρης και βρέχει. Όταν η βροχή σταματάει, βγαίνουν στον κήπο, για να παίξουν κρυφτό και κυνηγητό. Εκεί βλέπουν το ουράνιο τόξο και σταματάνε το παιχνίδι τους για να το θαυμάσουν. Απ’ όλα του τα χρώματα στο κοριτσάκι αρέσει περισσότερο το κόκκινο και στο αγοράκι το μπλε. Τα δύο παιδιά αποφασίζουν να πάνε κοντά στο ουράνιο τόξο, για να το αγγίξουν. Χωρίς να ρωτήσουν κανέναν, παίρνουν το δρόμο με τα πεύκα και φτάνουν στο δάσος. Οι πρώτοι που συναντάνε εκεί, είναι οι νεράιδες και τα ξωτικά. Λένε στα παιδιά ότι δεν θα μπορέσουν να φτάσουν το ουράνιο τόξο όμως αυτά δεν σταματούν, γιατί ποτέ δεν τα παρατάνε. Σκέφτονται να φτιάξουν ένα αμάξι με ξύλα, για να φτάσουν πιο γρήγορα. Βάζουν καρπούζια για ρόδες και οι νεράιδες μεταμορφώνουν την κατασκευή τους σε κανονικό αμάξι. Στο δρόμο τους συναντούν ένα σκίουρο κι ύστερα ένα λύκο. Δεν φοβούνται όμως, γιατί μαζί τους έχουν πάρει τα ξωτικά και τραγουδάνε όλοι μαζί το «Φεγγαράκι μου λαμπρό». Αφού σκοτεινιάσει και το ουράνιο τόξο δεν φαίνεται πουθενά, αποφασίζουν να γυρίσουν πίσω. Όμως τα ξωτικά έχουν νυστάξει και πηγαίνουν στο κάστρο τους να κοιμηθούν. Τα δυο παιδιά απομένουν μόνα μέσα στο δάσος και χάνουν το δρόμο. Έχουν φοβηθεί πολύ και δεν ξέρουν τι να κάνουν. Ευτυχώς οι νεράιδες ξαγρυπνάνε, γιατί πρέπει να τα βοηθήσουν. Φέρνουν τη μέρα στο δάσος και στέλνουν στα παιδιά δύο πουλιά, που κρατάνε στο ράμφος τους το χάρτη του δάσους. Τα παιδιά ξέρουν να διαβάζουν τους χάρτες, γιατί πηγαίνουν στη Δευτέρα δημοτικού. Έτσι βρίσκουν γρήγορα το δρόμο να βγουν από το δάσος. Τότε συναντούν τη νονά και το μπαμπά τους, που έχουν βγει να τα ψάξουν. Αγκαλιάζονται και γυρίζουν όλοι στο σπίτι της νονάς, για να κοιμηθούν. Τα δύο παιδιά βλέπουν στο όνειρό τους ότι βγαίνουν στον κήπο και το ουράνιο τόξο έχει έρθει εκεί. Όταν το αγγίζουν είναι τρυφερό και απαλό σαν σύννεφο.
4. Ένα αγοράκι που πηγαίνει στον παιδικό σταθμό, παίζει στον κήπο μόνο του. Τα δίδυμα αδερφάκια του είναι μωρά. Καμιά φορά τα κρατά αγκαλιά αλλά δεν μπορούν να παίξουν μαζί του στον κήπο. Θα προτιμούσε να βρίσκεται στον παιδικό σταθμό, για να παίζει με τους φίλους του αλλά τώρα είναι Καλοκαίρι. Όπως παίζει με το αεροπλανάκι του, θυμάται που οι γονείς του έχουν πει ότι τα Χριστούγεννα θα πάνε στο Παρίσι, για να δουν τη γιαγιά, τον παππού, τη θεία και το θείο. Έτσι στο παιχνίδι του φαντάζεται ότι ταξιδεύει στο Παρίσι, για να γιορτάσει τα Χριστούγεννα. Φτάνει εκεί την παραμονή και τρώει χριστουγεννιάτικα μπισκοτάκια που τού έχει φτιάξει η γιαγιά. Τότε βλέπει απ’ το παράθυρο τον Αϊ-Βασίλη με τ’ άσπρα του γένια να πετάει με το έλκηθρό του πάνω από την πόλη. Ρίχνει τα δώρα των παιδιών από τις καμινάδες και ξαφνικά προσγειώνεται έξω από το παράθυρο. Το παιδάκι τού ανοίγει την πόρτα και ο Άγιος Βασίλης κάθεται σε μια πολυθρόνα και το παίρνει αγκαλιά. Το παιδάκι τον ρωτά πώς πετάει. Εκείνος του εξηγεί ότι ταϊζει τους τάρανδους μια μαγική σκόνη που έχει κόκκινο χρώμα και γεύση φράουλα κι έτσι γίνονται ιπτάμενοι. Προτείνει στο παιδάκι να γυρίσει να το πάρει όταν μοιράσει τα δώρα, για να το πάει με το έλκηθρο στο Βόρειο Πόλο. Του εξηγεί ότι διάλεξε αυτό ανάμεσα σε όλα τα παιδιά, γιατί είναι το πιο καλό παιδάκι του κόσμου. Ακούει τη μαμά του, κάνει ό, τι του λέει και τη βοηθάει για να μην κουράζεται. Κάνει μόνο του μπάνιο και ποτίζει τα λουλούδια. Τότε το παιδάκι φέρνει στον Αϊ-Βασίλη κουραμπιέ και νερό. Επειδή του αρέσουν πολύ, ζητάει κι άλλους. Το παιδάκι τού πηγαίνει όλους τους κουραμπιέδες που υπάρχουν στο σπίτι κι εκείνος τους τρώει. Όταν ο Άγιος Βασίλης μοιράζει τα δώρα, γυρίζει να πάρει το παιδάκι και πηγαίνουν στο Βόρειο Πόλο. Κάνει πάρα πολύ κρύο εκεί αλλά ευτυχώς φοράει μπουφάν με γούνα και δεν κρυώνει. Γνωρίζει τα ξωτικά, που έχουν αρχίσει τις προετοιμασίες για τα επόμενα Χριστούγεννα. Πλένουν τη μηχανή που φτιάχνει τα παιχνίδια και βάζουν καινούριες μπαταρίες για να δουλέψει. Το παιδάκι παίζει μαζί τους χιονοπόλεμο και η γιαγιά τους το κερνάει μπισκοτάκια πιο νόστιμα κι από της δικής του γιαγιάς. Το παιδάκι μένει εκεί μέχρι το Καλοκαίρι. Τότε τα ξωτικά του φτιάχνουν ένα ειδικό αυτοκίνητο, για να γυρίσει σπίτι του, να δει τ’ αδερφάκια του να μεγαλώνουν.
5. Στο χορτάρι του κήπου πέφτει χιόνι και τα σκεπάζει όλα. Το κοριτσάκι κοιτάζει το χιόνι από το παράθυρό του. Ντύνεται με μπουφάν, κασκόλ, γάντια, σκουφάκι και βγαίνει να παίξει χιονοπόλεμο με τον αδερφό του, που είναι πολύ πιο μεγάλος. Φτιάχνουν μαζί ένα χιονάνθρωπο. Σκάβουν το χιόνι και βρίσκουν πετρούλες. Βάζουν δυο για μάτια του χιονάνθρωπου. Του βάζουν κι ένα καρότο για μύτη. Κόβουν και δυο κλαράκια και τα κάνουν χέρια του χιονάνθρωπου, για να του φορέσουν τα κόκκινα μάλλινα γάντια της μαμάς. Του φοράνε και το πράσινο κασκόλ του μπαμπά και ένα μωβ καπέλο. Τις υπόλοιπες πετρούλες τις βάζουν για κουμπιά και για να φτιάξουν το στόμα του χιονάνθρωπου μαζί και με τα κουκούτσια από τις ελιές που τρώει ο μπαμπάς. Κι όταν ο χιονάνθρωπος είναι έτοιμος, τον αγκαλιάζουν, γιατί τον αγαπάνε μέχρι τον ουρανό. Όσες μέρες έχει χιόνι στον κήπο, φροντίζουν το χιονάνθρωπο να είναι καλά. Ύστερα όμως από πέντε μέρες λιώνει το χιόνι στον κήπο και λιώνει μαζί του και ο χιονάνθρωπος. Το κοριτσάκι νιώθει χάλια κι ο αδερφός του βγάζει στον κήπο έναν πλαστικό χιονάνθρωπο που τους είχε χαρίσει κάποτε ο Αϊ-Βασίλης. Αφήνουν κάθε μέρα αυτόν το χιονάνθρωπο έξω στο χορτάρι μέχρι το απόγευμα και τα βράδια τον παίρνουν μέσα και τον βάζουν δίπλα στο κρεβάτι του κοριτσιού, για να του κάνει συντροφιά. Ακόμη και τα καλοκαίρια που φεύγουν διακοπές, παίρνουν μαζί τους το χιονάνθρωπο. Περνάνε πολλά-πολλά χρόνια που δεν ρίχνει χιόνι κι όμως το κοριτσάκι μεγαλώνει συντροφιά με το χιονάνθρωπο.
6. Στον κήπο του κοριτσιού άρχισαν να ανθίζουν τα λουλούδια. Ο ήλιος είναι λαμπερός και τα σύννεφα λίγα. Έχει μπει η Άνοιξη. Το κοριτσάκι παίζει κρυφτό στον κήπο με το μεγαλύτερο αδερφό του. Έχει κρυφτεί πίσω από τα λουλούδια και ξαφνικά βλέπει δίπλα του μια μεγάλη σαύρα. Τρέχει τρομαγμένο στο αγόρι. Του δείχνει τη σαύρα που ήταν εκεί που την είχε αφήσει. Το αγόρι σκέφτηκε να πάρουν λίγο μαρουλάκι, για να δώσουν στη σαύρα να φάει. Εκεί που τραβάνε το μαρούλι, που είναι στον πάτο του ψυγείου, χύνονται τα φαγητά, που βρίσκονταν μπροστά, το παστίτσιο, οι φακές και το γάλα. Τα δυο παιδιά προσπαθούν να κάνουν την κουζίνα όπως ήταν πριν. Αυτό όμως είναι πάρα πολύ δύσκολο. Ευτυχώς που γυρίζει ο μπαμπάς από τη δουλειά και βοηθάει κι εκείνος. Η μαμά δεν έχει επιστρέψει. Μετά τη δουλειά της πήγε για ψώνια, επειδή περίμεναν επισκέπτες. Ο μπαμπάς με τα παιδιά πρώτα έβγαλαν το χαλί να το πλύνουν και ύστερα καθάριζαν το πάτωμα. Τότε έφτασε η μαμά. Όπως πάτησε κάπου που δεν είχε ακόμη καθαριστεί καλά, γλίστρησε με τα ψώνια και έπεσε. Χτύπησε το πόδι της και επειδή πονούσε πολύ, την πήγαν στο νοσοκομείο, για να βγάλει ακτινογραφία. Ο γιατρός είπε ότι πρέπει να γίνει εγχείρηση και η μαμά έμεινε στο νοσοκομείο. Το βράδυ το κοριτσάκι είδε όνειρο ότι έκαναν παρέα με τον αδερφό της σε μια σαύρα πάνω σ’ ένα κάστρο.
7. Έχει συννεφιάσει. Το κοριτσάκι παίζει στον κήπο κρυφτό με τον αδερφό του. Εδώ και μισή ώρα τον ψάχνει και δεν μπορεί να τον βρει. Είναι χωμένος μέσα στα χορτάρια, που έχουν μεγαλώσει πολύ. Το κοριτσάκι πηγαίνει προς το σπίτι, για να ξεκουραστεί για λίγο. Ο αδερφός του ανοίγει τα χορτάρια με τα χέρια του και το βλέπει. Φωνάζει στο κοριτσάκι να συνεχίσουν το παιχνίδι. Εκείνο του απαντάει ότι βαριέται όταν δεν τον βρίσκει. Τότε το αγόρι έχει την ιδέα να παίξουν με τη μπάλα. Όπως την κλωτσάνε, τα λουλούδια τρώνε συνέχεια δυνατές μπαλιές και πονάνε. Φωνάζουν βοήθεια όμως τα παιδιά δεν τα ακούν. Μια φορά, καθώς το κοριτσάκι τρέχει να πιάσει τη μπάλα, γλιστράει και πέφτει δίπλα σ’ ένα λουλούδι. Και τότε το ακούει να ζητάει βοήθεια. Το κοριτσάκι δεν το περίμενε αυτό. Τρέχει και το λέει πρώτα στον αδερφό του. Εκείνος δεν το πίστευε μέχρι που έσκυψε και το άκουσε και ο ίδιος. Τα δύο παιδιά καλούν την οικογένειά τους κι όλοι ακούν τα λουλούδια να ζητάνε βοήθεια. Έτσι καταλαβαίνουν ότι τα λουλούδια τους είναι μαγικά. Τότε το κοριτσάκι εντελώς στην τύχη λέει ένα μαγικό σύνθημα και αμέσως οι νεράιδες που είχαν μαγέψει τα λουλούδια, φτάνουν στον κήπο. Κρατούν ραβδιά, φορούν φτερά και κανονικά ρούχα. Η οικογένεια τις ευχαριστούν για τα μαγικά λουλούδια που τους χάρισαν κι εκείνες απαντάνε ότι θα μείνουν για πάντα στον κήπο.
8. Είναι Χειμώνας. Τα σύννεφα μαζεύονται για να διώξουν τον ήλιο. Ύστερα θα ρίξουν το χιόνι που έχουν μέσα τους. Το πεύκο στον κήπο έχει απομείνει μόνο του. Τα τρία αδέρφια θα ήθελαν να παίζουν κοντά του κυνηγητό και κρυφτό. Όμως το κρύο είναι δυνατό κι έτσι παίζουν μέσα στο σπίτι με τα παιχνίδια τους. Πίνουν ζεστό τσάι μαζί με τη μαμά και το μπαμπά που είναι γιατροί και συζητάνε για τη δουλειά τους. Το κοριτσάκι βήχει πάλι. Έχει βήχα εδώ και τρεις μέρες και πίνει φάρμακο. Πηγαίνει στην κουζίνα, για να φάει ένα μήλο. Όπως κόβει το μήλο, κόβει το χεράκι του με το μαχαίρι. Βάζει τα κλάματα γιατί πονάει και βλέπει το αίμα. Τότε μπαίνει στην κουζίνα η μαμά του που άκουσε το κλάμα και περιποιείται την πληγή. Είναι πολύ βαθιά. Ύστερα κόβει εκείνη το μήλο για να το φάει το κοριτσάκι, αφού το μαχαίρι είναι κοφτερό σαν τα δόντια του καρχαρία. Από εκείνη τη μέρα το κοριτσάκι δεν ξαναπιάνει ποτέ μαχαίρι, γιατί έχει τρομάξει πάρα πολύ. Όποτε πεινάει, του κόβουν τα φρούτα ο μπαμπάς ή η μαμά. Νομίζει πως αν πιάσει ξανά το μαχαίρι, θα ξανακοπεί. Μόνο όταν μεγαλώνει και γίνεται δεκαοχτώ χρονών, αποφασίζει να πάρει πάλι μαχαίρι και τότε καταφέρνει να κόψει χωρίς να κοπεί.
9. Σε ένα αεροπλάνο μπήκαν άνθρωποι από την Αγγλία με τα σκυλάκια τους και έφτασαν στην Ελλάδα, για να κάνουν διακοπές. Μόλις βγαίνουν από το αεροδρόμιο πηγαίνουν να ψωνίσουν γάλα, φράουλες, καρπούζι, κεράσια, μπανάνες, σταφύλια και άλλα φρούτα και γλυκά. Ύστερα μπαίνουν σε καράβι και φτάνουν σ’ ένα μικρό νησάκι, να κάνουν τα μπάνια τους. Μια μέρα όμως εμφανίζεται καρχαρίας και δαγκώνει ένα κορίτσι στο πόδι. Από την πληγή τρέχει αίμα. Βγάζουν έξω από τη θάλασσα το κορίτσι και σκοτώνουν τον καρχαρία με καμάκι. Έχουν μαζί τους ιατρικά εργαλεία για επείγουσα ανάγκη και φροντίζουν το κορίτσι. Όταν έρχεται ξανά στο νησάκι το καράβι, πηγαίνουν το κορίτσι στην Αθήνα στο νοσοκομείο. Για να γίνει καλά, θα περάσει πολύς καιρός. Έτσι, επειδή οι διακοπές τους χάλασαν, φεύγουν όλοι μαζί για την πατρίδα τους την Αγγλία. Εκεί το κορίτσι θα συνεχίσει να μένει στο νοσοκομείο. Όλο αυτόν τον καιρό σκέφτεται πότε θα ξαναπάει στην Ελλάδα διακοπές, σε κάποιο άλλο νησί. Αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που έκανε διακοπές στην Ελλάδα. Είχε πάει και άλλες φορές και δεν ήταν τόσο άσχημα. Της αρέσει να κολυμπάει και να ρίχνει καραβάκια στη θάλασσα, να φτιάχνει κάστρα στην άμμο και να κάνει βόλτες με καράβια και βαρκούλες. Της αρέσουν τα σπιτάκια στα χωριά με κήπο, που είναι δίπλα στη θάλασσα και η ελληνική σημαία, που είναι διαφορετική από την αγγλική. Οι γονείς της τής υπόσχονται ότι το επόμενο Καλοκαίρι, θα ταξιδέψουν πάλι στην Ελλάδα για τις διακοπές τους.
11. Ένα παιδάκι παίζει μόνο του στον κήπο, επειδή η αδερφή του παίζει μέσα στο σπίτι με τον υπολογιστή της. Είχε βγει κι εκείνη στον κήπο αλλά βαρέθηκε γρήγορα. Όταν παίζει με τον υπολογιστή της δεν βαριέται ποτέ. Παίζει μαγειρική, ένα παιχνίδι που πουλάει παγωτά, ένα παιχνίδι με ταύρο που πρέπει να τον αποφεύγει για να μην χάσει κι ένα παιχνίδι με ζόμπι που πρέπει να τα σκοτώσει όλα και να φτάσει όσο πιο μακριά μπορεί, για να αγοράσει πράγματα. Προσπαθεί να φτάσει στην τελευταία πίστα. Άμα την περάσει, θα πάει στο δεύτερο χάρτη. Το αγόρι βαριέται κι αυτό στον κήπο, επειδή είναι μόνο του και μπαίνει στο σπίτι, για να βοηθήσει την αδερφή του στο παιχνίδι. Έπαιζε ένα παιχνίδι που ήταν δικό του κι έτσι εκείνος το ήξερε καλύτερα. Στα αδέρφια αρέσει πιο πολύ να παίζουν στον υπολογιστή παρά στον κήπο. Στον υπολογιστή κατεβάζουν πάρα πολλά παιχνίδια κι έτσι όταν βαρεθούν κάποιο, παίζουν άλλο. Στον κήπο παίζουν μόνο κρυφτό, κυνηγητό και γύρω-γύρω όλοι. ΄Ετσι πηγαίνουν για παιχνίδι στον κήπο μόνο όταν ο μπαμπάς κλείσει τον υπολογιστή επειδή έχουν παίξει πολλή ώρα. Η μαμά κι ο μπαμπάς δεν χαίρονται που βλέπουν ότι τα παιδιά τους θέλουν να παίζουν συνέχεια στον υπολογιστή αλλά τα αφήνουν να παίζουν, γιατί τότε είναι χαρούμενα. Κάποτε ένα μπουμπουνητό έκοψε το ρεύμα και τότε τα παιδιά για πρώτη φορά έπαιξαν επιτραπέζιο. Πέρασαν όμορφα με αυτό το παιχνίδι αλλά μόλις ήρθε το ρεύμα, πήγαν πάλι στον υπολογιστή. Όταν μεγαλώσουν, το κορίτσι θέλει να δουλέψει σε μανικιούρ-πεντικιούρ και το αγόρι θέλει να γίνει αστυνόμος αλλά θα παίζουν παιχνίδια στον υπολογιστή για πάντα.
12. Το κοριτσάκι με την οικογένειά του φτάνουν στο δάσος, για να το εξερευνήσουν. Έχουν μαζί τους ένα χάρτη, που έχει φτιάξει ο μπαμπάς. Το ήξερε αυτό το δάσος από τότε που ήταν στρατιώτης. Είχε ανακαλύψει θησαυρό μέσα στη σπηλιά. Δεν μπορούσε όμως να τον πάρει, επειδή ήταν εμπόδιο οι παγίδες και οι δράκοι της σπηλιάς. Ήταν τεράστιοι δράκοι, με φτερά και κοφτερά δόντια κι έβγαζαν φωτιές από το στόμα τους. Ο μπαμπάς πήρε την οικογένειά του και ήρθαν πάλι τώρα στο δάσος, επειδή πιστεύει ότι οι δράκοι δεν υπάρχουν πια. Περιμένει ότι οι δράκοι θα έχουν πεθάνει, αφού θα τους καταράστηκε η μάγισσα που πριν αυτή η σπηλιά ήταν δική της. Όμως η μάγισσα δεν είχε καταραστεί τους δράκους. Τους είχε υπνωτίσει κι έτσι έκαναν ό, τι ήθελε εκείνη. Όταν φτάνει στο δάσος η οικογένεια, οι δράκοι ευτυχώς κοιμούνται. Η μάγισσα όμως είναι ξύπνια και μαγειρεύει ένα μαγικό φίλτρο για τα θύματά της. Όταν βλέπει η μάγισσα την οικογένεια, ξυπνά αμέσως τους δράκους, σκουντώντας τους με τη μαγική σκούπα της. Η μάγισσα υπνωτίζει και την οικογένεια, για να κάνουν ό, τι θέλει αυτή. Να την σερβίρουν, να της κουβαλάνε νερό από τη λίμνη, να μαγειρεύουν για τους δράκους. Ο μπαμπάς μια νύχτα που ξυπνάει, παρακολουθεί κρυφά τη μάγισσα που κάνει τα μαγικά της. Έτσι μια φορά παίρνει το μαγικό νερό της μάγισσας και ραντίζει και αυτήν και τους δράκους, που υπνωτίζονται. Τότε ο μπαμπάς βάζει τους δράκους και φορτώνουν ολόκληρο το θησαυρό στο αυτοκίνητο. Ο θησαυρός είναι πολύς. Όταν τον είχε η μάγισσα ήταν λίγος. Ύστερα όμως ανάγκαζε τους δράκους να της φέρνουν όλο και περισσότερους θησαυρούς από κάστρα βασιλιάδων και πειρατές. Η οικογένεια φεύγει τώρα με το αυτοκίνητο. Σκάβουν στον κήπο μια μεγάλη τρύπα και βάζουν μέσα το θησαυρό, για να τον χρησιμοποιήσουν σε ώρα ανάγκης.
13. Είναι Χειμώνας και στον κήπο έχει πάγο. Κάνει πολύ κρύο αλλά το κοριτσάκι είναι έξω. Έχει φορέσει τα πατίνια του, για να κάνει πατινάζ. Όμως γλιστράει και πέφτει. Ο μπαμπάς που παρακολουθεί από το παράθυρο, πηγαίνει αμέσως το κοριτσάκι στο νοσοκομείο. Ο γιατρός του κάνει μια τεράστια ένεση, γιατί πονάει πολύ το πόδι του κάτω. Πρέπει να μείνει στο νοσοκομείο για να το γιατρέψουν κι έτσι δεν πηγαίνει στο σχολείο. Μια συμμαθήτριά του που έμενε κοντά, έμαθε ότι έχει χτυπήσει στον πάγο και το είπε σε όλη την τάξη. Όταν μετά από μέρες το κοριτσάκι πηγαίνει ξανά στο σχολείο, όλοι οι φίλοι του μαζεύονται γύρω του. Έχουν να του πουν ένα μυστικό, ότι όταν έλειπε από το σχολείο πήγε μια νεράιδα πετώντας. Την είδαν μόνο τα παιδιά, όχι η κυρία τους. Η νεράιδα τους είπε ότι το κοριτσάκι πήγαινε καλύτερα και να μην ανησυχούν. Το κοριτσάκι είχε δει κι αυτό τη νεράιδα, γιατί εκείνη είχε περάσει πρώτα από το νοσοκομείο. Μόλις το κοριτσάκι την είδε, φώναξε στο μπαμπά του που ήταν μαζί του: «Μπαμπά κοίτα μια νεράιδα με φτερά!». Ο μπαμπάς όμως δεν την έβλεπε, επειδή η νεράιδα δεν του φανερώθηκε, έμεινε αόρατη. Αν την έβλεπαν οι μεγάλοι, θα το μάθαινε όλος ο κόσμος. Οι νεράιδες δεν θέλουν οι μεγάλοι να ξέρουν ότι υπάρχουν, επειδή κάποιοι άνθρωποι είναι κακοί και τους φοβούνται. Αν μια νεράιδα πάθει κακό, θα χάσουν όλες οι νεράιδες τις δυνάμεις τους κι η γη θα καταστραφεί.
14. Ένα βράδυ του Χειμώνα που κάνει κρύο, στο σπίτι έχουν ανάψει το τζάκι. Τα δύο παιδιά αρχίζουν να βήχουν. Ο μπαμπάς παίρνει από το κινητό του τηλέφωνο το γιατρό. Βάζουν τα δύο παιδιά στα κρεβάτια τους και τον περιμένουν. Ο γιατρός εξετάζει τα παιδιά και γράφει τη συνταγή για τα φάρμακα. Ο μπαμπάς βγαίνει για να πάει με το αυτοκίνητο στο φαρμακείο. Τότε όμως πηγαίνουν κοντά του πέντε άνθρωποι με ασπρόμαυρες μάσκες και τον δένουν στον κήπο. Θέλουν να πάρουν το έπαθλό του. Ο μπαμπάς είναι αθλητής. Είχε κερδίσει ένα χρυσό κύπελλο, που γυάλιζε. Αυτοί που τον έδεσαν, μπαίνουν στο σπίτι και παίρνουν το κύπελλο, για να το πάνε στην κρυψώνα τους. Η μαμά μαγείρευε σούπα και όπως τους είδε ξαφνικά, δεν κουνήθηκε καθόλου από το φόβο της. Τα δυο παιδιά είχαν αποκοιμηθεί. Μόλις οι κλέφτες φεύγουν, η μαμά βγαίνει στον κήπο. Λύνει το μπαμπά, για να πάει στο φαρμακείο. Μια μέρα φτάνει στο σπίτι ένα κουτί που έχει μέσα το κύπελλο, με ένα σημείωμα που έγραφε «Συγγνώμη». Ένας σοφός γέροντας είχε δει τους κλέφτες και τους ακολούθησε μέχρι το κρησφύγετό τους. Τους μίλησε και του υποσχέθηκαν ότι θα γυρίσουν το τρόπαιο πίσω.
15. Τα παιδιά είναι ντυμένα χελωνονιντζάκια, επειδή είναι Απόκριες. Ο καιρός είναι καλός κι έτσι έχουν βγει και παίζουν στην αυλή τους. Ο μπαμπάς τους έχει ντυθεί αρουραίος,, επειδή κάνει το δάσκαλο που τα μαθαίνει πολεμικές τέχνες. Η μαμά ετοιμάζει τα φαγητά, φασολάδα, ψαράκια και πατάτες. Όπως παίζει ο μπαμπάς, γλιστράει στο νερό που έχει μείνει στην αυλή, από το προηγούμενο βράδυ που έχει βρέξει. Πέφτει και κάνει στο κεφάλι του ένα τεράστιο καρούμπαλο. Η μαμά τού βάζει πάνω παγάκια. Επειδή ο μπαμπάς δεν μπορεί να παίξει άλλο, φοράει η μαμά τη στολή του και παίζει με τα παιδιά. Την τελευταία στιγμή θυμάται η μαμά να σβήσει το φαγητό πριν καεί. Αυτές τις Απόκριες τα παιδιά διασκεδάζουν πάρα πολύ. Όχι όμως και ο μπαμπάς με το καρούμπαλο. Μέχρι αυτό να φύγει, δεν βγαίνει από το σπίτι. Για ψώνια πηγαίνει η μαμά. Ο μπαμπάς δεν πηγαίνει ούτε στο κολυμβητήριο που δουλεύει, για να μην τον κοροϊδέψουν οι φίλοι του. Θα περάσει πολύς καιρός, για να ξεχάσει την περιπέτειά του. Τις επόμενες Απόκριες σκέφτεται να ντυθεί μίνιον.
16. Στο νησί βρίσκεται ένα σπίτι με τον κήπο του. Εκεί μένει ο ψαράς που κυνηγάει τ’ άγρια ζώα της θάλασσας με τη γυναίκα και τα δύο παιδιά τους. Τώρα ο ψαράς ψήνει στη φωτιά ένα μεγάλο καλαμάρι που έχει πιάσει. Επειδή μια φορά που έψηνε η μαμά κάηκαν τα δάχτυλά της, τα ψήνει πια όλα μόνο ο μπαμπάς. Τα δύο παιδιά παίζουν στο δωμάτιό τους με τα ηλεκτρονικά και τα αυτοκινητάκια τους μέχρι να ετοιμαστεί το φαγητό. Ο μπαμπάς πεινάει πιο πολύ απ’ όλους γιατί δεν έχει φάει τίποτα όλη μέρα. Μετά το φαγητό οι γονείς πέφτουν να κοιμηθούν. Τότε το κοριτσάκι έχει μια ιδέα. Να μασκαρευτούν για να τρομάξουν το μπαμπά και τη μαμά. Το κοριτσάκι φοράει το φουστάνι της μαμάς, τα τακούνια της, βάζει κραγιόν, μάσκαρα, βάφει τα μάγουλα και τα μάτια του. Το αγόρι φοράει την αποκριάτικη στολή ζόμπι που έχει. Ξυπνάνε τους γονείς τους κι αυτοί τους λένε: «μας τρομάξατε καλέ!». Ύστερα τα παιδιά ανεβαίνουν με το ασανσέρ στο σπίτι της γιαγιάς και του παππού, που είναι στον πάνω όροφο. Μπαίνουν μέσα σιγά-σιγά, φωνάζουν μπαμ και τους τρομάζουν. Ύστερα το κοριτσάκι παίρνει τηλέφωνο τους φίλους τους από το σχολείο, για να τους προσκαλέσουν σε μασκέ πάρτι. Μόλις φτάνουν οι φίλοι τους, βγαίνουν στον κήπο για να παίξουν κυνηγητό και κρυφτό. Στις εννέα όλοι πηγαίνουν για ύπνο, επειδή είναι πολύ κουρασμένοι. Την άλλη μέρα δεν έχουν σχολείο αλλά το αγόρι έχει χορευτικό και το κοριτσάκι μπαλέτο. Κι ύστερα έχουν να πάνε και οι δύο στο κολυμβητήριο.
17. Μια οικογένεια βρίσκει πεσμένο κάτω ένα χάρτη της πόλης. Έδειχνε το δρόμο για το θησαυρό. Τον ακολουθούν και φτάνουν στο σημείο που βρίσκεται. Είναι στο διαμέρισμα μιας πολυκατοικίας. Ένας φίλος του μπαμπά αγοράζει το διαμέρισμα για να μπορέσουν να μπουν μέσα να ψάξουν. Ψάχνει όλη η οικογένεια και το αγόρι βρίσκει τα νομίσματα. Όμως είναι σοκολατένια και όχι πραγματικός θησαυρός. Τα παιδιά νιώθουν πολύ όμορφα που ο θησαυρός είναι σοκολατένιος, οι γονείς τους όμως όχι που έκαναν τζάμπα κόπο για κάτι σοκολατάκια. Τρώνε σοκολατένια νομίσματα κάθε μέρα και σε δύο μήνες τα έχουν τελειώσει όλα. Από τη στιγμή που πήραν το χάρτη, τους παρακολουθεί ένας πειρατής. Είναι μασκαράς και όχι αληθινός. Αυτός έχει κρύψει τα σοκολατένια νομίσματα, αυτός έχει φτιάξει το χάρτη. Τα κάνει αυτά, γιατί του αρέσει να κοροϊδεύει τους ανθρώπους και να γελάει. Το έχει κάνει πολλές φορές και πάντα ξεγελάει τους άλλους. Μέχρι που την τελευταία φορά τον καταλαβαίνουν και του χαλάνε τα σχέδια. Εκείνη τη φορά μπαίνει σε ένα δωμάτιο για να κρύψει εκεί το χάρτη για έναν ακόμη ψεύτικο θησαυρό. Τότε έρχεται εντελώς ξαφνικά από την κουζίνα στο δωμάτιο το κορίτσι που μένει εκεί. Ο πειρατής μόλις την είδε, την αγάπησε αμέσως. Για να μην τρομάξει μαζί του, της είπε ότι όλα τα κάνει για να διασκεδάζει. Το κορίτσι του λέει να ζητήσει συγγνώμη από όλους τους ανθρώπους που έχει ξεγελάσει.
18. Ένας πειρατής βρίσκει στη θάλασσα μέσα σ’ ένα γυάλινο μπουκάλι το χάρτη που δείχνει το δρόμο για το θησαυρό. Φτάνει στο νησί με το θησαυρό, ακολουθεί το χάρτη και βρίσκει αυτό το μέρος. Σκάβει με τους υπηρέτες του πολύ βαθιά στη γη και ανεβάζουν το θησαυρό πάνω για να τον κουβαλήσουν στο καράβι. Όμως έχει φυσήξει αέρας που πήρε το χάρτη και τον έριξε στη θάλασσα. Εκεί μαλάκωνε και μαλάκωνε μέχρι που έγινε κομματάκια. Έτσι ο πειρατής και οι υπηρέτες του ψάχνουν συνέχεια να βρουν το δρόμο του γυρισμού αλλά δεν μπορούν. Έχουν μυρίσει αυτό το λουλούδι, που όποιος το μυρίζει, ξεχνάει. Κι όποιον δρόμο και να πάρουν έχει πέσει τόση ομίχλη, που δεν μπορούν να δουν το καράβι. Τον καιρό που μένουν στο νησί τρώνε μάνγκο κι απ’ όλο το θησαυρό μπορούν να χρησιμοποιήσουν μόνο ένα χρυσό πιάτο κι ένα χρυσό ποτήρι. Μετά από μέρες που ο καιρός καθαρίζει ψάχνουν γύρω-γύρω μέχρι που βρίσκουν το καράβι τους.
19. Ένα πεύκο βρίσκεται στον κήπο του σπιτιού που μένει μια οικογένεια με ένα κοριτσάκι και ένα αγοράκι. Βρίσκεται εκεί τριάντα χρόνια. Τα δυο παιδιά βγαίνουν στον κήπο για να παίξουν με τη μπάλα τους, κρυφτό ή κυνηγητό. Τα παλιότερα χρόνια τα παιδιά του σπιτιού έκαναν γύρω-γύρω όλοι στο πεύκο και το αγκάλιαζαν. Τώρα όμως αγαπούν πιο πολύ το ψηλό λουλούδι που είναι δίπλα του. Είναι πορτοκαλί κι έχει δυνατό άρωμα. Το έχει φυτέψει ο μπαμπάς. Ο μπαμπάς κατάλαβε ότι από τότε που φύτρωσε το λουλούδι τα παιδιά του δεν αγαπάνε πια το πεύκο, γιατί οι γονείς όλα τα καταλαβαίνουν. Έτσι παίρνει το αλυσοπρίονο για να κόψει το πεύκο. Τα παιδιά όμως δεν τον αφήνουν, του φωνάζουν «μην το κόψεις». Τότε καταλαβαίνουν πόσο το αγαπάνε. Το πεύκο είναι τώρα ευχαριστημένο, γιατί τα παιδιά το παίζουν και πάλι. Χωρίζονται σε ομάδες και παίζουν λουλουδοπεύκο. Τρέχουν μέχρι το σπίτι κι ύστερα γυρίζουν πίσω, το κοριτσάκι στο λουλούδι και το αγοράκι στο πεύκο. Μια μέρα ρίχνει χιόνι και το λουλούδι πέφτει. Τώρα τα παιδιά έχουν μόνο το πεύκο για να παίζουν. Αλλά το πεύκο θέλει να φυτρώσει ξανά το λουλούδι, γιατί αυτό θέλουν και τα παιδιά. Να παίζουν και με τα δύο.
20. Ένα αγοράκι παίρνει το δρόμο που πηγαίνει στο ουράνιο τόξο. Το δρόμο αυτό τού τον έχει δείξει η μαμά του. Θέλει να φτάσει στο ουράνιο τόξο, για να δει από κοντά τα χρώματά του και να τα μετρήσει, επειδή από μακριά φαίνονται θολά. Έτσι θα το ζωγραφίσει ωραία και θα δείξει τη ζωγραφιά του στη μαμά, στο μπαμπά και στην αδερφή του. Ο δρόμος για το ουράνιο τόξο είναι μικρός. Έχει λουλούδια, πεταλούδες, πασχαλίτσες, μέλισσες, γάτες, κουταβάκια και λαγουδάκια. Μόλις το αγόρι φτάνει στο ουράνιο τόξο, σκαρφαλώνει πάνω του και κάνει τσουλήθρα. Του βάζει κι ένα σκοινί, για να κάνει κούνια. Αφού παίζει για τέσσερις-πέντε ώρες, μετράει τα χρώματα και τα βρίσκει εφτά. Γυρίζει πίσω για να πει στους φίλους του και στην αδερφή του ότι το ουράνιο τόξο είναι πάντα εκεί και τους περιμένει. Έτσι την άλλη μέρα όταν τελειώνει το μασκέ πάρτι στο σχολείο, όλα τα παιδιά μαζί πάνε μασκαρεμένα να παίξουν με το ουράνιο τόξο. Κάνουν τσουλήθρα και κούνια, μονόζυγο και τραμπολίνο. Είναι τόσο όμορφα, που θα πηγαίνουν κάθε μέρα μετά τα μαθήματά τους κι έτσι το ουράνιο τόξο δεν θα είναι πια μόνο του.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
α) Όλα τα παιδιά επιδιώκουν ή ακριβέστερα διεκδικούν τη συμμετοχή τους στην ομαδική αφήγηση.
β) Η χαρά, η απόλαυση, ο ενθουσιασμός του νηπίου που ακούει τους συμμαθητές του να μετατρέπουν τη ζωγραφιά του σε ιστορία είναι εμφανέστατα.
γ) Η παρουσία του δημιουργού της ζωγραφιάς επαυξάνει τη διάθεση του συνόλου των μαθητών για συμμετοχή στην ομαδική αφήγηση. Ο συγκεκριμένος μαθητής αναδεικνύεται στον πλέον σημαντικό ακροατή. Με άλλα λόγια ο συμμαθητής τόσο μέσα από τη ζωγραφιά του όσο και με τη φυσική του παρουσία συμβάλλει καθοριστικά στη διαδικασία της λεκτικής ανάπτυξης των νηπίων. Φροντίζουμε κατά συνέπεια να είναι οπωσδήποτε παρών ο μαθητής την ημέρα εκείνη που για τη ζωγραφιά του εκτυλίσσεται η ομαδική αφήγηση.
δ) Η συνεργασία κατά την αφήγηση είναι εξαιρετικά αναπτυγμένη. Ο κάθε συμμετέχων λαμβάνει υπόψη του τα στοιχεία που έχουν παραθέσει οι προηγούμενοι, τα αξιοποιεί και τα επεκτείνει.
ε) Οι διαφορετικές απόψεις για τα πρόσωπα και για την εξέλιξη της δράσης τίθενται σε ψηφοφορία και καταγράφεται στο κείμενο εκείνη την οποία επιλέγουν τα περισσότερα νήπια. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας γίνεται πάντα σεβαστό από όλους και η αφήγηση προχωρά με βάση αυτό.
στ) Εκείνο που επηρεάζει τις αφηγήσεις των νηπίων είναι πρωτίστως τα αναγνώσματα που αγαπούν, ανεξάρτητα από τη θεματολογία τους , καθώς και οι προσφιλείς τους ήρωες, κυρίως ξωτικά, νεράιδες και καθετί σχετικό με το μαγικό στοιχείο.
ζ) Στα παιδικά αφηγήματα περιλαμβάνονται επίσης συχνότατα καθημερινές συνήθειες των νηπίων και περιστατικά της οικογενειακής και της σχολικής τους ζωής.
η) Ο σημαντικότερος παράγοντας που καθορίζει την αφηγηματική έκβαση είναι η επικαιρότητα, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για προσφιλείς στα παιδιά ημέρες, όπως η Πρωτοχρονιά και οι Απόκριες.
θ) Τα λογοτεχνικά έργα με τα οποία τα νήπια ήρθαν σε επαφή στο πλαίσιο του προγράμματος δανεισμού με τίτλο «Βιβλία με ρόδες», αν και αναφέρονταν σε κήπους, δεν εντοπίσαμε να επέδρασαν στις αφηγήσεις των νηπίων.
Για τη χριστουγεννιάτικη σχολική μας εκδήλωση, επιλέξαμε να μετατρέψουμε σε θεατρικά κείμενα δύο από τις ιστορίες των μαθητών μας (την 3 και την 4). Τα ίδια τα νήπια υποδύονται τους ήρωες των δικών τους ιστοριών στη χριστουγεννιάτικη θεατρική παράσταση με τίτλο «Ιστορίες με ξωτικά».
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΕ ΞΩΤΙΚΑ
1. Ουράνιο τόξο
(Σκηνή 1η)
[Τα παιδιά με το μπαμπά φτάνουν στο σπίτι της νονάς.]
– Καλώς τους, περάστε! Πόσο χαίρομαι που σας βλέπω!
[Τα δύο παιδιά κοιτάζουν από το παράθυρο τη βροχή. Οι υπόλοιποι μαθητές χτυπούν τα χέρια τους για να αναπαραστήσουν τον ήχο της βροχής.]
– Αχ, πότε θα σταματήσει η βροχή, για να βγούμε στον κήπο να παίξουμε;
[Οι μαθητές σταματούν συντονισμένα το χειροκρότημα.]
– Επιτέλους, η βροχή σταμάτησε. Ώρα για κρυφτό!
[Τα δύο παιδιά βγαίνουν στον κήπο.]
– Παιδιά κοιτάξτε το ουράνιο τόξο! Δεν είναι υπέροχο;
– Είναι μαγικό. Ποιο από τα χρώματα σου αρέσει καλύτερα;
– Το κόκκινο. Εσένα;
– Το μπλε.
– Τι κρίμα να είναι μακριά μας. Θα ήθελα να φτάσω κοντά του και να το αγγίξω.
– Πάμε να το βρούμε;
– Καταπληκτική ιδέα. Φύγαμε.
Αφηγητής: Τα παιδιά παίρνουν το δρόμο με τα πεύκα και φτάνουν στο δάσος.
(Σκηνή 2η)
[Τα ξωτικά και οι νεράιδες του δάσους διασκεδάζουν. Παίζουν τη «Μικρή Ελένη»]
– Κοιτάξτε, δυο παιδάκια!
– ΄Εϊ, εσείς, για πού το βάλατε;
– Θέλουμε να βρούμε το ουράνιο τόξο.
[Οι νεράιδες χορεύουν, τραγουδώντας το δίστιχο: «Να ‘ναι το ουράνιο τόξο που δεν πιάνεται;/Όλο φαίνεται πως φτάνω κι όλο χάνεται» από το τραγούδι Ποιο το Χρώμα της Αγάπης,του Λουδοβίκου των Ανωγείων]
– Μα είναι πάρα-πάρα πολύ μακριά. Καλύτερα να γυρίσετε πίσω.
– Εμείς θα προσπαθήσουμε να το βρούμε. Ποτέ δεν τα παρατάμε!
– Αλλά αν είναι μακριά, θα χρειαστούμε αυτοκίνητο.
– Γιατί δεν φτιάχνετε ένα με ξύλα;
– Και τι ρόδες θα βάλουμε;
– Βλέπετε αυτά τα καρπούζια; Σας τα χαρίζουμε, για να γίνουν ρόδες.
– Θα χρειαστείτε τη βοήθειά μας.
– Ευτυχώς που δεν αποχωριζόμαστε ποτέ το μαγικό ραβδί μας.
– Το αυτοκίνητό σας είναι έτοιμο. Καλό δρόμο και καλή τύχη.
– Ας πάμε κι εμείς μαζί τους να σπάσουμε πλάκα.
– Φύγαμε!
[Τα παιδιά με τα ξωτικά ταξιδεύουν μαζί.]
– Αχ, τι όμορφο σκιουράκι!
[ Στη διαδρομή όλοι μαζί τραγουδούν: «Φεγγαράκι μου λαμπρό…»]]
– Ένας λύκος. Τι ήρεμος που φαίνεται…
– Έχει σουρουπώσει για τα καλά.
– Πώς χασμουριέσαι έτσι; Θα νυστάξουμε κι εμείς.
– Πάμε στο κάστρο μας για ύπνο.
– Καληνύχτα παιδιά, καλή τύχη!
[Τα ξωτικά φεύγουν τρέχοντας. Τα παιδιά απομένουν μόνα]
– Φοβάμαι τόσο πολύ.
– Κι εγώ το ίδιο. Αλλά πρέπει να είμαστε δυνατοί.
[Οι νεράιδες ξαγρυπνούν]
– Ας κάνουμε κάτι, για να βοηθήσουμε τα παιδιά. Δεν μπορούμε εμείς να κοιμηθούμε ενώ αυτά κινδυνεύουν.
– Νύχτα φύγε από το δάσος…
– Μέρα φώτισε το δάσος…
– Μαγικά πουλιά μας, πού είστε;
[Τα δυο πουλιά φτάνουν πετώντας.]
– Πάρτε αυτό το χάρτη, να τον πάτε στα παιδιά που ψάχνουν το ουράνιο τόξο.
– Ας κάνουμε γρήγορα, τα παιδάκια θα είναι τρομαγμένα.
– Πιστεύω να ξέρουν να διαβάσουν το χάρτη.
– Οπωσδήποτε. Αλλιώς δεν θα έστελναν χάρτη οι νεράιδες.
– Γεια σας παιδιά. Μην φοβάστε.
– Οι νεράιδες σας στέλνουν αυτό, για να βρείτε το δρόμο για το σπίτι σας.
– Ζήτω! Σωθήκαμε.
(Σκηνή 3η)
Αφηγητής: Ο μπαμπάς με τη νονά εδώ και πολλή ώρα ψάχνουν παντού. Είναι πολύ ταραγμένοι.
– Νονά!
– Μπαμπά μου!
– Παιδιά μου! Πού πήγατε;
– Είστε καλά; Τρομάξαμε τόσο πολύ!
– Θέλαμε να φτάσουμε το ουράνιο τόξο.
– Μα αυτό είναι αδύνατο. Γιατί δεν μας ρωτήσατε;
– Ελάτε τώρα να κοιμηθείτε. Θα είστε πολύ κουρασμένα.
– Και το πρωί θα μας τα πείτε όλα.
Αφηγητής: Αυτήν τη νύχτα τα δύο παιδιά είδαν το ίδιο όνειρο. Ένα πολύ όμορφο όνειρο. Ότι το ουράνιο τόξο μπήκε μέσα στον κήπο. Ίσως να το έστειλαν οι νεράιδες.
[Τα παιδιά σηκώνονται από τα κρεβάτια τους και αγγίζουν το ουράνιο τόξο.]
– Τι τρυφερό που είναι!
– Απαλό σαν σύννεφο.
Αφηγητής:: Τα παιδιά νιώθουν πολύ ευτυχισμένα. Τώρα που είδαν το ουράνιο τόξο από κοντά, που το άγγιξαν με τα χέρια τους, το αγάπησαν ακόμη περισσότερο. Εσείς φίλοι μου το αγαπάτε;
ΤΕΛΟΣ
(Πρόσωπα: Αφηγητής, Κοριτσάκι, Αγοράκι, Νονά, Μπαμπάς, Νεράιδα 1, Νεράιδα 2, Ξωτικό 1, Ξωτικό 2, Ξωτικό 3, Πουλί 1, Πουλί 2)
2. Στο Βόρειο Πόλο
Αφηγητής 1: Ένα αγοράκι παίζει στον κήπο μόνο του. Τα αδερφάκια του που είναι δίδυμα, είναι ακόμη μωρά. Καμιά φορά τα κρατά στην αγκαλιά του αλλά δεν μπορεί να παίξει μαζί τους στον κήπο. Θα προτιμούσε να βρίσκεται στον παιδικό σταθμό, για να παίζει με τους φίλους του. Τώρα όμως είναι Καλοκαίρι.
Αφηγητής 2: Όπως το αγόρι παίζει με το αεροπλανάκι του, θυμάται που οι γονείς του έχουν πει ότι τα Χριστούγεννα θα πάνε στο Παρίσι. Θα δουν τη γιαγιά, τον παππού, τη θεία και το θείο, που μένουν εκεί. Έτσι στο παιχνίδι του ταξιδεύει με τη φαντασία του στο Παρίσι, για να γιορτάσει τα Χριστούγεννα.
(Σκηνή 1η)
– Σου αρέσουν τα μπισκοτάκια που σου έφτιαξα;
– Γιαγιά μου είναι τα καλύτερα του κόσμου. Σε ευχαριστώ.
Αφηγητής 1: Τότε το αγόρι βλέπει απ’ το παράθυρο τον Αϊ-Βασίλη με τ’ άσπρα του γένια να πετάει με το έλκηθρό του πάνω από την πόλη.
Αφηγητής 2: Ρίχνει τα δώρα των παιδιών από τις καμινάδες και ξαφνικά προσγειώνεται έξω από το παράθυρο.
– Καλησπέρα μικρέ μου.
– Καλησπέρα Άγιε Βασίλη. Πέρασε να ξεκουραστείς.
– Έλα κάθισε στην αγκαλιά μου να τα πούμε.
– Άγιε Βασίλη, πώς καταφέρνεις και πετάς;
– Ταϊζω τους τάρανδους αυτή τη μαγική σκόνη. Έτσι γίνονται ιπτάμενοι.
– Τι ωραίο κόκκινο χρώμα! Τι γεύση έχει;
– Γεύση φράουλα.
– Να τη δοκιμάσω κι εγώ;
– Δεν χρειάζεται. Θα σε πάρω μαζί μου με το ιπτάμενο έλκηθρό μου, για να δεις το εργαστήρι μου στο Βόρειο Πόλο. Διάλεξα εσένα ανάμεσα σε όλα τα παιδιά, γιατί είσαι το πιο καλό παιδάκι του κόσμου. Σε βλέπω που μαζεύεις το δωμάτιό σου, για να μην κουράζεις τη μαμά σου.
– Κι έχω μάθει να κάνω μπάνιο μόνος μου. Και ποτίζω τα λουλούδια, για να τη βοηθήσω.
– Μόλις μοιράσω τα δώρα, θα γυρίσω να σε πάρω.
– Καλώς τον Άγιο Βασίλη. Δοκίμασε τους κουραμπιέδες μου.
– Μου αρέσουν πάρα πολύ. Γίνεται να τους φάω όλους;
– Βέβαια. Είναι όλοι δικοί σου. Για τον εγγονό μου θα φτιάξω άλλους.
– Ευχαριστώ. Καληνύχτα.
– Καληνύχτα, θα σε περιμένω.
Αφηγητής 1: Ο Άγιος Βασίλης μοιράζει τα δώρα στα παιδιά.
Αφηγητής 2: Αφού πηγαίνει σ’ όλες τις χώρες του κόσμου, γυρίζει να πάρει το παιδάκι.
– Μικρέ μου ξεκινάμε.
(Σκηνή 2η)
[Φτάνουν στο Βόρειο Πόλο, όπου τα ξωτικά παίζουν «Περνά-περνά η μέλισσα»]
– Τι κρύο είναι αυτό! Ευτυχώς που φοράω το μπουφάν με τη γούνα.
– Κοιτάξτε ένα αγοράκι.
– Έλα κοντά μας. Ετοιμάζουμε τη μηχανή που φτιάχνει τα παιχνίδια των παιδιών. Την πλένουμε και βάζουμε καινούριες μπαταρίες.
– Πάμε να παίξουμε χιονοπόλεμο. Να διασκεδάσουμε το μικρό μας φίλο.
– Να η γιαγιά μας.
– Απίστευτο, πώς μοιάζει με τη δική μου.
– Δοκίμασε τα μπισκοτάκια μου. Εσείς οι άνθρωποι φτιάχνετε τόσο νόστιμα;
– Είναι καλύτερα κι από της δικής μου γιαγιάς. Ευχαριστώ.
– Καλέ μας φίλε θα μείνεις για πάντα κοντά μας;
– Είναι πολύ ωραία εδώ, μα πρέπει πια να γυρίσω στο σπίτι μου, να δω τ’ αδερφάκια μου να μεγαλώνουν.
– Παιδιά, ας πιάσουμε δουλειά. Να φτιάξουμε ένα αυτοκίνητο, για το φίλοι μας.
– Με αυτό θα πας σπίτι σου σε τρεις μέρες.
– Πάρε αυτά τα μπισκοτάκια για το δρόμο.
– Καλό ταξίδι!
– Καλή αντάμωση!
ΤΕΛΟΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2
ΓΥΡΩ – ΓΥΡΩ ΟΛΟΙ :
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα
Ελένη Α. Ηλία, Δρ. Λογοτεχνίας-Συγγραφέας
Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα παρουσιάστηκε σε εισήγηση της Ελένης Α. Ηλία, με τίτλο «Διάλογοι νηπίων του 21ου αι. με παραδοσιακά παιχνιδοτράγουδα», η οποία περιλαμβάνεται στα Πρακτικά του 6ου Συνεδρίου του Νέου Παιδαγωγού, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, 11 & 12 Μαΐου 2019
(εφαρμογή με link) http://users.sch.gr/…/Praktika_Synedriou_06_Synedrio_Neos_P…
Επιμέλεια τόμου: Φ. Γούσιας
ISBN: 978-618-82301-5-6,
σσ. 93-100.
Εισαγωγή
Στο πρόγραμμα «Γύρω-γύρω όλοι» γίνεται αξιοποίηση της σκηνής από το κεφάλαιο Επιστροφή του βιβλίου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» (συγγρ.: Ελένη Α. Ηλία, εικ.: Λήδα Βαρβαρούση, εκδ. Ηριδανός, Αθήνα, 2012, σελ. 50-51), όπου παρακολουθούμε να συγκεντρώνεται γύρω από την αλεπού ένα πλήθος ενηλίκων που συνοδεύονται από παιδάκια, με το Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερύ ανάμεσά τους. Στο κείμενο διευκρινίζεται ότι στο συγκεντρωμένο πλήθος διακρίνονται πρόσωπα που ανήκουν σε όλες τις φυλές, έχουν ζήσει σε διαφορετικές χρονολογικές εποχές και σε διαφορετικούς τόπους, ωστόσο τα πρόσωπα αυτά δεν κατονομάζονται. Κατά συνέπεια, κανένα ανθρώπινο πρόσωπο, ιστορικό ή σύγχρονο, διάσημο ή όχι, δεν αποκλείεται από αυτήν τη σκηνή. Η επιλογή του τίτλου του προγράμματος εξυπηρετεί δύο σκοπιμότητες. Στρέφει την οπτική μας, οπότε και δίνει έμφαση στα πρόσωπα που συναποτελούν το συγκεντρωμένο πλήθος γύρω από το σύμβολο της αλεπούς. Παράλληλα, αξιοποιώντας τον τίτλο του πασίγνωστου, παραδοσιακού, ομαδικού παιχνιδοτράγουδου, προσδίδει παιγνιώδη διάσταση, οπότε και προκαλεί ευχάριστη διάθεση, καθιστώντας πιο διασκεδαστικό, πιο ανάλαφρο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους συμμετέχοντες.
Στόχοι
Nα μάθουμε να «κοιτάζουμε» γύρω μας, να μην αγνοούμε τους συνανθρώπους μας αλλά να επιδιώκουμε να επικοινωνούμε μαζί τους!
Καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης και έκφρασης
Γλωσσική ανάπτυξη
Αισθητική ανάπτυξη
Καλλιέργεια της ικανότητας της ακρόασης και της επικοινωνίας.
Εξοικείωση με το λογοτεχνικό φαινόμενο
Συνειδητοποίηση της δημιουργικής διάστασης της ανθρώπινης φύσης
Μεθόδευση
Για την υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος από μαθητές, θεωρείται σκόπιμο να έχει προηγηθεί η συμμετοχή στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Όταν οι Μικροί Πρίγκιπες μεγαλώσουν…», ώστε να έχουν πλήρως κατανοήσει ότι το παιδί που κρατά από το χέρι ή μέσα στην αγκαλιά του ο κάθε ενήλικος που βρίσκεται στον κύκλο με κέντρο την αλεπού, είναι ο παιδικός εαυτός του.
Μετά την ανάγνωση του σχετικού αποσπάσματος, οι μαθητές καλούνται να το εικονογραφήσουν. Στη συνέχεια, κάθε μαθητής θα παρουσιάσει τη ζωγραφιά του στη σχολική τάξη, απαντώντας σε ερωτήματα του εμψυχωτή/εκπαιδευτικού, όπως : «Βρίσκεσαι μέσα στο συγκεντρωμένο πλήθος;» Και αμέσως μετά «ποιους (άλλους) βλέπεις εκεί γύρω;» οπότε οι μαθητές θα αναφερθούν ξεχωριστά σε κάθε ένα από τα διάφορα πρόσωπα που έχουν απεικονίσει.
Ο εκπαιδευτικός καταγράφει πιστά τις απαντήσεις των μαθητών του ως ενιαίο κείμενο,που στη συνέχεια το διαβάζει, προκειμένου να γίνουν ενδεχομένως κάποιες τελικές διορθώσεις από το μαθητή.
Αποτελέσματα
Οι ζωγραφιές παρατίθενται με τη σειρά που παρουσιάστηκαν στη σχολική τάξη. Προηγείται η ζωγραφιά και ακολουθεί το κείμενο που αναφέρεται σε αυτήν.
1. Με τη Δανάη και τη Δήμητρα είμαστε γύρω από την Αλεπού. Κάναμε τη βόλτα μας εκεί κοντά όταν την ακούσαμε να φωνάζει «Βοήθεια». Η Δανάη φοράει στέμμα, επειδή είναι ντυμένη βασίλισσα και κρατάει στην αγκαλιά της τον παιδικό εαυτό της, που φοράει ροζ φουστάνι. Μιλάμε για το Καλοκαίρι, που θα πάρουμε παγωτό φράουλα. Κοιτάζουμε τα αφτιά της Αλεπούς, γιατί πιστεύουμε ότι ακούει αυτά που λέμε. Τότε η Δήμητρα, που φοράει κίτρινα παπούτσια και ο παιδικός εαυτός της, που φοράει κόκκινα, περπατάνε προς την Αλεπού, για να την δουν πιο καλά. Η μικρή Δήμητρα λέει στο μεγάλο εαυτό της να έρθουν κι άλλες φορές με το αυτοκίνητο, για να δουν την Αλεπού που είναι τόσο όμορφη. (Αγγελική)
2. Είμαστε γύρω από την Αλεπού η Δήμητρα, η Δανάη, η Νικιάννα, η Αγγελική κι εγώ. Την κοιτάζουμε, γιατί μας κοιτάζει κι αυτή και μας χαμογελάει. Ήρθε για να την ακολουθήσουμε, να μας δείξει το καινούριο της σπίτι, επειδή είναι καλή και μας ξέρει εδώ και καιρό. Γνωριστήκαμε μια φορά, που είχε περπατήσει για πολλή ώρα και ήταν κουρασμένη. Έτσι είχε ξαπλώσει πάνω στο δρόμο. Πήγαινε σ’ ένα χωριό που το λένε Αλεποχώρι, για να δει τις άλλες αλεπούδες. Τώρα που ξαναβρεθήκαμε, πηγαίνουμε μαζί της, για να παίξουμε κυνηγητό και κρυφτό μαζί με όλες τις άλλες αλεπούδες. Ανάμεσά τους όμως υπάρχει και μία κακιά αλεπού. Έχει κόκκινα μάτια και ορμάει πρώτα στη Νικιάννα κι ύστερα σε όλες μας. Τότε οι άλλες αλεπούδες την πολεμάνε μαζί μας. Την νικάμε κι έτσι φεύγει μακριά κι εμείς συνεχίζουμε το παιχνίδι μας. (Αγάπη)
3. Φοράω τη στέκα μου και πηγαίνω στο σπίτι της Αγγελικής, για να την πάρω και να πάμε στο δικό μου σπίτι. Στο δρόμο μας βλέπουμε μια αλεπού ξαπλωμένη πάνω στη λίμνη. Ξέρει να κολυμπάει και το νερό είναι ζεστό. Έτσι δεν χρειάζεται τη βοήθειά μας. Όμως έχουμε σταματήσει και την κοιτάζουμε. Έχει μαζευτεί κι άλλος κόσμος. Η αλεπού βγαίνει απ’ το νερό, για να γυρίσει στις φίλες της, τις άλλες αλεπούδες. Στη λίμνη την έριξε μια κακιά αλεπού. Αυτή μένει μόνη της στο βουνό, γιατί δεν έχει φίλες. Κανένας δεν έχει δει πού είναι το σπίτι της. Όταν βρει φίλους, θα πάψει να είναι κακιά κι όλοι θα τη συγχωρέσουν για όσα τους έχει κάνει (Δανάη).
4. Είμαστε γύρω από την αλεπού μαζί με τον Κλοντιάν, τον Άγγελο και το Γιώργο. Έχουμε αφήσει τους μικρούς εαυτούς μας στην παραλία, γιατί θέλουν να κολυμπάνε συνέχεια κι εμείς πήγαμε στην αλεπού, γιατί κάτι έχουμε να της πούμε. Η αλεπού μένει ξαπλωμένη, για να ζεσταθεί στον ήλιο. Είχε παγώσει στη φωλιά της. Γύρω της έχουν μαζευτεί πολλοί άνθρωποι από περιέργεια. Όταν λέμε στην αλεπού να έρθει μέχρι την παραλία, για να την δουν οι μικροί μας εαυτοί, εκείνη μας ακολουθεί. Ακολουθεί και όλος ο άλλος κόσμος, γιατί η αλεπού είναι πολύ όμορφη καιτους αρέσει να την κοιτάζουν. Το νερό είχε ζεσταθεί και όλοι μαζί βουτήξαμε για να κολυμπήσουμε. Οι μικροί εαυτοί μας είπαν πως μας αγαπάνε πολύ μετά από αυτό που κάναμε για κείνους. Από τότε, όποτε ερχόμαστε για μπάνιο στην παραλία, κολυμπάει μαζί μας και η αλεπού. Δεν κρυώνει ποτέ πια, γιατί βρήκα μια καινούρια φωλιά για αυτήν, που την ζεσταίνει ο ήλιος (Ένστελ).
5. Είμαστε στην παραλία, γύρω από ένα μεγάλο κόκκινο ψάρι, που νομίζω ότι είναι καρχαρίας. Εγώ, ο μπαμπάς μου, η μαμά μου, ο αδερφός μου και τα παιδιά από το σχολείο μας με τις οικογένειές τους έχουμε έρθει εδώ για να κολυμπήσουμε όλοι μαζί. Όταν βρήκαμε το ψάρι πάνω στην παραλία, είδαμε ότι είναι ζωντανό. Μας ζήτησε να το ρίξουμε πίσω στη θάλασσα. Ο μπαμπάς μου το σήκωσε και το έβαλε στο νερό. Όποτε κάνει πολλή ζέστη, πηγαίνουμε ξανά για μπάνιο σε αυτήν την παραλία. Το ψάρι έρχεται πάντα κοντά μας και κολυμπάμε γύρω του. Έρχονται κοντά μας και άλλα ψάρια πιο μικρά, που δεν φοβούνται το μεγάλο. Δεν τα πειράζει όταν είμαστε εμείς εκεί. Ούτε εμείς πειράζουμε τα ψάρια. Τρώμε μόνο τα ψάρια που αγοράζουμε στο παζάρι. Τα μικρά ψάρια το ξέρουν αυτό από το μεγάλο κι έτσι έρχονται κοντά μας (Κλοντιάν)
6. Γύρω από την αλεπού έχει μαζευτεί όλη η οικογένειά μας, η αδερφή μου, οι γονείς μας, οι παππούδες, οι θείοι, οι κουμπάροι μας και τα παιδιά τους. Την κοιτάζουμε, γιατί μας κοιτάζει κι εκείνη. Χρειάζεται τη βοήθειά μας, για να επιστρέψει στο σπίτι της. Την κυνηγούσε κάποια άλλη αλεπού, που ήθελε να γίνουν φίλες. Όμως αυτή εδώ η αλεπού την φοβόταν κι έτσι έτρεξε πολύ μακριά, για να ξεφύγει. Μετά όμως δεν ήξερε το δρόμο να επιστρέψει. Εμείς πηγαίναμε εκδρομή όταν την συναντήσαμε και την πήραμε μαζί μας, για να την πάμε στο σπίτι της. Την κρατούσε η μαμά μου στην αγκαλιά της. Η αλεπού κάτι θυμόταν σιγά-σιγά και έτσι μας έδωσε να καταλάβουμε πού θα βρούμε το σπίτι της. Στην επόμενη εκδρομή μας θα περάσουμε από το σπίτι της για να την δούμε. Η άλλη αλεπού δεν την κυνηγάει πια, γιατί έχει βρει κάποια αλεπού για φίλη. Η δική μας αλεπού έχει φίλους όλους εμάς και δεν χρειάζεται για φίλες άλλες αλεπούδες. (Ισιδώρα)
7. Είμαστε γύρω από την αλεπού, που έχει έρθει στην αυλή μας από το δάσος. Χάλασε τη φωλιά της η βροχή και θέλει τώρα να φτιάξει μια καινούρια φωλιά εδώ στην αυλή μας, που έχει πολύ χώρο και είμαστε και όλοι οι φίλοι μου από την τάξη. Αρέσουμε πολύ στην αλεπού εγώ και οι φίλοι μου. Μετά το σχολείο παίζουμε μαζί της, κολυμπάμε στη θάλασσα παρέα και μόλις σκοτεινιάζει αρχίζουμε τις βόλτες. Οι φίλοι μου κουράζονται και φεύγουν για ύπνο. Τότε νυστάζω κι εγώ λίγο αλλά δεν κοιμάμαι, για να μην αφήνω την αλεπού μόνη της. Καθόμαστε δίπλα-δίπλα πάνω στην άμμο και κοιτάζουμε τη θάλασσα. Ύστερα εγώ πετάω πέτρες και η αλεπού τρέχει από δω κι από κει, γιατί της αρέσει να παίζει. Το πρωί νυστάζουμε και οι δύο κι εγώ δυσκολεύομαι να ξυπνάω για το σχολείο. Βάζω το ρολόι να με ξυπνάει. (Άγγελος Δ.)
8. Γύρω-γύρω από μια αλεπού είναι τα αγόρια από την τάξη μας, εγώ με τον παιδικό εαυτό μου, η Αγγελική και η Ισιδώρα. Είμαστε μαθητές στο Γυμνάσιο και έχουμε έρθει εκδρομή στο δάσος για κάμπινγκ. Εδώ συναντήσαμε την αλεπού. Γλίστρησε από ένα βράχο και έπεσε σε μια παγίδα. Εγώ με τις δύο φίλες μου και τον παιδικό εαυτό μου την ελευθερώσαμε και την ξαπλώσαμε εδώ, για να περιποιηθούμε το πόδι της. Εγώ φροντίζω να έχω πάντα μαζί μου γιατρικά, επιδέσμους, ένα ακουστικό, χαντζαπλάστ, ενέσεις, επειδή μού αρέσουν τα ζωάκια και θέλω να τα περιποιούμαι. Έτσι έχω βάλει το πόδι της αλεπούς στο γύψο. Όταν βγάζω το γύψο, η αλεπού περπατάει κανονικά. Σύντομα θα έρθουμε εδώ πάλι για κάμπινγκ και θα την ξαναδώ. Πάντα έχω μαζί μου τον μικρό μου εαυτό μου που με αγαπάει πολύ και δεν με αφήνει ποτέ μόνη. (Δήμητρα)
9. Γύρω από την αλεπού έχουν μαζευτεί μερικά μεγάλα παιδιά. Είναι κόκκινη και μεγάλη και τους αρέσει να την κοιτάζουν. Ένα παιδί λέει τότε ότι θέλει να ανέβει πάνω στην αλεπού. Έτσι η αλεπού φεύγει από εκεί και τα παιδιά την ακολουθούν μέχρι που φτάνει σε μια τρύπα και χώνεται μέσα. Τα παιδιά γυρίζουν πίσω για να την περιμένουν. Εγώ βλέπω τα μεγάλα παιδιά κρυμμένος πίσω από ένα δέντρο. Αυτήν την αλεπού την ξέρω από παλιά, ξέρω και την τρύπα που μένει. Το παιδί που ήθελε να ανέβει πάνω στην αλεπού, πηγαίνει να βρει άλλα ζώα. Η αλεπού γυρίζει τότε κοντά στα παιδιά, που την κοιτάζουν χωρίς να μιλάνε, για να μην την ενοχλήσουν. Τότε βγαίνω κι εγώ από την κρυψώνα μου, πηγαίνω κοντά στην αλεπού και μιλάμε. Τα μεγάλα παιδιά ακολουθούν ένα πουλάκι που περνά από εκεί. Η αλεπού μού λέει ότι της αρέσει να μαζεύονται τα παιδιά γύρω της και θα περιμένει να γυρίσουν κοντά της. (Ανδρέας)
10. Γύρω από μια αλεπού είμαστε μαζί με τη Δανάη, την Αγγελική, την Αγάπη, την Κατερίνα και τους παιδικούς εαυτούς μας. Την κοιτάζουμε, που είναι σκοτωμένη. Την έχει χτυπήσει ένα αυτοκίνητο κόκκινο και ροζ. Η γυναίκα που το οδηγούσε, δεν την είδε, επειδή ήταν σκοτάδι. Όταν κατάλαβε ότι χτύπησε την αλεπού, σταμάτησε και βγήκε από το αυτοκίνητο. Τότε περνούσαμε κι εμείς από κει με τα πόδια, κάνοντας τη βόλτα μας. Ρωτήσαμε τη γυναίκα και μας είπε τι είχε συμβεί. Εμείς συζητούσαμε για το ατύχημα και οι παιδικοί εαυτοί μας ήταν πολύ λυπημένοι για τη σκοτωμένη αλεπού. Εμείς τους είπαμε «δεν πειράζει», χωρίς να το πιστεύουμε. Τότε η γυναίκα με το αυτοκίνητο έφυγε κι εμείς με τη φωτογραφική μηχανή τραβήξαμε την αλεπού φωτογραφία, για να μην την ξεχάσουμε ποτέ. (Νικιάννα)
11. Γύρω-γύρω από το φορτηγό μας είμαστε εγώ, ο Στάθης, ο Γιώργος, ο Άγγελος Δ. και πολλοί άλλοι άνθρωποι και μικρά παιδιά. Το φορτηγό μας, που το έχουμε όλοι οι φίλοι μαζί, είναι πορτοκαλί και πολύ γερό και το θαυμάζουμε. Αγοράσαμε αυτό το φορτηγό, για να είναι γερό και να μην χαλάει. Μια φορά το φορτηγό μας είχε τρακάρει με ένα αμάξι. Το φορτηγό μας δεν έπαθε τίποτα και το αμάξι καταστράφηκε. Στο φορτηγό φορτώνουμε τα σκουπίδια των ανθρώπων και τα πηγαίνουμε να τα πετάξουμε. Φορτώνουμε και πέτρες, που τις πουλάμε στους ανθρώπους, για να τις κάνουν διαμάντια. Το φορτηγό το οδηγάω εγώ και οι φίλοι μου με βοηθάνε να το φορτώνουμε και να το ξεφορτώνουμε. (Δημήτρης Β.)
12. Είμαστε γύρω από την αλεπού με τη Δήμητρα, τη Δανάη, τη Νικιάννα και την Ισιδώρα. Έχουμε έρθει βόλτα στο δάσος και τη βρήκαμε εδώ χτυπημένη. Στο δάσος υπάρχει ένα σπίτι, που μένει μόνος του κάποιος που προτιμά να ζει κοντά στα ζώα και όχι στους ανθρώπους. Αυτός ο άντρας ερχόταν από το σούπερ μάρκετ και τότε η αλεπού πήγε να του αρπάξει τα ψώνια. Ήταν πολύ πεινασμένη. Είχε μέρες να φάει, γιατί όλα τα μικρά ζωάκια του δάσους είχαν κρυφτεί. Ο άνθρωπος χτύπησε την αλεπού με ένα κλαδί, γιατί χρειαζόταν τα τρόφιμα ο ίδιος. Η αλεπού ζαλίστηκε από το χτύπημα και τότε ο άνθρωπος την κουβάλησε μακριά από το σπίτι του, για να μην πειράξει ξανά τα πράγματά του. Όταν βρήκαμε εμείς την αλεπού δεν ήταν πια ζαλισμένη αλλά πεινούσε. Αρχίσαμε να ψάχνουμε, για να της βρούμε φαγητό. Βρήκαμε μία κότα που είχε φύγει από το σπίτι αυτού του ανθρώπου. Αυτός δεν είχε καταλάβει ότι του έλειπε η κότα και δεν την έψαχνε. Η αλεπού κυνήγησε την κότα μαζί μας, την έπιασε και την έφαγε. Όταν χόρτασε, γύρισε στη φωλιά της. Εμείς την ακολουθήσαμε μέχρι εκεί και ύστερα φύγαμε από το δάσος. Τον άνθρωπο που την είχε χτυπήσει, δεν τον συναντήσαμε πουθενά. (Κατερίνα)
13. Είμαι μαζί με όλους τους συμμαθητές μου από το Γυμνάσιο, γύρω από μια αλεπού. Την χτύπησε ένα αμάξι και είναι ξαπλωμένη πάνω στο δρόμο. Πήγαινε να βρει φαγητό όταν πέρασε ένα κόκκινο αμάξι, που οδηγούσε ένας άντρας. Την χτύπησε κατά λάθος, επειδή δεν την είχε δει. Εμείς που γυρίζαμε από τη βόλτα μας και πηγαίναμε στα σπίτια μας, είδαμε τον οδηγό πάνω από την αλεπού. Είχε κατέβει, για να δει αν την σκότωσε ή όχι. Η αλεπού ήταν χτυπημένη λίγο στην κοιλιά και ο οδηγός που ήταν γιατρός, φρόντιζε το τραύμα της. Αυτήν την ώρα επέστρεφε από το ιατρείο στο σπίτι του και έμεινε να συζητήσει μαζί μας. Μας ζήτησε να περνάμε το δρόμο μαζί με την αλεπού, για να την προσέχουμε. Εμείς θα κρατάμε ένα φακό, για να μας βλέπουν τα αυτοκίνητα και να μην χτυπάνε την αλεπού όταν περνάει απέναντι, για να κυνηγήσει. Αν όμως η αλεπού είναι πολύ πεινασμένη, δεν θα μας περιμένει για να περάσει το δρόμο και θα κινδυνεύει. (Στάθης)
14. Εγώ με τον Άγγελο Π., τον Ανδρέα, το Δημήτρη Β., τον Ένστελ, τον Άγγελο Δ. και το Στάθη είμαστε όλοι γύρω από ένα γράμμα. Περνούσαμε από εκεί με το αυτοκίνητο για να πάμε στο βουνό, να κάνουμε κατασκήνωση. Οδηγούσα εγώ. Είδαμε κάτω στο δρόμο ένα φάκελο, σταματήσαμε και κατεβήκαμε για να δούμε τι είναι. Ήταν ένα γράμμα που το έστελναν σε μένα. Έγραφε τη διεύθυνσή μου και το όνομά μου. Δεν έγραφε όμως ποιος το στέλνει. Θα είχε πέσει από την τσάντα του ταχυδρόμου. Το παίρνω μαζί μου, για να το διαβάσω στην κατασκήνωση. Εκεί όμως το ξεχνάω. Οι μέρες περνάνε και φεύγουμε από το βουνό. Μετά από πολλές μέρες πηγαίνουμε ξανά εκεί με τους ίδιους φίλους μου, για κατασκήνωση. Βρίσκω το γράμμα σε μια σπηλιά. Είναι τσαλακωμένο και βρεγμένο και έτσι δεν μπορώ να το διαβάσω. Νιώθω άσχημα γιατί μπορεί κάποιος φίλος μου να είχε προβλήματα και εγώ δεν το έμαθα για να τον βοηθήσω. (Γιώργος)
15. Οι συμμαθητές μου είναι μαζί μου, εδώ γύρω από μια μικρή αλεπού. Η αλεπού πήγαινε να βρει τροφή και την πάτησε ένα αυτοκίνητο. Ο οδηγός δεν την είδε γιατί έριχνε πολύ δυνατή βροχή. Τώρα που η βροχή σταμάτησε, περάσαμε εμείς από εκεί, που πηγαίνουμε διακοπές. Σταματήσαμε και φροντίζουμε τα χτυπήματα της αλεπούς. Έχει σπάσει το δόντι της. Την παίρνουμε μαζί μας γιατί έχουμε το φάρμακο που κάνει καλά τα χτυπήματά της και πρέπει να το βάλουμε πολλές φορές. Στις διακοπές μένουμε σε ξενοδοχείο και ένας από μας φροντίζει την αλεπού, που την έχουμε αφήσει στην παραλία. Όταν αυτός κουράζεται, πηγαίνει άλλος για να την φροντίζει. Την βάζουμε στη θάλασσα για λίγο όταν το νερό δεν είναι βρώμικο και την προσέχουμε, γιατί δεν ξέρει μπάνιο. Ύστερα την ξεπλένουμε στο ντους. Όταν τελειώνουν οι διακοπές, η αλεπού έχει γίνει καλά και την πηγαίνουμε εκεί που ανήκει, στη φωλιά με τις άλλες αλεπούδες. Όμως τις αλεπούδες τις έχουν σκοτώσει κυνηγοί. Έτσι, παίρνουμε τη μικρή αλεπού να ζήσει κοντά μας και να παίζει μαζί μας. (Δημήτρης Λ.)
16. Εγώ και μερικοί συμμαθητές μου, αγόρια και κορίτσια, είμαστε γύρω από την αλεπού. Έχουμε μεγαλώσει αλλά είναι μαζί μας και οι μικροί εαυτοί μας. Συζητάμε για την αλεπού, που την έχει πατήσει αυτοκίνητο και έχει σπάσει το γόνατό της. Ήταν ένα κούπερ, που το οδηγούσε μια γυναίκα. Όταν η γυναίκα κατάλαβε τι έκανε, κατέβηκε και ζήτησε συγγνώμη από την αλεπού. Τώρα που βρεθήκαμε εμείς εκεί, η γυναίκα έχει φύγει. Παίρνει η Αγάπη την αλεπού αγκαλιά και την πηγαίνουμε στο σπίτι της Αγγελικής. Η Αγγελική είναι νοσοκόμα και έχει στο σπίτι της ό, τι χρειάζεται για να δέσει το πόδι της αλεπούς. Αφήνουμε την αλεπού ξαπλωμένη στο κρεβάτι. Όσο έχει δεμένο το πόδι της, πηγαίνουμε όλοι και την φροντίζουμε. Της φέρνουμε φαγητό, μακαρόνια και μπιφτέκι κι όταν διψάει, της δίνουμε νερό. Ύστερα τη σηκώνουμε απ’ το κρεβάτι, για να δούμε αν μπορεί να περπατήσει. Έχει γίνει καλά. Η αλεπού γυρίζει στη φωλιά της, που μένει με τους γονείς της. Θα συναντιόμαστε κάθε Δευτέρα στην παιδική χαρά, για να κάνει η αλεπού τσουλήθρα, κούνια και τραμπολίνο. (Άγγελος Π.)
17. Γύρω από την αλεπού είμαστε ο Γιώργος, εγώ και ο Δημήτρης Λ. Την αλεπού την έχει πατήσει ένα φορτηγό έξω από το σπίτι του Δημήτρη. Έρχεται εκεί γιατί παίζει μαζί μας ράμπιτς (κουνέλια). Επειδή είναι χτυπημένη, την παίρνουμε αγκαλιά για να την πάμε στο γιατρό. Ο γιατρός είναι πολύ καλός, θεραπεύει ανθρώπους και ζώα. Θεραπεύει την αλεπού, που έχει χτυπήσει το πόδι της. Δεν θα παίξουμε άλλη φορά στο δρόμο. Θα παίζουμε μόνο στην παραλία, που είναι εδώ κοντά μας. Θα συναντιόμαστε στην παραλία κάθε απόγευμα. (Σπύρος)
18. Γύρω από την αλεπού είμαστε όλα τα κορίτσια και μερικά αγόρια από την τάξη μας. Την κοιτάζουμε γιατί είναι πάρα πολύ όμορφη. Μας κοιτάζει και εκείνη. Έχουμε έρθει στο δάσος, για να δούμε τα ζώα που υπάρχουν εδώ. Πρώτα είδαμε ένα πολύχρωμο πουλάκι και ύστερα ένα φίδι που δεν το φοβηθήκαμε, γιατί έχουμε πια μεγαλώσει. Στο τέλος συναντήσαμε την αλεπού, που έψαχνε τη μαμά της. Αρχίζουμε να ψάχνουμε μαζί της κι εμείς, γιατί δεν θέλουμε να την βλέπουμε λυπημένη. Βρίσκουμε τη μαμά αλεπού σκοτωμένη. Την έχει πατήσει ένα αυτοκίνητο στο δρόμο του δάσος. Η μικρή αλεπουδίτσα κλαίει για τη μαμά της κι εμείς τη φροντίζουμε. Την φέρνουμε στο σπίτι της Αγγελικής κι εκεί της φτιάχνουμε δικό της κρεβάτι. Πηγαίνουμε κάθε μέρα όλοι εκεί, για να μας έχει παρέα και της δίνουμε φαγητό μέχρι να μεγαλώσει. Όταν η αλεπού μεγαλώνει, γυρίζει στην παλιά της φωλιά κι εμείς πηγαίνουμε βόλτες μαζί της. (Αλεξάνδρα)
Ηλία Ελένη, Διδάκτορας Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ΕΚΠΑ
Εισήγηση στο τέταρτο (4) διεθνές επιστημονικό συνέδριο του Ι.Α.Κ.Ε. (Ηράκλειο 27-29 Απριλίου 2018), δημοσιευμένη στον Α΄ τόμο των πρακτικών: Δημοκρατία, δικαιώματα και ανισότητες στην εποχή της κρίσης. Προκλήσεις στο χώρο της έρευνας και της εκπαίδευσης (επιμ. Πανταζής Σπ. Χ. κ. ά.),
ISBN: 978-618-83501-9-9,
σσ. 219-226.
Περίληψη
Tο εκπαιδευτικό πρόγραμμα υλοποιήθηκε σε δημόσιο νηπιαγωγείο, ώστε να ενθαρρύνει το σύνολο των μαθητών στην κοινωνικοποίησή τους. Αποσκοπώντας στην καλλιέργεια της δημοκρατικής συνείδησης, ως πρώτιστος στόχος τίθεται τα νήπια να κατανοήσουν και να υιοθετήσουν τις αξίες της δημοκρατίας και της ισοτιμίας ως τρόπο λειτουργίας ενός κοινωνικού συνόλου. Καθώς επιδιώκεται να δημιουργηθούν δημοκρατικά βιώματα στην εκπαιδευτική καθημερινότητα, δίνονται σε κάθε νήπιο ισάριθμες ευκαιρίες να βρεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της σχολικής τάξης και να εκφράσει τα προσωπικά χαρακτηριστικά του. Ακολουθεί η αξιοποίηση των χαρακτηριστικών του νηπίου από τους συμμαθητές, με τη δημιουργία ομαδικών αφηγηματικών κειμένων που έχουν βασικό ήρωα το συγκεκριμένο νήπιο. Η ισοτιμία στην αντιμετώπιση όλων, οδηγεί στην ανάδειξη της μοναδικότητας κάθε μέλους. Έτσι προκύπτει ο σεβασμός στις ιδιαιτερότητες του καθενός ενώ διαφαίνεται η πληρότητα, η ισορροπία της ομάδας, ως αποτέλεσμα της ποικιλίας των χαρακτηριστικών των μελών της. Στο πρόγραμμα περιλαμβάνεται και η συμμετοχή του εκπαιδευτικού με ίσους όρους.
Λέξεις κλειδιά: Εκπαιδευτικό πρόγραμμα, κοινωνικοποίηση, δημοκρατικά βιώματα.
Η εξασφάλιση της ισοτιμίας και της δημοκρατίας, που συνιστά το βασικό μέλημα κάθε σωστής κοινωνίας, επιτυγχάνεται κυρίως μέσα από τη δημοκρατική παιδεία. Ο ρόλος της παιδείας στην κοινωνικοποίηση και ειδικότερα στην ανοχή προς την ιδιαιτερότητα του άλλου, στο σεβασμό και το ενδιαφέρον για τις εμπειρίες του, στην αλληλεγγύη προς τον συνάνθρωπο, είναι πρωταρχικός (Γουγουλάκης, 2012). Μέσα από τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης, στην οποία αποσκοπεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που παρουσιάζουμε, το άτομο διαμορφώνει την προσωπικότητά του, αφομοιώνει πρότυπα συμπεριφοράς, κανόνες, αξίες και έθιμα της ομάδας που ανήκει. Αποκτά σταδιακά την ικανότητα να αλληλεπιδρά και να επικοινωνεί με τους άλλους, έστω και όταν εκείνοι προέρχονται από διαφορετικό περιβάλλον, επιδεικνύοντας διάθεση κατανόησης και αμοιβαίας εμπιστοσύνης (Γουγουλάκης).
Η συνηθέστερη πρακτική για την επικράτηση της δημοκρατίας και της ισοτιμίας στη σχολική τάξη συνίσταται στη θέσπιση κανόνων κατά την έναρξη του σχολικού έτους. Οι κανόνες συναποφασίζονται από εκπαιδευτικό και μαθητές, εφόσον όλοι οφείλουν να τους τηρούν και να τους εφαρμόζουν. Ενδεχομένως εμπλουτίζονται και τελειοποιούνται, επίσης μέσα από συλλογικές διαδικασίες, στη διάρκεια της διδακτικής χρονιάς, με βάση τα ερεθίσματα που προκαλούνται και τα προβλήματα που ανακύπτουν, πάντα με στόχο την εύρυθμη λειτουργία της σχολικής τάξης. Βρίσκονται αναρτημένοι σε εμφανές σημείο της αίθουσας διδασκαλίας, συχνά και στα ιστολόγια των σχολείων κ.ο.κ. Η δημοκρατία και ισοτιμία σε ορισμένες περιπτώσεις συνδέονται με την ανάπτυξη πρακτικών και δράσεων με στόχο την εξάλειψη της ενδοσχολικής βίας ειδικότερα. Η μαθητική κοινότητα διατυπώνει με διάφορους τρόπους στο πλαίσιο των σχετικών δράσεων την απόφασή της να διαφυλαχθεί η ασφάλεια όλων στο σχολικό περιβάλλον, με την ευαισθητοποίηση κάθε μέλους της.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα κοινωνικοποίησης που παρουσιάζεται στην παρούσα εισήγηση, εστιάζεται στη δυνατότητα όλων των μαθητών να εμπνεύσουν τους συμμαθητές τους, να γίνουν το ερέθισμα, το επίκεντρο της δημιουργικής σκέψης και έκφρασης του συνόλου της σχολικής τάξης. Έτσι όχι μόνο θα αναδειχθούν τα προσωπικά στοιχεία του κάθε μαθητή αλλά και θα αποτελέσουν τα στοιχεία αυτά την αφορμή, για να αναδειχθούν παράλληλα οι δυνατότητες και τα πνευματικά επιτεύγματα του συνόλου των συμμαθητών. Το εν λόγω πρόγραμμα σχεδιάστηκε έως και την τελευταία λεπτομέρειά του με πρώτιστο μέλημα την πλήρη ισοτιμία μεταξύ όλων των μελών μιας σχολικής τάξης νηπίων, ώστε να εξασφαλίζονται τα ίδια ακριβώς δικαιώματα και να παρέχονται ίσες απολύτως ευκαιρίες προς όλους τους μαθητές να εμπνεύσουν και να εκφραστούν μέσα από τη συνεργασία τους. Οι μαθητές βιώνουν έτσι από την τόσο τρυφερή όσο και καθοριστική νηπιακή ηλικία τη δημοκρατία και την ισοτιμία ως τρόπο κοινωνικής συνύπαρξης και πλαίσιο εκδήλωσης της δημιουργικότητάς τους, ώστε να τις επιθυμούν, να τις επιλέγουν, να τις επιδιώκουν και να τις διασφαλίζουν σε κάθε φάση της κατοπινής ζωής τους. Αυτό που επιχειρείται, είναι η εξέλιξη των μαθητών με τα συγκεκριμένα εκπαιδευτικά βιώματα σε δημοκρατικούς και ευαισθητοποιημένους πολίτες.
Άλλωστε η ανάπτυξη φιλικών δεσμών και δυνατότητας για συνεργασία μεταξύ όλων των μελών της σχολικής τάξης, η κοινωνική αλληλεπίδραση και η προσαρμοστικότητα (Rose-Krasnor, 1997), διευκολύνουν και την επίτευξη των μαθησιακών στόχων (Andershed et al. 2007), κάτι που κάθε εκπαιδευτικός επιδιώκει. Είναι προφανές πως αν το παιδί αισθάνεται ότι βρίσκεται μέσα σε φιλικό, υποστηρικτικό περιβάλλον, δεν διστάζει να συμμετέχει σε οποιαδήποτε δραστηριότητα, ώσπου οι προσπάθειές του τελικά δικαιώνονται. Στο βαθμό που οι αναστολές των μαθητών περιορίζονται, τα αποτελέσματα της μαθησιακής διαδικασίας βελτιώνονται.
2.1. Έκφραση των προσωπικών στοιχείων των μελών της σχολικής τάξης
Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα επιδιώκει καταρχάς να γίνουν γνωστά στη σχολική τάξη χαρακτηριστικά, εμπειρίες, επιθυμίες και προτιμήσεις κάθε μέλους της, οπότε να καλλιεργηθούν μεταξύ των συμμαθητών ουσιαστικές σχέσεις συνεργασίας και επικοινωνίας.
Ειδικότερα, αναφορικά με το πρόσωπο του δασκάλου, επιλέγεται να παρουσιάσει τα χαρακτηριστικά του κατά την εποχή που βρισκόταν στην ηλικία των μαθητών του. Για τη διαδικασία αυτή θα ήταν ενδεχομένως σκόπιμο να κυκλοφορήσει στην τάξη κάποιο αυθεντικό αντικείμενο που να παραπέμπει στην περίοδο εκείνη που ο εκπαιδευτικός ήταν συνομήλικος με τους σημερινούς μαθητές του, για παράδειγμα μια φωτογραφία από την παιδική του ηλικία, ένα παιδικό ρούχο, παιχνίδι, ζωγραφιά ή ένα βιβλίο των παιδικών του χρόνων (Ζερβού, 1997). Έτσι οι μαθητές διευκολύνονται να εστιάσουν στο παιδικό πρόσωπο που ο δάσκαλος υπήρξε κάποτε. Με τον τρόπο αυτό όχι μόνο γεφυρώνεται η ηλικιακή διαφορά μαθητών και δασκάλου αλλά και αναδεικνύεται η σπουδαιότητα της παιδικής ηλικίας. Συγκεκριμένα, οι μαθητές αντιλαμβάνονται ότι το παιδικό πρόσωπο του δασκάλου και κατ’ επέκταση κάθε ενηλίκου, εξακολουθεί να υπάρχει, εφόσον τα βιώματα της παιδικής ηλικίας παραμένουν μέσα μας και συνιστούν αναπόσπαστο κομμάτι του ενήλικου εαυτού μας (Εξυπερύ, 1968. Ηλία, 2012).
2.2. Παραγωγή και αξιοποίηση ομαδικών αφηγηματικών κειμένων
Τα νήπια σύμφωνα με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, συμμετέχουν, συνεργάζονται, δημιουργούν, εμπνέονται από κάθε συμμαθητή τους, αναδεικνύουν και αξιοποιούν τα χαρακτηριστικά του, παράγοντας ομαδικά αφηγηματικά κείμενα (Huck κ. ά., 1979), με βάση τη διδακτική αρχή της «φθίνουσας καθοδήγησης», των «κειμενοκεντρικών μοντέλων» διδασκαλίας (Ματσαγγούρας, 2001, 180-182, 199-203). Αποκρίνονται σε ερωτήσεις του δασκάλου, οι οποίες διαρκώς μειώνονται, στο βαθμό που οι δικές τους απαντήσεις γίνονται πληρέστερες.
Οι αφηγήσεις των νηπίων καταγράφονται από τον εκπαιδευτικό (Pascucci και Rossi, 2002), με παραδοσιακούς ή σύγχρονους τρόπους, κυρίως γραφή σε χαρτί και γραφή σε υπολογιστή, ως ενιαίο κείμενο σε κάθε περίπτωση. Κατά τον ίδιο τρόπο, με τη μορφή δηλαδή ενιαίου κειμένου, διαβάζονται αμέσως μετά από τον εκπαιδευτικό, ώστε τα νήπια να έχουν τη δυνατότητα και την ευκαιρία να επαληθεύσουν την πιστότητα και την ακρίβεια των λεγομένων τους. Η καταγραφή των παιδικών κειμένων έχει ποικιλότροπη αξιοποίηση. Η αξιοποίηση αυτή παίρνει τη μορφή θεατρικής απόδοσης και έντυπης ή ηλεκτρονικής δημοσίευσης. Συνιστά έτσι μία ακόμη προϋπόθεση που θα προσφέρει στους μαθητές «επιπλέον κίνητρο», για να εκφράζουν ελεύθερα τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις εμπειρίες τους, κατά τη συμμετοχή τους στα σχετικά προγράμματα (Ηλία και Ματσαγγούρας, 2006, 312-313).
Καθώς το κυρίαρχο στοιχείο της παιδικής φύσης είναι η ανάγκη και η διάθεση για παιχνίδι (Χουιζίνγκα, 1989), επιδιώκεται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα να επικρατεί παιγνιώδης ατμόσφαιρα, ώστε να εξασφαλίζεται η δημιουργική συμμετοχή σε αυτό του συνόλου των νηπίων της σχολικής τάξης. Όποτε μάλιστα ένα παιγνιώδες εκπαιδευτικό πρόγραμμα συνδέεται με λογοτεχνικά έργα (Ποσλανιέκ, 1992), τα αποτελέσματά του μεγιστοποιούνται και βελτιστοποιούνται.
Προκειμένου να καταδειχθεί πόσο αποτελεσματικά μπορεί το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα να συνδυαστεί με πλήθος λογοτεχνικών έργων, ας αναλογιστούμε πόσο η ίδια η λογοτεχνική ανάγνωση είναι «δημιουργική διαδικασία» (Iser, 1990, 44-45) και πόσο η λογοτεχνία συνιστούσε πάντα τον προσφορότερο τρόπο αγωγής των πολιτών (Tompkins, 1988). Ειδικότερα ως προς τους ήρωες, ως αποτέλεσμα της αναγνωστικής διαδικασίας, αφομοιώνουμε τα χαρακτηριστικά τους, εμπλεκόμαστε στις εμπειρίες που βιώνουν και στις συναισθηματικές καταστάσεις τους, με άλλα λόγια, «ταυτιζόμαστε» μαζί τους (Booth, 1987, 278-281, 378).
Ο αριθμός των μελών της σχολικής τάξης και των λογοτεχνικών προσώπων για τα οποία δημιουργούνται ατομικές ζωγραφιές και ομαδικά κείμενα, καθορίζει τη διάρκεια της δραστηριότητας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση που η διαδικασία επαναλήφθηκε είκοσι πέντε φορές για ισάριθμα φυσικά πρόσωπα και άλλες τόσες για τους αγαπημένους τους λογοτεχνικούς ήρωες, απαιτήθηκαν συνολικά πέντε μήνες πλήρεις (Ιανουάριος-Μάιος).
Για το σχηματισμό των πορτρέτων μαθητών και δασκάλου χρησιμοποιούνται συγκεκριμένα πεδία, αναφορικά με τα οποία κάθε μέλος της τάξης θα δώσει απαντήσεις, ώστε όλοι οι υπόλοιποι να το γνωρίσουν καλύτερα. Τα πεδία προτείνονται και τελικά καθορίζονται από τους ίδιους τους μαθητές, οι οποίοι καλούνται να κάνουν σχετικές προτάσεις και να αποφασίσουν συλλογικά. Κατά την εφαρμογή του προγράμματος σε συγκεκριμένη τάξη νηπιαγωγείου, τα πεδία αναφορικά με τα οποία έδιναν πληροφορίες οι μαθητές, περιλάμβαναν το αγαπημένο τους χρώμα, ζώο, βιβλίο, ήρωα, μέρος, παιχνίδι, τραγούδι, εποχή/καιρό, ώρα, φαγητό. Τις διάφορες πληροφορίες για κάθε μαθητή, καλούνται να αξιοποιήσουν όλοι οι συμμαθητές του, δημιουργώντας από μία σχετική ζωγραφιά. Μέσα από την παρουσίαση των ζωγραφιών από τους δημιουργούς τους, προκύπτει η αφήγηση μιας ομαδικής ιστορίας με ήρωα τον μαθητή στον οποίο οι ζωγραφιές αναφέρονται. Έτσι κάθε μαθητής έχει την ευκαιρία να γίνει το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των συμμαθητών του, να γίνει πρωταγωνιστής της τάξης, να εμπνεύσει τους γύρω του για να εκφραστούν δημιουργικά (Κωτόπουλος, 2012), αναφορικά με το πρόσωπό του.
Τα νήπια έχουν κατανοήσει πως θα βρεθούν όλα στο επίκεντρο της τάξης, δηλαδή στη θέση να απαντούν για τις προτιμήσεις τους αναφορικά με τα διάφορα πεδία, ώστε να δώσουν στους συμμαθητές τους ερεθίσματα για δημιουργική έκφραση. Η σειρά με την οποία τα παιδιά μπαίνουν στη συγκεκριμένη θέση, καθορίζεται τυχαία. Στην περίπτωσή μας επιλέξαμε να μοιράζονται στους μαθητές κλήροι, στους οποίους είναι γραμμένη η λέξη «Σύντομα» εκτός από έναν, στον οποίο είναι γραμμένη η λέξη «Σήμερα». Το παιδί που θα τραβήξει αυτόν τον κλήρο, θα είναι τη συγκεκριμένη μέρα το σημείο αναφοράς των δραστηριοτήτων. Μάλιστα οι μαθητές ενθαρρύνονται να φτιάχνουν διάφορα σχετικά συνθήματα, που φωνάζουν ομαδικά και ρυθμικά για το συμμαθητή που του έτυχε ο κλήρος, όπως: «Σήμερα είναι η μέρα σου».
Στη συνέχεια ο δάσκαλος απλώνει τις καρτέλες πάνω στις οποίες είναι γραμμένα τα διάφορα πεδία, τοποθετημένες ανάποδα. Οι καρτέλες έχουν το σχήμα κάποιου αντικειμένου, με την προϋπόθεση ότι όλες είναι όμοιες μεταξύ τους κι εκείνο που τις διαφοροποιεί είναι μόνο οι λέξεις που έχουν αναγραφεί σε αυτές. Για το σχήμα των καρτελών τα παιδιά παρουσιάζουν τις προτάσεις τους (π.χ. καρδιά, φύλλο, σύννεφο κ.ο.κ.) και έπειτα αποφασίζουν ψηφίζοντας. Έτσι, συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων με βάση την πλειοψηφία, που συνιστά βασικό στοιχείο της δημοκρατίας. Ο μαθητής που καλείται κάθε φορά να αναφερθεί στις προτιμήσεις του αναφορικά με τα συγκεκριμένα πεδία, επιλέγει όποιο συμμαθητή του επιθυμεί, ώστε ο τελευταίος να γυρίσει μία από τις καρτέλες, για να δοθεί η σχετική απάντηση στο πεδίο που αναγράφεται σε αυτήν. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται ώσπου να ανοίξουν όλα τα πεδία, που για πρακτικούς λόγους δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν τα δεκαπέντε, και να εκφραστεί για το καθένα η προτίμηση του ερωτώμενου.
Οι απαντήσεις καταγράφονται σε πίνακα, η πρώτη στήλη του οποίου ξεκινά με τη λέξη « Όνομα» και όπως είναι προφανές περιλαμβάνει τα ονόματα των μελών της σχολικής τάξης. Όλες οι υπόλοιπες στήλες ξεκινούν με τα πεδία που είναι γραμμένα στις καρτέλες και περιλαμβάνουν τις προτιμήσεις κάθε μέλους ανά πεδίο. Ο πίνακας είναι αναρτημένος στη σχολική αίθουσα, ώστε τα παιδιά να έχουν τη δυνατότητα να ανατρέχουν σε αυτόν, για να θυμηθούν τις προτιμήσεις των συμμαθητών τους.
Εναλλακτικά, αν δεν υπάρχει κατάλληλη επιφάνεια για την ανάρτηση ενιαίου πίνακα, επιλέγουμε την εξής τακτική. Σε χαρτόνι μεγέθους Α4 αναγράφουμε το σύνολο των πεδίων αριθμημένα. Σε ξεχωριστά όμοιου μεγέθους χαρτόνια, ισάριθμα με τους μαθητές, γράφουμε τα ονόματά τους, και από κάτω τους αριθμούς από το ένα έως το δέκα, ώστε δίπλα σε κάθε αριθμό να γράψουμε την απάντηση στο αντίστοιχο πεδίο. Αν για παράδειγμα στον αριθμό ένα έχουμε τη λέξη χρώμα, στην καρτέλα του μαθητή δίπλα στο ένα θα αναγραφεί το χρώμα της δικής του προτίμησης, π.χ. «κόκκινο». Στο παιχνίδι τηρούμε ημερολόγιο με τίτλο: «Σήμερα είναι η μέρα σου!», όπου στην κάθε μέρα αναγράφεται το όνομα του παιδιού το οποίο έχει κληρωθεί τη συγκεκριμένη μέρα.
Με βάση τις πληροφορίες που έχουν συλλέξει οι μαθητές, ζωγραφίζουν κάτι αντιπροσωπευτικό για το συμμαθητή τους ή τον εκπαιδευτικό. Οι ζωγραφιές όλων για το ίδιο πρόσωπο παρουσιάζονται διαδοχικά στο σύνολο της σχολικής τάξης από τους δημιουργούς τους και καταγράφονται με τη μορφή ενιαίας αφήγησης.
Στη συνέχεια του προγράμματος, αφού έχει ολοκληρωθεί η δημιουργία των ομαδικών ιστοριών για κάθε μέλος της σχολικής τάξης, ο πίνακας με τα ονόματα των μαθητών αντικαθίσταται από τον πίνακα με τα ονόματα των αγαπημένων τους λογοτεχνικών ηρώων. Τα αντίστοιχα πεδία συμπληρώνονται πλέον από τους μαθητές με τα στοιχεία των ηρώων που έχουν επιλέξει ως τους πλέον αγαπημένους τους. Ο κάθε μαθητής συμβάλλει έτσι σε αυτή τη δεύτερη φάση του προγράμματος, στην εξοικείωση των συμμαθητών του με το δικό του αγαπημένο λογοτεχνικό πρόσωπο. Εκφράζει και πάλι τον εαυτό του, αλλά αυτή τη φορά μέσα από τις αναγνωστικές ερμηνείες του, προτιμήσεις, εντυπώσεις και εμπειρίες (Alter, 1985. Τζιόβας, 1987). Η διαδικασία εξέλιξης του προγράμματος επαναλαμβάνεται κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Περιλαμβάνει τη συμπλήρωση των πεδίων από τους μαθητές με πληροφορίες για τους αγαπημένους τους ήρωες, ακολουθούν οι ζωγραφιές όλων των συμμαθητών για τους ήρωες αυτούς, και καταλήγει με τις ομαδικές αφηγήσεις με πρωταγωνιστές τους λογοτεχνικούς ήρωες.
Το πρόγραμμα επιχειρεί να συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση των νηπίων και περιλαμβάνει δημιουργικές δραστηριότητες με κυρίαρχο το στοιχείο της αλληλεπίδρασης μεταξύ των συμμετεχόντων. Επιδιώκοντας τη δημιουργία βιωμάτων ισοτιμίας και δημοκρατίας στο σύνολο των μαθητών, διασφαλίζει ίσους όρους στη συμμετοχή όλων και ισάριθμες ευκαιρίες δημιουργικής αξιοποίησης από το σύνολο των μελών της σχολικής τάξης, των πληροφοριών και των στοιχείων αναφορικά με τις προτιμήσεις, τις εμπειρίες και τις επιθυμίες κάθε ξεχωριστού μέλους της.
Οι στόχοι που τέθηκαν τόσο σε σχέση με τη διάθεση συμμετοχής των νηπίων στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος όσο και σε σχέση με την ποιότητά της, επιτυγχάνονται στο σύνολό τους. Αναλυτικότερα, η συμμετοχή των νηπίων στο πρόγραμμα είναι καθολική και ενθουσιώδης. Η δημιουργικότητα και η πρωτοτυπία χαρακτηρίζουν την παιδική σκέψη, η φαντασία των νηπίων είναι ανεξάντλητη. Κάθε αφήγηση αναφορικά με τους συμμαθητές ή τους αγαπημένους τους ήρωες, είναι διαφορετική, πρωτότυπη, ανεπανάληπτη. Όποτε γίνεται αναφορά από κάποιο νήπιο-αφηγητή σε στοιχεία προηγούμενης αφήγησης συμμαθητή του, γίνεται ταυτόχρονα θαυμάσια αξιοποίηση αυτών των στοιχείων.
Η ικανότητα της ακρόασης και της επικοινωνίας αναπτύχθηκε για το σύνολο των νηπίων στο έπακρο, όπως αποδεικνύεται από τη σχέση των αφηγήσεων με τις παρεχόμενες πληροφορίες, από την ποικιλία των αφηγηματικών εκδοχών των νηπίων και από τη δημιουργική αξιοποίηση της συμμετοχής των συμμαθητών στην αφηγηματική διαδικασία.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα μπορεί να πραγματοποιηθεί όχι μόνο με μαθητές νηπιαγωγείου, αλλά και με μαθητές όλων των τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου. Στην περίπτωση των μεγαλύτερων παιδιών ωστόσο, τα κείμενα γράφονται πρώτα από τα ίδια τα παιδιά και στη συνέχεια παρουσιάζονται μέσα από την ανάγνωσή τους, που μπορεί να γίνει από τα ίδια, από τους συμμαθητές τους ή από τον εκπαιδευτικό/εμψυχωτή του εκπαιδευτικού προγράμματος.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Ελληνόγλωσσες
Alter, J. (1985). Προς τι η διδασκαλία της λογοτεχνίας; Η Διδασκαλία της Λογοτεχνίας (Ι.Ν. Βασιλαράκης,μτφρ.) Αθήνα: Επικαιρότητα, 63-74.
Γουγουλάκης, Π. (2012). Κοινωνικές ικανότητες, κοινωνικό κεφάλαιο και εκπαίδευση, Επιστήμη και Κοινωνία, τχ. 29, 37-53.
Εξυπερύ, Α. (1968). Ο Μικρός Πρίγκιπας (Στρ. Τσίρκας, μτφρ.). Αθήνα: Ηριδανός.
Ζερβού, Α. (1997). Στη χώρα των θαυμάτων. Το παιδικό βιβλίο ως σημείο συνάντησης παιδιών-ενηλίκων, Αθήνα: Πατάκης.
Ηλία, Ε.Α. (2012). Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα. Αθήνα: Ηριδανός
Ηλία, Ε.Α. και Ματσαγγούρας Η. Γ. (2006). Από το παιχνίδι στο λόγο: Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, Κ. Θηβαίος (Επιμ), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία (σσ. 307-317). Πρακτικά Συνεδρίου: Ελληνικά Γράμματα.
Κωτόπουλος, Τ. (2012, Ιούλιος). Η «νομιμοποίηση» της δημιουργικής γραφής, ΚΕΙΜΕΝΑ 15, http://keimena.ece.uth.gr
Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2001). Η Σχολική Τάξη, τ. Β΄ : Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα.
Pascucci, M. και Rossi, F. (2002).΄Oχι μόνο γραφέας, Γέφυρες, τ. 6.
Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, μτφρ. Στ. Αθήνη. Αθήνα: Καστανιώτης.
Τζιόβας, Δ. (1987). Μετά την αισθητική. Θεωρητικές δοκιμές κι ερμηνευτικές αναγνώσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Γνώση
Χουιζίνγκα, Γ. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, μτφρ. Σ. Ροζάκης – Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα: Γνώση
Ξενόγλωσσες
Andershed, Η., Μ. Ljungzell, Κ. Sjöberg & L. Svensson (2007). Vnd kan man lära av arbetsplatslärande? Utveckling av yrkesutbildningar inom industri, aldreomsorg och kriminalvärd. Lindesberg: APeLAB/ÄFFLAEqual.
Booth, W.C. (1987). The Rhetoric of Fiction. Middlesex: Penguin Books.
Huck, C., Hepler, S. και Hickman, J. (1979). Children’s Literature in the Elementary School: Holt Rinehart And Winston.
Iser, W. (1990). The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press.
Rose-Krasnor, L. (1997). The nature of social competence: A theoretical review’, Social Development 6,1:111-135.
Tompkins, J. P. (1988). The reader in history: The changing shape of literary-response στο J. P. Tompkins ( Επιμ.), Reader-response criticism. From Formalism to Post-Structuralism, Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 201-232.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Όλη η τάξη μια παρέα…
Εισαγωγή
Στόχος κάθε εκπαιδευτικού είναι να δημιουργήσει άριστη σχέση και συνεργασία με τους μαθητές του, καθώς και να αναπτυχθούν ισχυροί δεσμοί και δυνατότητες συνεργασίας μεταξύ όλων των μελών της σχολικής τάξης. Είναι προφανές πως όταν το παιδί αισθάνεται ότι βρίσκεται μέσα σε φιλικό, υποστηρικτικό περιβάλλον, δεν διστάζει να συμμετέχει σε οποιαδήποτε δραστηριότητα, ώσπου οι προσπάθειές του τελικά δικαιώνονται. Όταν οι αναστολές των μαθητών περιορίζονται τότε τα αποτελέσματα της μαθησιακής διαδικασίας βελτιώνονται θεαματικά.
Προκειμένου να επιτύχουμε την ανάπτυξη άριστων σχέσεων ανάμεσα σε όλα τα μέλη της σχολικής τάξης, των μαθητών μεταξύ τους καθώς και όλων των μαθητών με το δάσκαλο, σχεδιάσαμε το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Το εν λόγω πρόγραμμα επιδιώκει να γίνουν γνωστά στη σχολική τάξη τα χαρακτηριστικά και οι προτιμήσεις κάθε μέλους της. Ειδικότερα σε σχέση με το πρόσωπο του δασκάλου, επιλέξαμε μέσα από το πρόγραμμα να αναφερθεί στα χαρακτηριστικά του κατά την εποχή που βρισκόταν στην ηλικία των μαθητών του. Έτσι οι μαθητές εστιάζουν στο παιδικό πρόσωπο που ο δάσκαλος υπήρξε κάποτε. Με τον τρόπο αυτό όχι μόνο γεφυρώνεται η ηλικιακή διαφορά μαθητών και δασκάλου αλλά και αναδεικνύεται η σπουδαιότητα της παιδικής ηλικίας. Συγκεκριμένα, οι μαθητές συνειδητοποιούν ότι αυτό το παιδικό πρόσωπο του δασκάλου και κατ’ επέκταση κάθε ενηλίκου, παραμένει υπαρκτό, εφόσον τα βιώματα της παιδικής ηλικίας συνιστούν μέρος του ενήλικου εαυτού μας.
Για το σχηματισμό των πορτρέτων μαθητών και δασκάλου χρησιμοποιούνται συγκεκριμένα πεδία, αναφορικά με τα οποία κάθε μέλος της τάξης θα δώσει απαντήσεις, ώστε όλοι οι υπόλοιποι να τον γνωρίσουν καλύτερα. Τα πεδία προτείνονται και τελικά καθορίζονται από τους ίδιους τους μαθητές, οι οποίοι καλούνται να κάνουν σχετικές προτάσεις και να αποφασίσουν συλλογικά. Κατά την εφαρμογή του προγράμματος στη δική μας τάξη νηπιαγωγείου, τα πεδία αναφορικά με τα οποία έδιναν πληροφορίες οι μαθητές περιλάμβαναν το αγαπημένο τους χρώμα, το αγαπημένο τους ζώο, βιβλίο, ήρωα, μέρος, παιχνίδι, τραγούδι, εποχή/καιρό, ώρα και φαγητό. Τις διάφορες πληροφορίες καλούνται να αξιοποιήσουν οι συμμαθητές, δημιουργώντας μία ζωγραφιά ο καθένας για κάθε ερωτώμενο συμμαθητή τους. Παρουσιάζοντας κάθε παιδί στην ολομέλεια τη ζωγραφιά του για το συγκεκριμένο συμμαθητή, προκύπτει η αφήγηση μιας ομαδικής ιστορίας με ήρωα τον μαθητή αυτόν. Οι ιστορίες καταγράφονται από τη δασκάλα, τη στιγμή της δημιουργίας τους, ώστε να δημοσιευτούν, γεγονός για το οποίο έχουν εκ των προτέρων ενημερωθεί οι μαθητές. Με τον τρόπο αυτό κάθε μαθητής έχει την ευκαιρία να γίνει το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των συμμαθητών του, να γίνει πρωταγωνιστής της τάξης, να εμπνεύσει τους γύρω του για να εκφραστούν δημιουργικά αναφορικά με το πρόσωπό του.
Για τα χαρακτηριστικά και τις προτιμήσεις της δασκάλας στη δική μας περίπτωση οι απαντήσεις προέκυπταν από την ανάγνωση λογοτεχνικών αποσπασμάτων, σχετικών με τα διάφορα πεδία. Αναλυτικότερα, αξιοποιήθηκε η σύμπτωση, η δασκάλα (Ελένη Ηλία) να είναι και συγγραφέας του λογοτεχνικού βιβλίου με τίτλο «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» (εκδ. Ηριδανός, 2012). Σε αυτό το βιβλίο και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο «Το δώρο του δειλινού» εμφανίζεται ως λογοτεχνικό πρόσωπο ένα Κοριτσάκι, που συνομιλεί με την αφηγήτρια και ο διάλογός τους είναι αποκαλυπτικός της ταυτότητάς του. Πρόκειται για την ίδια την αφηγήτρια όταν ήταν μικρή, σε αντιστοιχία με το πασίγνωστο λογοτεχνικό πρόσωπο του Μικρού Πρίγκιπα, που συνιστά τον παιδικό εαυτό του πιλότου-αφηγητή στο βιβλίο του Εξυπερύ. Καθώς τα παιδιά έχουν δυνατό κίνητρο να παρακολουθήσουν προσεχτικά το κείμενο από όπου θα αντλήσουν τις πληροφορίες που χρειάζονται για το παιδικό πορτρέτο της δασκάλας τους, επιπλέον αυτό το σημείο του προγράμματος θα συμβάλει στην εξοικείωσή τους με το λογοτεχνικό φαινόμενο.
Οι Στόχοι σε σχέση με τα στοιχεία του προγράμματος
Α) Ουσιαστική επικοινωνία και δημιουργία ισχυρών δεσμών μεταξύ των μελών της σχολικής τάξης, καθώς οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τις προτιμήσεις και τα χαρακτηριστικά των συμμαθητών τους..
Β) Αποδοχή όλων των μαθητών και σεβασμός στις ιδιαιτερότητές τους, με τη δημιουργική ανάδειξη και αξιοποίηση των πληροφοριών που αφορούν στα χαρακτηριστικά και τις προτιμήσεις των συμμαθητών.
Γ) Ανάπτυξη της ικανότητας της ακρόασης και της επικοινωνίας μέσα από την παραγωγή της ατομικής ζωγραφιάς και του ομαδικού κειμένου αναφορικά με το συμμαθητή.
Δ) Καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης των μαθητών, καθώς οι πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά του συμμαθητή αξιοποιούνται δημιουργικά από τα ίδια τα παιδιά κατά την εικαστική και λεκτική έκφρασή τους.
Ε) Γλωσσική ανάπτυξη των μαθητών, τόσο κατά τη συμμετοχή τους στην ομαδική αφήγηση με βάση τις ζωγραφιές τους όσο και κατά την αναγνώριση-ανάγνωση των λέξεων στον πίνακα με τα πεδία.
ΣΤ) Καλλιέργεια της δημιουργικής εικαστικής έκφρασης των μαθητών, κατά την απόδοση με τη ζωγραφική των στοιχείων του συμμαθητή. .
Ζ) Κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό, με την καταγραφή των ομαδικών αφηγήσεων καθώς και των πληροφοριών για το συμμαθητή σε κάθε πεδίο..
Η) Εξοικείωση με τη λογοτεχνία μέσα από την ανάγνωση των αποσπασμάτων του λογοτεχνικού έργου, που αναφέρονται στην παιδική ηλικία της δασκάλας τους.
Θ) Άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία, με την ανάδειξη και αξιοποίηση των ομαδικών ιστοριών των παιδιών μέσα από τις διάφορες δημοσιεύσεις τους στην ιστοσελίδα του σχολείου και αλλού, όπου έχουν πρόσβαση οι ίδιοι οι μαθητές.
Ι) Εξοικείωση με την ιδιότητα του συγγραφέα, εφόσον τα παιδιά ανακαλύπτοντας την «άλλη» ιδιότητα της δασκάλας τους, αντιλαμβάνονται ότι οι συγγραφείς είναι ζωντανά, φυσικά πρόσωπα, που ζουν και δραστηριοποιούνται ανάμεσά τους.
Μεθόδευση
Ξεκινώντας τη δραστηριότητα είναι σημαντικό τα παιδιά να έχουν κατανοήσει πως θα βρεθούν όλα στο επίκεντρο της τάξης, δηλαδή στη θέση να απαντούν για τις προτιμήσεις τους αναφορικά με τα διάφορα πεδία, ώστε να δώσουν στους συμμαθητές τους ερεθίσματα για δημιουργική έκφραση. Ωστόσο θα ήταν προτιμότερο η σειρά με την οποία τα παιδιά μπαίνουν στη συγκεκριμένη θέση να καθορίζεται τυχαία. Έτσι, επιλέξαμε να μοιράζονται στους μαθητές κλήροι στους οποίους είναι γραμμένη η λέξη ΣΥΝΤΟΜΑ εκτός από έναν, στον οποίο είναι γραμμένη η λέξη ΣΗΜΕΡΑ. Το παιδί που θα πάρει αυτόν τον κλήρο θα είναι τη συγκεκριμένη μέρα το σημείο αναφοράς των δραστηριοτήτων. Μάλιστα οι μαθητές θα μπορούσε να ενθαρρύνονται να φτιάξουν διάφορα σχετικά συνθήματα, που θα φωνάζουν ομαδικά και ρυθμικά για το συμμαθητή που του έτυχε ο κλήρος, για παράδειγμα: «Σήμερα είναι η μέρα σου».
Στη συνέχεια ο δάσκαλος απλώνει τις καρτέλες πάνω στις οποίες είναι γραμμένα τα διάφορα πεδία, τοποθετημένες ανάποδα. Οι καρτέλες θα μπορούσε να έχουν το σχήμα κάποιου αντικειμένου, φύλλου, καρδιάς, σύννεφου κ.ο.κ., με την προϋπόθεση ότι όλες είναι όμοιες μεταξύ τους σε σχήμα και χρώμα κι εκείνο που τις διαφοροποιεί είναι μόνο οι λέξεις που έχουν αναγραφεί σε αυτές. Ο μαθητής που καλείται να αναφερθεί στις προτιμήσεις του, επιλέγει όποιο συμμαθητή του επιθυμεί, ώστε ο τελευταίος να γυρίσει μία από τις καρτέλες, για να δοθεί η σχετική απάντηση στο πεδίο που αναγράφεται σε αυτήν. Καθώς οι λέξεις που είναι γραμμένες στις καρτέλες είναι πάντα οι ίδιες, όλα τα παιδιά, θα είναι σε θέση κάποια στιγμή να τις διαβάζουν. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται ώσπου να ανοίξουν όλα τα πεδία, που για πρακτικούς λόγους δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν τα δεκαπέντε, και να εκφραστεί για το καθένα η προτίμηση του ερωτώμενου.
Οι απαντήσεις καταγράφονται σε πίνακα, η πρώτη στήλη του οποίου ξεκινά με τη λέξη « Όνομα» και όπως είναι προφανές περιλαμβάνει τα ονόματα των μελών της σχολικής τάξης. Όλες οι υπόλοιπες στήλες ξεκινούν με τα πεδία που είναι γραμμένα στις καρτέλες και περιλαμβάνουν τις προτιμήσεις κάθε μέλους ανά πεδίο. Ο πίνακας είναι αναρτημένος στη σχολική αίθουσα, ώστε τα παιδιά να έχουν τη δυνατότητα να ανατρέχουν σε αυτόν για να θυμηθούν τις προτιμήσεις των συμμαθητών τους. Τα μικρότερα παιδιά με αυτόν τον τρόπο είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τις συγκεκριμένες λέξεις που είναι γραμμένες, μια διαδικασία εξαιρετικά αξιοποιήσιμη για την ανάδυση του γραμματισμού.
Εναλλακτικά, αν δεν υπάρχει μεγάλη επιφάνεια για την ανάρτηση ενιαίου πίνακα, επιλέγουμε την εξής τακτική. Σε χαρτόνι μεγέθους Α4 αναγράφουμε το σύνολο των πεδίων αριθμημένα. Σε ξεχωριστά όμοιου μεγέθους χαρτόνια, ισάριθμα με τους μαθητές, γράφουμε τα ονόματά τους, και από κάτω τους αριθμούς από το ένα έως το δέκα, ώστε δίπλα σε κάθε αριθμό να γράψουμε την απάντηση στο αντίστοιχο πεδίο. Αν για παράδειγμα στον αριθμό ένα έχουμε τη λέξη χρώμα, στην καρτέλα του μαθητή δίπλα στο ένα θα αναγραφεί το χρώμα της δικής του προτίμησης, π.χ. «κόκκινο». Έτσι οι μαθητές έχουν μία επιπλέον δυνατότητα εξοικείωσης με τα αριθμητικά σύμβολα.
Στο παιχνίδι τηρούμε ημερολόγιο με τίτλο: «Σήμερα είναι η μέρα σου!», όπου στην κάθε μέρα αναγράφεται το όνομα του παιδιού στο οποίο τη συγκεκριμένη μέρα έχει κληρωθεί η λέξη «Σήμερα».
Με βάση τις πληροφορίες που έχουν συλλέξει οι μαθητές, ζωγραφίζουν κάτι αντιπροσωπευτικό για το συμμαθητή τους ή τη δασκάλα. Όλες οι ζωγραφιές παρουσιάζονται διαδοχικά, με τη μορφή ενιαίας αφήγησης.
…και οι άλλοι στην παρέα!
Εισαγωγή
Στο μέρος αυτό του προγράμματος διευρύνεται το πεδίο των κοινωνικών εμπειριών των παιδιών, καθώς ξεπερνούν τα στενά όρια της σχολικής τάξης και έρχονται σε επαφή με λογοτεχνικά πρότυπα και κατ’ επέκταση με διαφορετικά κοινωνικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα. Παράλληλα οξύνεται η κριτική σκέψη τους, καθώς ο δικός τους τρόπος ζωής παραβάλλεται με άλλους, διαφορετικούς. Στην περίπτωσή μας χρησιμοποιούνται αφηγηματικοί ήρωες επίσης από το βιβλίο Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα,καθώς συνδέονται με το Κοριτσάκι του έργου, που συμπίπτει με το παιδικό πρόσωπο της δασκάλας των νηπίων. Πρόκειται για όσους κατοίκησαν το σπίτι μετά από το κοριτσάκι και κατέστρεψαν τον κήπο του. Τα πρόσωπα αυτά συναντώνται στα εφτά κεφάλαια του δεύτερου μέρους του βιβλίου.
Οι επιπλέον στόχοι
Στους στόχους που ήδη έχουν τεθεί, προστίθενται:
ΙΑ) η διεύρυνση των κοινωνικοσυναισθηματικών εμπειριών των μαθητών
ΙΒ) η κοινωνική και ψυχική ωρίμασή τους
ΙΓ) η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης τους.
Και οι τρεις παραπάνω στόχοι συνδέονται με τη φύση της λογοτεχνίας, χάρη στην οποία υπερβαίνεται το περιορισμένο πλαίσιο της σχολικής τάξης και αναδύονται διαφορετικά ανθρώπινα πρότυπα.
Μεθόδευση
Η ίδια διαδικασία που ακολουθήθηκε για τους μαθητές και τη δασκάλα της τάξης, χρησιμοποιείται και για την παρουσίαση των λογοτεχνικών προσώπων.
Χρονοδιάγραμμα
Ο αριθμός των μελών της σχολικής τάξης και των λογοτεχνικών προσώπων για τα οποία δημιουργούνται ζωγραφιές και κείμενα, καθορίζει τη διάρκεια της δραστηριότητας. Στη δική μας περίπτωση που η διαδικασία επαναλήφθηκε για τριάντα περίπου φυσικά και λογοτεχνικά πρόσωπα, απαιτήθηκαν συνολικά τέσσερις μήνες πλήρεις (Ιανουάριος-Μάιος 2014).
Αποτελέσματα
Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε με τους μαθητές του κλασικού τμήματος του Νηπιαγωγείου, του σχ. έτους 2013-2014.
(Όλη η τάξη μια παρέα): Αποσπάσματα από τα ομαδικά παιδικά κείμενα για τους συμμαθητές
Ο Ε. κουνάει ένα κόκκινο μαντίλι κι ένας ταύρος τρέχει γύρω του. Μετά κρύβει το μαντίλι στην τσέπη του κι ο ταύρος τον κυνηγά, επειδή φορά κόκκινα ρούχα. Πάει τότε και παίρνει μια κόκκινη πετσέτα αλλά ο ταύρος την καταπίνει. Ο Ε. που θέλει όταν μεγαλώσει να γίνει ταυρομάχος, προσκαλεί τους φίλους του να δουν μια αληθινή ταυρομαχία. Φαντάζεται ότι είναι ο ίδιος στην αρένα και οι φίλοι του τον παρακολουθούν. Μέσα στο στάδιο την ώρα της ταυρομαχίας δύο νεράιδες χτυπούν με ένα βέλος τον Ε. και ένα κοριτσάκι κι αυτοί αγαπιούνται για πάντα.
Όλοι οι φίλοι πηγαίνουμε στην εξοχή, για να κάνουμε αγώνες με τα πατίνια μας. Ο φίλος μας ο Π. βάζει όλη του την ταχύτητα κι έρχεται πρώτος. Κάποιος από μας όμως τον περνάει με ζαβολιά. Έτσι ζητάμε από έναν κύριο που βρίσκουμε εκεί, να παρακολουθήσει τον αγώνα μας και να πει ποιος βγαίνει πρώτος. Το βράδυ μετά τον αγώνα πέφτει στη γη ένας κομήτης κι όλα τα άλογα μετατρέπονται σε πόνι. Ο Π. αφήνει πια το πατίνι και κάθε πρωί έρχεται στο σχολείο καβάλα σ’ ένα πόνι.Το ομαδικό παιδικό κείμενο για το Κοριτσάκι (στο οποίο συμπίπτουν το κύριο λογοτεχνικό πρόσωπο του έργου «Μετά τον Μικρό Πρίγκιπα» και το «παιδικό» πρόσωπο της δασκάλας):
Κοριτσάκι: Το κοριτσάκι βγαίνει στον κήπο για να παίξει το αγαπημένο του παιχνίδι με τα μοσχομπίζελα και βλέπει το ουράνιο τόξο. Εύχεται την επόμενη μέρα ο ουρανός να είναι γεμάτος χρώματα, να έχει πολλά-πολλά ουράνια τόξα. Πηγαίνει στην παιδική χαρά, για να κάνει κι άλλα παιχνίδια, γύρω-γύρω, τσουλήθρα και τραμπάλα. Όταν γυρίζει στον κήπο, έχει έρθει ξαφνικά η Άνοιξη κι έχουν φυτρώσει λουλούδια. Ανεβαίνει στην κούνια και με τα πόδια της κόβει τα λουλούδια και κάνει βροχή λουλουδιών. Ένα λουλουδάκι πέφτει πάνω της και την τρομάζει.
(… και οι άλλοι στην παρέα): Τα ομαδικά παιδικά κείμενα για τους ήρωες του βιβλίου.
Φόβος: Στον κήπο υπήρχε ένα κανόνι, που έβγαζε μύγες κι άλλα έντομα. Η γιαγιά με την ηλεκτρική σκούπα τα μάζεψε όλα αλλά έμεινε ένα μόνο και την τσίμπησε. Εκείνη ούρλιαξε από τον πόνο. Κάθε πρωί έβαζε τη μάσκα της κι έβγαινε να ρίξει σπρέι στα λουλούδια. Τη μέρα που την τσίμπησε το έντομο, έριξε σπρέι σε όλο το σπίτι κι έφυγε, για να βρει σπίτι χωρίς κήπο. Το άλλο σπίτι που βρήκαν, είχε μια ταμπέλα που έγραφε: «Απαγορεύονται τα λουλούδια σ’ αυτό το σπίτι». Κι έτσι το διάλεξαν. Πήγαιναν όμως ακόμη στο παλιό το σπίτι πού και πού και ψέκαζαν τον κήπο με σπρέι, για να μην φτάνουν τα έντομα μέχρι το καινούριο τους σπίτι. Όταν εκείνοι έφευγαν, το κοριτσάκι έριχνε άλλο σπρέι στα λουλούδια και τα έκανε καλά. Και τότε που ξαναγίνονταν τα λουλούδια όμορφα, το γιόρταζαν με το κοριτσάκι. Η γιαγιά με τον παππού μια μέρα μπήκαν σ’ ένα πύραυλο, πάτησαν το κουμπί και βρέθηκαν στο διάστημα. Εκεί έβλεπαν μόνο αστέρια και πλανήτες, χωρίς έντομα και λουλούδια. Τους άρεσε πολύ κι έτσι θα γύριζαν για πάντα με αυτόν τον πύραυλο, αν δεν πήγαινε τόσο γρήγορα. Επειδή η ταχύτητα τους ζάλιζε, αναγκάστηκαν να κατέβουν με αερόστατο και να γυρίσουν στο σπίτι τους. Όταν έφτασαν όμως εκεί, είχαν μπει κάποια ζουζούνια κι είχαν κάνει φωλιά. Ο παππούς τα χτύπησε κι αυτά άρχισαν να τον κυνηγάνε. Εξόντωσε τρία αλλά έμειναν πολλά ακόμη. Έτσι έφυγαν από αυτό το σπίτι, για να ψάξουν για άλλο. Άρχισε βροχή κι όταν σταμάτησε, έπεσαν πάνω τους μέλισσες, που τους κυνηγούσαν. Τσίμπησαν πρώτα τη γιαγιά κι ο παππούς έπαιρνε τηλέφωνο να ζητήσει βοήθεια μέχρι που τον τσίμπησαν κι αυτόν. Τους πήγαν στο νοσοκομείο. Εκεί πήγε το κοριτσάκι να τους δει κι εκείνοι του ζήτησαν να χαλάσει τον κήπο, για να εξαφανιστούν τα έντομα. Το κοριτσάκι, επειδή τους λυπήθηκε, μάζεψε τα λουλούδια και πήγε και τα φύτεψε μακριά.
Οι Παντογνώστες: Οι παντογνώστες κοιμόντουσαν. Τότε έπεσε πάνω στο σπίτι τους ένα δέντρο, επειδή έτσι όπως έκοβαν τις τριανταφυλλιές, είχαν κάνει ζημιά στον κορμό του δέντρου. Όταν άκουσαν τον κρότο, νόμιζαν ότι ήταν μπουμπουνητά και κεραυνοί. Κοίταξαν έξω και μόλις κατάλαβαν τι συμβαίνει, βγήκαν στον κήπο για να προστατευτούν. Κάθισαν πάνω στην κούνια μέχρι να ξημερώσει. Όμως η κούνια έσπασε από το βάρος τους κι άρχισαν πάλι να τσακώνονται ποιος έφταιγε. Το πρωί βρήκαν καινούριο σπίτι, που είχε στον κήπο πολλές τριανταφυλλιές, παπαρούνες και μαργαρίτες. Κατάστρεψαν όμως και αυτόν τον κήπο όταν πήγαν να τον κλαδέψουν. Έτσι έριξαν όλα τα κλαδιά στο τζάκι και πήραν διακοσμητικά φυτά, ψεύτικα. Επειδή όμως το κοριτσάκι στεναχωριόταν που δεν υπήρχαν λουλούδια, πήραν να φυτέψουν καινούρια φυτά. Ο άντρας έφυγε ταξίδι μόνος του, για να προσέχει η γυναίκα του το κοριτσάκι, που είχε αρρωστήσει. Πριν φύγει, το κοριτσάκι του ζήτησε να της υποσχεθεί ότι δεν θα ξανακάνει ζημιά σε κανέναν κήπο. Όλο τον καιρό που ο άντρας έλειπε, στον κήπο μεγάλωνε ένα δέντρο με μήλα και πουλιά. Όταν ο άντρας γύρισε από το ταξίδι, έφαγε ένα μήλο, επειδή πεινούσε. Ύστερα μπήκε στο σπίτι και βρήκε τη γυναίκα του να δίνει φάρμακο στο κοριτσάκι. Είχε αρρωστήσει πάλι από το κρύο όταν βοηθούσε τη γυναίκα να κόψουν τα μήλα. Επειδή ήταν όλοι κουρασμένοι, αποκοιμήθηκαν. Είδαν όμως το ίδιο όνειρο, ότι είχαν γίνει αόρατοι και ενώ πατούσαν στη στεριά, νόμιζαν ότι κολυμπούσαν στη θάλασσα. Ξύπνησαν απότομα κι ένιωθαν πολύ αγαπημένοι. Πήγαν το κοριτσάκι πρώτα στο λούνα παρκ κι ύστερα στον παλιό του κήπο, για να του κάνουν έκπληξη. Τον είχαν ξαναφτιάξει πολύ όμορφο.
Ο Ασήμαντος: Το σπίτι άρεσε στον ασήμαντο, γιατί είχε πολλούς γείτονες. Αποφάσισε να μείνει εκεί, για να τους φοβίζει. Είχε και κήπο, για να παίζουν οι κόρες του. Το κοριτσάκι που έκανε κούνια, τον συνάντησε για πρώτη φορά, αλλά εκείνος αντί να το χαιρετήσει, το τρόμαξε. Είχε πάρει έναν ταύρο κι όποτε έβρισκε καιρό, τον πήγαινε στο δάσος, για να συναντάνε άλλα ζώα και ο ταύρος να τα πολεμάει. Μια μέρα στον κήπο ο ταύρος χτύπησε το κοριτσάκι. Ο ασήμαντος μάλωνε με τον κόσμο, γιατί του το ζητούσε η γυναίκα του. Κάποτε της είπε να ανέβουν μαζί σε ένα βουνό. Αν ανέβαινε πρώτος εκείνος, θα σταματούσε να μαλώνει με τον κόσμο. Αν ανέβαινε πρώτη η γυναίκα του, θα συνέχιζε να τσακώνεται. Ο ασήμαντος νίκησε και σταμάτησε τους καυγάδες. Συμφώνησαν με τη γυναίκα του να μείνουν σε χωριστά σπίτια κι όποιος θέλει να μαλώνει όποιος θέλει να μην μαλώνει.
Η Πολυάσχολη: Η κυρία πολυάσχολη που ήταν δασκάλα, είχε καλέσει στο σχολείο έναν κύριο, για να μιλήσει στα παιδιά για τα ζώα, που πρέπει να τα φροντίζουμε και να τα ταϊζουμε. Το πρωί ετοιμάστηκε να πάει στο σχολείο, για να υποδεχτεί τον κύριο. Έριξε κολόνια, έβαλε κραγιόν και ξεκίνησε. Όμως ξέχασε να πάρει την τσάντα της. Έτσι γύρισε πίσω, για να την πάρει. Όταν έφτασε στο σχολείο, τα παιδιά είχαν μπει στις τάξεις τους και η πόρτα ήταν κλειδωμένη. Έβγαλε τα κλειδιά της κι άρχισε να τα δοκιμάζει, για να ξεκλειδώσει. Αλλά είχε πάρα πολλά κλειδιά και δεν έβρισκε το σωστό. Η ώρα περνούσε και βαρέθηκε να συνεχίσει την προσπάθεια. Έτσι γύρισε στο σπίτι. Πότισε τα λουλούδια, φρόντισε το βάτραχο κι έκανε πολλές άλλες δουλειές. Όταν το κοριτσάκι γύρισε απ’ το σχολείο, η γυναίκα τού είχε μαγειρέψει κοτόπουλο με πατάτες. Το Καλοκαίρι η κυρία πήγε διακοπές στη Χαβάη. Γύρισε μαζί με έναν άντρα που είχε γνωρίσει στο αεροπλάνο και όλες τις μέρες των διακοπών πήγαιναν παρέα βόλτες με καραβάκι.
Άνθρωποι με οθόνες: Τα δίδυμα πήραν τα βιντεοπαιχνίδια τους και βγήκαν στον κήπο. Επειδή κοιτούσαν τις οθόνες και δεν πρόσεχαν πού πατούσαν, το ένα αγόρι γλίστρησε και έπεσε. Βγήκε η κασέτα και η οθόνη σκοτείνιασε. Το αγόρι έψαχνε για την κασέτα. Τότε πέρασε η μαμά που πήγαινε στη δουλειά της. Επειδή κοιτούσε κι αυτή στην οθόνη της, δεν το είδε, που ήταν σκυμμένο και σκόνταψε πάνω του. Όταν το κατάλαβε, του έγραψε στην οθόνη της «Συγγνώμη». Όσο το αγόρι έψαχνε την κασέτα, το βοηθούσε το κοριτσάκι. Το αγόρι την ερωτεύτηκε και δεν έπαιζε πια παιχνίδια στην οθόνη. Μάζευε λουλούδια και τα χάριζε στο κοριτσάκι. Τα δύο παιδιά πήγαν κάποια μέρα να δουν μια παράσταση. Ύστερα έπαιζαν κρεμάλα στο χαρτί. Σε μερικές μέρες έγινε σεισμός κι έπεσαν όλες οι οθόνες κι έσπασαν. Μέχρι να επισκευαστούν η οικογένεια πήγαιναν στη θάλασσα για μπάνιο. Φώναξαν και μια ορχήστρα στην παραλία, που έπαιζε μουσική και τραγουδούσαν οι ίδιοι. Τις οθόνες δεν τις ξαναπήραν ποτέ. Μόλις βγήκαν τα καινούρια κινητά, χρησιμοποιούσαν μόνο αυτά. Μετά από καιρό η μαμά των διδύμων γέννησε ένα μωράκι. Το φρόντιζαν συνέχεια και δεν έπαιζαν πια για πολλή ώρα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Καταναλωτές: Τα δυο κοριτσάκια παίζουν στον κήπο διαφημίσεις. Εκείνο που είχε την ιδέα για το παιχνίδι, την ίδια μέρα ζήτησε από τους γονείς του μια τηλεόραση, έναν ανεμόμυλο και δύο κούκλες. Τα άφησε όμως έξω, επειδή δεν χωρούσαν πουθενά στο σπίτι. Την άλλη μέρα μόλις ξεκίνησε να τα παίζει, άρχισαν οι διαφημίσεις και τα παράτησε. Αγόρασε καινούρια παιχνίδια, που όταν πήγε να ανοίξει τα κουτιά τους, τα παράτησε γιατί πάλι άρχισαν οι διαφημίσεις. Όποτε το κοριτσάκι από τον κήπο ζητούσε να παίξουν με τα παιχνίδια, το άλλο κοριτσάκι δεν μπορούσε, αφού έβλεπε διαφημίσεις. Έτσι το κοριτσάκι από τον κήπο ανέβαινε στην κούνια κι έπαιζε μόνο του. Μια φορά που κουνιόταν πολύ δυνατά, έπεσε από την κούνια και χτύπησε. Τότε το άλλο κοριτσάκι βγήκε έξω και την προσκάλεσε να δουν μαζί διαφημίσεις. Κάποιο πρωί είδαν ένα ροζ λουλούδι ανάμεσα στα πράγματα που βρίσκονταν στον κήπο. Επειδή και τα δύο κοριτσάκια αγαπούσαν πολύ το ροζ, άρχισαν να αδειάζουν τον κήπο από τα πράγματα, για να βρει το λουλούδι χώρο να μεγαλώσει και να γεμίσει ροζ ανθάκια. Πρώτα σκούπιζαν τα πακέτα από τη σκόνη, για να μπορούν να τα κουβαλούν στα σκουπίδια, δυο βήματα από τον κήπο. Από τότε που καθαρίστηκε ο κήπος, τα κοριτσάκια παίζουν μαζί μπάλα ή κάνουν βόλτες με τα ποδήλατα. Αλλά όταν ο καιρός είναι βροχερός και σκοτεινός, μπαίνουν στο σπίτι και παίζουν διαφημίσεις.
Διάσημος: Όταν ο Διάσημος ήρθε στο σπίτι, κάθε πρωί έβγαζε το σκυλάκι του βόλτα. Καθώς περνούσε από τον κήπο, έπαιρνε το κοριτσάκι και πήγαιναν να του αγοράσει γάλα. Ήταν τραγουδιστής κι έβγαζε πάρα πολλά χρήματα, όμως αυτό που του άρεσε περισσότερο ήταν να πετάει χαρταετό και να κολυμπάει. Πήγαινε να κολυμπήσει σε μια παραλία όπου έπεφτε ένας καταρράχτης από το βουνό. Ύστερα όμως δεν πήγαινε πια στην παραλία, επειδή οι άνθρωποι του ζητούσαν αυτόγραφα και τον ενοχλούσαν. Έτσι έφτιαξε μια πισίνα στο σπίτι του για να κολυμπάει και τη γέμιζε με το νερό του καταρράχτη. Μια μέρα ήταν στην πισίνα παρέα με μια κοπέλα. Έβαλαν μουσική και χόρευαν. Άρεσαν ο ένας στον άλλο και παντρεύτηκαν. Ο διάσημος έφτιαξε στο σπίτι ένα ακόμη δωμάτιο μόνο για τη γυναίκα του, με καθρέφτη και μικρόφωνο. Όποτε έβγαιναν μαζί έξω, τους τραβούσαν φωτογραφίες κάτω από τους προβολείς και ο διάσημος μοίραζε αυτόγραφα. Όταν έκαναν παιδάκι, το πήγαιναν στα πάρτι των φίλων του. Τα παιδιά μόλις έβλεπαν τον διάσημο, τον τραβούσαν πολλές-πολλές φωτογραφίες.
Συμπεράσματα
Από την παράθεση των ομαδικών κειμένων και των σχετικών εικόνων που ζωγράφισαν τα νήπια, προκύπτει η επίτευξη του συνόλου των στόχων του προγράμματος. Ας επισημάνουμε τέλος τον ενθουσιασμό και την απόλαυση των νηπίων από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα, που εκδηλωνόταν καθημερινά και καθολικά.
