>Το σύστημα νοσεί και θα αντικατασταθεί
>
Άρθρο του Δημήτρη Σαραντάκου (Αναδημοσίευση από την εφ. ΕΜΠΡΟΣ)
Όπως έγραφα στο προηγούμενο σημείωμά μου, το τελευταίο του Δεκέμβρη, έχω την πεποίθηση πως οι μέρες του οικονομικού και πολιτικού συστήματος, που επικρατεί στις χώρες του υπαρκτού καπιταλισμού, είναι μετρημένες, για ένα και μοναδικό, αλλά αποφασιστικής σημασίας, λόγο: πως το σύστημα αυτό δε συμφέρει πια.
Μπορεί αυτό να φάνηκε σε πολλούς υπερφίαλα αισιόδοξο, αλλά βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και το υποστηρίζουν αναλύσεις εγκύρων δημοσιολόγων.
Πραγματικά ο σημερινός, ο υπαρκτός, καπιταλισμός, διαφέρει τελείως τόσο από τον κλασσικό καπιταλισμό που μελέτησε ο Κάρολος Μαρξ, αλλά και από τον καπιταλισμό των αρχών του 20ού αιώνα, που μελέτησε ο Μαξ Βέμπερ. Τότε ο μεγάλος πλούτος παραγόταν στα εργοστάσια, στα εργοτάξια, στις εμπορικές επιχειρήσεις, στις μεγάλες φάρμες, ενώ οι τράπεζες ήταν οργανισμοί που διευκόλυναν απλώς τις οικονομικές συναλλαγές. Έβαζαν οι εργαζόμενοι τη δουλειά τους και οι κεφαλαιούχοι τα κεφάλαιά τους (ιδιοποιούμενοι φυσικά την παραγόμενη υπεραξία) και το αποτέλεσμα ήταν χρήσιμα προϊόντα: μηχανήματα, σπίτια, έπιπλα, ρούχα.
Σήμερα, όμως, ο μεγάλος πλούτος παράγεται στις τράπεζες, που μεταβλήθηκαν σε κυρίαρχους και ρυθμιστές της οικονομίας και γεννιέται από μεταφορά κεφαλαίων από χώρα σε χώρα, από χρηματιστηριακά κόλπα, από ξέπλυμα μαύρου χρήματος, ακόμη και από απάτες, και το αποτέλεσμα είναι τοξικά προϊόντα, που οδήγησαν πολλές χώρες στην οικονομική κρίση.
Το ότι ο υπαρκτός καπιταλισμός νοσεί το λένε σχεδόν όλοι, ακόμα και πειθήνιοι υπηρέτες του συστήματος, όπως ο Σαρκοζί. Το σύστημα, έτσι που λειτουργεί σήμερα, δε συμφέρει πια. Διχάζει την κοινωνία, δημιουργώντας πρωτοφανείς ως τώρα ανισότητες, καταστρέφει το περιβάλλον, ενισχύοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου και μολύνοντας τα υδατικά αποθέματα. Προκαλεί δηλαδή ζημιές που πλήττουν το σύνολο των κατοίκων του πλανήτη και οι οποίες είναι πολλαπλάσιες από τα κέρδη, που καρπώνονται ελάχιστοι.
Το πρόβλημα είναι πως κανείς δεν προτείνει κάποια λύση, δηλαδή ποιο σύστημα θα διαδεχτεί τον υπαρκτό καπιταλισμό. Και στο σημείο αυτό η σιωπή της Αριστεράς δεν είναι μόνο εκκωφαντική, αλλά κυριολεκτικά απαράδεκτη.
Μελετώντας την ιστορία θα ανακαλύψουμε πως όταν ένα οικονομικό σύστημα έπαψε να συμφέρει, καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε με άλλο. Και η αλλαγή αυτή συνέβη δυο φορές ως τώρα στην ιστορία της ανθρωπότητας και δεν έγινε με επανάσταση ούτε την προκάλεσαν οι υφιστάμενες την εκμετάλλευση τάξεις.
Για πέντε και πάνω χιλιάδες χρόνια πηγή πλούτου και δύναμης ήταν η κατοχή δούλων. Η δουλική εργασία προσπόριζε αμύθητα πλούτη στους δουλοκτήτες. Έφτασε, όμως, κάποτε ο καιρός που δε συνέφερε πια. Οι δούλοι, όταν απέτυχαν οι ηρωικές απόπειρές τους να απελευθερωθούν με τα όπλα, πέρασαν στην παθητική αντίσταση. Δραπέτευαν, καταστρέφανε τα εργαλεία τους, δούλευαν με νωθρότητα. Οι δουλοκτήτες τότε καθιέρωσαν να τους αλυσοδένουν ανά πέντε ή ανά δέκα, να τους φρουρούν με ειδικούς επιστάτες και τους έδιναν βαριά και χοντροφτιαγμένα εργαλεία. Τι κέρδη όμως να βγούνε με τέτοιες συνθήκες;
Έτσι το δουλοκτητικό σύστημα καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από το φεουδαρχικό. Τώρα πηγή πλούτου δεν ήταν πια η κατοχή δούλων αλλά η κατοχή γης. Για οχτώ περίπου αιώνες το σύστημα δούλευε. Οι φεουδάρχες, που ήταν ουσιαστικά οι απόλυτοι κύριοι της γης τους, που την καλλιεργούσαν οι κολίγοι τους, παίρνανε το μισό και πάνω από την παραγωγή και είχαν επιπλέον πλήθος άλλα προνόμια σε βάρος τους, από τις απλήρωτες αγγαρείες ως το δικαίωμα της πρώτης νύχτας του γάμου. Κακόμαθαν και προσαρμόστηκαν σε μια σπάταλη ζωή και στο τέλος τα όσα βγάζανε από τη γη δεν τους έφταναν κι άρχισαν να δανείζονται από τους εμπόρους και τους βιοτέχνες, που δεν είχαν μεν γη αλλά είχαν κεφάλαια.
Έτσι, πριν από τριακόσια περίπου χρόνια οι κάτοχοι κεφαλαίων πήραν το επάνω χέρι και σε λιγότερο από έναν αιώνα υποσκέλισαν τους φεουδάρχες και πήραν τη θέση τους. Και αυτό δεν έγινε μόνο στη Γαλλία, με επανάσταση, αλλά και στην Αγγλία και την Πρωσία, εκεί μάλιστα χωρίς επανάσταση. Πηγή πλούτου έπαψε να είναι η κατοχή γης και έγινε η κατοχή κεφαλαίων.
Στις μέρες μας γίνεται για τρίτη φορά αυτή η αλλαγή. Η κατοχή κεφαλαίων ως πηγή πλούτου αντικαθίσταται από την κατοχή της Γνώσης, που μεταβλήθηκε σε παραγωγική δύναμη. Ο εργάτης δεν μπορούσε να σηκώσει μιαν ατμομηχανή και να την πάει σπίτι του, ο τεχνοκράτης όμως μπορεί, παίρνοντας τον σκληρό δίσκο του κεντρικού υπολογιστή μιας επιχείρησης, να την αχρηστέψει. Ήδη έχει εμφανιστεί ένα καινούργιο «αντάρτικο» στο Διαδίκτυο, με τους «χάκερ» ή όπως αλλιώς λέγονται, που προκαλούν τεράστιες ζημιές στο σύστημα.
Πολύ σύντομα θα γίνει κοινή πεποίθηση πως οι επιχειρήσεις μπορούν μια χαρά να λειτουργούν χωρίς τους κεφαλαιούχους, δεν μπορούν όμως να σταθούν ούτε μία μέρα χωρίς τους κατόχους της Γνώσης και τους εφαρμοστές αυτής της νέας παραγωγικής δύναμης, δηλαδή τους τεχνοκράτες και τους λοιπούς εργαζομένους. Και όταν γίνει αυτό, ο καπιταλισμός θα λήξει.
Μπορεί αυτό να φάνηκε σε πολλούς υπερφίαλα αισιόδοξο, αλλά βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και το υποστηρίζουν αναλύσεις εγκύρων δημοσιολόγων.
Πραγματικά ο σημερινός, ο υπαρκτός, καπιταλισμός, διαφέρει τελείως τόσο από τον κλασσικό καπιταλισμό που μελέτησε ο Κάρολος Μαρξ, αλλά και από τον καπιταλισμό των αρχών του 20ού αιώνα, που μελέτησε ο Μαξ Βέμπερ. Τότε ο μεγάλος πλούτος παραγόταν στα εργοστάσια, στα εργοτάξια, στις εμπορικές επιχειρήσεις, στις μεγάλες φάρμες, ενώ οι τράπεζες ήταν οργανισμοί που διευκόλυναν απλώς τις οικονομικές συναλλαγές. Έβαζαν οι εργαζόμενοι τη δουλειά τους και οι κεφαλαιούχοι τα κεφάλαιά τους (ιδιοποιούμενοι φυσικά την παραγόμενη υπεραξία) και το αποτέλεσμα ήταν χρήσιμα προϊόντα: μηχανήματα, σπίτια, έπιπλα, ρούχα.
Σήμερα, όμως, ο μεγάλος πλούτος παράγεται στις τράπεζες, που μεταβλήθηκαν σε κυρίαρχους και ρυθμιστές της οικονομίας και γεννιέται από μεταφορά κεφαλαίων από χώρα σε χώρα, από χρηματιστηριακά κόλπα, από ξέπλυμα μαύρου χρήματος, ακόμη και από απάτες, και το αποτέλεσμα είναι τοξικά προϊόντα, που οδήγησαν πολλές χώρες στην οικονομική κρίση.
Το ότι ο υπαρκτός καπιταλισμός νοσεί το λένε σχεδόν όλοι, ακόμα και πειθήνιοι υπηρέτες του συστήματος, όπως ο Σαρκοζί. Το σύστημα, έτσι που λειτουργεί σήμερα, δε συμφέρει πια. Διχάζει την κοινωνία, δημιουργώντας πρωτοφανείς ως τώρα ανισότητες, καταστρέφει το περιβάλλον, ενισχύοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου και μολύνοντας τα υδατικά αποθέματα. Προκαλεί δηλαδή ζημιές που πλήττουν το σύνολο των κατοίκων του πλανήτη και οι οποίες είναι πολλαπλάσιες από τα κέρδη, που καρπώνονται ελάχιστοι.
Το πρόβλημα είναι πως κανείς δεν προτείνει κάποια λύση, δηλαδή ποιο σύστημα θα διαδεχτεί τον υπαρκτό καπιταλισμό. Και στο σημείο αυτό η σιωπή της Αριστεράς δεν είναι μόνο εκκωφαντική, αλλά κυριολεκτικά απαράδεκτη.
Μελετώντας την ιστορία θα ανακαλύψουμε πως όταν ένα οικονομικό σύστημα έπαψε να συμφέρει, καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε με άλλο. Και η αλλαγή αυτή συνέβη δυο φορές ως τώρα στην ιστορία της ανθρωπότητας και δεν έγινε με επανάσταση ούτε την προκάλεσαν οι υφιστάμενες την εκμετάλλευση τάξεις.
Για πέντε και πάνω χιλιάδες χρόνια πηγή πλούτου και δύναμης ήταν η κατοχή δούλων. Η δουλική εργασία προσπόριζε αμύθητα πλούτη στους δουλοκτήτες. Έφτασε, όμως, κάποτε ο καιρός που δε συνέφερε πια. Οι δούλοι, όταν απέτυχαν οι ηρωικές απόπειρές τους να απελευθερωθούν με τα όπλα, πέρασαν στην παθητική αντίσταση. Δραπέτευαν, καταστρέφανε τα εργαλεία τους, δούλευαν με νωθρότητα. Οι δουλοκτήτες τότε καθιέρωσαν να τους αλυσοδένουν ανά πέντε ή ανά δέκα, να τους φρουρούν με ειδικούς επιστάτες και τους έδιναν βαριά και χοντροφτιαγμένα εργαλεία. Τι κέρδη όμως να βγούνε με τέτοιες συνθήκες;
Έτσι το δουλοκτητικό σύστημα καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από το φεουδαρχικό. Τώρα πηγή πλούτου δεν ήταν πια η κατοχή δούλων αλλά η κατοχή γης. Για οχτώ περίπου αιώνες το σύστημα δούλευε. Οι φεουδάρχες, που ήταν ουσιαστικά οι απόλυτοι κύριοι της γης τους, που την καλλιεργούσαν οι κολίγοι τους, παίρνανε το μισό και πάνω από την παραγωγή και είχαν επιπλέον πλήθος άλλα προνόμια σε βάρος τους, από τις απλήρωτες αγγαρείες ως το δικαίωμα της πρώτης νύχτας του γάμου. Κακόμαθαν και προσαρμόστηκαν σε μια σπάταλη ζωή και στο τέλος τα όσα βγάζανε από τη γη δεν τους έφταναν κι άρχισαν να δανείζονται από τους εμπόρους και τους βιοτέχνες, που δεν είχαν μεν γη αλλά είχαν κεφάλαια.
Έτσι, πριν από τριακόσια περίπου χρόνια οι κάτοχοι κεφαλαίων πήραν το επάνω χέρι και σε λιγότερο από έναν αιώνα υποσκέλισαν τους φεουδάρχες και πήραν τη θέση τους. Και αυτό δεν έγινε μόνο στη Γαλλία, με επανάσταση, αλλά και στην Αγγλία και την Πρωσία, εκεί μάλιστα χωρίς επανάσταση. Πηγή πλούτου έπαψε να είναι η κατοχή γης και έγινε η κατοχή κεφαλαίων.
Στις μέρες μας γίνεται για τρίτη φορά αυτή η αλλαγή. Η κατοχή κεφαλαίων ως πηγή πλούτου αντικαθίσταται από την κατοχή της Γνώσης, που μεταβλήθηκε σε παραγωγική δύναμη. Ο εργάτης δεν μπορούσε να σηκώσει μιαν ατμομηχανή και να την πάει σπίτι του, ο τεχνοκράτης όμως μπορεί, παίρνοντας τον σκληρό δίσκο του κεντρικού υπολογιστή μιας επιχείρησης, να την αχρηστέψει. Ήδη έχει εμφανιστεί ένα καινούργιο «αντάρτικο» στο Διαδίκτυο, με τους «χάκερ» ή όπως αλλιώς λέγονται, που προκαλούν τεράστιες ζημιές στο σύστημα.
Πολύ σύντομα θα γίνει κοινή πεποίθηση πως οι επιχειρήσεις μπορούν μια χαρά να λειτουργούν χωρίς τους κεφαλαιούχους, δεν μπορούν όμως να σταθούν ούτε μία μέρα χωρίς τους κατόχους της Γνώσης και τους εφαρμοστές αυτής της νέας παραγωγικής δύναμης, δηλαδή τους τεχνοκράτες και τους λοιπούς εργαζομένους. Και όταν γίνει αυτό, ο καπιταλισμός θα λήξει.
