ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

21 Σεπτεμβρίου 2021 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

ΜΕΡΟΣ Β1: Οι μορφές του υποκειμένου

ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Τι είναι το υποκείμενο και πώς το βρίσκουμε;

Είναι η λέξη της πρότασης που δείχνει κάποιος κάνει ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.

π. χ. Ο Γιώργος παίζει κιθάρα.

Για να βρούμε το υποκείμενο, εντοπίζουμε το ρήμα και ρωτάμε: «ποιος, ποια, ποιο;»

Σε ποια πτώση βρίσκεται και τι μορφή μπορεί να έχει το υποκείμενο;

Το υποκείμενο βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική .

Το υποκείμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό, αντωνυμία ή οποιαδήποτε άλλη λέξη (επίθετο, μετοχή, άκλιτη λέξη κτλ.) ή πρόταση, με άρθρο ή χωρίς άρθρο.

Στην περίπτωση, όμως, που το ρήμα είναι απρόσωπο ή υπάρχει απρόσωπη έκφραση το υποκείμενο είναι μία ολόκληρη πρόταση.

Όταν το ρήμα είναι απρόσωπο (πρέπει, αρκεί, ενδέχεται, φαίνεται, απαγορεύεται, επιτρέπεται, πιστεύεται κ.λπ.) ή υπάρχει απρόσωπη έκφραση (είναι δίκαιο, είναι ορθό, κ.λ.π.), η πρόταση (που είναι υποκείμενο στο ρήμα) ξεκινάει με τα: «να,  ότι , πώς». Σε αυτήν την περίπτωση το υποκείμενο το βρίσκουμε ρωτώντας το ρήμα «ποιο πράγμα;».

Παραδείγματα
ουσιαστικό, π.χ. Ο μαθητής διαβάζει.
αντωνυμία, π.χ. Αυτός διαβάζει.
επίθετο, π.χ. Ο νέος διαβάζει.
μετοχή, π.χ. Ο βρεγμένος τη βροχή δεν την φοβάται.
άκλιτη λέξη (επίρρημα) με άρθρο, π.χ. Τα παρακάτω είναι περιττά.
πρόταση, π.χ. Πρέπει να διαβάζεις.

Πότε παραλείπεται το υποκείμενο;

Το υποκείμενο παραλείπεται συχνά:

1. όταν είναι πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο και ο ομιλητής ή ο συγγραφέας δε θέλει να δώσει έμφαση σε αυτό (επειδή εννοείται εύκολα από την κατάληξη του ρήματος), π.χ. Θα πάω εκδρομή (ενν. εγώ).
2. όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα,

π.χ. – Τι κάνει ο πατέρας σου;
– Είναι πολύ καλά (ενν. Ο πατέρας).

3. όταν είναι μια γενική έννοια ή όταν μπορεί να εννοηθεί μόνο ένα υποκείμενο, π.χ. Είναι 6 μμ. (ενν. H ώρα).
4. όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο, π.χ. κάνει κρύο.

ΜΕΡΟΣ Β2: Συμφωνία υποκειμένου –ρήματος

Το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενό του σε πρόσωπο και αριθμό.

π.χ. Η Μαρία διαβάζει ένα βιβλίο. (Το υποκείμενο Η Μαρία είναι γ’ πρόσωπο ενικού αριθμού, όπως και το ρήμα διαβάζει)

Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό.

π.χ. Η Μαρία και ο Γιάννης διαβάζουν ένα βιβλίο.

Όταν υπάρχουν πολλά υποκείμενα σε διάφορα πρόσωπα (α’, β’, γ’), το ρήμα μπαίνει στο επικρατέστερο πρόσωπο (το α’ πρόσωπο είναι επικρατέστερο του β’ και το β’ επικρατέστερο του γ’).
π.χ. Εμείς και εσείς είμαστε μαθητές της Β’ Γυμνασίου.

Πότε θα μιλήσετε εσείς και οι άλλοι;
Η συμφωνία υποκειμένου και ρήματος ως προς το πρόσωπο και τον αριθμό μπορεί να μην τηρείται στις παρακάτω περιπτώσεις:

α) Όταν το υποκείμενο είναι περιληπτικό όνομα,.

π.χ. Μεγάλος αριθμός ανθρώπων περίμεναν να έρθει η σειρά τους.

β) Όταν ένα υποκείμενο ενικού αριθμού συνδέεται με άλλα πρόσωπα ή πράγματα.

π.χ. Εγώ με τους φίλους μου πήγαμε στον κινηματογράφο.

γ)  Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ενιαίο σύνολο, π.χ. Η εξυπνάδα και η καλοσύνη του εκτιμήθηκε από όλους

ΜΕΡΟΣ Γ: Σύνθεση με αχώριστα μόρια

Γενικά για τη δημιουργία των λέξεων

Τα ονόματα (=ουσιαστικά και επίθετα) και τα ρήματα διακρίνονται σε απλά, όταν σχηματίζονται από το θέμα και την κατάληξη (π.χ. ντομάτα), και σε μη απλά, όταν είναι προϊόντα παραγωγής (π.χ. ντοματ-ιά) ή σύνθεσης (αγγουρο-ντομάτα).

Παραγωγή είναι η διαδικασία κατά την οποία από μια λέξη σχηματίζουμε, με την προσθήκη κάποιων στοιχείων, κάποιες άλλες λέξεις (παράγωγες λέξεις). Π.χ. από τη λέξη «παιδί» τη λέξη «παιδάκι».

Ο συνηθέστερος τρόπος με τον οποίο παράγονται λέξεις είναι ο εξής: προσθέτουμε στο θέμα της λέξης κάποια παραγωγικά στοιχεία. Τα στοιχεία αυτά ονομάζονται προσφύματα. Τα στοιχεία αυτά προστίθενται είτε αριστερά, δηλαδή πριν, από το θέμα και ονομάζονται προθήματα [π.χ. προσθέτουμε μια πρόθεση ή το στερητικό α πριν τη λέξη (φεύγω → διαφεύγω, κακός → άκακος)] είτε δεξιά, δηλαδή μετά το θέμα και ονομάζονται επιθήματα [π.χ. στο θέμα της λέξης προσθέτουμε μια νέα διαφορετική κατάληξη, που λέγεται παραγωγική κατάληξη (πατέρας→πατερούλης)].

Τα πιο συνηθισμένα προθήματα είναι τα αχώριστα μόρια. Άρα τα αχώριστα μόρια είναι οι λέξεις οι οποίες δεν στέκονται μόνες τους στο λόγο και χρησιμοποιούνται μόνο για την παραγωγή άλλων λέξεων.

Τα αχώριστα μόρια χωρίζονται σε λόγια και μη λόγια (ή λαϊκά).

ΛΟΓΙΑ ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ

ΛΑΪΚΑ ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ

ΜΕΡΟΣ Δ: Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου
Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

Η παράγραφος με το περιεχόμενό της αναπτύσσει   ένα θέμα, μια πληροφορία ή μια ιδέα, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται με την επόμενη παράγραφο και όλες μαζί αποτελούν ένα κείμενο.

Κάθε παράγραφος είναι κι αυτή ένα κείμενο ενιαίο, με αρχή, μέση και τέλος, που ακολουθεί την εξής δομή: α. θεματική πρόταση,   β. λεπτομέρειες,   γ. κατακλείδα(πολύ συχνά παραλείπεται).
Εξωτερικό γνώρισμα της παραγράφου είναι η αλλαγή γραμμής και το περιθώριο (εσοχή) που αφήνουμε στην αρχή κάθε παραγράφου.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι ανάπτυξης μιας παραγράφου είναι οι ακόλουθοι:

α. με παραδείγματα,

β. με σύγκριση και αντίθεση,

γ. με διαίρεση,

δ. με αιτιολόγηση,

ε. με ορισμό,

στ. με αίτια και αποτελέσματα,

ζ. με αναλογία,

η. με συνδυασμό τρόπων ανάπτυξης.

α. Με παραδείγματα
Ο πρώτος και βασικός τρόπος ανάπτυξης των λεπτομερειών μιας παραγράφου είναι η παρουσίαση στοιχείων-παραδειγμάτων από την Ιστορία ή από τη σύγχρονη κοινωνική-καθημερινή μας ζωή.
Η ανάπτυξη με παραδείγματα είναι κατάλληλη όταν η θεματική περίοδος χρειάζεται διευκρινίσεις.

Παράδειγμα:

«Αναμφισβήτητα τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μια ιδιαίτερα ανησυχητική κλιμάκωση του φαινομένου της παραβατικότητας και εγκληματικότητας. Αρκεί κάποιος να παρακολουθήσει την επικαιρότητα για να διαπιστώσει πως στα δελτία ειδήσεων το αστυνομικό ρεπορτάζ ασφυκτιά από ληστείες, κλοπές, επιθέσεις εις βάρος ανύποπτων πολιτών, εγκλήματα…Το έγκλημα αποκτά άρτια οργάνωση…, δρουν μαφίες της νύχτας…, βιαστές καροδοκούν…»
β. Σύγκριση και αντίθεση
Όταν πρόκειται να συγκρίνουμε δύο καταστάσεις, πρόσωπα, αντικείμενα, ιδέες κ.λπ., σημειώνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Όταν αντιθέτουμε δύο πράγματα, έννοιες κ.λπ., τονίζουμε τις διαφορές τους.
Η ανάπτυξη με σύγκριση και αντίθεση είναι κατάλληλη όταν η θεματική περίοδος μάς παρακινεί να βρούμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα, τόπους κ.λπ.

Παράδειγμα:

«Οφείλουμε ως άτομα-μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας να θέσουμε ως κοινό στόχο την πρόοδο και να αποφύγουμε με κάθε τρόπο το συντηρητισμό. Η πρόοδος είναι ο μόνος δρόμος που διασφαλίζει την κοινωνική και προσωπική μας ανέλιξη…, που διαμορφώνει συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξη σε όλους τους τομείς… Αντίθετα, ο συντηρητισμός δημιουργεί συνθήκες στασιμότητας και οπισθοδρόμησης…, βαλτώνει κάθε προσπάθεια για βελτίωση και αναβάθμιση των συνθηκών ζωής…, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες και ανάγκες…»
γ. Διαίρεση
Μπορούμε να παρουσιάσουμε καλύτερα μια έννοια, αν τη διαιρέσουμε σε μικρότερα μέρη.
Η ανάπτυξη με διαίρεση είναι κατάλληλη όταν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη έτσι που να αποκαλύπτει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο, μια ιδέα κ.λπ.

Παράδειγμα:

«Η εκπαίδευση ανάλογα με την ηλικία των ανθρώπων που την ακολουθούν και το γνωσιολογικό επίπεδο που παρέχει διακρίνεται σε τρεις βαθμίδες, στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια. Στην πρωτοβάθμια φοιτούν μαθητές… και λαμβάνουν κυρίως γνώσεις… Στη δευτεροβάθμια… Ενώ στην τριτοβάθμια…»
δ. Αιτιολόγηση
Αιτιολογούμε μια θέση-άποψη χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και άλλες αποδείξεις.
Η αιτιολόγηση είναι η κατάλληλη μέθοδος ανάπτυξης της παραγράφου, όταν η θεματική πρόταση είναι διατυπωμένη έτσι ώστε να μας παρακινεί να ρωτήσουμε «Γιατί;».

Παράδειγμα:

«Στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες το φαινόμενο της φτώχειας λαμβάνει όλο και πιο δραματικές διαστάσεις. Και αυτό συμβαίνει διότι αναπτύσσεται ένας  άμετρος ανταγωνισμός για τη νομή του πλούτου με βάση τα κριτήρια που θέτει η ελεύθερη αγορά…, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί περισσότεροι και φτωχότεροι… Επίσης, αυξάνεται συνεχώς το κόστος ζωής…, πολλοί δεν μπορούν να ανταποκριθούν ούτε στις βασικές ανάγκες… Ενώ το κράτος πρόνοιας χωλαίνει, αφού το σύστημα θεωρεί όσους δεν μπορούν να αποδώσουν τα μέγιστα ως περιττά σώματα και τα αποβάλλει…»
ε. Ορισμός
Προσπαθούμε να ορίσουμε, δηλαδή να παρουσιάσουμε το περιεχόμενο μιας έννοιας. Για να γίνει πιο σαφής η παράγραφος, πρέπει στη συνέχεια να διασαφηνίσουμε τον ορισμό, κάνοντας χρήση των άλλων τρόπων ανάπτυξης (παραδείγματα, σύγκριση – αντίθεση κ.λπ.).
Χρησιμοποιούμε ως τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου τον ορισμό, όταν η θεματική πρόταση μάς παρακινεί να ρωτήσουμε «Τι είναι;» ή «Τι εννοούμε με αυτό;».

Παράδειγμα:

«Ρατσισμός είναι το δόγμα το οποίο πρεσβεύει τη διάκριση των ανθρώπων σε φύσει ανώτερους και κατώτερους. Ισχυρίζεται δηλαδή πως υπάρχουν άνθρωποι που είναι από τη φύση τους κατώτεροι, αφού ανήκουν σε φυλές, έθνη ή κοινωνικές ομάδες που μειονεκτούν έναντι των άλλων ανθρώπων…»
στ. Αίτια και αποτελέσματα
Αναζητούμε και καταγράφουμε την αιτία ή τις αιτίες που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα.
Χρησιμοποιούμε αυτόν τον τρόπο ανάπτυξης, όταν στη θεματική πρόταση διατυπώνουμε μια αιτία και ακολουθούν οι συνέπειες ή αντίστροφα στη θεματική πρόταση η συνέπεια και ακολουθούν οι αιτίες.

Παράδειγμα:

«Η κλιμάκωση της φτώχειας διασπά τον κοινωνικό ιστό διευρύνοντας το χάσμα και τις διαφορές μεταξύ των φτωχών και των πλουσίων… Κατόπιν, πυροδοτεί οξείες αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις…Τρέφει αντικοινωνικές μορφές συμπεριφοράς… Όσο αυξάνονται οι φτωχοί αυξάνεται και η δυσαρέσκεια προς το κράτος… Οι πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη τους προς τους πολιτικούς και αυτό εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τη δημοκρατία…»

ζ. Αναλογία

Παρουσιάζουμε την ομοιότητα που υπάρχει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα ανόμοια από μία άποψη πράγματα, ιδέες κ.λπ.
Χρησιμοποιούμε την αναλογία, όταν η θεματική πρόταση είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά.
Παράδειγμα:

«Άραγε με τι μοιάζει η ψυχή μας; Μα είναι απλό, με τη θάλασσα! Όπως αυτή είναι απέραντη και δεν μπορεί το μάτι σου να την προσεγγίσει έτσι και η ψυχή χάνεται στα μήκη και πλάτη ενός κόσμου δυσθεώρητου. Και είναι εξίσου βαθιά που πρέπει να κάνεις πολλές καταδύσεις για να βρεις τους θησαυρούς που κρύβει μέσα της. Άλλοτε πάλι είναι ήρεμη και γαλήνια σαν τη θάλασσα και ξαφνικά πάλι ξεσπάει φουρτούνα, ανακατεύεται, θολώνει…»
η. Συνδυασμός τρόπων ανάπτυξης
Συνήθως, όταν γράφουμε μια παράγραφο, χρησιμοποιούμε περισσότερους από έναν τρόπους ανάπτυξης (π.χ. ορισμό και αιτιολόγηση, διαίρεση και παραδείγματα κ.λπ.), ώστε να παρουσιάσουμε ή να διασαφηνίσουμε αυτό που θέλουμε να πούμε, όσο το δυνατόν πληρέστερα.

Παράδειγμα:

«Οφείλουμε ως άτομα-μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας να θέσουμε ως κοινό στόχο την πρόοδο και να αποφύγουμε με κάθε τρόπο το συντηρητισμό. Η πρόοδος είναι ο μόνος δρόμος που διασφαλίζει την κοινωνική και προσωπική μας ανέλιξη, μέσα δηλαδή από αυτή θα μπορέσουμε ως άτομα να καλλιεργήσουμε ένα ελεύθερο πνεύμα, χωρίς προσκόλληση σε πεπερασμένες αντιλήψεις…, που διαμορφώνει συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξη σε όλους τους τομείς, για παράδειγμα συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη…, στην εξέλιξη του πολιτισμού, αφού εισάγει νέες ιδέες… Αντίθετα, ο συντηρητισμός δημιουργεί συνθήκες στασιμότητας και οπισθοδρόμησης, όπως για παράδειγμα η πολιτισμική στασιμότητα, αφού αφορίζει κάθε νέο και ξένο στοιχείο…, βαλτώνει κάθε προσπάθεια για βελτίωση και αναβάθμιση των συνθηκών ζωής…, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες και ανάγκες, όπως είναι…»

ΠΗΓΕΣ:

http://ebooks.edu.gr/

http://skapanefs.blogspot.gr/

http://vprassas.blogspot.gr/

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΓΛΩΣΣΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .