Η ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΗ ΡΕΑ ΓΑΛΑΝΑΚΗ
27 Νοεμβρίου 2018 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ
ΡΕΑ ΓΑΛΑΝΑΚΗ
Η Ρέα Γαλανάκη γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1947. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στην Αθήνα.
Έχει εκδώσει μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα και δοκίμια. Ανήκει στα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας Συγγραφέων (το 1981).
Έχει τιμηθεί δύο φορές με το Κρατικό Βραβείο (το 1999 για το μυθιστόρημα «Ελένη, ή ο Κανένας» και το 2005 για τη συλλογή διηγημάτων «Ένα σχεδόν γαλάζιο χέρι»). Επίσης, έχει τιμηθεί με το Βραβείο Πεζογραφίας «Κώστα και Ελένης Ουράνη» της Ακαδημίας Αθηνών (το 2003 για το μυθιστόρημα «Ο Αιώνας των Λαβυρίνθων»), με το Βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης» του Δήμου Ηρακλείου Κρήτης το 1987 και με το «Βραβείο Αναγνωστών» του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου το 2006 για το μυθιστορηματικό χρονικό «Αμίλητα, βαθιά νερά».
Το μυθιστόρημά της «Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ πασά» είναι το πρώτο ελληνικό βιβλίο που εντάχθηκε από την Ουνέσκο στην «UNESCO Collection of Representative Works» (1994), ενώ το «Ελένη, ή ο Κανένας» διεκδίκησε το Ευρωπαϊκό Βραβείο «Αριστείον» μπαίνοντας στην τελική τριάδα των υποψήφιων έργων (1999).
Έργα της έχουν μεταφραστεί σε δεκαπέντε γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, ιταλικά, ολλανδικά, τσεχικά, βουλγαρικά, σουηδικά, λιθουανικά, τουρκικά, αραβικά, κινεζικά, εβραϊκά και αλβανικά. Θεωρείται ως μία από τις σημαντικότερες φωνές της σύγχρονης ευρωπαϊκής πεζογραφίας.
ΕΛΕΝΗ ΑΛΤΑΜΟΥΡΑ ΜΠΟΥΚΟΥΡΑ (1821-1900)
Ήταν κόρη του Σπετσιώτη καπετάνιου Ιωάννη Μπούκουρα, ο οποίος πήρε μέρος στην επανάσταση του ’21 και, μόλις η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, ίδρυσε το πρώτο θέατρο. Η Ελένη, προικισμένη με το ταλέντο της ζωγραφικής, πήρε τα πρώτα μαθήματα από έναν παπά αγιογράφο του Ναυπλίου και αργότερα από τον Ιταλό ζωγράφο Ραφαέλο Τσέκολι, που ήταν εγκατεστημένος στην Αθήνα. Οι καλλιτεχνικές της φιλοδοξίες την οδήγησαν στην απόφαση να συνεχίσει τις σπουδές της στην Ιταλία, εγχείρημα πολύ τολμηρό για μια γυναίκα εκείνης της εποχής. Ο πατέρας της αρχικά αντέδρασε, όμως υποχώρησε μπροστά στην επιμονή της κόρης του και στο τέλος όχι μόνο έδωσε τη συγκατάθεσή του, αλλά τη συνόδεψε ως τη Ρώμη το 1848, τη χρονιά των μεγάλων εθνικοαπελευθερωτικών και κοινωνικών κινημάτων στην Ευρώπη. Η Ελένη, για να γίνει δεκτή στη Σχολή των Ναζαρηνών ζωγράφων, στην οποία απαγορευόταν η φοίτηση των γυναικών, μεταμφιέστηκε σε άνδρα, με το ψευδώνυμο Χρυσίνης Μπούκουρας. Μαθήτευσε στο εργαστήρι του ζωγράφου και επαναστάτη Φραντσέσκο Σαβέριο Αλταμούρα στη Νεάπολη.
Η Ελένη ερωτεύθηκε τον κατά τέσσερα χρόνια μικρότερο δάσκαλό της και μαζί του απέκτησε τρία εξώγαμα παιδιά: τον Ιωάννη, τη Σοφία και τον Αλέξανδρο. Προκειμένου να νομιμοποιήσει τη σχέση της, ασπάστηκε τον καθολικισμό και τον παντρεύτηκε. Όμως, το 1857 ο σύζυγός της την εγκατέλειψε κι έφυγε, παίρνοντας μαζί του τον μικρότερο γιο τους Αλέξανδρο.
Η Ελένη επέστρεψε στην Ελλάδα με τα άλλα δύο παιδιά της, τον Ιωάννη και τη Σοφία, και άρχισε να παραδίδει μαθήματα ζωγραφικής σε νεαρές Αθηναίες. Όμως, το 1872 η κόρη της αρρώστησε από φυματίωση και για λόγους υγείας οι δύο γυναίκες μετακόμισαν στις Σπέτσες. Τελικά, η Σοφία δεν απέφυγε το μοιραίο και πέθανε στα τέλη του 1872, σε ηλικία μόλις 18 ετών.
Το 1876 ο γιος της και ανερχόμενος ζωγράφος Ιωάννης Αλταμούρας ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Κοπεγχάγη και επέστρεψε στην Αθήνα, γεμίζοντας με χαρά τη χαροκαμένη μάνα. Όμως, η χαρά της δεν κράτησε πολύ. Ο Ιωάννης, που διακρίθηκε για τις θαλασσογραφίες του, προσβλήθηκε και αυτός από φυματίωση και πέθανε τον Μάιο του 1878, σε ηλικία μόλις 26 ετών.
Η απώλεια των παιδιών της προκάλεσε νευρικό κλονισμό στην Ελένη και την οδήγησε στην τρέλα. Σε ηλικία 60 ετών επέστρεψε στις Σπέτσες, όπου έκαψε σχεδόν όλα τα ζωγραφικά της έργα. Πέθανε σχεδόν άγνωστη στις 19 Μαρτίου 1900 και κηδεύτηκε στο κοιμητήριο της Αγίας Άννας των Σπετσών. Αργότερα, τα οστά της, όπως και εκείνα της Σοφίας και του Ιωάννη, μεταφέρθηκαν από τους απογόνους της στο A’ Νεκροταφείο Αθηνών, στον κοινό τάφο της οικογενείας Mπούκουρα – Aλταμούρα.
ΘΕΜΑ
Η μεταμφίεση της Ελένης σε άνδρα στην Ιταλία οι πρώτες εμπειρίες της ύστερα από αυτό και το όνειρο με τη Μπουμπουλίνα.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
Κοινωνικό με βιογραφικές αναφορές και μυθοπλαστικά στοιχεία
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Έξω από τη Νάπολη… Ήδη είχα μιλήσει με το εγώ». Η διαδικασία της μεταμφίεσης.
2η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Στον κήπο του πανδοχείου… Το γνωρίζαμε κι οι δύο.».Το τραγούδι της Ελένης στο εστιατόριο του πανδοχείου.
3η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Ο καπετάν Γιάννης… ισχυρίστηκε λίγο πριν φύγει». Η εγκατάσταση της Ελένης στη Ρώμη και η αναχώρηση του πατέρα της.
4η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Δεν το λησμόνησα… Ελένη και Κανένας.» Το όνειρο με τη Μπουμπουλίνα και ο απόηχός του.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το 1848 ήταν ένα έτος κοινωνικών επαναστάσεων σε ολόκληρη της Ευρώπη, όπου οι λαοί είναι διασπασμένοι σε πληθώρα κρατών. Οι κοινωνικές επαναστάσεις οφείλονταν στα ανεκπλήρωτα αιτήματα των λαών, κυρίως της αστικής τάξης και έγιναν αναπόφευκτες, όταν ολόκληρη η Ευρώπη δοκίμασε μια σοβαρή οικονομική κρίση, με αποτέλεσμα την άνοδο της τιμής των ειδών διατροφής και κυρίως του ψωμιού. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, δεν είναι καθόλου περίεργο που δεν έμεινε καμία χώρα στην Ευρώπη χωρίς να σημειωθούν σε αυτήν εξεγέρσεις με εθνικά και κοινωνικά αιτήματα. Για τα επαναστατικά κινήματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη μελετήστε τη σχετική ενότητα της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Γ’ Γυμνασίου στον παρακάτω σύνδεσμο:
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C105/65/517,1889/
ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ
Οι μάρτυρες της μεταμόρφωσης δεν είναι άνθρωποι αλλά άψυχα: της θάλασσας το μπλάβο, το κεραμιδί και το ωχρό της πολιτείας πιο πέρα, το κοντινό πράσινο και το φαιό, το φωτεινό ουρανί, το φλύαρο των ασπροκίτρινων χαμομηλιών. Στην απαρίθμησή τους προβάλλονται έντονα τα χρώματά τους γιατί ο σκοπός της μεταμφίεσης είναι οι σπουδές στη ζωγραφική, της οποίας το κυριότερο στοιχείο έκφρασης είναι το χρώμα. Η Ελένη, καθώς λατρεύει τη ζωγραφική, βλέπει παντού σε πρώτο πλάνο τα χρώματα. Ο τρόπος παρουσίασης των μαρτύρων εκφράζει το ποιητικό (λυρικό στοιχείο που είναι έντονο στο έργο της Ρέας Γαλανάκη.
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ (ΑΡΙΑ*) ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ
Από το περιστατικό με το τραγούδι, μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για την προσωπικότητα της Ελένης:
α) Ήταν άνετη και φυσική στον νέο της ρόλο, εξοικειωμένη με την εξωτερική της εμφάνιση και τολμηρή (μπορούσε να αποκαλυφθεί από τη γυναικεία φωνή).
β) Δυναμική και τολμηρή δεν διστάζει να τραγουδήσει μια ιταλική πατριωτική άρια, γνωρίζοντας ότι στη χώρα τέτοια τραγούδια είναι απαγορευμένα.
γ) Είναι και καταδεχτική, όπως δείχνει η ευγενική συμπεριφορά και η οικειότητά της προς τον σερβιτόρο.
ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ (Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΥΡΑ)
Στο απόσπασμα παρουσιάζεται ως όραμα η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, η επιφανέστερη γυναικεία μορφή του Αγώνα του 1821, μια γυναίκα με ισχυρή θέληση και αυταρχικό χαρακτήρα, με κύρος και επιτυχίες στις ναυτικές και όσο και στις πολεμικές επιχειρήσεις. Ανελάμβανε ανδρικά καθήκοντα και φορούσε ανδρικά ρούχα την ώρα της δράσης. Αποτελεί πρότυπο του βίου της Ελένης στον δύσκολο δρόμο που ανοίγεται μπροστά της. Η Ελένη τη θαύμαζε από τότε που ήταν παιδί και τώρα, στην κρίσιμη αυτή καμπή της ζωής της αποτελεί τον αόρατο καθοδηγητή της. Η Μπουμπουλίνα έχει μυθοποιηθεί και εξιδανικευτεί από τη νέα κοπέλα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να εμφανίζεται στα όνειρά της, να κατευθύνει με συμβουλές τις ενέργειες της και να προφητεύει την εξέλιξη της ζωής της, όπως οι αρχαίοι θεοί εμφανίζονταν στα όνειρα των εκλεκτών τους και φανερώνουν τα μελλούμενα. Όπως η Μπουμπουλίνα αγνόησε τις κοινωνικές συμβάσεις για τον ρόλο της γυναίκας και πέταξε τα γυναικεία ενδύματα, μεταμορφώθηκε σε δυναμικό άνδρα και τόλμησε να σπουδάσει ζωγραφική, αγνοώντας τις κοινωνικές συμβάσεις. Όταν ο πατέρας φεύγει αφήνει στην κόρη του παρακαταθήκη να μη λησμονήσει ότι είναι Ελληνίδα, υποθέτοντας ότι κάτι αντίστοιχο θα κάνει πολεμώντας και η Μπουμπουλίνα. Το κυριότερο γνώρισμα των δύο γυναικών είναι ότι και οι δύο υποχρεώθηκαν να λειτουργήσουν ως άνδρες. Η μία για τον έρωτα της λευτεριάς και η άλλη για τον έρωτα της τέχνης.
Περισσότερα για την Μπουμπουλίνα θα βρείτε πατώντας εδώ.
ΕΛΕΝΗ-ΚΑΝΕΝΑΣ
Μένοντας πιστή στην απόφασή της να δώσει εξετάσεις ως άνδρας, γέννησε τον εαυτό της ως Κανένα αποποιούμενη οποιαδήποτε ταυτότητα που θα διαχώριζε το φύλο και αποφασισμένη να αφοσιωθεί αποκλειστικά στον έρωτα της τέχνης. Την νέα ταυτότητα την άντλησε από τους μυθικούς κύκλους. Η Ελένη ήταν η αιτία του τρωικού πολέμου όπως και η ηρωίδα είναι η αιτία του πολέμου έναντι των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων για τις γυναίκες και Κανένας το όνομα με το οποίο συστήθηκε στον Κύκλωπα ο Οδυσσέας.
Ο ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΟΝΕΙΡΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Πολλά από όσα αναφέρονται στο απόσπασμα αποτελούν συνδυασμό του ρεαλισμού (=πιστής αναπαράστασης της πραγματικότητας, χωρίς προσπάθεια εξωραϊσμού) με το ονειρικό στοιχείο.
Στοιχεία ρεαλισμού: η μεταμφίεση της Ελένης, η σκηνή στο πανδοχείο, η εγκατάσταση της Ελένης στη Ρώμη κ.λπ.
Στοιχεία ονειρικά: η εικόνα της Μπουμπουλίνας, ο γλάρος που πετά ανήσυχα, οι συμβουλές της Μπουμπουλίνας.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ
Η συγγραφέας στην αφήγησή της συνδυάζει το ιστορικό και το βιογραφικό υλικό με καθαρά μυθοπλαστικά στοιχεία. Στα βιογραφικά στοιχεία παρεμβαίνει και η λογοτεχνική φαντασία. Ωστόσο οι ιστορικές αναφορές είναι σαφείς:
- Ο Ιταλός δάσκαλος ζωγραφικής Τσέκολι που ζει στην Αθήνα όπου έχει αποκατασταθεί η ελευθερία, ενώ στην Ιταλία η κατάσταση είναι έκρυθμη.
- Το τραγούδι της Ελένης που αναφέρεται στην ελληνική επανάσταση
- Οι εξεγέρσεις στην Ιταλία και η απαγόρευση των πατριωτικών. τραγουδιών.
- Η αναφορά στη Μπουμπουλίνα.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ
ΕΛΕΝΗ
Ανήσυχη ψυχή, μια γυναίκα που όρθωσε το ανάστημα και επιδίωξε να υλοποιήσει τα όνειρά της στη συντηρητική Ελλάδα του 19ου αιώνα. Υπήρξε η πρώτη Ελληνίδα που είχε την ανυποχώρητη τόλμη να σπουδάσει την τέχνη της στην Ιταλία, ενάντια σε όλους τους κοινωνικούς καταναγκασμούς της εποχής, τους οποίους παρέκαμψε με εκκεντρικούς τρόπους (μεταμφιέστηκε σε άνδρα).
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΟΥΛΟΥΡΑΣ
Αγράμματος, αλλά ευαίσθητος Αρβανίτης*, αγωνιστής του 1821, βασικός εμψυχωτής της Ελένης. Καλλιτεχνική ψυχή ο ίδιος, αφού έκτισε το πρώτο θέατρο στην Αθήνα, συμμερίζεται το πάθος της κόρης του για την τέχνη. Υποχωρώντας μπροστά στο πείσμα και στον ισχυρό χαρακτήρα της, δίνει τη συγκατάθεσή του σε αυτή την τολμηρή κίνηση και σαν στοργικός πατέρας τη συνοδεύει στη Ρώμη το 1848, χρονιά των μεγάλων ευρωπαϊκών επαναστάσεων.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Ο αφηγητής είναι πρωτοπρόσωπος (ομοδιηγητικός), συμμετέχει στα δρώμενα ως πρωταγωνιστής και αφηγείται σε α΄ γραμματικό πρόσωπο.
Η αφήγηση είναι ευθύγραμμη. Τα γεγονότα αναφέρονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν. Ωστόσο η χρονολογική αυτή αφήγηση διακόπτεται με μια αναδρομή στο παρελθόν (όσα θυμάται ότι έλεγαν οι γυναίκες για τη Μπουμπουλίνα).
Οι αφηγηματικοί τρόποι που χρησιμοποιούνται είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, η περιγραφή, ο μονόλογος- οι σκέψεις.
ΓΛΩΣΣΑ
Δημοτική διανθισμένη με λόγιους τύπους (φιλτάτης, υπεσχημένη κλπ). Η γλώσσα είναι ιδιαίτερα προσεγμένη και πλούσια σε νοήματα. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι το ποιητικό χρώμα που εκφράζεται με πλούσια επίθετα και γεμάτες λυρισμό λέξεις.
ΥΦΟΣ
Το ύφος είναι λυρικό, ποιητικό, γλαφυρό (=παραστατικό, ζωντανό, με πολλά καλολογικά στοιχεία).
ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Μεταφορές (συκιές που θέριευαν)
Παρομοιώσεις (να ντύνομαι σαν άνδρας)
Προσωποποιήσεις (πλαγιάζει ο ήλιος)
Υπερβατό (καθώς τρέμοντας ντυνόμουν)
Σύνθετες λέξεις (ασπροκίτρινο, αδικοθάνατου)
Ασύνδετο ( Ήλθε η μέρα, πετιέται, ανάφτει εξανοίχτη σε κάθε μεριά).
Προοικονομία (η υπεσχημένη γη θα άφηνε πάνω μου ανεξίτηλα τα ίχνη της ζωής)
Αλληγορία (τα ρούχα των ψιθύρων και των αποσιωπήσεων)\
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
*Αρβανίτες : είναι πληθυσμιακή ομάδα της Ελλάδας, οι οποίοι μιλούν τα αρβανίτικα, μια αλβανική διάλεκτο με έντονες επιρροές από τα μεσαιωνικά αλβανικά. Οι Αρβανίτες κατάγονται από πληθυσμούς οι οποίοι μετακινήθηκαν κυρίως στη νότια και κεντρική Ελλάδα από την σημερινή Βόρεια Ήπειρο κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ιδίως μεταξύ του 13ου και 16ου αιώνα λόγω διάφορων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών της εποχής. Οι Αρβανίτες έπαιξαν σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821.
*Άρια: είναι μουσικός όρος που αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει κάθε εκφραστική μελωδία για φωνή. Σήμερα, ο ίδιος όρος περιγράφει ένα αυτόνομο μουσικό φωνητικό κομμάτι με συνοδεία οργάνων και συνήθως ολοκληρωμένης ορχήστρας.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ
ΠΗΓΕΣ
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου (ΟΕΔΒ)
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου (ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ)
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου (ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ)
http://alexgger.blogspot.com/2013/02/blog-post.html
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%B2%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%84%CE%B5%CF%82
Δημοσιευμένο στην κατηγορία ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .
Πρόσφατα σχόλια